3.3. Wody podziemne. Wody podziemne stanowi¹ na obszarze woj. lubelskiego. wodê do picia, jak równie w znacznym stopniu zaspokajaj¹

Transkrypt

1 3.3. Wody podziemne Teresa Farjan (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie) Wody podziemne stanowi¹ na obszarze woj. lubelskiego g³ówne Ÿród³o zaopatrzenia miast i wsi w wodê do picia jak równie w znacznym stopniu zaspokajaj¹ potrzeby zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ gospodarcz¹. Wody te charakteryzuj¹ siê korzystnymi walorami jakoœciowymi wymaganymi przy konsumpcji odpornoœci¹ na awaryjne ska enie œrodowiska tak e o zasiêgu globalnym. Tereny objête urbanizacj¹ miejsk¹ podlegaj¹ daleko id¹cym przekszta³ceniom œrodowiska (zanieczyszczenia atmosfery gleb wód powierzchniowych). Taki stan skupionej obszarowo i zintensyfikowanej antropopresji wp³ywa na re im hydrodynamiczny i hydrochemiczny wód podziemnych których zasoby ulegaj¹ bezpoœredniemu zanieczyszczeniu oraz zmienia naturalne warunki ich zasilania i kr¹ enia. W celu zapewnienia w³aœciwej ochrony wód podziemnych pod wzglêdem zarówno iloœciowym jak i jakoœciowym wydzielono na terenie kraju tzw. G³ówne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP). Jeden ze 180 zbiorników zlokalizowany na terenie woj. lubelskiego zamyka siê w obrêbie zbiornika kredowego zwanego Nieck¹ Lubelsk¹ (NL). Jest to zbiornik wód podziemnych wysokiej ochrony (OWO) w którego obrêbie zasta³y wyznaczone 3 obszary najwy - szej ochrony (ONO): obszar zlewni Bystrzycy i Stawka (obszar zasilania wód podziemnych Lubelskiego Zespo³u Miejskiego) obszar wododzia³owy Bugu i Wieprza w rejonie Che³ma (obszar alimentacji wód podziemnych Che³ma i Rejowca Fabrycznego) fragment Roztocza w rejonie Tomaszowa Lubelskiego (obszar intensywnej infiltracji zasilaj¹cy rejon ujêæ wód Zamoœcia i Tomaszowa Lubelskiego) w jego obrêbie zlokalizowany jest Roztoczañski Park Narodowy. Monitoring wód podziemnych W ramach monitoringu zwyk³ych wód podziemnych na terenie woj. lubelskiego funkcjonuje sieæ krajowa której zadaniem jest sta³e monitorowanie jakoœci wód podziemnych we wszystkich u ytkowych poziomach wodonoœnych z pominiêciem ob- ród³a w Hutkach (Krasnobrodzki Park Krajobrazowy) Fot. Leon Sapko szarów nara onych na lokalne zanieczyszczenia. Sieæ krajowa od czasu utworzenia czyli od 1991 r. nadzorowana i eksploatowana jest przez Pañstwowy Instytut Geologiczny (PIG). Sieæ krajowa eksploatowana na terenie woj. lubelskiego zosta³a rozbudowana w 1999 r. o 9 nowych punktów. Do badañ w 1999 r. pobrane zosta³y próby w 52 pkt. pomiarowo-badawczych. Dla ka dego punktu obserwacyjnego okreœlono jego pozycjê stratygraficzn¹ typ wodonoœny oraz sposób zagospodarowania i u ytkowania ziemi. Program badañ w zakresie wód podziemnych realizowany w 1999 r. przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie okreœla³ czêstotliwoœæ poboru prób i zakres badawczy analizowanych wód. Przy wyznaczaniu obiektów przewidzianych do badañ uwzglêdniono obszary o du ej podatnoœci