Dolnoœl¹skie Centrum Studiów Regionalnych

Transkrypt

1 Dolnoœl¹skie Centrum Studiów Regionalnych INNOWACYJNOŒÆ WYRÓ NIKIEM DOLNEGO ŒL SKA? Projekt wspó³finansowany jest przez Uniê Europejsk¹ oraz bud et Pañstwa Wroclaw 2006

2 D o l n o ś l ą s k i e C e n t r u m Studiów Regionalnych PRACE NAUKOWE SERIA KONFERENCJE NR Innowacyjność wyróżnikiem Dolnego Śląska? Wrocław, czerwiec 2006

3 2 Organizatorzy konferencji: Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 r. Redaktor wydania Anita Kucharska Redaktor techniczny Hanna Wolska Printed in Poland Copyright by Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych Wydawca: Oficyna Wydawniczo Reklamowa Hanna Wolska na zlecenie Dolnośląskiego Centrum Studiów Regionalnych Politechnika Wrocławska Wrocław, ul. Smoluchowskiego 25 ISBN

4 3 W krajach rozwiniętych regionalne ośrodki badań strategicznych są ważnym elementem polityki regionalnej, jako narzędzie do budowania infrastruktury niezbędnej do rozwoju nowoczesnej gospodarki. W Polsce brak jest procedur i ośrodków, zajmujących się programowaniem i zarządzaniem rozwojem regionalnym. Powstające dokumenty i strategie nt. rozwoju regionów charakteryzuje duży stopień ogólności. Nieumiejętność definiowania potencjału endogenicznego regionu i jego wykorzystania do pokonywania trudności wynikających z transformacji gospodarczej jest podstawową przeszkodą uniemożliwiającą długofalowy rozwój. Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych (DCSR) ma wypełnić ten brak. Idea powołania Centrum jest odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie ze strony różnych podmiotów regionalnych na tworzenie i opracowywanie strategii i planów rozwojowych. Obecnie nie są one wspierane w tych działaniach przez żadne opracowania studialne i żaden ośrodek regionalny nie prowadzi profesjonalnych badań w tym zakresie. Z wniosku o dofinansowanie ze środków ZPORR realizacji projektu Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych - DCSR

5 4

6 5 Spis treści REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY SZANSĄ WZROSTU INNOWACYJNOŚCI DOLNEGO ŚLĄSKA... 7 MIECZYSŁAW CIURLA, MARTA ZALEWSKA FORESIGHT I STUDIA REGIONALNE NA RZECZ DOLNEGO ŚLĄSKA JERZY KALETA, MIROSŁAW MILLER, KATARZYNA KOZŁOWSKA, ANITA KUCHARSKA DLACZEGO INNOWACJE ZAJMUJĄ CZOŁOWE MIEJSCE W STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO DO 2020 ROKU? STANISŁAW KORENIK METODOLOGIA ANALIZY WDROŻONYCH REGIONALNYCH STRATEGII INNOWACJI W UNII EUROPEJSKIEJ WYBRANE ASPEKTY KRZYSZTOF SZOŁEK DOLNOŚLĄSKA SIEĆ INSTYTUCJI WSPIERAJĄCYCH INNOWACJE W ŚWIETLE DSI JACEK SROKA E-DOLNY ŚLĄSK PERSPEKTYWY I PRZESZKODY WE WDRAŻANIU NOWOCZESNYCH TECHNOLOGII INFORMACYJNYCH JĘDRZEJ KABAROWSKI, MAREK KLONOWSKI, ŁUKASZ KRZYWIECKI, MIROSŁAW KUTYŁOWSKI, ANNA LAUKS AKTYWNOŚĆ INNOWACYJNA ORGANIZACJI DOLNOŚLĄSKICH METODYKA BADAŃ AGNIESZKA BIEŃKOWSKA, AGNIESZKA BOJNOWSKA, ADAM ŚWIDA, KATARZYNA WALECKA, ANNA ZABŁOCKA-KLUCZKA OD STRATEGII INNOWACYJNEJ DO SYSTEMU INNOWACJI WYBRANE DZIAŁANIA POMOSTOWE NA DOLNYM ŚLĄSKU BEATA LUBICKA, MAŁGORZATA CIURLA DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII - DWA LATA DOŚWIADCZEŃ, DALSZE ZAMIERZENIA MIROSŁAW MILLER, JERZY KALETA

7

8 Regionalny Program Operacyjny szansą wzrostu innowacyjności Dolnego Śląska MIECZYSŁAW CIURLA, MARTA ZALEWSKA 1 Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Streszczenie: Efektem procesu tworzenia Dolnośląskiej Strategii Innowacji (DSI) było stworzenie ram funkcjonowania polityki innowacji oraz określenie jej narzędzi. Ich finansowanie zapewniają, przynajmniej w części, Fundusze Strukturalne wdrażane w latach w ramach Zintegrowanego i Sektorowych Programów Operacyjnych. W nadchodzącym okresie budżetowym region będzie dysponował znacznie większymi środkami na realizację projektów i działań wdrażających założenie tejże polityki. Regionalny Program Operacyjny (RPO) dla województwa dolnośląskiego na lata obok horyzontalnych (krajowych) Programów Operacyjnych (PO) ma być narzędziem realizacji nowych inicjatyw kontynuujących wdrażanie polityki rozwoju województwa co w konsekwencji przyczyni się do wzmocnienia potencjału konkurencyjnego gospodarki Dolnego Śląska. Słowa kluczowe: regionalna polityka innowacji, przedsięwzięcia innowacyjne, fundusze strukturalne Abstract: Creation of Lower Silesian Innovation Strategy resulted in formation of regional innovation policy frames and defining its instruments. Financing of the strategy is provided by Structural Funds implemented in within the Integrated and Sectoral Operating Programs. In the following programming period Dolnośląskie will have larger funds for projects and actions realization implementing innovation policy. Regional Operation Program for Lower Silesia Voivodship ( ) together with horizontal Operation Program is going to be the instrument for realization of new initiatives which will continue implementing of development policy. In consequence they will strengthen competitive economy potential of the region. Key words: regional innovation policy, innovative projects, structural funds 1. Wprowadzenie W maju 2004 roku Polska stała się Państwem Członkowskim Wspólnoty Europejskiej, która uważana jest za najbogatszy związek regionów na świecie. Niemniej jednak pomiędzy regionami występują znaczne dysproporcje pod względem rozwoju gospodarczego oraz standardu życia mieszkańców tych regionów. Aby zniwelować te dysproporcje UE prowadzi politykę spójności, której ogólnym celem jest wzmacnianie spójności społeczno-gospodarczej oraz przestrzennej regionów. Instrumentami realizacji tej polityki są odpowiednie Programy określające priorytety oraz obszary wsparcia, które powinny być finansowane tak, aby 1 UMWD, Departament Rozwoju Regionalnego, ul. Juliusza. Słowackiego 12-14, Wrocław, mieczysław.ciurla@dolnyslask.pl, marta.zalewska@dolnyslask.pl

