2.3. Wody podziemne. klasa III (wody niskiej jakoœci) ich cechy fizyczne

Transkrypt

1 2.3. Wody podziemne Alina Strupieniuk, Teresa Farjan (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie) Wody podziemne ze wzglêdu na gospodarcze znaczenie oraz powszechne zagro enia jakoœci zosta³y objête programem Pañstwowego Monitoringu Œrodowiska. G³ównym zadaniem monitoringu zwyk³ych wód podziemnych jest kontrola jakoœci wód u ytkowanych poziomów wodonoœnych w wyznaczonych punktach obserwacyjnych, interpretacja wyników oraz prognozowanie zmian. Kontrole zwyk³ych wód podziemnych realizowane s¹ w sieciach obserwacyjnych: krajowej, regionalnej i lokalnej. Sieæ krajow¹ monitoringu zwyk³ych wód podziemnych prowadzi Pañstwowy Instytut Geologiczny w Warszawie poprzez w³asne stanowiska badawcze wód oraz ocenê jakoœci wód w skali ca³ego kraju. Punkty pomiarowe sieci monitoringu krajowego zosta³y zlokalizowane przede wszystkim poza zasiêgiem lokalnych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Program regionalny w zakresie wód podziemnych realizowany przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie uwzglêdnia obszary badañ wód podziemnych nara onych na potencjalne Ÿród³a zanieczyszczenia jakie stanowiæ mog¹ sk³adowiska odpadów komunalnych i przemys³owych. Nie pominiêto równie oceny jakoœci wód Ÿróde³, niezwykle cennych pod wzglêdem przyrodniczym elementów hydrosfery, a licznie zlokalizowanych na LubelszczyŸnie. Lokalizacjê punktów badañ monitoringu wód podziemnych przedstawiono na za³¹czonej mapie 11. Ocena jakoœci wód pod wzglêdem wskaÿników fizyko-chemicznych dokonywana jest w oparciu o kryteria okreœlone wg Klasyfikacji jakoœci zwyk³ych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu (PIOŒ 1995 r.). Zgodnie z t¹ klasyfikacj¹ wody podziemne zosta³y podzielone na cztery klasy: klasa Ia (wody najwy szej jakoœci) odpowiadaj¹ce wymogom sanitarnym, nadaj¹ce siê do picia bez uzdatniania; klasa Ib (wody wysokiej jakoœci) odpowiadaj¹ce wodom do celów pitnych i gospodarczych, mo liwe jest okresowe ich uzdatnianie; klasa II (wody œredniej jakoœci) zmienione antropogenicznie, zanieczyszczone wymagaj¹ uzdatniania; Nisza Ÿród³owa Pomnik przyrody k. W³odawy Fot. O. Bielak klasa III (wody niskiej jakoœci) ich cechy fizyczne i zawartoœæ g³ównych wskaÿników zanieczyszczenia znacznie przekraczaj¹ normy obowi¹zuj¹ce dla wód pitnych, uzdatnianie jest ma³o op³acalne. Przy klasyfikacji wód do odpowiedniej klasy obowi¹zuj¹ zasady przyjête przy ocenie krajowej sieci monitoringu zwyk³ych wód podziemnych (Raport PIOŒ Warszawa 1996 r.): przedzia³y dopuszczalnych stê eñ lub zakresy wybranych wskaÿników s¹ zgodne z przyjêt¹ klasyfikacj¹, jako dopuszczalne przyjêto przekroczenie wartoœci granicznych trzech wskaÿników nietoksycznych. Przekroczenie musi mieœciæ siê w granicach przyjêtych dla bezpoœrednio ni - szej klasy, jako niedopuszczalne przyjêto przekroczenie wartoœci granicznych wskaÿników o charakterze toksycznym (antymon, arsen, chrom, glin, kadm, miedÿ, nikiel, o³ów, rtêæ, selen, srebro, azotany, azotyny, cyjanki, fenole, fluor, siarkowodór, pestycydy), pomimo stwierdzenia w badanej wodzie wy- szych stê eñ wskaÿników od okreœlonych dla klasy trzeciej jakoœci, wodê kwalifikuje siê do trzeciej klasy. WskaŸniki bakteriologiczne dla wody do picia nie uwzglêdnione w przedstawionej metodzie klasyfikacji wód podziemnych oceniane s¹ w oparciu o Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 wrzeœnia 2000 roku. 122

