POLAND - NATIONAL SITUATION

Transkrypt

1 IEE-Project FABbiogas BIOGAS PRODUCTION AND BIOGAS POTENTIALS FROM RESIDUES OF THE EUROPEAN FOOD AND BEVERAGE INDUSTRY POLAND - NATIONAL SITUATION The sole responsibility for the content of this report lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EASME nor the European Commission are responsible for any use that may be made of the information contained therein.

2 1 Wprowadzenie Metodologia Zadanie Mapa biogazowni wykorzystujących odpady z przemysłu żywności i napojów (FaB) Charakterystyka istniejących instalacji Zadanie Mapy strumieni odpadów z różnych branż przemysłu żywności i napojów Charakterystyka strumieni odpadów Zagospodarowanie strumieni odpadów organicznych Zadanie Opis barier Dla operatorów biogazowni Producenci żywności I napojów Identyfikacja najczęstszych barier...14

3 POLSKI RAPORT KRAJOWY Raport został przygotowany w ramach projektu FaBbiogas, finansowanego przez program UE Inteligentna Energia-Program dla Europy. Celem tego raportu jest opracowanie przeglądu rynku biogazowego w Polsce, oszacowanie potencjału odnawialnych źródeł energii z odpadów z przemysłu żywności i napojów (FaB) z uwzględnieniem identyfikacji potencjału produkcji biogazu z odpadów organicznych oraz niewykorzystanych zasobów odpadów organicznych z różnych gałęzi przemysłu żywności i napojów, a także identyfikacji poza technologicznych barier, utrudniających rozwój i wykorzystanie potencjału energii odnawialnej. 1 Wprowadzenie Polska, oficjalnie Rzeczpospolita Polska jest krajem w Europie Centralnej, od zachodu graniczy z Niemcami, od południa z Czechami i Słowacją, od wschodu z Ukrainą i Białorusią, od północnego wschodu z Litwą oraz od północy z Rosją poprzez jednostkę administracyjną o nazwie obwód kaliningradzki. Powierzchnia administracyjna Polski wynosi km², a liczba ludności ponad 38,5 miliona. Obecny podział administracyjny Polski wyróżnia 16 województw, 379 powiatów i 2478 gmin. Polska jest podzielona na 6 jednostek NUTS1 (regiony), 16 jednostek NUTS2 i 45 jednostek NUTS3. Jednostki NUTS2 odpowiadają 16 województwom. Rada Ministrów kontynuuje założony cel budowy 2500 biogazowni w Polsce do roku 2020 o łącznej mocy 980 MWel. Faktem jest jednak, że obecnie funkcjonują w Polsce 204 biogazownie, w tym 39 biogazowni rolniczych lub rolniczo-utylizacyjnych, a wiele projektów zostało zaniechanych lub zawieszonych z powodu upadku programu wsparcia zielonymi certyfikatami. Biogazownie rolnicze w Polsce są dziś pogrążone w kryzysie, notują straty, wiele inwestycji jest wstrzymanych. Głównymi przyczynami takiego stanu rzeczy są m.in.: załamanie cen zielonych certyfikatów, duża obniżka hurtowych cen prądu, brak żółtych certyfikatów od początku 2013 r. oraz brak ustawy o OZE. Zdarza się nawet, że niektóre wybudowane już, gotowe do uruchomienia instalacje czekają na otwarcie, bo w obecnej sytuacji właściciele musieliby do nich dokładać. Z drugiej jednak strony 1 /16