9 8 zrealizować założone cele polityki spójności. Najważniejszymi instrumentami finansowymi realizacji tychże celów są Fundusze Strukturalne oraz Fundusz Spójności. Obecnie kończy się okres programowania , w którym Polska korzysta ze środków pomocowych UE. Podstawą ich programowania był Narodowy Plan Rozwoju na lata a polityka strukturalna realizowana była w ramach 16 Regionalnych Zintegrowanych Programów Operacyjnych oraz Sektorowych Programów Operacyjnych. Punktem wyjścia do zaprogramowania priorytetów i działań dokumentów w nadchodzącym okresie budżetowym (Regionalny Program Operacyjny oraz Horyzontalne Programy Operacyjne) w ramach których będzie można pozyskiwać środki na rozwój Dolnego Śląska, w szczególności na wzrost innowacyjności regionu, są cele ujęte w Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 r. 3, Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia 4. Cele te zdefiniowane są w odpowiedzi na wyzwania odnowionej Strategii Lizbońskiej, Strategicznych Wytycznych Wspólnoty 5 oraz na podstawie wniosków wynikających ze Strategii Rozwoju Kraju Programy operacyjne powinny również być skoordynowane z innymi politykami wspólnotowymi: Wspólną Polityką Rolną, Wspólną Polityką Rybacką, polityką w zakresie współpracy przygranicznej. Uzupełniająco do systemu programów sektorowych i regionalnych wdrażany będzie Program Operacyjny Pomocy Technicznej, służący wsparciu wdrażania Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności. 2. Realizacja proinnowacyjnej polityki regionu Dolnego Śląska w latach r. Istotnym czynnikiem oddziaływującym na siłę gospodarek są innowacje. Bezpośrednie działania w zakresie pobudzania innowacji na poziomie regionalnym zainicjowane zostały na początku lat 90-tych ubiegłego wieku wraz z pojawieniem się koncepcji budowy strategicznego podejścia do innowacyjności i konkurencyjności regionów oraz skierowania na ten obszar środków Funduszy Strukturalnych [6]. Dolny Śląsk rozpoczął proces tworzenia Regionalnej Strategii Innowacji w 2003 roku a prawie 2 lata później (kwiecień 2005 r.) opracowanie zostało przyjęte przez Sejmik Wojewódzki i tym samym Strategia stała się podstawowym dokumentem określającym strategiczne obszary rozwoju w dziedzinie innowacji kreującym regionalną politykę innowacji. Politykę tą można określić jako zestaw działań prowadzących do podniesienia ilości i efektywności działań innowacyjnych. Aktywność innowacyjna z kolei odnosi się do kreowania, adaptacji i adopcji nowych lub udoskonalonych produktów, procesów lub usług 6. 2 Narodowy Plan Rozwoju (NPR ) - dokument, określający strategię społeczno-gospodarczą Polski w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej. ( ) 3 Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020r. (SRWD) - wieloletni dokument programowy określający kierunki rozwoju regionu ( ). 4 Narodowa Strategia Spójności (NSRO) - dokument strategiczny określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu Wspólnoty na lata ( ). 5 Strategiczne Wytyczne Wspólnoty (SWW) - dokument określający generalne wskazania dla polityki spójności ( ), które będą uwzględniane w planach rozwoju opracowywanych w poszczególnych krajach członkowskich UE ( ). 6 Definicja przyjęta przez Komisję Europejską.

10 9 Źródłem finansowym implementacji tych narzędzi w znacznej mierze są Fundusze Strukturalne. Szczególną rolę przypisuje się Zintegrowanemu Programowi Rozwoju Regionalnego (ZPORR), a w nim Działaniu 2.6 Regionalne Strategie Innowacji i transfer wiedzy. Istotnym źródłem są także Sektorowe Programy Operacyjne Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO-WKP) oraz Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO-RZL). Jest wiele projektów realizowanych na terenie województwa wdrażających proinnowacyjną politykę regionu, tj. realizujących główny cel DSI jakim jest budowanie na Dolnym Śląsku gospodarki opartej na wiedzy. Poniżej zostaną zaprezentowane niektóre z nich. Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych (DCSR) 7 Jako jednostka doradcza, wspiera opracowaniami studialnymi jednostki samorządu terytorialnego (JST), instytucje gospodarcze, edukacyjne, badawczo-rozwojowe i proinnowacyjne w budowaniu optymalnych strategii rozwojowych. Przyczyni się to do wsparcia wszystkich podmiotów, mających wpływ na rozwój Regionu, w podejmowaniu skutecznych rynkowo i trafnych społecznie przedsięwzięć. Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 roku 8 Głównym celem projektu jest podniesienie innowacyjności gospodarki Dolnego Śląska poprzez analizy możliwości rozwoju w zakresie technologii High-Tech oraz informatyki a także gromadzenie danych do opracowania szczegółowych branżowych regionalnych strategii innowacyjnych. Dzięki opracowaniu tzw. regionalnego foresight-u technologicznego zapewniającego możliwość podejmowania przez lokalne samorządy, organizacje gospodarcze, przedsiębiorców oraz placówki naukowe, B&R i edukacyjne optymalnych decyzji w przyjmowanych średnio i długookresowych strategiach rozwojowych, realizacja tego projektu niewątpliwie przyczyni się do zapełnienia luki informacyjnej w tym względzie. Ponadto dostarczy informacji o obszarach, które z dużym prawdopodobieństwem pozwolą na zwrot zainwestowanego kapitału w Regionie. Transfer wiedzy pomiędzy sferą B&R a gospodarką Dolnego Śląska poprzez tworzenie regionalnych sieci naukowo-gospodarczych 9 Projekt realizowany jest przez Konsorcjum 4 najważniejszych Uczelni Dolnego Śląska, tj. Akademii Medycznej (AM), Akademii Rolniczej (AR), Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr.) oraz Politechniki Wrocławskiej (PWr., DCZT) koordynator projektu. Celem nadrzędnym jest stworzenie warunków dla szybkiego rozwoju trzech gałęzi gospodarki Regionu i wzrost konkurencyjności w tych obszarach. Osiągnięcie celu nastąpi poprzez wzmocnienie współpracy między sektorem B+R a gospodarką, co zaowocuje transferem innowacji i nowych technologii do przedsiębiorstw. Rozwój Regionalnego Systemu Innowacji (Dolnośląskiego) Złożonym przez Politechnikę Wrocławską WCTT. Dotyczy on tworzenia sieci 10 Ośrodków Transferu Wiedzy i Technologii (OTWT), których zadaniem będzie wspieranie firm w sektorach wskazanych przez DSI w zakresie nabywania nowych technologii tworzonych 7 Projekt realizowany w ramach ZPORR, Działanie 2.6, Z/2.02/II/2.6/16/05. 8 Projekt finansowany w ramach SPO-WKP, Podziałanie złożony przez Samorząd Województwa a koordynowany przez DCZT. 9 Projekt realizowany w ramach ZPORR, Działanie 2.6, Z/2.02/II/2.6/06/05.