2 Jakoœæ wód podziemnych woj. lubelskiego w 2000 r. na tle mapy obszarów g³ównych zbiorników wód podziemnych T r T r Legenda: 1. Granice wydzielonych GZWP w oœrodkach porowym szczelinowym i szczelinowo-porowym 2. Wiek i geneza GZWP QK - zbiorniki w czwartorzêdzie dolin kopalnych Tr - zbiorniki w trzeciorzêdzie K2 - zbiorniki w kredzie górnej 3. Obszary ochronne GZWP obszary najwy szej ochrony (ONO) obszary wysokiej ochrony (OWO) K 2 K 2 4. Punkty badawcze w sieciach monitoringu zwyk³ych wód podziemnych krajowego (pkt PIG) mogilniki (piezometry) wysypiska odpadów komunalnych (liczba piezometrów) Ÿród³a 5. Klasyfikacja jakoœci wody K 2 I a - wody najwy szej jakoœci I b - wody wysokiej jakoœci II - wody œredniej jakoœci III - wody niskiej jakoœci Q K Wykonano w WMŒ WIOŒ Lublin Mapa 11. Jakoœæ wód podziemnych woj. lubelskiego w 2000 r. 2. WODY 123

3 Tabela 1. Wykaz punktów badawczych sieci krajowej monitoringu oraz jakoœæ wód podziemnych w 2000 roku na podstawie badañ wykonanych przez PIG Lp. Miejscowoœæ Gmina/Miasto WskaŸniki w zakresie stê eñ Straty- Rodzaj Klasa odpowiadaj¹cych wodzie niskiej jakoœci grafia wód wód Klasa III NOK 1. Ciecierzyn Niemce Q G III HCO 3, Mn, SSR, N_NO3 HPO 4,K, 2. Ludwin Ludwin Q G III HCO 3, C org., HPO 4, SO 4, Tw. og. K, 3. Poizdów Kock Q G Ia 4. Góra Pu³awska Pu³awy Q G III N_NO3 5. Góry Opolskie Opole Lub. K W Ib 6. Pu³awy Pu³awy K G Ib Sr 7. Lublin Prawiedniki Lublin K2 G Ib Sr 8. Lubartów Lubartów K2 W Ia Sr 9. Anusin Siedliszcze K G III N_NO Krasnystaw Krasnystaw K W Ib HCO 3 Sr 11. mudÿ mudÿ K G Ib 12. Bia³opole Bia³opole K G Ib Sr 13. Che³m Trubaki Che³m K2 G Ib 14. W³odawa W³odawa K G Ib 15. Wola Uhruska Wola Uhruska K2 W Ib 16. Mo³odiatycze Trzeszczany K2 W III HCO 3, Fe, K Sr 17. Hedwi yn Bi³goraj X G III N_NO Kitów Su³ów Q G III HCO 3, Mn, Sr Fe, N_NH Sochy Zwierzyniec K2 G III N_NO Koszarsko ó³kiewka K2 G Ib HCO 3, Sr 21. Kol. Sitno Sitno K W Ib 22. Uchanie Uchanie QK G Ib HCO 3, Sr 23. Gozdów Werbkowice K W Ib HCO 3 N_NH 4, Sr 24. Wo uczyn Rachanie K G Ib 25. Ruda Wo³owska Tomaszów Lub. Q G Ib K 26. abunie abunie Q G Ib Sr 27. Zamoœæ Zamoœæ K2 G Ib HCO 3, Fe Sr 28. Jarczew Wola Mys³owska Q G Ib 29. uków uków QT W II 30. Kuraszew 1 Wohyñ J3 W III K, Fe Sr 31. Kuraszew 2 Wohyñ K W II 32. Bia³a Podl. 1 Narut. Bia³a Podlaska J W II 33. Bia³a Podl. 2 st. 14 Bia³a Podlaska X W II 34. Terespol Terespol K G Ib 35. Kijowiec Zalesie Q W Ia 36. Suchowola Wohyñ Q G III N_NO 2, N_NO 3, SSR HPO 4, K 37. Przegaliny Du e Komarówka Podl. Q G III N_NO 3, K 38. Terespol Terespol Q G III N_NO 2, N_NO 3, SSR, HCO 3 K 39. Kuraszew 3 Wohyñ Q G III N_NO 3, 40. m. Lublin Lublin K2 G III HCO 3, Sr, CN 41. Parczew Parczew Q W Ia 42. Bia³a k. Radz. Podl. Radzyñ Podlaski Q W Ia 43. Miêdzyrzec Podl. Miêdzyrzec Podl. X W II 44. Kraœnik Kraœnik K G Ib 45. êczna Krasnystawska êczna K W Ib HCO 3, Sr 46. Ryki Spacerowa Ryki X W Ib Fe, 47. Rejowiec Rejowiec