4 w tym roku uruchomiono już 10 nowych biogazowni rolniczych. To niezły wynik, biorąc pod uwagę, że pod koniec zeszłego roku było ich w sumie niecałe trzydzieści, a w całym 2012 r. ruszyło dwanaście. Tegoroczny gwałtowny wzrost liczby nowych biogazowni, bazujących na surowcach i odpadach z rolnictwa i przemysłu rolnospożywczego, to efekt wcześniejszych sprzyjających warunków do inwestowania. Na te warunki składały się wysokie ceny zielonych certyfikatów, przyznawanie biogazowym instalacjom żółtych certyfikatów (za produkcję energii z gazu w kogeneracji), rosnące stawki za prąd oraz hojne dotacje głównie z funduszy unijnych do budowy takich obiektów. Spośród wspomnianych 39 biogazowni, jedynie 19 wykorzystuje odpady z przemysłu żywności i napojów. 2 Metodologia W celu wyznaczenia liczby istniejących biogazowni rolniczo-utylizacyjnych w Polsce, zidentyfikowania strumieni odpadów z różnych gałęzi przemysłu żywności i napojów oraz poza-technologicznych barier dla projektów biogazowych w Polsce, przeprowadzono ankiety, które skierowane zostały do dwóch grup podmiotów gospodarczych: producentów żywności i napojów oraz operatorów biogazowni. Dodatkowo, zebrano dane dotyczące strumieni odpadów z różnych gałęzi przemysłu spożywczego z Urzędów Marszałkowskich z wszystkich województw. Wyniki przeprowadzonych ankiet były następujące: wywiady z operatorami biogazowni przeprowadzone zostały wywiady z operatorami biogazowni w Polsce. Wszyscy niezbyt chętnie zgadzali się na wywiady telefoniczne i wymianę doświadczeń w tym zakresie. Dlatego też zastosowano metodę bezpośrednią spotkania osobiste. ankiety z producentami żywności I napojów rozesłane zostały ankiety za pomocą poczty do producentów żywności i napojów w Polsce. Jednakże, nie otrzymano żadnej odpowiedzi, stąd też zastosowano bardziej skuteczną metodę - ankiety telefoniczne i spotkania osobiste. 2 /16

5 3 Zadanie Mapa biogazowni wykorzystujących odpady z przemysłu żywności i napojów (FaB) Mapa biogazowni (Rys. 1) pokazuje, że większość biogazowni zlokalizowanych jest w województwie Wielkopolskim (PL41) i Pomorskim (PL63). Z kolei, w województwie Łódzkim (PL11), Mazowieckim (PL12), Małopolskim (PL21), Podkarpackim (PL32), Podlaskim i Lubuskim (PL43) nie ma ani jednej biogazowni wykorzystującej odpady przemysłowe. Rysunek 1. Biogazownie wykorzystujące odpady z przemysłu żywności i napojów w Polsce ( 3 /16

6 3.2 Charakterystyka istniejących instalacji W Polsce istnieje 19 biogazowni wykorzystujących odpady z przemysłu żywnosci i napojów. Jednakże, jedynie 5 z 19 biogazowni stosuje wyłącznie odpady przemysłowe. Największe z tych biogazowni w Polsce to biogazownie Koczała, Strzelin i Zalesie (Tabela 1). Tabela 1. Charakterystyka istniejących biogazowni w Polsce Nazwa biogazowni Jednostka Zainstalowana Substraty NUTS Moc (MW th /MW e ) Biogazownia Bielany Wroclawskie PL51 kukurydza, wytłoczyny z owoców 0.45/0.40 Biogazownia Boleszyn PL62 kiszonka kukurydzy, osady, sezonowo wywar gorzelniczy i serwatka 1.00/1.05 Biogazownia Chodziez PL41 ścieki, odpadowa woda procesowa, serwatka brak danych kiszonka kukurydzy, kiszonki traw, Biogazownia Grzmiaca PL42 ścieki, odpady z przemysłu żywności i 1.50/1.50 gastronomii, wytłoczyny, zużyty olej Biogazownia Koczala PL63 Kiszonka kukurydzy, ścieki, gliceryna 2.05/2.20 gnojowica, pozostałości po produkcji Biogazownia PL22 biodiesla -głównie gliceryna, odpady Kostkowice rzepaku, odpady żywieniowe Brak danych Biogazownia Kujanki PL63 gliceryna, gnojowica 0.35/0.35 pozostałości z produkcji roślinnej, mieszanka składająca się z odpadów z Biogazownia Liszkowo PL61 produkcji przetwórstwa warzyw, mąki 0.95/1.65 ziemniaczanej, wywaru gorzelniczego i buraków Biogazownia Łany Wielkie PL22 gnojowica, wywar gorzelniczy 0.55/0.55 Biogazownia Melno PL61 odpady owoców i warzyw, rośliny 1.40/1.20 Biogazownia Nacław PL42 kiszonka kukurydzy, gliceryna, gnojowica 0.65/0.70 gnojowica, odpady z rzeźni, kiszonka Biogazownia Pawłówko PL63 kukurydzy, wywar gorzelniany, 0.35/0.45 gliceryna Biogazownia Piaski PL31 kiszonka kukurydzy, serwatka 0.95/0.90 Biogazownia kiszonka kukurydzy, gnojowica PL33 Piekoszów świńska, miękkie odpady poubojowe, 0.75/ /16