11 10 przez ośrodki akademickie w regionie Dolnego Śląska oraz współpracy między nimi w tworzących się klasterach. ISKRA Internetowy System KReowania Aktywności w Innowacji z Dolnego Śląska. Projekt realizowany jest przez Dolnośląskie Centrum Euro Info afiliowane przy Dolnośląskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A (DARR S.A.) z siedzibą w Wałbrzychu wspólnie z PWr., WCTT. W ramach projektu zostanie stworzona i powszechnie udostępniona on-line platforma informacyjna (portal internetowy), która będzie usystematyzowaniem i prezentacją działań innowacyjnych w regionie oraz poprzez jej połączenie z podobnymi systemami w kraju i za granicą np. Innovating Regions in Europe ułatwi dostęp do informacji nt. najlepszych praktyk we wdrażaniu RIS w UE (forma META-informacji). Dokonując oceny efektywności wykorzystania uzyskanego wsparcia przeznaczanego na realizację polityki proinnowacyjnej na Dolnym Śląsku należy stwierdzić, iż na chwilę obecną, niemożliwe jest dokonanie kompleksowej oceny. Wynika to z faktu, iż znaczna część projektów, które otrzymały dofinansowanie nie zostało jeszcze zakończonych i w związku z tym trudno jest oszacować efekty jakie przyniesie ich realizacja. Pozytywne skutki wynikające z wykorzystywanego wsparcia, widoczne są w sferze gospodarczej, a w szczególności w sektorze MŚP. Przedsiębiorcy mogli ubiegać się o wsparcie m.in. z funduszy strukturalnych. Największym zainteresowaniem cieszyły się działania bezpośrednio skierowane na inwestycje. Bardzo istotne okazało się wsparcie przeznaczone dla mikroprzedsiębiorstw (ZPORR, Działanie 3.4 Mikroprzedsiębiorstwa ). Również projekty promujące rozwój przedsiębiorczości, cieszyły się dużym zainteresowaniem i przyczyniły się do wzrostu drobnej przedsiębiorczości w regionie. Otrzymane wsparcie przyczyniło się do powstania i rozwoju instytucji otoczenia biznesu, w tym wspierających rozwój nowoczesnych technologii. Uzyskana pomoc w tej sferze, ma istotny wpływ na poprawę konkurencyjności oraz wzrost innowacyjności przedsiębiorstw działających na obszarze Dolnego Śląska, a także na poprawę sytuacji na regionalnym rynku pracy. Jednakże w tej dziedzinie (podobnie jak w innych) potrzeby znacznie przewyższają możliwe wsparcie. Bardzo istotne z punktu widzenia regionu, aczkolwiek trudne obecnie do precyzyjnego oszacowania, są korzyści wynikające ze wzrostu potencjału zasobów ludzkich w regionie. Przyczyniła się do tego realizacja tzw. projektów miękkich, czyli wszelkiego rodzaju projektów szkoleniowych, doradczych, dotyczących kształcenia ustawicznego itp. Istotną kwestią związaną z wykorzystaniem funduszy pomocowych UE jest umiejętność planowania, opracowywania, wdrażania, zarządzania i rozliczania projektów, przez wszystkich beneficjentów. Z pewnością będzie to miało olbrzymie znaczenie dla dalszego rozwoju różnych podmiotów na terenie regionu i to nie tylko w aspekcie wykorzystywania środków pomocowych w następnych latach. Obecny okres programowania funduszy ogranicza możliwość implementacji regionalnych strategii innowacji do działań o charakterze miękkim (finansowanych z ESF), brak jest jednocześnie znaczących środków na prowadzenie inwestycji w regionach. Wskazuje to zatem na konieczność kierowania większej ilości środków finansowych z EFRR, na rzecz implementacji (RSI) w kolejnym okresie programowania. Istnieje konieczność interwencji w instrumenty podnoszenia innowacyjności, a w szczególności poprzez wypracowanie wspólnych

12 11 wskaźników oceny innowacyjności gospodarki na poziomie regionu oraz wskaźników służących ocenie procesów implementacji Dolnośląska Strategia Innowacji (DSI) [6]. Obecnie w końcowej fazie jest formułowanie RPO dla województwa dolnośląskiego na lata Źródłem informacji w zakresie potrzeb wsparcia w obszarze innowacji i przedsiębiorczości jest DSI. 3. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata jest podstawowym dokumentem operacyjnym służącym realizacji polityki rozwoju regionu. Łączy on w sobie kierunki rozwoju i cele strategiczne określone w SRWD do 2020 roku a także kierunki rozwoju i cele określone w dokumentach strategicznych czy rozporządzeniach Rady UE opracowanych na szczeblu wspólnotowym oraz krajowym, przy jednoczesnym uwzględnieniu głównych problemów (ujętych w różnych aspektach rozwoju województwa dolnośląskiego) i wewnętrznego potencjału rozwojowego regionu. Realizacja RPO w latach będzie finansowana z EFRR i w skali operacyjnej służyć będzie osiąganiu celu głównego SRWD. Dlatego też cel główny programu tożsamy jest z celem nadrzędnym strategii województwa i brzmi: Podniesienie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju [5]. Można powiedzieć, że RPO jest swoistą koncepcją programową, która odzwierciedla pomysł na rozwój regionu w wieloletnim horyzoncie czasowym. Strategia wykorzystania dostępnych środków ukierunkowanych na realizację polityki proinnowacyjnej regionu znajduje swoje odzwierciedlenie w 3 pierwszych priorytetach RPO, tj. Wzrost innowacyjności dolnośląskiej gospodarki ( Innowacyjność ), Wspieranie rozwoju MŚP na Dolnym Śląsku ( MŚP ), Rozwój społeczeństwa informacyjnego na Dolnym Śląsku ( Społeczeństwo informacyjne ). W ramach tych priorytetów możliwe do realizacji będą projekty wspomagające przedsiębiorczość akademicką, modernizacji procesów produkcyjnych, badawcze i rozwojowe realizowane przez przedsiębiorstwa na bazie własnych zasobów materialnych i niematerialnych, mające na celu finansowe wsparcie prowadzonych przez naukowców prac badawczych, których wyniki będą mogły być wykorzystane przez przedsiębiorców, wdrażanie nowych technologii i rozwój działalności badawczo-rozwojowej itp. (Priorytet Innowacyjność ). W zakresie Priorytetu MŚP będzie można realizować projekty dotyczące bezpośredniego wsparcia inwestycyjnego MŚP, wsparcia regionalnych i lokalnych funduszy pożyczkowych, wsparcia regionalnych i lokalnych funduszy poręczeniowych, projekty dotyczące rozwoju produktów i rynków, projekty dotyczące wzmacniania potencjału usługowego instytucji wspierających przedsiębiorczość. Dodatkowo możliwe będzie realizowanie przedsięwzięć w zakresie kształtowania i rozwoju społeczeństwa informacyjnego ( Społeczeństwo Informacyjne ). Wspierane będą projekty m.in. o charakterze infrastrukturalnym (budowa lub rozbudowa regionalnych i lokalnych szerokopasmowych) i bezpiecznych sieci, dotyczące infrastruktury informacyjnej administracji publicznej oraz kształcenia kadr wdrażających i obsługujących systemy i technologie informacyjne [5].