Fabr. K2 G Ia 48. Bi³goraj Bi³goraj Q W Ia 49. Hrubieszów Hrubieszów K2 W Ib HCO 3, K Sr 50. Tomaszów Lub. Tomaszów Lub. K2 G Ib 51. Bia³a Podlaska Bia³a Podlaska Q W Ib Ba, Sr 52. W³odawa W³odawa J W Ib Objaœnienia: Stratygrafia: Q czwartorzêd; K kreda; K2 Osady wodonoœne kredy górnej; X trzeciorzêd; T triaz; J jura; Wody: G wody gruntowe; W wody wg³êbne; WskaŸniki (w tym wskaÿniki toksyczne): HCO 3 wodorowêglany; SSR suma substancji rozpuszczonych; C org wêgiel organiczny; Mn mangan; N-NO 2 azot azotynowy; N-NO 3 azot azotanowy; HPO 4 fosforany; SO 4 siarczany; N-NH 4 azot amonowy; Tw. og. twardoœæ ogólna; Fe elazo; Sr stront; Br bar; CN cyjanki; NOK wskaÿniki w zakresie stê eñ wiêkszych od dopuszczalnych dla wód klasy III jakoœci. 124

4 Sieæ krajowa monitoringu wód podziemnych Na terenie woj. lubelskiego sieæ krajowa monitoringu zwyk³ych wód podziemnych w 2000 roku prowadzona by³a w 52 punktach obserwacyjnych obejmuj¹cych pe³ny profil (g³êbokoœæ kilka i kilkadziesi¹t metrów) wystêpowania wód podziemnych. Oko³o 60% punktów to ujêcia wód p³ytkiego kr¹ enia (wody gruntowe), najbardziej wra liwych na wp³yw czynników antropogenicznych. Pozosta- ³¹ czêœæ punktów obserwacyjnych stanowi³y ujêcia wód wg³êbnych, poziomów wodonoœnych o dobrej naturalnej izolacji. Uzyskane wyniki pozwoli³y okreœliæ stan jakoœci przebadanych wód. Ogólna ocena jakoœci wód przedstawiona w tabeli charakteryzowa³a siê nastêpuj¹co: 13 % klasa Ia wody najwy szej jakoœci, 50 % klasa Ib wody wysokiej jakoœci, 10 % klasa II wody œredniej jakoœci, 27 % klasa III wody o niskiej jakoœci. Udzia³ wód gruntowych i wg³êbnych w danej klasie jakoœci przedstawia rys. 2. W 2000 roku dominowa³y wody wysokiej jakoœci (ponad 60% badanych ujêæ znalaz³o siê w pierwszej klasie jakoœci), w tym po raz pierwszy 13% wód zaliczono do klasy najwy szej jakoœci. Nale y równie podkreœliæ, e po³owa tych wód to wody zalegaj¹ce p³ytsze poziomy wodonoœne. Natomiast o niezbyt dobrej jakoœci wód podziemnych (ok. 30% to klasa trzecia jakoœci) zadecydowa³y przede wszystkim wskaÿniki toksyczne, a g³ównie zwi¹zki azotowe, które w wysokich stê- eniach wyst¹pi³y w wodach gruntowych. Do sk³adników szkodliwych nale y zaliczyæ równie wykryte cyjanki. Wody p³ytkich studni zawiera³y podwy szone stê enia innych wskaÿników œwiadcz¹cych o pochodzeniu antropogenicznym jak: siarczany, fosforany, wêgiel organiczny, potas czy suma substancji rozpuszczonych. Obni enie jakoœci wód podziemnych spowodowane zosta³o równie czynnikami pochodzenia geochemicznego, do których mo na zaliczyæ wodorowêglany, azot amonowy, elazo, tak e stront czy bar. Podwy szone wskaÿniki wyst¹pi³y zarówno w wodach gruntowych, jak i wg³êbnych. Podobny stan jakoœci wód podziemnych odnotowano w roku Dane porównawcze zestawiono poni ej. Na podstawie przedstawionych wyników badañ nale y stwierdziæ, e jakoœæ wód nie uleg³a niekorzystnym zmianom w przedstawionym okresie, a nawet okreœlono wy sz¹ jakoœæ wód w niektórych punktach obserwacyjnych. W 2000 roku korzystn¹ zmianê stwierdzono w 13 przypadkach, spoœród których w 7 (w tym w dwóch ujmuj¹cych wody gruntowe) woda odpowiada³a klasie najwy - szej jakoœci, która w latach poprzednich nie wystêpowa³a na