7 krew, jelita i treści żołądków Biogazownia Skrzatusz PL41 Wywar gorzelniczy, pulpa ziemniaczana, pulpa z marchwi, osady ściekowe, kiszonka z kukurydzy, 0.50/0.50 kiszonka z traw, pulpa z odpadowych roślin, wytłoki z jabłek Biogazownia Strzelin PL51 pulpa buraczana 1.95/1.90 Biogazownia Uhnin PL31 kiszonka kukurydzy, wywar gorzelniczy, trawa 1.10/1.15 Biogazownia Zalesie PL52 gnojowica, odpady z ziemniaków lub buraków 2.05/2.00 Biogazownia Zbiersk PL41 wywar gorzelniczy 1.50/ Zadanie Mapy strumieni odpadów z różnych branż przemysłu żywności i napojów W celu obniżenia liczby przedsiębiorstw z przemysłu żywności i napojów zostały wzięte pod uwagę tylko te, które produkują więcej odpadów niż 500 Mg/rok. Odpady przemysłowe podzielono na cztery kategorie: przetwórstwo owoców i warzyw, mleczarstwo, przetwórstwo mięsa oraz gorzelnictwo. W kategorii przetwórstwa owoców i warzyw znajduje się 123 przedsiębiorstw oraz 97 mleczarni, 251 zakładów przetwórstwa mięsnego i 93 gorzelnie/browary (Rys. 2, 3, 4, 5). 5 /16

8 Rysunek 2. Lokalizacja przedsiębiorstw przetwarzających owoce i warzywa w Polsce ( 6 /16

9 Rysunek 3. Lokalizacja mleczarni w Polsce ( 7 /16

10 Rysunek 4. Lokalizacja przedsiębiorstw przetwórstwa mięsnego w Polsce ( 8 /16

11 Rysunek 5. Lokalizacja gorzelni/browarów w Polsce ( 9 /16

12 4.2 Charakterystyka strumieni odpadów W tabeli 2 przedstawiono podsumowanie potencjału produkcji biogazu dla każdej kategorii odpadów. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że bez względu na wielkość strumienia odpadów, największym potencjałem produkcji metanu charakteryzują się odpady z sektora przetwórstwa mięsnego. Tabela 2. Zestawienie potencjału produkcji metanu z różnych strumieni odpadów Strumień odpadów [Mg/rok] Powyżej Kategoria odpadów Liczba Potencjał produkcji zakładów metanu [m 3 /rok] Przetwórstwo owocowowarzywne Przemysł mleczarski Przemysł mięsny Branża piwowarska Suma Przetwórstwo owocowowarzywne Przemysł mleczarski Przemysł mięsny Branża piwowarska Suma Przetwórstwo owocowowarzywne Przemysł mleczarski Przemysł mięsny Branża piwowarska Suma Przetwórstwo owocowowarzywne Przemysł mleczarski Przemysł mięsny Branża piwowarska Suma /16

13 4.3 Zagospodarowanie strumieni odpadów organicznych Badania zostały przeprowadzone we wszystkich szesnastu województwach, w grupie respondentów, których stanowiły przedsiębiorstwa generujące odpady organiczne. Ponadto, w województwie łódzkim (PL11) przeprowadzono szczegółowe ankiety w 50 przedsiębiorstwach. Główny cel badania koncentrował się na zbadaniu sposobów zagospodarowania odpadów organicznych wytwarzanych przez przedsiębiorstwa. Respondenci będący potencjalnymi dostawcami odpadów organicznych do produkcji biogazu zostali wytypowani z internetowej bazy danych firm oraz Rys. 6a. Sposoby zagospodarowania odpadów organicznych w woj. łódzkim (PL11) Rys. 6b. Sposoby zagospodarowania odpadów organicznych w Polsce W skali całego kraju, znaczna ilość, bo aż 37% respondentów oddaje swoje odpady rolnikom. Druga dominująca grupa respondentów (28%) płaci zewnętrznej firmie recyklingowej odbierającej odpady. 21% ankietowanych przyznało, że ich odpady są spalane. Tylko 6% odpadów w Polsce jest wykorzystywane jako nawozy, a 4% odpadów jest kompostowane. Na szczęście, nie więcej niż 2% odpadów jest wywożone na składowiska. Najmniej popularnymi sposobami zagospodarowania odpadów (1% każdy) są produkcja karmy dla psów i produkcja biopaliw, rys. 6b. W przypadku województwa łódzkiego, najwięcej, bo ponad 50% badanych, jako sposób przetwarzania odpadów organicznych wskazało odbiór odpadów przez zewnętrzne firmy unieszkodliwiające odpady. Drugim najbardziej popularnym sposobem, okazała się 11 /16