13 12 4. System ewidencji przedsięwzięć planowanych do realizacji w okresie programowania r. W ramach prac nad RPO Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego uruchomił system ewidencji przedsięwzięć planowanych do realizacji w okresie programowania Najważniejszymi celami tego systemu było sprawdzenie założeń SRWD z oczekiwaniami i planami podmiotów publicznych, gospodarczych oraz org. społecznych z terenu województwa, a co najważniejsze zebranie propozycji rodzajów projektów, rozpoznanie oczekiwań/planów inwestycyjnych potencjalnych beneficjentów oraz zapoznanie się z propozycjami wskaźników monitoringu pod potrzeby RPO i Programów Operacyjnych. Struktura karty wniosku obligowała beneficjenta m.in. do opisu planowanego przedsięwzięcia a także przyporządkowania go do jednej ze sfer, jednego z priorytetów i działań zawartych w SRWD [1]. Do Systemu ewidencji zostało zgłoszonych 3268 przedsięwzięć na łączną kwotę ponad 24,3 mld PLN z czego planowana wartość dofinansowania z EFRR wyniosła ponad 16,9 mld PLN. Kwota ta ponad trzykrotnie przewyższa środki EFRR, które będą dostępne dla województwa w okresie budżetowym i wskazuje na ogromne zainteresowanie pozyskiwaniem środków publicznych przez jednostki zlokalizowane w regionie. Niemniej jednak większość przedsięwzięć zgłosiły samorządy gminne i powiatowe (67,5% w ogólnej skali przedsięwzięć), aktywność przedsiębiorstw była bardzo ograniczona - zgłosiły one tylko ok. 2,3% w ogólnej skali przedsięwzięć. Dodatkowym efektem systemu ewidencji było ujawnienie puli pomysłów, której zakres jest dość ograniczony. Nieliczne są projekty związane z rozwojem gospodarczym (priorytet 2 MŚP 1% o wartości w ogólnej skali 6%), innowacyjnością i nowymi technologiami (priorytet 1 Innowacyjność 2% o wartości w ogólnej skali 0,4%). Dominują propozycje projektów infrastrukturalnych, przede wszystkim drogowych (priorytet 8 Transport 26%), z zakresu ochrony środowiska (priorytet 4 Środowisko 23%) oraz infrastruktury edukacyjnej (priorytet 10 Edukacja 13%) [1]. Powyższy wynik znajduje swoje potwierdzenie w wynikach badań przeprowadzonych przez Polską Konfederację Pracodawców Polskich Lewiatan 10 z których wynika, że tylko dla 5,8% przedsiębiorstw jednym z trzech głównych czynników budujących ich pozycję konkurencyjną na rynku jest nowatorski, innowacyjny charakter produktów/usług. Można byłoby więc zastanowić się jakie działania należy podjąć w celu aktywizacji firm do pozyskiwania źródeł zewnętrznych jako źródła finansowania ich działalności rozwojowej. Innymi słowy, jak zapewnić ssanie innowacji z sektora badawczo-rozwojowego na komercyjny rynek. Możliwe są dwa podejścia: Jednostki sfery Badawczo-Rozwojowej powinny bardzo aktywnie promować swoje wyniki (kampania informacyjna o wynikach badań skierowana do MŚP) a z drugiej strony to MŚP kreują popyt na innowacje powinny one aktywnie komunikować swoje potrzeby w zakresie innowacji. Niewątpliwie istnieje konieczność wsparcia merytorycznego i finansowego MŚP. Należy wzmocnić cały sektor pomagając firmom w ich zwykłej codziennej działalności. Jest to warunek konieczny dla zaistnienia zdolności do wprowadzania procesów innowacyjnych 10 Badanie przeprowadzono na ogólnopolskiej losowej próbie 1100 aktywnych małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych, firm będących własnością osób fizycznych lub spółek z sprywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych. większościowym udziałem kapitału prywatnego, w tym także

14 13 w MSP. Ponadto ograniczenia prawne i organizacyjne utrudniają firmom pozyskiwanie promesy na kredyty pomostowe. Większość firm nie prezentuje zdolności kredytowej a bankowość inwestycyjna de facto nie istnieje. Jeśli pojawiłyby się mierniki oceniające przedsięwzięcia w ramach RPO niewątpliwie usprawniłyby procedury otrzymywania kredytów. Jednocześnie można przewidzieć, że wspieranie jedynie liderów, stworzy lukę pomiędzy przedsiębiorstwami typu korporacyjnego a MSP i mikroprzedsiębiorstwami Można przypuszczać, iż fakt sprzyjania realizacji najtrudniejszych zadań przez liderów rynku, obniża motywację całej sieci działających na rynku regionalnym podmiotów. Należałoby więc znaleźć metody wspierania i motywowania także tych słabszych. Ponadto, jeśli przychylić się do propozycji wybrania kilku najlepszych firm to pozostaje pytanie jak efektywnie wybrać te najbardziej podatne na innowacje? Czy należy zacząć badania podatności innowacyjnej przedsiębiorstw już dzisiaj i do najlepszych kierować celowe środki? Czy raczej dystrybuować dostępne środki równomiernie pomiędzy wszystkie podmioty. Wreszcie, aby jak najefektywniej wykorzystać dostępne środki finansowe, można wysunąć propozycję obligatoryjnego dołączania oceny ex ante do przygotowywanych wniosków. Da to możliwość zastosowania narzędzi typu business plan, nakłady/przepływy itp. do oceny efektywności proponowanych przedsięwzięć. Wymagałoby to od projektodawców określenia celów projektów w sposób wymierny. Jak wynika z obserwacji większość MŚP nie ma świadomości istnienia strategicznych regionalnych dokumentów (jeżeli już świadomość takowa istnienie to dokumenty te są mylone a znajomość zawartych w nich treści jest znikoma). Dodatkowo dochodzi fakt, że z ok. 302,6 tys. zarejestrowanych w systemie REGON na terenie województwa podmiotów gospodarczych tylko ok. 3% jest zrzeszonych. Przewiduje się dużą rolę banków w pozyskiwaniu MSP w szczególności tej nie zrzeszonej grupy (kredyty pomostowe). Dodatkowo, ze względu na fakt, że MŚP nie posiadają wystarczającej wiedzy jakie są możliwości uzyskania zewnętrznej pomocy oraz ze względu na występujące trudności w zaangażowania ich w projekty istnieje konieczność finansowania usług instytucji pośredniczących, których jakość i oferta będzie dobrze oceniana przez firmy (zintensyfikowana działalność informacyjna, stworzenie sieci profesjonalnych konsultantów, którzy zapewnią kompleksową usługę doradczą dla MSP w kontekście pozyskiwania środków przeznaczonych na rozwój firmy). Powstaje pytanie jak/czy certyfikować doradców w instytucjach niekomercyjnych i gdzie powinni być oni usytuowani, tak aby MŚP chętnie korzystały z ich usług. Dokonano diagnozy i wyboru tych potrzeb, których zaspokojenie z uwagi na konieczność podniesienia społeczno-gospodarczej konkurencyjności regionu w skali europejskiej, w wieloletniej perspektywie będzie najważniejsze. Nasuwa się pytanie co zrobić, aby osiągnąć tak postawione cele szczegółowe, a tym samym cel strategiczny regionu, najefektywniej wykorzystując dostępne w nowym okresie budżetowym środki. Innymi słowy, jaki przyjąć mechanizm wyboru projektów składanych w ramach RPO tak, aby zaspokoić najistotniejsze potrzeby regionu a tym samym osiągnąć skok w rozwoju społeczno-gospodarczym jak i przestrzennym.