badanym obszarze. Jedynie w 3 otworach badawczych jakoœæ wody uleg³a pogorszeniu. W dwóch przypadkach by³y to wody gruntowe. W otworach ujmuj¹cych wody gruntowe bardziej widoczny by³ wp³yw czynników antropogenicznych na jakoœæ wody. Szczególnie ujawni³ siê wzrostem zawartoœci w wodzie substancji biogennych, co mo e byæ spowodowane brakiem uregulowanej gospodarki œciekowej na wsi i obszarach podmiejskich oraz niekorzystnym oddzia³ywaniem rolnictwa. Wody g³êbszych poziomów wodonoœnych charakteryzowa³y siê bardziej stabilnym sk³adem chemicznym i znacznie lepsz¹ jakoœci¹ od s³abo izolowanych wód p³ytkiego kr¹ enia Monitoring wód podziemnych wokó³ sk³adowisk odpadów Najpowa niejszym problemem zwi¹zanym ze sk³adowaniem odpadów komunalnych jest powstawanie zanieczyszczeñ, w tym zanieczyszczonych odcieków mog¹cych migrowaæ do wód podziemnych. Ma to miejsce szczególnie tam gdzie sk³adowiska nie posiadaj¹ uszczelnionego pod³o- a; dotyczy to przede wszystkim starych wysypisk, tak e ju zamkniêtych. Obiekty po zakoñczonej eksploatacji i przeprowadzonej rekultywacji nadal stanowi¹ zagro enie dla jakoœci wód podziemnych. Nale y równie zaznaczyæ, e sk³adowi- Tabela 2. Ocena jakoœci wód podziemnych badanych w sieci krajowej (1999 i 2000 rok) Liczba stanowisk (otworów) w poszczególnych klasach jakoœci Klasa jakoœci 1999 rok 2000 rok Wody gruntowe Wody wg³êbne Ocena ³¹czna Wody gruntowe Wody wg³êbne Ocena ³¹czna Ia Ib II III Ogó³em WODY 125

5 126 10% 13% 50% Rys. 1. Jakoœæ wód podziemnych w sieci krajowej (PIG) % % Ia Ib II III Ia Ib II III Klasa jakoœci gruntowe wg³êbne Rys. 2. Udzia³ wód w danej klasie jakoœci (sieæ krajowa) ska posiadaj¹ce zabezpieczone pod³o a nie zawsze daj¹ pe³n¹ gwarancjê zlikwidowania zagro enia. Pod³o e zabezpieczone foli¹ mo e ulec uszkodzeniom mechanicznym, istnieje równie problem z w³aœciwym ujêciem i utylizacj¹ odcieków. Badania przeprowadzone w 2000 roku obejmowa³y 26 sk³adowisk odpadów komunalnych, (w tym jedno sk³adowisko z odpadami przemys³owymi) o ró nych okresach eksploatacji wynosz¹cych od kilku do kilkudziesiêciu lat. Punktami obserwacyjnymi wód by³y piezometry i studzienki odciekowe (otwory obserwacyjne) wykonane przez u ytkowników obiektów oraz studnie gospodarskie (kopane i wiercone) w najbli szym otoczeniu sk³adowisk. W jednym przypadku punktem obserwacyjnym by³o Ÿród³o, naturalnie wyp³ywaj¹ce w bezpoœrednim s¹siedztwie sk³adowiska. Ogólna ocena wód badanych w 2000 roku wokó³ sk³adowisk odpadów komunalnych wykaza³a: 28% klasa Ib wody wysokiej jakoœci 25% klasa II wody œredniej jakoœci 47% klasa III wody niskiej jakoœci Jakoœæ wód w zró nicowanych punktach obserwacyjnych obrazuje rys. 4. Do pierwszej i drugiej klasy jakoœci zosta³y zaliczone wody z g³êbszych poziomów wodonoœnych, a przede wszystkim z piezometrów wykonanych na g³êbokoœci ok. 20 m i poni ej oraz studni wierconych. Natomiast trzeci¹ klasê jakoœci stanowi³y wody z piezometrów i studni gospodarskich ujmuj¹ce wody gruntowe oraz ze studzienek odciekowych. Podstawê zakwalifikowania wody do ni szej klasy jakoœci stanowi³y przekroczenia dopuszczalnych stê eñ wskaÿników toksycznych, do których zaliczone zosta³y zwi¹zki azotowe. Wartoœci azotu azotynowego i