14 możliwość oddawania odpadów rolnikom (16%). Odpady te są często wykorzystywane przez rolników jako pasza dla zwierząt. 14% respondentów wykorzystuje odpady jako nawóz, 6% je spala, a kolejne 4% sprzedaje odpady klientom indywidualnym lub wywozi odpady na pola. 4 badane firmy wskazały, że unieszkodliwiają swoje odpady na dwa różne sposoby, rysunek 6a. 5 Zadanie Opis barier Dla operatorów biogazowni Zespół projektowy Politechniki Łódzkiej przeprowadził 3 wywiady z operatorami biogazowni. Wszyscy trzej byli niechętni do komunikowania się, co utrudniło uzyskanie wszystkich niezbędnych danych w trakcie ankiety telefonicznej. Dlatego też, konieczne okazały się osobiste spotkania w celu zebrania potrzebnych informacji. Według badań przeprowadzonych wśród operatorów biogazowni zidentyfikowano następujące bariery dla rozwoju rynku biogazowego w Polsce: 1. Wszyscy trzej operatorzy biogazowni byli tylko częściowo zadowoleni z działania biogazowni. Głównymi powodami niezadowolenia były: trudności w utrzymywaniu jednorodnego wsadu do reaktora, trudności w zagospodarowaniu cieczy pofermentacyjnej i trudności w eksploatacji instalacji biogazowej. 2. Jako największy problemem w trakcie realizacji projektu biogazowni operatorzy uznali uzyskanie warunków przyłączenia, społeczną akceptację, skomplikowane procedury administracyjne i prawne, jak również bariery finansowe oraz zbyt dużą ilość wymogów formalnych. 3. Wszyscy operatorzy przyznali, że musieli czekać ponad 2 miesiące, aby uzyskać przyłączenie do sieci i 6-8 miesięcy, aby uzyskać wszystkie niezbędne pozwolenia. 4. Dwóch operatorów uważa, że jest bardzo trudno uzyskać finansowanie zewnętrzne (kredyty) dla projektów biogazowych w Polsce, podczas gdy trzeci nie posiada wiedzy na ten temat. 5. Jako główne problemy dotyczące procedur finansowych w Polsce, operatorzy uznali: zbyt obszerną dokumentację niezbędną do przygotowania wniosku kredytowego i brak zaufania banków dla projektów biogazowych. 6. Żaden z operatorów nie był zadowolony z obecnego systemu zielonych certyfikatów, głównie ze względu na trudności w prognozowania cen i wysokiej niepewności legislacyjnej. 12 /16