15 14 5. Wdrażanie Dolnośląskiej Strategii Innowacji DSI jest dokumentem, który należy aktualizować i zmieniać. Stworzenie strategii było bardzo ważnym działaniem. Dzięki niemu zaangażowano odpowiednią liczbę osób z regionu, rozpropagowano pojęcie innowacyjności. Efektywne wdrażanie Dolnośląskiej Strategii Innowacji wymaga koordynacji działań, które są w tym kierunku podejmowane, aby uniknąć ich dublowania. Zestawienie celów strategii oraz instytucji pośredniczących, które realizują projekty wpisujące się w zestaw 8 celów strategicznych DSI pokazuje ile z nich nie doczekało się żadnych działań. W związku z tym istnienie potrzeba koordynacji i monitorowania projektów. Narzędziem do tego mogłaby być platforma wymiany informacji o przedsięwzięciach finansowanych z pieniędzy publicznych wdrażanych zarówno na poziomie regionalnym (ZPORR) jak i krajowym (SPO-WKP, SPO-RZL), której beneficjentem byłby przede wszystkim Urząd Marszałkowski, w szczególności osoby kwalifikujące do finansowania nowe projekty. Podstawą do pracy byłaby wspólna analiza stopnia wykorzystania przysługujących regionowi środków publicznych oraz efektów cząstkowych realizowanych przedsięwzięć. Efektem byłoby wypracowywanie wspólnej koncepcji dla określania parametrów liczbowych mierzących rozwój regionu zarówno w obszarze infrastrukturalnym twardym (źródło finansowania ZPORR oraz SPO-WKP), a także w obszarze zagadnień społecznych, edukacyjnych miękkich (źródło finansowania ZPORR, SPO-RZL). Dodatkowo, dzięki wymianie informacji pomiędzy projektami będzie można zaproponować wskaźniki oddziaływania trudno wymierzalne na obecnym etapie realizacji przedsięwzięć w zakresie priorytetów DSI, np. badanie potencjału intelektualnego w postaci takich mierników jak patenty, wdrożenia, publikacje, które są trudne do określenia ze względu na brak spójnego systemu informacji na temat publikacji i dziedzin aktywności na uczelniach. Jeżeli chodzi o środki dostępne na finansowanie rozwoju instytucji w regionie nie należy skupiać się tylko na środkach dostępnych z poziomu regionu (ZPORR czy RPO), ale szczególną uwagę należy zwrócić na środki wdrażane na poziomie centralnym (SPO-WKP, SPO-RZL oraz Horyzontolne Programy Operacyjne). Z badań wynika, że województwo nie wykorzystuje pieniędzy, które są mu przyznane a ponadto niewielka liczba instytucji w regionie aktywnie zabiega o pozyskanie funduszy pomocowych.

16 15 Rysunek 1. Dolnośląska mapa aktywności. Wspólna wartość projektów zarejestrowanych w Systemie ewidencji przez ogół podmiotów z poszczególnych powiatów [1]. W rzeczywistości działalność 5% podmiotów stanowi o konkurencyjności regionu (wybitnych jest mało). Należy wyraźnie wydzielić tę grupę i właśnie działania tych podmiotów wspierać finansowo. Należałoby zastanowić się jak pobudzić instytucje do starania się o te środki pomocowe a także które instytucje z regionu stanowią trzon będący w stanie po nie sięgnąć. W odniesieniu do okresu budżetowego wiązałoby się to z przeprowadzeniem w przyszłości powyżej opisanej analizy stopnia wykorzystania przysługujących regionowi środków w ramach RPO jak i horyzontalnych PO (PO-KL, PO-IG) w odniesieniu do wdrażania 8 celów strategicznych DSI. Duża liczba propozycji projektów złożona do Systemu ewidencji, (3268) ich lokalny charakter oraz mała skala oddziaływania [1] świadczy o istniejącym problemie z przygotowywaniem i realizacją kilku dużych projektów. Koncentrują się one przede wszystkim wokół braku zaplecza osobowego do zarządzania dużymi projektami (na miliony euro). W okresie budżetowym znaczne środki przeznaczone na będą na wsparcie tworzenia firm typu spin-off, które mogłyby odegrać ważną rolę w kreowaniu innowacyjnych rozwiązań dla przemysłu [5]. Także i w tym przypadku istnieje problem zarządzania. Należałoby zapewnić pracownikom naukowym możliwość wejścia w struktury istniejących przedsiębiorstw niwelując w znaczny sposób istniejącą obecnie barierę w komercjalizacji badań naukowych. Realizowane powinny być działania o wysokich efektach mnożnikowych dla regionu równocześnie cechując się wysoką wartością dodaną w skali całej Wspólnoty. Wobec powyższego można zastanowić się nad tym, czy wskazanym byłoby powołać grupę ekspertów, którzy byliby odpowiedzialni za tworzenie projektów zintegrowanych mających duże znaczenie dla regionu.

17 16 Zgodnie z zapisami DSI i SWRD różnorodność przemysłu występująca w województwie (wielodziedzinowa gospodarka regionu) daje szansę na stabilny i zrównoważony rozwój regionu [2, 4]. Istnieje potrzeba uruchamiania pilotażowych projektów, np. w zakresie foresightu technologicznego w najbardziej innowacyjnych dziadzinach gospodarki (identyfikacja szans technicznych i gospodarczych, które mogą zapewnić regionowi trwałą przewagę konkurencyjną) czy foresightu regionalnego pozwalających na zdefiniowanie obszarów, które z dużym prawdopodobieństwem umożliwią zwrot zainwestowanego kapitału a także pozwolą na uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące kierunków rozwoju oraz celów strategicznych Dolnego Śląska w horyzoncie średnio- i długoterminowym. Z uwagi na to, iż najlepszym środowiskiem dla proinnowacyjnych zachowań są klastery i należy stymulować ich powstawanie w szczególności w obranych dziadzinach, które na podstawie badań przeprowadzonych w ramach DSI zostały zidentyfikowane jako najbardziej rozwojowe dla regionu, ale zgodnie z ideą gry o region. Zasada ta mówi, że należy monitorować zmiany zachodzące w regionie np. w zakresie nowych inwestycji zagranicznych i uwzględniać ich wpływ, ponieważ silnie warunkują one o potencjale rozwojowym regionu [2]. Należy organizować i wspierać proinnowacyjne działania, w szczególności Małych i Średnich Przedsiębiorstw, ponieważ właśnie MSP generują popyt na innowacje (one są odbiorcami innowacji i w nich tkwi potencjał ich absorpcji). Z obserwacji wynika potrzeba utworzenia instytucji (jednostki, lub komórki), której zadaniem byłoby monitorowanie i koordynacja przedsięwzięć podejmowanych w celu realizacji założeń DSI, powstaje pytanie - gdzie należałoby umiejscowić ową instytucję w strukturze Urzędu Marszałkowskiego czy może jednostki z sektora badawczego, a ponadto czy przewodniczyć jej powinien przedstawiciel samorządu, biznesu czy może sektora badawczego. 6. Kwestie nierozstrzygnięte Biorąc pod uwagę, iż w chwili obecnej nie zapadły jeszcze decyzje ze strony Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, w kwestii m.in. linii demarkacyjnej wydzielającej obszary, które będą realizowane w ramach programów regionalnych i sektorowych oraz wytycznych w zakresie tabel finansowych i systemu wdrażania programów regionalnych, obecna wersja RPO jest projektem dokumentu. Ponadto zgodnie z zapisami SRWD do 2020 roku [4] na terenie województwa powinien zostać wzmocniony szczebel regionalny w obszarze planowania strategicznego, co umożliwi lepsze kreowanie polityki regionalnej a nade wszystko powinna nastąpić decentralizacja zadań wykonywanych obecnie przez agencje państwowe. Jednak, proces ten wymaga przede wszystkim zmian legislacyjnych, szczególnie w zakresie następujących ustaw [4]: finansach publicznych oraz o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, podziale kompetencji między administracją rządową i samorządową, partnerstwie publiczno prywatnym, Narodowym Planie Rozwoju, terenowej administracji rządowej. Obecnie obowiązujące ustawy: o finansach publicznych oraz o dochodach jednostek samorządu terytorialnego nie umożliwiają wieloletniego programowania wydatków