azotanowego w niektórych punktach przekroczy³y nawet kilkakrotnie zalecane stê enia. Ponadto stwierdzono podwy szone stê enia innych zanieczyszczeñ charakterystycznych dla badanych obiektów tj. wskaÿnika utlenialnoœci, substancji rozpuszczonych, azotu amonowego, potasu czy zawartoœci elaza i manganu. W dwóch przypadkach wyst¹pi³y wysokie zawartoœci metali ciê kich: kadmu i niklu. Wymienione wskaÿniki dyskwalifikowa³y jakoœæ wód, jednak zgodnie z obowi¹zuj¹cymi zasadami zosta³y zakwalifikowane do trzeciej klasy czystoœci. Ogólna ocena wód ujêæ badanych w 2000 roku, podobnie jak w latach ubieg³ych, wykaza³a nisk¹ jakoœæ wód gruntowych w porównaniu do wód wg³êbnych, o zdecydowanie lepszej i trwalszej jakoœci wody. Wody p³ytkiego kr¹ enia nara- one na zanieczyszczenia z powierzchni ziemi mog¹ byæ pierwszymi odbiorcami zanieczyszczeñ 47% Rys. 3. Jakoœæ wód w rejonie sk³adowisk 100% 80% 60% 40% 20% 0% Ib II III 25% 28% Ib II III piezometry studnie Ÿród³o studzienki odc. Rys. 4. Klasy jakoœci wody w punktach obserwacyjnych wokó³ sk³adowisk

6 Tabela 3. Jakoœæ wód podziemnych okreœlona na podstawie badañ przeprowadzonych w 2000 roku w rejonie sk³adowisk odpadów komunalnych Gmina/ Rodzaj WskaŸniki w zakresie stê eñ Lp. Miejscowoœæ Klasa /powiat badanych odpowiadaj¹cych wodzie niskiej jakoœci wód punktów Klasa III NOK 1. Panieñszczyzna Jastków/lubelski piezometr II Fe 2. Rokitno Lubartów piezometr Ib Fe piezometr Ib piezometr II N_NH 4 3. Folwark êczna piezometr III N_NO 3 piezometr III SSR., N_NH 4, Cl Na, K, Mn 4. Szumów Kurów/lubelski piezometr Ib piezometr III SSR. Fe, Mn, N_NH 4 5. Trzcianki Janowiec/pu³awski piezometr Ib III N_NO 2 6. Ryki Ryki piezometr III SSR., Cl, HPO 4, Na N_NH 4, K 7. Brzeœce Stê yca/rycki piezometr II K piezometr III N_NO 3 8. d ary (zamkniête) Dêblin/rycki piezometr III SSR N_NH 4, K, Fe piezometr II Fe 9. Œwidnik (zamkniête) Œwidnik piezometr III N_NO 3 Fe piezometr II SSR Fe 10. Nowodwór Lubartów/lubartowski piezometr Ib Mn, Fe piezometr III N_NO 3, N_NO Be³ yce Be³ yce/lubelski piezometr piezometr Ib Ib 12. Serniki* Serniki/lubartowski piezometr II N_NH 4 Fe, Mn piezometr III N_NO 3, Cl, K, Ni N_NH 4, N_NO 2, SO 4, piezometr II Zn 13. Królewski Dwór Parczewski piezometr III SSR, Cl, SO 4, Na ChZT Mn, N-NH 4, Tw_og., Fe, Mn, K 14. Komarno Konstantynów/bialski piezometr 1 Ib piezometr 2 III N_NO 3, Mn, Cd piezometr III ChZT Mn, PO 4, SSR. Cl, N-NH 4, Tw_og, Fe, Mn, Ni, Na N_NO 3, Tw_og. 15. Adamki radzyñski piezometr III SSR, N_NH 4, piezometr II N-NH 4, piezometr Ib Przewod. studnia kopana Ib 16. Kol. Dêbowiec Skierbieszów/zamojski studnia wiercona Ib studnia wiercona Ib studnia wiercona II K studnia wiercona Ib 17. Tomaszów Lub. tomaszowski studnia wiercona Ib studnia kopana III SSR, K N_NO 3 studnia wiercona II 18. Hrubieszów I (zamkniête) hrubieszowski studnia kopana III SSR, Tw-.og. N_NO 3 Przewod. 