na degradacjê wœród których znalaz³y siê wysypiska odpadów komunalnych sk³adowiska odpadów przemys³owych oraz mogilniki. Nie pominiêto równie niezwykle cennych pod wzglêdem przyrodniczym elementów hydrosfery jakimi s¹ Ÿród³a. Lokalizacjê zbiorników wód podziemnych wysokiej ochrony (OWO) najwy szej ochrony (ONO) ów wokó³ wysypisk i mogilników oraz Ÿróde³ przedstawiono na za³¹czonej mapie 10. Ocena jakoœci wód podziemnych dokonywana jest w oparciu o klasyfikacjê opracowan¹ przez Pañstwow¹ Inspekcjê Ochrony Œrodowiska zawart¹ w publikacji Wskazówki metodyczne dotycz¹ce tworzenia regionalnych i lokalnych monitoringów wód podziemnych wydanie Warszawa 1995 r. Zak³ada ona podzia³ wód na cztery klasy czystoœci: â klasa I a wody najwy szej jakoœci o naturalnym chemizmie w pe³ni odpowiadaj¹ce wymogom sanitarnym nadaj¹ siê do picia bez uzdatniania â klasa I b wody wysokiej jakoœci nieznacznie zanieczyszczone o naturalnym chemizmie odpowiadaj¹ce jakoœciowo wodom do celów pitnych i gospodarczych mo liwe jest okresowe ich uzdatnianie 116 CZÊŒÆ I. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA

2 â â klasa wody œredniej jakoœci o naturalnym chemizmie jak równie zmienione antropogenicznie wymagaj¹ce prostego uzdatniania klasa I wody niskiej jakoœci (do której zalicza siê tak e wody nie odpowiadaj¹ce klasyfikacji N.O.K. ) których cechy fizyczne i zawartoœæ g³ównych wskaÿników zanieczyszczeñ znacznie przekraczaj¹ normy obowi¹zuj¹ce dla wód pitnych uzdatnianie ich jest nieop³acalne. Przyporz¹dkowuj¹c wody do odpowiedniej klasy kierowano siê nastêpuj¹cymi zasadami: przedzia³y dopuszczalnych stê eñ lub zakresy wybranych wskaÿników s¹ zgodne z Klasyfikacj¹... nie wydzielono klasy N.O.K. pomimo stwierdzenia w badanej wodzie wy szych stê eñ wskaÿników od okreœlonych dla I klasy jakoœci wodê przyporz¹dkowano do I klasy przy klasyfikowaniu wody do odpowiedniej klasy jako dopuszczalne przyjêto przekroczenie wartoœci granicznych trzech wskaÿników nietoksycznych. Jako niedopuszczalne potraktowano przekroczenie wartoœci granicznych nawet jednego wskaÿnika o charakterze toksycznym (As Al Cd Cr CN Cu F Ni N-NO 2 N-NO 3 Pb) przy sporz¹dzaniu oceny ogólnej nie uwzglêdniono przewodnoœci elektrycznej w³aœciwej. Aktualne wymagania Unii Europejskiej w zakresie ochrony jakoœci zasobów wód podziemnych zawarte s¹ w: Dyrektywie 80/68/EEC w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez niektóre substancje szkodliwe Dyrektywie 91/676/EEC w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzenia rolniczego. Ogó³em na terenie woj. lubelskiego WIOŒ pobra³ do badañ próby wód podziemnych pochodz¹cych z 89 otworów obserwacyjnych zlokalizowanych wokó³ 49 wytypowanych punktowych ognisk zanieczyszczeñ. Wody o niskiej jakoœci (I klasa) stanowi³y 50% wszystkich badanych wód do klasy 54% Rys. 1. Ogólna klasyfikacja jakoœci wód podziemnych w 1999 r. 3. WODY 28% I klasa klasa I b 18% (wody œredniej jakoœci) zakwalifikowano 24% natomiast udzia³ wód wysokiej jakoœci (I b) wynosi³ 