18 17 publicznych, bo są zbyt mało elastyczne. Konieczne jest przeprowadzenie reformy finansów publicznych. Nieodzowna jest również zmiana systemu planowania budżetu polegająca na zamianie jednorocznego systemu planowania na co najmniej trzyletni, co umożliwiłoby sprawną realizację strategii, a w konsekwencji programu operacyjnego na szczeblu wojewódzkim. Przeprowadzenie reformy finansów publicznych powinno nade wszystko zapewnić samorządom wojewódzkim możliwość samodzielnego współfinansowania regionalnych programów operacyjnych poprzez stworzenie odpowiedniego systemu dochodów własnych [4]. 7. Zakończenie Dokumenty regionalnych strategii innowacji miały na celu stworzenie planu strategicznego dla realizacji regionalnej polityki innowacji, głównie poprzez włączenie w strategię specyficznych propozycji projektów ze zdefiniowanymi aktorami odpowiedzialnymi za ich realizacje (projekty pilotażowe). Jak wykazała wstępna analiza, proces realizacji projektów pilotażowych został zainicjowany na Dolnym Śląsku jednakże stopień zaawansowania prac nie jest obecnie monitorowany. Istnienie konieczność przeprowadzenia analizy stopnia wykorzystania propozycji projektów pilotażowych wskazanych w DSI. Oczekiwanymi rezultatami będą: a. Baza danych projektów wskazanych jako składowe procesu implementacji DSI, b. Lista potrzeb i barier w implementacji strategii w zakresie wskazanych projektów pilotażowych oraz wykorzystywanych źródeł finansowania, c. Rekomendacje dla władz samorządowych i instytucji centralnych w zakresie tworzenia mechanizmów finansowania działań w regionie. DSI, jako dokument kierunkowy, włączony został do SRWD. Był to jednocześnie warunek konieczny dla zagwarantowania postrzegania strategii innowacji, jako formalnie obowiązujący w regionie, a w efekcie alokacje środków finansowych na działania proinnowacyjne w budżecie województwa. Podobnie proces formułowania Narodowego Planu Rozwoju na lata wskazał na konieczność uwzględnienia regionalnych strategii innowacji przy definiowaniu priorytetów i działań funduszy strukturalnych. W efekcie w ZPORR zawarto działania dedykowane wsparciu procesu budowania i pierwszej fazy implementacji strategii. W Sektorowych Programach z kolei zawarto działania o charakterze komplementarnym, uwzględniające krajowy poziom oddziaływania na innowacyjność gospodarki. Przeprowadzić należy ocenę stopnia, w jakim priorytety i działania DSI włączone zostały do tych dokumentów. W szczególności dotyczy to Narodowych Strategii Spójności na lata i związanych z nim regionalnych i sektorowych programów operacyjnych. Celem badania byłaby analiza znaczenia funduszy strukturalnych w podnoszeniu innowacyjności regionów. Dodatkowo, z punktu widzenia zarządzania i monitoringu procesem implementacji DSI barierą jest brak spójności organizacyjnej, wynikającej z rozproszenia środków finansowych pomiędzy regionalnym i krajowym szczeblem. Obecnie jedynie poprzez ZPORR najpełniej realizuje się polityka innowacyjności, co pozwala Urzędowi Marszałkowskiemu realizować i kontrolować w pełni proces wdrażania strategii. Problemem jest zatem brak systemu ewidencji wydatkowania pieniędzy i uzyskiwanych rezultatów na poziomie regionalnym.

19 18 Literatura [1] Kobielska K., Prezentacja System ewidencji przedsięwzięć planowanych do realizacji w okresie programowania , Zespół Redakcyjny ds. Regionalnego Programu Operacyjnego ( [2] Dolnośląska Strategia Innowacji, Wrocław 2005 ( [3] Szultka S., Czy regionalne strategie innowacji zwiększą innowacyjność polskiej gospodarki? Artykuł powstały na bazie szerszego opracowania dostępnego na stronie internetowej Polskiego Forum Strategii Lizbońskiej [4] Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, załącznik do Uchwały nr XLVIII/649/2005 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 30 listopada 2005 roku, Wrocław, listopad 2005, ( [5] Projekt Zintegrowanego Programu Wojewódzkiego (ZPW) na lata oraz Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) dla Województwa Dolnośląskiego na lata zaakceptowany przez Zarząd Województwa Dolnośląskiego w dniu 21 marca 2006 roku. [6] Klepka M., Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE, Raport Efekty regionalnych strategii innowacji w Polsce. Rekomendacje do analizy szczegółowej, Warszawa

20 Foresight i studia regionalne na rzecz Dolnego Śląska JERZY KALETA 1,3, MIROSŁAW MILLER 1,2, KATARZYNA KOZŁOWSKA 1,4, ANITA KUCHARSKA 1,3 1 Politechnika Wrocławska, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, Wrocław 2 Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii 3 Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych 4 Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 roku Streszczenie: Wzrastająca podmiotowość regionów wymaga badań stosowanych nad sposobami podejmowania optymalnych decyzji strategicznych, zarówno gospodarczych jak i społecznych. Jest to niezbędne dla przygotowania lokalnych elit i społeczeństwa do przewidywanych zmian, będących następstwem globalizacji i postulatu rozwoju regionów w oparciu o zasady Gospodarki Opartej na Wiedzy. Ważne jest wykorzystanie w tym celu lokalnego środowiska naukowego oraz uwzględnienie uwarunkowań oraz dorobku rozwiniętych regionów Unii Europejskiej. W pracy przedstawiono uwarunkowania wdrażania procesów innowacyjnych na Dolnym Śląsku oraz dwie lokalne inicjatywy, a mianowicie projekty o tytułach odpowiednio: Dolnośląskie Centrum Studiów Regionalnych (DCSR) oraz Makroregion innowacyjny. Foresight technologiczny dla województwa dolnośląskiego do 2020 roku. Słowa kluczowe: Gospodarka Oparta na Wiedzy, innowacyjny rozwój regionu, studia w zakresie rozwoju regionów, foresight regionalny. Foresight and regional studies for the Lower Silesia JERZY KALETA 1,3, MIROSŁAW MILLER 1,2, KATARZYNA KOZŁOWSKA 1,4, ANITA KUCHARSKA 1,3 1 Wrocław University of Technology, Wybrzeże St. Wyspiańskiego 27, Wrocław 2 The Lower Silesia Centre for Advanced Technologies 3 The Lower Silesia Centre for Regional Studies 4 Innovative macro region. Technological foresight for the region of the Lower Silesia by Abstract: An increasing subjectivity of regions requires applied research on manners of making optimal both economic and social strategic decisions. This is essential for preparing local elites and society for anticipated changes, which are the consequence of globalization and of a demand of regions development being based on Knowledge-Based Economy rules. It is important to take advantage of the local academic community for this purpose and to consider determinants and achievements of the European Union