19. Hrubieszów II hrubieszowski piezometr III 20. Korczów Bi³goraj/bi³gorajski ChZT-Mn, HPO 4, N-NH 4, Cr studnia kopana II Przewod. K studnia kopana III Przewod. N_NO 2 Mêtnoœæ 21. Kopy³ów Horod³o/hrubieszowski piezometr II HPO Józefów Józefów/bi³gorajski Ÿród³o II 23. Podsoœnina ukowa/bi³gorajski studzienka odciekowa III N-NO 2, Mn, Mêtnoœæ 24. Malinówka Sawin/che³mski studzienka odciekowa III ChZT-Mn, Tw_og K 25. Rudka Ruda Huta/che³mski studzienka odciekowa III Fe, Mg, ChZT-Mn K, 26. Zagroda Siennica Ró ana/ studzienka III SSR Mg, Mêtnoœæ, Tw_og, /krasnostawski odciekowa K, N_NH 4, ChZT-Mn, Objaœnienia: * obiekt z odpadami przemys³owymi WskaŸniki (w tym wskaÿniki toksyczne): SSR-suma substancji rozpuszczonych; Tw.og. twardoœæ ogólna; Przewodnoœæ w³aœciwa; N-NO 2 azot azotynowy; N-NO 3 azot azotanowy; HPO 4 fosforany; SO 4 siarczany; Cl chlorki; N-NH 4 azot amonowy; ChZT Mn utlenialnoœæ; Mg magnez; Fe elazo; Mn mangan; Na sód; K potas; Ni nikiel; Cd kadm; NOK wskaÿniki w zakresie stê eñ wiêkszych od dopuszczalnych dla wód klasy III jakoœci. 2. WODY 127

7 ze sk³adowisk odpadów. Szczególnie sk³adowiska o d³ugoletnim okresie eksploatacji (przy sk³adowaniu ró nych odpadów na niezabezpieczonym pod- ³o u) stanowiæ mog¹ potencjalne Ÿród³a zanieczyszczenia dla jakoœci wód podziemnych. Nale y tutaj wymieniæ sk³adowiska: z odpadami przemys³owymi w Sernikach, odpadów komunalnych w Rykach, Adamkach, Królewskim Dworze, Tomaszowie Lubelskim oraz obiekty ju zamkniête d ary i Hrubieszów Ocena wód podziemnych wokó³ mogilników Specyficznym rodzajem sk³adowisk odpadów s¹ mogilniki (zbiorniki betonowe zawieraj¹ce przeterminowane œrodki ochrony roœlin i opakowania po tych œrodkach). Tego typu odpady charakteryzuj¹ siê wysok¹ toksycznoœci¹, w zwi¹zku z tym mog¹ stanowiæ du e zagro enie dla œrodowiska gruntowo-wodnego, szczególnie dla jakoœci wód podziemnych. W 2000 roku przeprowadzono badania wokó³ 4 mogilników. Próby wody, w celu okreœlenia przede wszystkim pestycydów chlorowcoorganicznych, zosta³y pobrane w punktach obserwacyjnych, które stanowi³y piezometry (ujmuj¹ce wody gruntowe) oraz studnie wiejskie. Przeprowadzone przy mogilnikach badania wód z piezometrów obserwacyjnych nie wykaza³y obecnoœci DDT i jego metabolitów. Lindan zosta³ okreœlony tylko w jednym przypadku i to w stê eniu dopuszczalnym dla wody pierwszej klasy jakoœci. W porównaniu do poprzednich badañ nie stwierdzono pogorszenia cech badanych prób wód przy mogilnikach w Kali³owie i Adamkach. Nale y tutaj podkreœliæ, e w 1999 roku we wszystkich punktach obserwacyjnych przy mogilnikach (badanych by³o 7 obiektów) ze wzglêdu na obecnoœæ pestycydów stwierdzono wody niskiej jakoœci (zgodnie z obowi¹zuj¹c¹ klasyfikacj¹ odpowiadaj¹ce trzeciej klasie jakoœci). W 2000 roku przeprowadzone zosta³y badania wód pochodz¹cych z wiejskich studni zlokalizowanych wokó³ mogilnika w Niedzieliskach. Na podstawie uzyskanych wyników wody te zosta³y sklasyfikowane w niskiej, trzeciej klasie jakoœci. Podstaw¹ zakwalifikowania wód do trzeciej klasy jakoœci by³y przekroczenia pestycydów zaliczanych, poza zwi¹zkami azotowymi czy metalami ciê kimi, do wskaÿników toksycznych. Niekorzystna ocena jakoœci wód podziemnych (przeprowadzona w oparciu o jednorazowe badania) mo e wskazywaæ na pochodzenie antropogeniczne podwy szonych w³asnoœci fizycznych i chemicznych wody. Jesieni¹ 2000 roku mogilnik w Niedzieliskach zosta³ zlikwidowany przez wyspecjalizowane jednostki Ocena jakoœci wód Ÿróde³ Cenne walory przyrodnicze oraz znaczenie