26%. Wód o najwy szej jakoœci I a wœród pobranych do badañ prób nie stwierdzono. Sieæ krajowa monitoringu wód podziemnych W œwietle badañ przeprowadzonych przez Pañstwowy Instytut Geologiczny stan jakoœci wód przedstawia³ siê nastêpuj¹co: Klasa I b 58% Klasa 11% Klasa I 31% Na terenie województwa lubelskiego nie stwierdzono wystêpowania wód o najwy szej jakoœci (klasa I a). Porównuj¹c wyniki badañ do roku ubieg³ego w dwóch przypadkach stwierdzono poprawê jakoœci wód przy czym w jednym z nich zmiana polega³a na przesuniêciu o dwie klasy czystoœci z I do I b. Z zestawienia jakoœci wód podziemnych wynika e 62% punktów badawczych sieci krajowej ujmuje wody gruntowe na których jakoœæ istotny wp³yw wywiera sposób u ytkowania i zagospodarowania terenu. Wody wystêpuj¹ce na terenie woj. lubelskiego w wiêkszoœci posiadaj¹ charakter porowo-szczelinowy. Tego typu warstwy znajduj¹ siê pod wp³ywem wielkoprzestrzennych zanieczyszczeñ co mo e t³umaczyæ m.in. podwy szone zawartoœci zwi¹zków azotowych w wodach gruntowych. Wody gruntowe s¹ zatem wra liwe zarówno na zanieczyszczenia lokalne jak i wielkoprzestrzenne. Wody wg³êbne wyró niaj¹ siê natomiast lepsz¹ i trwalsz¹ jakoœci¹ ze wzglêdu na wiêksz¹ izolacjê od wp³ywów zewnêtrznych. Sk³adowanie odpadów a jakoœæ wód podziemnych Badania prowadzone w tym zakresie przez WIOŒ Lublin w 1999 r. koncentrowa³y siê przede wszystkim na okreœleniu wp³ywu wysypisk odpadów komunalnych na jakoœæ wód podziemnych. Wytypowano 21 obiektów wokó³ których badano 56 punktów obserwacyjnych: y studnie wiercone oraz studnie kopane. W tabeli 2 przedstawiono ogóln¹ ocenê jakoœci wód w rejonie wysypisk wraz ze wskaÿnikami decyduj¹cymi o niskiej I klasie oraz nie odpowiadaj¹cymi klasyfikacji (NOK). Jakoœæ wód podziemnych okreœlona na podstawie wyników przeprowadzonych badañ by³a bardzo zró nicowana. Zdecydowanie dominowa³y wody niskiej jakoœci (I klasa) które stwierdzono w 29 otworach obserwacyjnych co stanowi 52% wszystkich badanych wód. Wœród nich znalaz³o siê 15 studni kopanych które ujmuj¹ wody p³ytkiego kr¹ enia. S¹ to wody gruntowe które pozbawione dostatecznej 117

3 Tabela 1. Wykaz punktów badawczych sieci krajowej monitoringu oraz jakoœæ wód podziemnych w woj. lubelskim w 1999 r. na podstawie badañ wykonywanych przez PIG Lp. Miejscowoœæ Gmina/ Straty- Klasa Wody /Miasto grafia wód 1. Ciecierzyn Niemce Q G I 2. Ludwin Ludwin Q G I 3. Mazanów Józefów K G 4. Poizdów Kock Q G I b 5. Góra Pu³awska Pu³awy Q G I 6. Góry Opolskie Opole Lub. K W I b 7. Pu³awy Pu³awy K G I b 8. Lublin Prawiedniki Lublin K2 G I b 9. Lubartów Lubartów K2 W I b 10. Anusin Siedliszcze K G I 11. Krasnystaw Krasnystaw K W I b 12. mudÿ mudÿ K G I b 13. Bia³opole Bia³opole K G I b 14. Che³m Trubaki Che³m K2 G I b 15. W³odawa W³odawa K G I b 16. Wola Uhruska Wola Uhruska K2 W I b 17. Mo³odiatycze Trzeszczany K2 W I 18. Hedwi yn Bi³goraj X G I 19. Kitów Su³ów Q G I 20. Sochy Zwierzyniec K2 G I b 21. Koszarsko ó³kiewka K2 G I b 22. Kol. Sitno Sitno K W I b 