21 20 developed regions. This work presents determinants of implementing innovative processes in the Lower Silesia and two local initiatives, i.e. projects named respectively The Lower Silesia Centre for Regional Studies (LSCRS) and Innovative macro region. Technological foresight for the region of the Lower Silesia by Key words: Knowledge-Based Economy, innovative development of the region, studies in the scope of development of regions, regional foresight. 1. Uwarunkowania procesów proinnowacyjnych na Dolnym Śląsku Kluczowy problem - nie tylko dolnośląski - to odpowiedź na pytanie jak w najbliższych latach stworzyć warunki do podejmowania optymalnych decyzji strategicznych w Regionie. Jak również przygotować lokalne elity i społeczeństwo do przewidywanych zmian. Jak doprowadzić w rezultacie do poprawy całego systemu planowania i wdrażania przedsięwzięć innowacyjnych i dostosowawczych w Regionie. Działania na rzecz tworzenia instytucji i kultury proinnowacyjnej w regionach muszą uwzględniać uwarunkowania o różnej skali: globalnej, europejskiej i lokalnej. Konieczność znajomości tych uwarunkowań dopiero w nadchodzących latach da o sobie znać na Dolnym Śląsku ze zdwojoną siłą, gdyż dotychczas procesy innowacyjne dotyczyły nielicznych środowisk, przedsiębiorstw, jednostek badawczych, czy jednostek samorządu terytorialnego. Poniżej krótkie zestawienie wybranych jedynie aspektów, które ma dokumentować złożoność sytuacji w jakiej przyjdzie nam na Dolnym Śląsku działać. Uwarunkowania ponadregionalne. Narastająca konkurencja i globalizacja gospodarki 1 zmusiła Unię Europejską do przedefiniowania koncepcji dalszego rozwoju. Liczne dokumenty programowe, w tym przytaczana najczęściej w tym kontekście Strategia Lizbońska (niezależnie od krytyki skuteczności jej wdrażania), jednoznacznie podkreślają rolę edukacji na poziomie wyższym, nauki, technologii oraz procesów innowacyjnych. Wzrasta podmiotowość regionów, nawet jeśli nie jest to jeszcze wystarczająco widoczne z perspektywy polskiego województwa. Proces ten będzie postępował, a jego wsparcie wyrażać się będzie dużymi środkami finansowymi, będącymi bezpośrednio w dyspozycji marszałków. Unia Europejska stawia bowiem na decentralizację i regiony czyni odpowiedzialnymi za kreowanie własnej polityki gospodarczej i społecznej. To regiony są uznawane przez UE za motor europejskiego wzrostu gospodarczego, inicjator zmian innowacyjnych i podnoszenia jakości życia. Stanowisko Unii eksponuje też jednoznacznie rolę szkolnictwa wyższego i instytutów naukowych dla wszechstronnego rozwoju każdego regionu w zakresie edukacji, kultury, a szczególnie gospodarki. Postulat zmiany modelu uniwersytetu. W UE, w następstwie analizy dokonań nauki i gospodarki amerykańskiej, zmianie ulega sposób postrzegania uniwersytetu. Coraz ostrzej wytykane są niedostatki modelu humboldtowskiego i formułowana potrzeba wdrożenia idei tzw. uniwersytetu trzeciej generacji (np. 2 ), podejmującego skutecznie zagadnienie przedsiębiorczości akademickiej, wdrażającego wyniki badań w gospodarce i posiadającego 1 Sugestywnie przedstawił to T.L. Friedman w książce Lexus i drzewo oliwne. Zrozumieć globalizację, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań Technostarterzy. Dlaczego i jak?, J.G.Wissema, PARP, Warszawa 2006,

22 21 również funkcje typowe dla podmiotów gospodarczych, z umiejętnościami prowadzenia gry rynkowej włącznie. Radykalna zmiana unijnej polityki finansowania nauki przejawia się (nierealnym jeszcze dziś w Polsce) postulatem przeznaczenia na ten cel 3% budżetu narodowego, z czego aż 2% ma pochodzić z gospodarki, a tylko 1 % z dotacji budżetowej. Będzie to zatem polityka, która zapewniając znaczące środki najlepszym uniwersytetom i instytutom badawczym stworzy model trudnego pieniądza, ponieważ jego uzyskanie będzie silnie uzależnione od skuteczności wdrożeń. Doprowadzi to zapewne również do znaczącej przebudowy rynku naukowego w Polsce i na Dolnym Śląsku. Jednocześnie wzrastająca przed polskim maturzystami dostępność kształcenia na dowolnym uniwersytecie UE (nawet jeśli wydaje się to chwilowo nierealne ze względu na warunki materialne, czy kwalifikacje językowe) i olbrzymie niedobory gospodarki starej Unii w zakresie inżynierów i specjalistów dyscyplin podstawowych, stworzy zupełnie nowe wyzwania, również dla tak silnego ośrodka akademickiego jak wrocławski. Uwarunkowania regionalne. Powolnej zmianie ulega też postrzeganie roli uczelni i instytutów badawczych w życiu Dolnego Śląska. Coraz wyraźniej pogląd o kluczowym znaczeniu nauki akceptowany jest w gronie polityków, działaczy samorządowych i gospodarczych oraz w samym środowisku naukowym. Dano temu wyraz już cztery lata temu w jednym z dokumentów regionalnych 3, gdzie stwierdzono między innymi: rozwój gospodarczy i cywilizacyjny Dolnego Śląska nie jest możliwy bez oparcia go na zasobach wiedzy i dostępie do informacji, na badaniach naukowych i nowych technologiach oraz na wykorzystaniu istniejących i przyszłych możliwości współpracy krajowej i zagranicznej. Kolejne dokumenty regionalne zawierają podobne treści 4. Należy jednak zaznaczyć, że deklarowane ze strony lokalnych polityków zrozumienie roli nauki w rozwoju gospodarczym ma często charakter werbalny (jest swoistą formą poprawności politycznej) i nie zawsze przekłada się na konkretne działania stymulujące rozwój proinnowacyjny. Region pozyska, nieporównywalne z obecnym okresem finansowania ( , około 220 mln ), w latach , środki finansowe szacowane na kwotę mln 5. Wymagania UE i dyspozycje rządowe zmierzają w kierunku wydania 40% tej kwoty na działania innowacyjne i wspierające małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP). Przygotowywany aktualnie Regionalny Program Operacyjny (RPO) 6 powinien te postulaty spełnić. Kluczowe pozostaje pytanie jak to zrobić szczególnie, gdy liczba zgłoszonych aktualnie projektów badawczych, spełniających ten wymóg, to jedynie około 3% wszystkich wniosków. Niestabilność regionalnych koalicji rządzących sugeruje konieczność stworzenia mechanizmu uniezależniającego dyskurs o przyszłości regionu od kalendarza i kampanii 3 Deklaracja przyjęta w dniu 25 czerwca 2002 roku we Wrocławiu, na pierwszej konferencji Nauka i szkolnictwo wyższe na rzecz Dolnego Śląska stan aktualny i oczekiwania. 4 Dolnośląska Strategia Innowacji, Wrocław, styczeń 2005, Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, 5 Dyskusja na temat sposobu dzielenia Środków Strukturalnym pomiędzy województwa nie jest zakończona. Podano kwotę szacunkową. 6 Projekt Zintegrowanego Programu Wojewódzkiego (ZPW) na lata oraz Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) dla Województwa Dolnoślaskiego na lata ,