gospodarcze zadecydowa³y, e Ÿród³a zosta³y w³¹czone do badañ monitoringowych wód podziemnych prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie. W 2000 roku kontrol¹ zosta³o objêtych 12 nowych Ÿróde³ i by³a to kontynuacja badañ prowadzonych zgodnie z za- ³o eniami programu regionalnego monitoringu œrodowiska na lata W œwietle przeprowadzonych badañ jakoœæ wód Ÿróde³ przedstawia³a siê nastêpuj¹co: 81% klasa Ib wody wysokiej jakoœci 14% klasa II wody œredniej jakoœci 5% klasa III wody niskiej jakoœci Tabela 4. Wykaz punktów oraz jakoœæ wód okreœlona na podstawie badañ przeprowadzonych w 2000 roku w rejonie mogilników Lp. Lokalizacja Rodzaj G³êbokoœæ Klasa WskaŸniki o stê eniach odpowiapunktu Gmina/ punktu otworu jakoœci daj¹cych wodzie niskiej jakoœci badawczego /powiat badawczego mppt wody Klasa III NOK 1. Kali³ów Bia³a Podlaska piezometr nie wykryto DDT, DDD, DDE, ghch 2. Adamki Radzyñ Podlaski piezometr 5,5 nie wykryto DDT, DDD, DDE, ghch 3. Królewski Dwór Parczew piezometr Ib ze wzglêdu na zawartoœæ ghch piezometr nie wykryto DDT, DDD, DDE, ghch 4. Kolonia Niedzieliska Miasto i Gmina studnia kopana 30 III DDT Szczebrzeszyn/ studnia wiercona 50 III DDT; Cu K¹ty /Zamojski studnia kopana 20 III DDT; N-NO 3 ; SSR, Tward.og. Przewod. K¹ty Leœniczówka studnia III DDT; Cu Objaœnienia: WskaŸniki (w tym wskaÿniki toksyczne): Pestycydy chlorowcoorganiczne DDT (metabolity DDD, DDE), ghch (lindan); Cu miedÿ; SSR suma substancji rozpuszczonych; Przewodnoœæ w³aœciwa; Twardoœæ ogólna; N-NO 3 azot azotanowy; NOK wskaÿniki w zakresie stê eñ wiêkszych od dopuszczalnych dla wód klasy III jakoœci. 128

8 Tabela 5. Jakoœæ wód Ÿródlanych okreœlona na podstawie badañ przeprowadzonych w 2000 roku Lp. Lokalizacja Gmina/ Zlewnia/ Miano Ÿród³a /powiat /dorzecze coli 1. Bezek Ocena jakoœci wód Klasa WskaŸniki odpowiadaj¹ce Uwagi jakoœci ni szej klasie Siedliszcze/ Wieprz/ 0,04 Ib pobór wiosenny /che³mski /Mogielnica 50 Ib pobór jesienny 2. Buœno 3. Fajs³awice 4. Krynica Du a 5. Majdan Nowy 6. Nowosió³ki 7. d anne 8. Zarzecze 9. Zaporze 10. Hajowniki 11. Wierzchowiska 12. Œwiêcica Bia³opole/ Bug/ 0,4 Ib II Barwa, ChZT Mn, Mn pobór wiosenny /che³mski /We³nianka 7 Ib pobór jesienny Fajs³awice/ Wieprz/ 5 Ib II HPO 4 pobór wiosenny /krasnostawski /Marianka 12 Ib II HPO 4 pobór jesienny W³odawa/ Bug/ 7 II II HPO 4, SSR, Mn, Tw.og. pobór wiosenny /w³odawski /W³odawka 20 Ib II Tw.og. HPO 4 pobór jesienny Wojs³awice/ Wieprz/ 0,4 Ib II HPO 4 pobór wiosenny /che³mski /Wojs³awka 8 Ib II HPO 4 pobór jesienny Che³m/ Udal/ 0,4 Ib pobór wiosenny /che³mski /Garka >50 Ib pobór jesienny Siennica Ró ana/ Wieprz/ 0,04 Ib pobór wiosenny /krasnostawski /Siennica >50 Ib pobór jesienny Zamoœæ/ Dorzecze 33 /zamojski abuñki 100 Radecznica/ Dorzecze 100 /zamojski Poru 5 Skierbieszów/ /zamojski Dorzecze Wolicy Ib II Przewodnoœæ, HPO 4 ; Ib II Przewodnoœæ pomnik przyrody 100 Ib II Przewodnoœæ Modliborzyce/ II II N_NO 2 pobór wiosenny Sanna /janowski Ib pobór jesienny Wierzbica/ III III N_NO 2, HPO 4, K pobór wiosenny Œwinka /che³mski II III HPO 4, K pobór jesienny Objaœnienia: WskaŸniki bakteriologiczne Miano Coli (wskaÿnik zanieczyszczenia wody bakteriami coli typu ka³owego) WskaŸniki