23. Uchanie Uchanie QK G I 24. Gozdów Werbkowice K W I 25. Poturzyn Telatyn K G I 26. Wo uczyn Rachanie K G 27. Ruda Wo³owska Tomaszów Lub. Q G I 28. abunie abunie Q G I b 29. Zamoœæ Zamoœæ K2 G I b 30. Jarczew Wola Mys³owska Q G I b 31. uków uków QT W 32. Kuraszew 1 Wohyñ J3 W I 33. Kuraszew 2 Wohyñ K W 34. Bia³a Podl. 1 Bia³a Narutowicza Podlaska J W I b 35. Bia³a Podl.2st. 14 Bia³a Podlaska X W 36. Terespol Terespol K G I 37. Kijowiec Zalesie Q W I b 38. Suchowola Wohyñ Q G I 39. Przegaliny Du e Komarówka Podl. Q G I 40. Terespol Terespol Q G I b 41. Kuraszew 3 Wohyñ Q G I 42. m. Lublin Lublin K2 G I 43. Parczew Parczew Q W I b Bia³a k/radzynia Podlaskiego Miêdzyrzec Podlaski Radzyñ Podlaski Miêdzyrzec Podlaski Q W I b X W 46. Kraœnik Kraœnik K G I b 47. êczna Krasnystawska êczna K W I b 48. Ryki Spacerowa Ryki X W I b 49. Rejowiec Rejowiec Fabryczny K2 G I b 50. Bi³goraj Bi³goraj Q W I b 51. Hrubieszów Hrubieszów K2 W 52. Tomaszów Tomaszów Lubelski K2 G I b K Kreda J Jura Q Czwartorzêd X Trzeciorzêd K2 Osady wodonoœne W Wody wg³êbne kredy górnej G Wody gruntowe T Trias naturalnej izolacji warstwy wodonoœnej nara one s¹ najbardziej na wp³yw powierzchniowych czynników antropogenicznych. Potwierdzeniem przenikania zanieczyszczeñ s¹ wysokie stê enia azotu azotynowego i azotanowego które to zwi¹zki zaliczane s¹ do wskaÿników toksycznych. Kolejnym czynnikiem wp³ywaj¹cym na obni enie jakoœci wód podziemnych by³y bardzo du e zawartoœci potasu azotu amonowego i elaza których pochodzenia nale- y doszukiwaæ siê równie w warunkach zewnêtrznych choæ nie maj¹ charakteru toksycznego. W wodach pobranych z 12 ów wskaÿnikami decyduj¹cymi o zaliczeniu do I klasy równie by³y substancje toksyczne pochodzenia antropogenicznego. Pod wzglêdem wartoœci miana coli typu fekalnego wody 7 przebadanych studni nie odpowiada³y wymaganiom sanitarnym okreœlonym dla wody do picia i na potrzeby gospodarcze. Przypadki stwierdzonych w wodzie pochodz¹cej z ró nych warstw wodonoœnych pozosta³oœci pestycydów z grupy insektycydów chloroorganicznych wycofanych ju ze stosowania œwiadcz¹ o du ej trwa³oœci tych zwi¹zków w œrodowisku naturalnym. Wody œredniej jakoœci klasa stwierdzono w 19 otworach (co stanowi 34% przebadanych stanowisk) wœród których dominowa³y y. Do klasy I b (wody wysokiej jakoœci) zakwalifikowano jedynie wody pobrane z 8 stanowisk które znajduj¹ siê poza zasiêgiem negatywnego oddzia³ywania wysypiska. Nale a³y do nich 3 studnie wiercone które nie wyst¹pi³y w adnej z wczeœniej omawianych klas. Œwiadczy to o znacznej odpornoœci wód ujêæ 118 CZÊŒÆ I. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA

4 Tabela 2. Wykaz punktów oraz jakoœæ wód podziemnych okreœlona na podstawie badañ przeprowadzonych przez WIOŒ w 1999 r. w rejonie wysypisk odpadów komunalnych Lp. Miejscowoœæ 1. Baranów Pu³awy 2. Brzeœce Stê yca/rycki 3. Go³¹b Pu³awy 4. Jawidz WskaŸniki w zakresie stê eñ Miasto/ Rodzaj badanych Klasa odpowiadaj¹cych wodzie Powiat wód wód o niskiej jakoœci Klasa I NOK Spiczyn/ ³êczyñski 5. Michów Lubartów 6. NiedŸwiada Lubartów 7. Suchodo³y 8. Trzcianki I Tw. og. N-NO 2 Fe I Tw.og. N-NO 2 N-NO 3 I N-NO 3 woda studzienna I Tw. og. HPO 4 woda studzienna I Tw. og. HPO 4 woda studzienna I Tw. og. HPO 4 N-NH 4 woda studzienna Tw. og. woda studzienna I Tw. og. N-NO 2 studnia I Tw. og.n-no 2 Na Fe Cl SSR (centr. niecki) N-NH 4 I Tw. og. N-NO 2 HPO 4 N-NH 4 Tw. og. Fe Goœcieradów/ Tw. og. kraœnicki Janowiec/ pu³awski I b Tw. og. 9. Ostrów Lubelski lubartowski I N-NO 2 N-NH 4 I N-NO 3 Fe 10. Dratów ³êczyñski I N-NO 2 N-NO 3 Fe Mn Fe 11. Ryki rycki I Tw. og. Mn N-NH I N-NH 4 Cl SO 4 Na Fe Serniki lubartowski woda studzienna SO 4 K sk³. odp. przem. woda studzienna I N-NO 3 woda studzienna I N-NO 3 woda studzienna I N-NO 3 Fe Fe Dorohucza Trawniki/ N-NH 4 sk³. odp. przem. œwidnicki woda studzienna I N-NO 3 woda studzienna I N-NO 3 woda studzienna I N-NO 2 N-NO 3 woda studzienna I N-NO Srebrzyszcze Che³m I b studnia œciekowa I Cr 6+ Mg Na Cd Ni Fe subst. rozp. 3. WODY 119

5 Lp. Miejscowoœæ WskaŸniki w zakresie stê eñ Miasto/ Rodzaj badanych Klasa odpowiadaj¹cych wodzie Powiat wód wód o niskiej jakoœci Klasa I NOK studnia kopana I b 15. Kol. Dêbowiec Skierbieszów/ studnia kopana N-NO 3 zamojski studnia wiercona I b I DDT studnia kopana N-NO 3 ChZT Mn SO 4 studnia kopana I Cl Mn P-PO 4 mêtnoœæ Tomaszów Tomaszów 16. studnia kopana I przewodnoœæ Lubelski Lubelski studnia wiercona I b studnia wiercona I b 17. Korczów Bi³goraj studnia kopana I b ChZT Mn P-PO 4 mêtnoœæ studnia kopana I przewodnoœæ SSR 18. Hrubieszów I N-NO Hrubieszów studnia kopana I 3 P-PO 4 SSR (zamkniête) przewodnoœæ I ChZT Mn P-PO 4 mêtnoœæ 19. Hrubieszów Hrubieszów I przewodnoœæ N-NH 4 N-NO B³onie Szczebrzeszyn/ zamojski I b 21. Kopy³ów Horod³o/ hrubieszowski ChZT Mn P-PO 4 γhch wskaÿniki toksyczne obejmuj¹cych g³êbsze poziomy wodonoœne lepiej izolowanych od wp³ywów zewnêtrznych powierzchniowych. Jak widaæ z przedstawionych wyników wiêkszoœæ wysypisk jest Ÿród³em ska enia wód gruntowych. Przyczyn¹ takiego stanu rzeczy jest brak dostatecznych zabezpieczeñ. Na terenie woj. lubelskiego wiêkszoœæ obiektów nie posiada adnego zabezpieczenia b¹dÿ jest izolowana od pod³o a jednowarstwow¹ foli¹ z tworzyw sztucznych. Jest to zabezpieczenie niewystarczaj¹ce gdy ulega ona doœæ szybko uszkodzeniom mechanicznym. Do nielicznych nale ¹ wysypiska wybudowane zgodnie z wszelkimi wymogami ochrony œrodowiska. Analiza porównawcza jakoœci wód podziemnych 9 wybranych wysypisk odpadów komunalnych wykaza³a e: stan jakoœci wody w 9 otworach badawczych uleg³ poprawie w tym wody pochodz¹ce ze studni wierconej zmieni³y siê na korzyœæ o dwie klasy z I do I b w 6 przypadkach nast¹pi³o pogorszenie siê jakoœci wód podziemnych przy czym w jednym z ów zlokalizowanych przy wysypisku w Ostrowie Lubelskim zaistnia³a specyficzna sytuacja. Jakoœæ wód okreœlona w 1995 r. na poziomie I klasy w roku 1996 zmieni³a siê na I b. Z kolei w 1999 r. ponownie powróci³a do klasy I. Trudno