23 22 wyborczej, zdominowanej najczęściej doraźną tematyką, a nie wieloletnimi wizjami. Jest to zresztą problem typowy również dla regionów starej Unii. Równolegle zaobserwować można w ostatnich latach na Dolnym Śląsku różnorodność działań, które ze względu na ograniczone ramy wypowiedzi, nie będą bliżej charakteryzowane, a których bezpośrednie lub pośrednie następstwa w zakresie innowacyjnego rozwoju Regionu są oczywiste. Wymienić tutaj zatem należy: Wrocławskie Centrum Transferu Technologii (WCTT), placówkę o bogatym dorobku i znaczeniu ponadregionalnym, Wrocławski Park Technologiczny (WPT) z silnie rozwiniętą infrastrukturą i dużą liczbą ulokowanych tam podmiotów, głównie jednak dotychczas z rodowodem pozaakademickim, agencje rozwoju regionalnego, Wrocławski Park Przemysłowy (WPP), Bank Karier, Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości, łącznie dotychczas trzy podmioty, w tym jeden ze znacznym dorobkiem (AE) oraz dwa w fazie organizacji (UWr, PWr), TUDAG, filia komercyjnego podmiotu utworzonego na Uniwersytetu Technicznego w Dreźnie, Regionalna Agencja Brokerów Patentowych, nowa i od dawna oczekiwana inicjatywa. Autorom znane są też inne inicjatywy, które w najbliższych miesiącach powinny ujrzeć światło dzienne. Szczególnie prężnie rozwija się w ostatnich 20 miesiącach Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych Technologii (DCZT), którego działalność opisano dokładniej w stowarzyszonym artykule. Program naukowo-badawczy DCZT obejmuje cztery zasadnicze priorytety: a) projektowanie, wytwarzanie i zastosowanie materiałów zaawansowanych b) technologie informacyjne c) nauka i technologie na rzecz poprawy jakości życia d) odnawialne i alternatywne źródła energii. Od momentu podjęcia działań DCZT udało się nakłonić do współpracy ponad 80-ciu profesorów wrocławskich uczelni i instytutów naukowych. Opracowano karty tematyczne ok. 100 przedsięwzięć, które w obecnej formie, lub w wyniku ich modyfikacji, mogą stanowić tematy grantów badawczych, projektów celowych, projektów międzynarodowych, wdrożeń, itp. Dotychczasowe starania DCZT zaowocowały uzyskaniem finansowania wyposażenia laboratoriów specjalistycznych o wartości ok. 10 mln zł oraz innych projektów miękkich o wartości ok. 5 mln zł. Wiodącym eksperymentem DCZT są aktualnie regionalne sieci naukowo-gospodarcze, z których trzy uzyskały dofinansowanie i podjęły aktywną działalność. Trudny do przecenienia dla przyszłego rozwoju Regionu jest pomysł utworzenia we Wrocławiu Europejskiego Instytutu Technologicznego (ang. European Institute of Technology EIT), idei mającej wsparcie władz Regionu, Wrocławia i środowiska akademickiego, a także poparcie rządowe. Zaznaczyć w tym miejscu również trzeba, że Region szczyci się posiadaniem 27 uczelni wyższych, 2 instytutów naukowych PAN oraz kilku instytutów branżowych. Niektóre z wroc-

24 23 ławskich uczelni od lat zaliczają się do czołowych w Polsce. Placówki te zatrudniają ponad 8 tys. naukowców, w tym 1150 profesorów i kształcą ok. 140 tys. studentów. Cechą szczególną tego środowiska jest duży udział kadry i studentów kierunków technicznych, w tym stanowiących o postępie technologicznym (elektronika, informatyka, biotechnologia, inżynieria materiałowa). Potencjał badawczy i edukacyjny Dolnego Śląska stawia nasz Region na 3-4 miejscu w Polsce. Jednocześnie ośrodek nasz ma szansę istotnego oddziaływania na sąsiednie regiony Niemiec (w szczególności Saksonię) oraz Północnych Czech. W tej części rozważań zasadne jest podkreślenie, iż zarówno złożoność uwarunkować regionalnych jak i bogactwo inicjatyw wymaga odpowiedzi na pytanie, jak procesem innowacyjnym na Dolnym Śląsku kierować i jaka powinna być rola głównych aktorów (władze samorządowe, środowisko akademickie, podmioty gospodarcze, centra, parki, platformy i inne nowe podmioty proinnowacyjne). Jak wykorzystać zalety różnorodności inicjatyw z postulatem spójności poczynań i jego ekonomiczną efektywnością. 2. Przykłady działań w Unii Europejskiej Próby tworzenia instytucji proinnowacyjnych i testowania różnych rozwiązań zapewniających transfer wiedzy do gospodarki ma w UE ponad dwudziestoletnią tradycję. Pierwsze projekty, powstały w latach 80. ubiegłego stulecia. Były następstwem sukcesów inicjatyw proinnowacyjnych podejmowanych w Lombardii, na zachodnim wybrzeżu USA oraz obserwacji tzw. technopolis w Japonii. Na początku lat 90. Komisja Europejska zainicjowała szereg inicjatyw na poziomie regionów. Zaliczyć do nich można takie znane przedsięwzięcia jak Regional Innovation and Technology Transfer Infrastructures and Strategies (RITTS), Regional Technology Plans (RTP), czy Regional Innovation Strategies (RIS), współfinansując znaczną ich część z budżetu Unii. Po dwudziestu z górą latach, z ponad 250 regionów UE, aż 120 ma własne strategie innowacyjnego rozwoju. Różnorodność dzisiejszych inicjatyw UE z tego zakresu jest nieporównywalnie większa. Niektóre z inicjatyw, w których bierze udział Dolny Śląsk (RegStrat, UPRIS czy IMPACTSCAN) opisano w innych pracach. Konieczność swoistego ogarnięcia złożonej problematyki innowacyjnego rozwoju regionów skutkowało również powstaniem wyspecjalizowanych placówek naukowych takich jak IReR (Istituto Regionale di Ricerca della Lombardia; od 1974 roku) 7 w Mediolanie, URENIO (The Urban and Regional Innovation Research Unit) w Salonikach 8, SEZ (Steinbeis-Europa-Zentrum) 9 w Stuttgarcie, Forfàs 10 w Irlandii i kilka innych. Ważnymi źródłami informacji o regionalnych inicjatywach w UE w tym zakresie jest ponadto IRE (The Innovating Regions in Europe) 11 oraz europejska sieć EFMN (The European Foresight Monitoring Network) 12. Liczba dostępnych źródeł i opracowań jest znacznie szersza. Jest