fizykochemiczne (w tym wskaÿniki toksyczne) SSR suma substancji rozpuszczonych; Przewodnoœæ w³aœciwa; Twardoœæ ogólna; ChZT Mn utlenialnoœæ; N-NO 3 azot azotanowy; HPO 4 fosforany; Mn mangan; K potas; Rys. 5 Ogólna ocena wód Ÿróde³ 2. WODY 14% 5% Ib II III 81% Ocena wód pod wzglêdem w³aœciwoœci fizykochemicznych wykaza³a, e spoœród badanych Ÿróde³ nie wyst¹pi³y oœrodki ujmuj¹ce wody najwy - szej jakoœci (klasa Ia), ale ponad 80% wód Ÿródlanych znalaz³o siê pierwszej klasie jakoœci (Ib). Na podstawie wyników badañ nale y stwierdziæ, e wiêkszoœæ wskaÿników podstawowych jakoœci wód Ÿróde³ oraz metale ciê kie, pestycydy i detergenty zosta³y okreœlone na poziomie odpowiadaj¹cym klasie pierwszej. Podwy szone stê enia wskaÿników zanieczyszczeñ, a przede wszystkim zwi¹zków azotowych i fosforanów oraz niekorzystna ocena bakteriologiczna wód Ÿródlanych, œwiadcz¹ natomiast o przedostawaniu siê do Ÿróde³ zanieczyszczeñ z powierzchni ziemi. Na obszarach wiejskich, gdzie zlokalizowana jest wiêkszoœæ Ÿróde³, nale y wi¹zaæ to z faktem nie rozwi¹zanych problemów gospodarki œciekowej oraz zanieczyszczeniami zwi¹zanymi z dzia³alnoœci¹ rolnicz¹. Zagro enie dla wód Ÿródlanych stanowi¹ równie przypadki zanieczyszczania, przebudowywania czy nawet bezmyœlnego niszczenia nisz Ÿródlanych. Ogólna ocena wykaza³a wysok¹ jakoœæ wód podziemnych wyp³ywaj¹cych w postaci Ÿróde³. Okreœlone parametry fizyczne i chemiczne odpowiada³y w wiêkszoœci wartoœciom normatywnym stawianym wodzie do picia. Okresowe zmiany sk³adu wód wywo³ane zosta³y przez czynniki antropogeniczne migruj¹ce z powierzchni terenu. Pomimo, e wykorzystanie gospodarcze Ÿróde³ dla zaopatrzenia ludnoœci w wodê, ze wzglêdu na 129

9 funkcjonuj¹ce wodoci¹gi uleg³o wyraÿnie zmniejszeniu, to jednak znaczenie przyrodnicze jakie stanowi¹ wymaga pe³nej ich ochrony. ród³a s¹ odzwierciedleniem zasobnoœci wodnej obszaru, ich wydajnoœæ decyduje o przep³ywach rzecznych w okresach bezopadowych. Czynna, najbardziej skuteczna forma ochrony Ÿróde³, w wiêkszoœci bêd¹cych pomnikami przyrody, przyczyni siê do zachowania w jak najmniej zmienionej formie nisz Ÿródlanych, terenów do nich przylegaj¹cych, a w konsekwencji czynnika najwa niejszego jakim jest wysoka jakoœæ wód Ÿródlanych Podsumowanie 1. Generalnie nale y stwierdziæ, na podstawie przeprowadzonych badañ, e wody podziemne wykazuj¹ nadal wysok¹ jakoœæ, co potwierdza fakt, e ponad 60% sklasyfikowanych ujêæ to wody wysokiej jakoœci. 2. Wody wg³êbne dobrze izolowanych poziomów wodonoœnych nie wykazywa³y obni enia jakoœci spowodowanego czynnikami antropogenicznymi. 3. Wody o niskiej jakoœci rejestrowano g³ównie w p³ytkich, s³abo izolowanych poziomach wodonoœnych. Du e zagro enie dla jakoœci tych wód stanowi¹ nieodpowiednio zabezpieczone sk³adowiska odpadów. 4. Ogólna ocena wód podziemnych wykaza³a te wysok¹ jakoœæ wód Ÿródlanych. Z tego wzglêdu obiekty te winny byæ otoczone szczególn¹ ochron¹ przed wp³ywem negatywnych czynników zewnêtrznych, powoduj¹cych degradacjê jakoœciow¹ i iloœciow¹. 5. Prowadzona sieæ monitoringu pañstwowego (podobnie jak przy wodach powierzchniowych) pozwala na sta³¹ kontrolê wód podziemnych i ocenê stopnia ewentualnych zagro eñ ich jakoœci. 130