jest jednoznacznie wyjaœniæ przyczyny tak radykalnych zmian jakoœci tym bardziej e w 2 pozosta³ych ach zlokalizowanych wokó³ tego samego wysypiska równie nast¹pi³a poprawa z klasy I na która utrzyma³a siê do roku Mogilniki W roku 1999 przeprowadzono badania wokó³ 7-miu mogilników znajduj¹cych siê w: Kali³owie gm. Bia³a Podlaska Biskupicach gm. Trawniki Dratowie gm. Ludwinrupem gm. Krasnystaw Hruszowie gm. Rejowiecorolówce gm. W³odawa i Adamkach gm. Radzyñ Podlaski. Do badañ pobrane zosta³y próby wody z 12-tu otworów obserwacyjnych (y i studnie) w celu okreœlenia zawartoœci pestycydów chlorowcoorganicznych w wodach podziemnych. We wszystkich punktach ze wzglêdu na zawartoœæ pestycydów stwierdzono wody nie odpowiadaj¹ce klasyfikacji (NOK) których jakoœæ przyporz¹dkowano do klasy I zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ klasyfikacj¹. WskaŸniki pestycydów: DDT DDE DDD lindan heptachlor heptachloru epoksyd dieldryna w ka dej zbadanej próbie znacznie przekracza³y wartoœci maksymalne okreœlone dla klasy I (w przypadku niektórych nawet ponad 100-krotnie). 120 CZÊŒÆ I. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA

6 Tabela 3. Klasyfikacja jakoœci wód podziemnych w rejonie wybranych wysypisk komunalnych w latach (WIOŒ) Lp. Miejscowoœæ Miasto/Powiat Rodzaj Stwierdzona klasa wód badanych wód 1995 r r r r r. 1. Ryki rycki I I I Ostrów Lubelski lubartowski I - - I I b - - I I I 3. Serniki lubartowski woda studzienna I woda studzienna I I 4. NiedŸwiada Lubartów I I b Brzeœce Stê yca/rycki I I b 6. Go³¹b Pu³awy I I studnia kopana - - I I b I b 7. Kol. Dêbowiec Skierbieszów/ studnia kopana - - I I b zamojski studnia wiercona - - I b I b I b I studnia kopana - - I I b studnia kopana - - I I I 8. Tomaszów Lubelski Tomaszów Lubelski studnia kopana I studnia wiercona - - I b I b I b studnia wiercona I I b 9. Hrubieszów Hrubieszów studnia kopana - - I I Tabela 4. Ocena jakoœci wód podziemnych w rejonie mogilników (1999 r.) Lp. Lokalizacja mogilnika Miejsce poboru Klasa wód WskaŸniki w zakresie stê eñ Miejscowoœæ Gmina wód odpowiadaj¹cych wodzie o kl. I p. p-ddt; Lindan; Heptachlor; 1. Kali³ów Bia³a Podlaska I Heptachloru epoksyd; pp-dde; Dieldryna; pp-ddd 2. Biskupice Trawniki I j.w. 3. Dratów Ludwin I j.w. 4. Krupe Krasnystaw I j.w. 5. Hruszów Rejowiec I j.w. Hruszów I Rejowiec I j.w. 6. Korolówka W³odawa nr 1 I j.w. nr 2 I j.w. studnia I j.w. p. p-ddt; Heptachlor; Heptachloru 7. Adamki Radzyñ Podlaski nr 1 I epoksyd; pp-dde;dieldryna;pp-ddd nr 4 I j.w. nr 6 I j.w. 3. WODY 121

7 Tabela 5. Charakterystyka oraz jakoœæ wód Ÿródlanych (1999 r.) Lp. Ocena jakoœci wód Lokalizacja Zlewnia/ Wydajnoœæ* Po³o enie morfometryczne Miano coli WskaŸniki Uwagi [Gmina/Miejscowoœæ] Dorzecze [l/s] / warstwa wodonoœna * Klasa odpowiadaj¹ce ni szej klasie 1. Goraj/Malinie dorzecze ady 1366 dolinne/kreda MC-100 I -P-PO 4 ; pomnik przyrody I-DDT; teren ³¹ka 2. Goraj/Zastawie dorzecze ady 810 podzboczowe/kreda MC-100 I b -P-PO 4 ; pomnik przyrody teren