15 5.1.2 Producenci żywności I napojów Zespół projektowy Politechniki Łódzkiej przeprowadził 8 wywiadów z producentami żywności i napojów. Wszyscy bardzo chętnie udzielali wszystkich niezbędnych informacji i danych, jako że zastosowano najbardziej efektywny sposób - ankietę telefoniczną. Dzięki temu udało się zebrać potrzebne informacje z pierwszej ręki. Według badań przeprowadzonych wśród producentów żywności i napojów zidentyfikowano następujące przeszkody dla rozwoju rynku biogazowego w Polsce: 1. Tylko jedna firma wyraziła chęć budowy biogazowni, pomimo faktu, że ponad 60% respondentów jest samowystarczalna pod względem dostępności odpadów będących potencjalnym substratem dla biogazowni, co umożliwiłoby im produkcję biogazu na własną rękę, bez konieczności dostarczania substratów z zewnątrz. 2. Połowa respondentów uważa, że ich wiedza na temat biogazu jest średnia. 25% ankietowanych twierdzi, że posiada odpowiednią wiedzę, a reszta przyznała ich wiedza na ten temat jest znikoma. 3. Tylko 25% badanych przyznało, że oferowano im budowę biogazowni. Jednakże, nikt z tej grupy był zadowolony z oferty. 4. Na pytanie dotyczące korzyści z budowania biogazowni, 90% respondentów odpowiedziało, że wierzy w korzyści dla środowiska, 50% widzi szansę na korzyści finansowe, a tylko 25% ankietowanych zwróciło uwagę na korzyści związane z unieszkodliwianiem odpadów. 5. Główną obawą dotycząca budowy biogazowni jest akceptacja lokalnej społeczności i liczne protesty. Wśród innych problemów najczęściej cytowane są zagrożenia związane z eksploatacją biogazowni, problemy techniczne, brak wykształconych techników, trudności w utrzymaniu jednolitego wsadu do reaktora. Tylko niewielka liczba respondentów widzi problem w zagospodarowaniu masy pofermentacyjnej. 6. Prawie wszyscy respondenci uznali uzyskanie pozwolenia na budowę, jako główną przeszkodę w realizacji projektu budowy biogazowni. Większość ankietowanych uważa uzyskanie wszystkich zezwoleń za duży problem, jak również akceptację społeczną i skomplikowane procedury administracyjno-prawne. Tylko jeden respondent wskazał jako przeszkodę barierę finansową. Reszta odnajduje swoją szansę na finansowanie takiego projektu biogazowego w kredytach bankowych. Jednakże, 38% respondentów uważa, że jest bardzo trudno uzyskać zewnętrzne finansowanie (kredyty) dla projektów biogazowych w Polsce. 7. Większość respondentów nie wie, jak długo trwa uzyskanie wszelkich wymaganych pozwoleń w Polsce. Wśród tych, którzy wiedzą, większość uważa, że trwa to zwykle dłużej niż dwa miesiące. 8. Połowa ankietowanych sądzi, że ani banki, ani organizacje handlowe lub instytucje publiczne nie zapewniają dostępu do informacji na temat możliwości finansowania projektów biogazowych. 9. Główne problemy dotyczące procedur finansowania w Polsce według respondentów to: zbyt obszerna dokumentacja wymagana do przygotowania wniosku kredytowego, brak wiedzy i wymaganego doświadczenia w finansowaniu projektów biogazowych wśród pracowników banku, zbyt wysokie oprocentowanie kredytów i wymóg bardzo wysokiego wkładu własnego. 13 /16

16 10. Respondenci poszukują możliwości współfinansowania budowy biogazowni głównie w ramach funduszy strukturalnych UE, projektów europejskich i w znacznie mniejszym stopniuw dotacjach na szczeblu wojewódzkim. 5.2 Identyfikacja najczęstszych barier W odniesieniu do zrealizowanych ankiet okazało się, że procedury uzyskania pozwoleń dla projektów biogazowych w Polsce są zazwyczaj skomplikowane i długotrwałe. Prawie wszyscy ankietowani operatorzy biogazowni skarżyli się na trudności w uzyskaniu wszystkich niezbędnych pozwoleń i zbyt skomplikowane procedury administracyjno-prawne. W rzeczywistości, jednym z największych wąskich gardeł była zbyt duża ilość wymogów formalnych i barier finansowych. Ponadto, niekompetencja pracowników banku w sprawie możliwości finansowania projektów biogazowych rozczarowała inwestorów biogazowych. Ich zdaniem brak zaufania dla projektów biogazowych utrudnia uzyskanie kredytu dla projektów biogazowych. Podsumowując wszystkie wyżej wymienione bariery, zaleca się następujące kroki, które mogłyby poprawić rozwój rynku biogazowego w Polsce: - Przygotowanie jasnych wytycznych dla przyszłych inwestorów/operatorów biogazowni ze szczegółowym opisem wszystkich procedur, przepisów i kosztów niezbędnych dla powodzenia projektu biogazowego; - Organizację kształcenia ekspertów (seminaria, szkolenia) dla zainteresowanych organów, pracowników administracyjnych, pracowników banków i rolników / inwestorów biogazowych dotyczących energii odnawialnej, a w szczególności biogazu; - Duża kampania informacyjna na terenie całego kraju, pokazująca zalety produkcji biogazu i potencjału produkcji energii z odpadów organicznych pochodzących z przemysłu spożywczego i napojów. 14 /16