zabudowany 3. Radecznica dorzecze Poru 196 dolinne/kreda MC-100 I b Ÿr. Œw.Antoniego wyp³ywy w dnie stawu 4. Radecznica/Zaporze dorzecze Poru 2968 dolinne/kreda MC-100 I b -ph; pomnik przyrody Ÿródlisko ³¹ka 5. Radecznica/Czarnystok dorzecze Poru 42 podzboczowe/kreda MC-5 I -ph; obudowane I-DDT; u ytkowane przez wieœ 6. Radecznica/Trzêsiny dorzecze Poru 965 podzboczowe/kreda MC-100 I b obudowane teren leœny 7. Szczebrzeszyn górn.wieprza dorzecze 362 podzboczowe/kreda MC-50 I b -ph;p-po 4 ; u ytkowane w centrum miasta 8. Zwierzyniec/Obrocz dorzecze górn.wieprza 321 podzboczowe/kreda MC-6 I b -P-PO 4 ; dolina rzeki; obudowane 9. Krasnobród/Hutki dorzecze górn.wieprza 320 podzboczowe/kreda MC-5;17 I I-DDT; dolina rzeki; teren zabudowany 10. Krasnobród/Hutki-las dorzecze górn.wieprza - podzboczowe/kreda MC-100 I b -P-PO 4 ; Ÿr. Belfond teren leœny 11. Krasnobród Podklasztor dorzecze górn.wieprza 87 podzboczowe/kreda MC100;11 I b -P-PO 4 ; Kaplica N.M.P. obudowane 12. Józefów/Morgi zlewnia Szumu 67 podzboczowe/kreda MC-100 I b -P-PO 4 ; teren zabudowany 13. Józefów/Potymówka zlewnia Szumu - podzboczowe/kreda MC-100 -N-NO 3 teren leœny 14. Krasnobród/Husiny zlewnia Sopotu 727 podzboczowe/kreda MC-100 I b -P-PO 4 ; pomnik przyrody teren leœny 15. Susiec /Ciotusza N zlewnia Sopotu - podzboczowe/kreda MC-100 I b -P-PO 4 ; teren leœny 16. Susiec /Rebizanty zlewnia górn. Tanwi - podzboczowe/kreda MC-50 -P-PO 4 ; dolina rzeki; teren leœny N-NO 3 ; 17. Susiec zlewnia górn. Tanwi 430 podzboczowe/kreda MC-100 I b -P-PO 4 ; w centrum miejscowoœci 18. Tomaszów /So³okije zlewnia So³okiji 1148 podzboczowe/kreda MC-100 I b -P-PO 4 ; pomnik przyrody teren leœny 19. Be³ ec/ y³ka zlewnia So³okiji 548 podzboczowe/kreda MC-100 I -P-PO 4 ; proponowane do ochrony; I-DDT teren leœny 20. Lubycza Królewska/Potoki-Las zlewnia So³okiji 329 podzboczowe/kreda MC-100 I b pomnik przyrody teren leœny 21. Lubycza Królewska/Siedliska zlewnia So³okiji 308 podzboczowe/czwartorzêd MC-100 I b pomnik przyrody Ÿr.Œw.Miko³aja * na podstawie publikacji: Michalczyk Z. ród³a Roztocza. Monografia Hydrograficzna UMCS Lublin 1996 r.; wskaÿniki toksyczne; 122 CZÊŒÆ I. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA

8 ród³a ród³a bêd¹ce samoczynnymi naturalnymi wyp³ywami wód podziemnych na powierzchniê nale- ¹ pod wzglêdem przyrodniczym do niezwykle cennych elementów hydrosfery. Ogóln¹ charakterystykê Ÿróde³ Roztocza oraz jakoœæ wód badanych w 1999 r. przedstawiono w tabeli 5. Ocena jakoœci wód pod wzglêdem w³aœciwoœci fizyko-chemicznych wykaza³a e: klasa I a (wody najwy szej jakoœci) nie wystêpuje klasa I b (wody wysokiej jakoœci) 71% klasa (wody œredniej jakoœci) 10% klasa I (wody niskiej jakoœci) 19%. WskaŸniki bakteriologiczne dla wody do picia (nie uwzglêdnione w przedstawionej metodyce klasyfikacji wód podziemnych) zosta³y okreœlone w o- parciu o Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z 4 maja 1990 roku. Podstaw¹ zakwalifikowania wód do ni szych klas jakoœci by³o przekroczenie nastêpuj¹cych wskaÿników: azot azotanowy wyst¹pi³ w 85% wód Ÿróde³ w zakresie dopuszczalnym dla klasy jakoœci I b i. W zwi¹zku z tym e wartoœæ dopuszczalna dla azotu azotanowego dla klasy I b i kszta³tuje siê na tym samym poziomie tj. do 10 mg N NO3 /dm 3 a w dyrektywach UE zaleca siê stê enie u ytkowe bezpieczne przy wieloletnim u ytkowaniu 565 mg N NO3 /dm 3 wody zawieraj¹ce zwi¹zki azotowe w stê eniach powy ej tej wartoœci zosta³y zaliczone do klasy jakoœci (tj. 10% wód) w wodach Ÿróde³ stwierdzono podwy szone wartoœci takich wskaÿników nietoksycznych jak fosforany (60% wód) czy odczyn (15% wód) w granicach wartoœci dopuszczalnych dla klasy jakoœci pod wzglêdem wskaÿnika miana coli typu fekalnego ok. 20% wód Ÿróde³ nie odpowiada³o wymaganiom sanitarnym w przypadku pozosta³oœci pestycydów chloroorganicznych stê enia DDT w 20% wód Ÿróde³ osi¹gnê³y poziom wartoœci granicznych dla I klasy jakoœci. Przeprowadzona analiza wyników jakoœci wód podziemnych w oparciu o badania Ÿróde³ w latach pozwoli³a na nastêpuj¹ce wnioski: podstawowe wskaÿniki jakoœci wód Ÿróde³ w tym metale ciê kie zosta³y okreœlone w stê- eniach na poziomie charakterystycznym dla klasy I a i I b. podwy szone stê enia zwi¹zków azotowych oraz fosforanów mog¹ œwiadczyæ o przedostawaniu siê do Ÿróde³ zanieczyszczeñ z powierzchni ziemi zanieczyszczenia bakteriologiczne jakie wyst¹pi³y w Ÿród³ach na obszarach wiejskich mo na wi¹zaæ z faktem braku sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni œcieków wysoki poziom pozosta³oœci pestycydów z grupy insektycydów chloroorganicznych okreœlono w Ÿród³ach zlokalizowanych na terenach wykorzystywanych do celów rolniczych. Ogólna ocena wykaza³a wysok¹ jakoœæ wód Ÿródlanych; okreœlone parametry odpowiada³y wartoœciom normatywnym stawianym wodom do picia. ród³a objête badaniami prowadzonymi przez WIOŒ Lublin s¹ obiektami o znaczeniu przyrodniczym i naukowo-dydaktycznym. Z tego te wzglêdu Ÿród³a Lubelszczyzny winny byæ otoczone szczególn¹ ochron¹ przed wp³ywem negatywnych czynników antropogenicznych powoduj¹cych przede wszystkim degradacjê jakoœciow¹ i iloœciow¹. 3. WODY 123

9 Jakoœæ wód podziemnych woj. lubelskiego w 1999 r. na tle mapy obszarów g³ównych zbiorników wód podziemnych T r T r Legenda: 1. Granice wydzielonych GZWP w oœrodkach porowym szczelinowym i szczelinowo-porowym 2. Wiek i geneza GZWP QK - zbiorniki w czwartorzêdzie dolin kopalnych Tr - zbiorniki w trzeciorzêdzie K2 - zbiorniki w kredzie górnej 3. Obszary ochronne GZWP obszary najwy szej ochrony (ONO) obszary wysokiej ochrony (OWO) K 2 K 2 4. Punkty badawcze w sieciach monitoringu zwyk³ych wód podziemnych krajowego (pkt PIG) mogilniki (y) wysypiska odpadów komunalnych Ÿród³a 5. Klasyfikacja jakoœci wody K 2 I a - wody najwy szej jakoœci I b - wody wysokiej jakoœci - wody œredniej jakoœci I - wody niskiej jakoœci Q K Mapa 10. Jakoœæ wód powierzchniowych województwa lubelskiego w 1999 r. 124 CZÊŒÆ I. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA