Topic: Funkcje wybranych części mózgu.

Transkrypt

1 Nerwy czaszkowe. Topic: Funkcje wybranych części mózgu. Tomi:11 V 2000 r. 17 V 2000 r. 18 V 2000 r. Patrz. układ autonomiczny Nr Nazwa Wg. Tomi Wg. Hosera Wg. Wiśniewskiego Co robi? I. Węchowy Czuciowy Czuciowy Czuciowy II. Wzrokowy Mieszany Czuciowy Czuciowy III. Okoruchowy Mieszany Ruchowy Mieszany Somatycznie mięśnie gałki ocznej (bez skośnego i prostego) + przywspółczulnie zwieracz źrenicy i rzęskowy IV. Bloczkowy Ruchowy Ruchowy Mieszany Gałka oczna mięsień skośny V. Trójdzielny Mieszany Mieszany Mieszany Max. Grubość; ma 3 gałęzie: nerw oczny (czuciowy), szczękowy (czuciowy) i żuchwowy (mieszany) VI. Odwodzący Ruchowy Ruchowy Mieszany Mięsień prosty VII. Twarzowy Mieszany Mieszany Mieszany Mimika, ślinianki podżuchwową i podjęzykową przywspółczulnie; gruczoł łzowy, przednia cześć języka, mimiczne twarzy. VIII. Statyczno słuchowy Przedsionkowo ślimakowy Czuciowy Czuciowy Czuciowy Ma część przedsionkową i ślimakową. IX. Językowo gardłowy Mieszany Mieszany Mieszany Gardło, przywspółczulnie śliniankę przyuszna. X. Błędny Mieszany Mieszany Mieszany 90% to włókna układu przywspółczulnego! XI. Dodatkowy Mieszany Ruchowy Mieszany Ruchy głowy i unoszenie barku. XII. Podjęzykowy Mieszany Ruchowy Mieszany Ruch języka ułatwia mowę, połykanie Wg. Tomi: Nie mieszany jest równoważno słuchowy jest on wyłącznie czuciowy; Wzrokowy związany jest z mięśniami odpowiedzialnymi za akomodację, adaptuje do obserwowanego przedmiotu - mieszany. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Nerwy czaszkowe unerwiają głównie głowę i szyję, tylko błędny unerwia narządy wewnętrzne. Włókna ruchowe zaczynają się w mózgu, włókna czuciowe zaczynają się w zwojach. Zwoje mózgowe utworzone przez ciała neuronów czuciowych w pobliżu mózgu i rdzenia należą do układu obwodowego. W czasie rozwoju zarodkowego układ nerwowy tworzy się z neuroektodermy podczas neurulacji. Tworząca się płytka nerwowa zapada się wgłąb zarodka, tworząc cewkę nerwową. Cewka rozszerza się w przedniej części, zawiązując pęcherzyk mózgowy. Pierwotny pęcherzyk mózgowy dzieli się na trzy: przodomózgowie, śródmózgowie, zamózgowie. Pęcherzyki pierwszy i trzeci dzielą się wtórnie, tworząc

2 wtórnie po dwa pęcherzyki. W ten sposób powstaje pięć części mózgu: kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie, rdzeń przedłużony, których ściany grubieją nierównomiernie. Twór siatkowaty Sieć włókien Ciągnie się od rdzenia kręgowego do międzymózgowia. Najlepiej rozwinięty w obszarze mostu i śródmózgowia. Przechodzi przez most Varola położony na granicy tyło- i śródmózgowia. W obrębie wzgórza znajdują się ośrodki pierwotnej świadomości, odbiór zbiorczy, udziela odpowiedzi na grupę tematyczną, bez zróżnicowania siły odpowiedzi. Jego zadaniem jest kontrola narządów czucia, utrzymywanie świadomości i stanu czuwania, zwiększanie wrażliwości receptorów, regulacja napięcia mięśni szkieletowych i wpływ na wiele ośrodków czynności wegetatywnych. Twór siatkowaty jeszcze bardziej pobudza/hamuje działalność kory mózgowej niż móżdżek. Odpowiada za stany emocjonalne organizmu pobudza ośrodki kory mózgowej kresomózgowia. Wiadomo, że drażnienie tworu siatkowatego wzmaga aktywność, wywołuje bezsenność i wyzwala gniew. Szlaki nerwowe z rdzenia kierują się zarówno do kresomózgowia, jak i do tworu siatkowatego, jednak kresomózgowie tak długo nie reaguje, jak długo nie zostanie pobudzone przez twór siatkowaty. Tu też znajduje się najprawdopodobniej ośrodek czuwania. Uszkodzenie tej struktury powoduje sen, z którego chory nie daje się obudzić. Rdzeń przedłużony Jest najbardziej ku tyłowi położoną częścią mózgu. Ma kształt ściętego stożka. Tędy biegną szlaki łączące rdzeń z mózgiem oraz szlaki łączące ze sobą wszystkie części mózgu. Przez środek rdzenia biegnie kanał, który u góry przechodzi w światło komory IV, a u dołu w kanał środkowy rdzenia kręgowego. W rdzeniu przedłużonym mieszczą się też skupiska neuronów stanowiące ośrodki wegetatywnych funkcji organizmu, odpowiedzialnych za wiele istotnych funkcji odruchowych. Do nich należą: ośrodek oddechowy, naczyniowo ruchowy, ośrodki: ssania, żucia, połykania, wymiotów, kichania, kaszlu, wydzielania potu. Odruchy te są dziedziczne i występują już u noworodków (wrodzone). Wyłączenie rdzenia kończy się zawsze śmiercią ( z powodu uduszenia lub porażenia układu krwionośnego). Ośrodek naczynio ruchowy, tj. ośrodki presyjne i depresyjne, regulują napięcie mięśni gładkich, działają w odpowiedzi na określone grupy bodźców, np. składu chemicznego, zawartości gazów. Uduszenie następuje nie z braku O 2, lecz nadmiaru CO 2. Obniżenie Zawartości CO 2 poniżej progu pobudliwości receptora uduszenie. Butle do nurkowania do nurkowań szybkich, np. dla ratowników, bo niedobór CO 2 jest szybko wyrównywany ( szybka praca mięśni, metabolizm). Ośrodek wdechu i wydechu.

3 Odruchów bezwarunkowych zachowawczych i ochronnych: połykania, wymiotów, kichania, kaszel, mruganie. Móżdżek (tyłomózgowie wtórne) Leży nad rdzeniem przedłużonym i składa się z dwóch półkul. Budowa ~ kresomózgowia, ma dwie półkule, kora + spoidło poprzeczne (robak). Leży nad komorą IV. Koordynuje ruchy. Reguluje tonus mięśniowy i napięcie mięśniowe, bez kontroli innych zmysłów. Odpowiada za warunkowe i bezwarunkowe (reakcje w odruchach obronnych i ochronnych) reakcje ruchowe. Związany jest z tworem siatkowatym. TUŻ PRZED MÓŻDŻKIEM, NA BRZUSZNEJ STRONIE MÓZGU ZNAJDUJE SIĘ MOST VAROLA GRUBY PĘK WŁÓKIEN NERWOWYCH UMOŻLIWIAJĄCYCH PRZEWODZENIE IMPULSÓW Z JEDNEJ PÓŁKULI MÓŻDŻKU DO DRUGIEJ, CO ZAPEWNI SKOORDYNOWANIE RUCHÓW LEWEJ I PRAWEJ STRONY CIAŁA. W MOŚCIE WYSTĘPUJĄ TEŻ SKUPIENIA ISTOTY SZAREJ. ŁĄCZY TEŻ ŚRÓDMÓZGOWIE, KORĘ MÓZGOWĄ Z MÓŻDŻKIEM I RDZENIEM PRZEDŁUŻONYM. PRZEKAZYWANIE IMPULSÓW Z KORY MÓZGOWEJ DO KORY MÓŻDŻKU ODBYWA SIĘ W TEN SPOSÓB, ŻE PRAWA PÓŁKULA MÓZGU WYSYŁA IMPULSY DO LEWEJ PÓŁKULI MÓŻDŻKU I ODWROTNIE. NATOMIAST POBUDZENIE OKREŚLONYCH CZĘŚCI MÓŻDŻKU WPŁYWA HAMUJĄCO LUB POBUDZAJĄCO NA KORĘ MÓZGOWĄ. ZACHODZI TO BEZPOŚREDNIO LUB ZA POŚREDNICTWEM TWORU SIATKOWATEGO. Śródmózgowie Leży z przodu móżdżku i mostu, jest stosunkowo małe. Jego ściany są grube, a wąski kanał centralny łączy czwartą komorę mózgu z trzecia. Przez śródmózgowie przebiega wodociąg mózgu (łączący III komorę z IV). W dolnej części mózgowia zlokalizowane są ośrodki niektórych odruchów wzrokowych i słuchowych, np. ośrodek regulujący zwężanie źrenicy pod wpływem silnego światła. Ta część mózgu kontroluje napięcie mięśniowe i postawę ciała. Tu znajdują się podstawowe ośrodki wzrokowe i ośrodki słuchu. Warunkują one ruchowe i wegetatywne odruchy na bodźce świetlne i akustyczne np. zwężanie źrenicy pod wpływem silnego światła. Pierwotnie najważniejsza cześć mózgu, u wodnych ma max znaczenie. U lądowych docierają informacje ze zmysłu słucho - równoważnego i węchu. Międzymózgowie Jest jedną z najmniejszych części mózgu. Z niej powstają szyszynka, przysadka, nerwowa część oka i ucha. Grubo, dobrze unaczynione ściany trzeciej komory tworzą wzgórze, a jej dno podwzgórze. Wzgórzem biegną szlaki łączące kresomózgowie z tyłomózgowiem, ośrodkiem wzrokowym oraz innymi ośrodkami kresomózgowia. W międzymózgowiu znajduje się główny ośrodek podkorowy czucia. Międzymózgowie warunkuje spełnianie wszystkich czynności zależnych od autonomicznego układu nerwowego, np. połykanie.

4 Międzymózgowie warunkuje życie organizmu bez świadomości (tzw. życie wegetatywne), bez możliwości wykonywani ruchów dowolnych, a więc zależnych od woli. Ono zarządza nieświadomym, instynktownym zachowaniem się. Na poziomie podwzgórza reakcje mogą być wygaszane habituacja. Międzymózgowie jako całość podlega wpływom i kontroli wyższego piętra mózgu kresomózgowia, które modyfikuje wrodzone wzorce zachowania. Podwzgórze (~ przysadka) Podwzgórze to najmniejsza część międzymózgowia. Regulator procesów fizjologicznych. Tu ośrodek odruchów bezwarunkowych w tym zachowawczych i obronnych. Ośrodek produkcji ciepła i redukcji ciepła receptory temp. Krwi, optimum 37 C, jeśli wahanie bardzo złożone reakcje hormonalne. Produkcja ciepła metabolizm napęd głodowy łaknienie zbiorniki skórne krwi (1 litr pojemności), skracanie czasu kontaktu aktywność wydalanie moczy i kału (bezwładnościowy zbiornik ciepła) drżenie mięśniowe = pobudzenie do irracjonalnej pracy mającej na celu tylko produkcję ciepła piroerekcja (stroszenie sierści). Utrata ciepła - aktywność sen + apatia parowanie z powierzchni ciała rozszerzenia naczyń krwionośnych skóry + wolniejsze przetaczanie krwi i większej ilości w zbiorniku skórnym napęd głodu łaknienia masy kałowe i mocz. Ośrodek gospodarki wodno elektrolitowej, energetycznej, głodu i sytości, także modyfikujące czynności układu krążenia. Ośrodek głodu i sytości. Ośrodek popędu płciowego i napędu sexualnego gatunkowe zachowania płciowe. Najwyżej położony ośrodek zachowań emocjonalnych i emocjonalno obronnych (nie podlegają regulacji kory) zachowania w afekcie. Podwzgórze rejestruje zmiany temperatury krwi dopływającej do mózgu i stężenie niektórych substancji np. glukozy, chlorku sodu. Ta struktura mózgu pełni nadrzędną kontrole w układzie hormonalnym. Kontroluje przysadkę (statyny i liberyny). Jest też częścią systemu ośrodków zwanych UKŁADEM LIMBICZNYM, który odpowiada za emocje i popędy; tu znajdują się neurony kierujące strachem, popędem płciowym, głodem, pragnieniem. Wzgórze Nadrzędna część do innych. Ośrodki pierwotnej świadomości. Tu w przypadku uszkodzenia kory powstaje odpowiedz konkretna, ale bez wartościowania. Jeśli zdekorujemy zwierzę musi być doprowadzone do miski aż zadziała bodziec bezwarunkowy i wtedy zaczyna jeść. Wzgórze jest ważna centralą koordynacyjną i stacją przekaźnikową łączącą kresomózgowie i tyłomózgowie, ośrodkiem wzrokowym i innymi ośrodkami półkul mózgowych. We wzgórzu mieści się główny ośrodek podkorowy czucia.

5 Szyszynka Patrz. Tomi#3/Hormony Kresomózgowie Półkule mózgowe Mamy 2 półkule mózgowe. Półkule połączone są spoidłem wielkim zespołem szlaków przebiegającym z półkuli do półkuli. Powierzchnia półkul jest silnie pofałdowana; fałdy zwane są zakrętami, porozdzielane są one bruzdami. Największa z nich biegnąca skośnie w dół od górnej krawędzi mózgu to bruzda Rolanda. To bruzdy dzielą powierzchnię półkul na płaty. W każdej półkuli występują szczelinowate jamy zwane komorami bocznymi; są to I i II komora. Składa się z substancji szarej zawierającej ponad połowę wszystkich neuronów ciała. Kora to 80% masy mózgu. Kora ma 6 warstw, które zdecydowanie różnią się funkcjonalnie & budową; Głębiej położone są ośrodki pamięci długotrwałej (magazyn pamięci wielu zachowań), jedna warstwa odpowiada za budowanie pamięci krótkotrwałej (zewnętrzne); W spoidle wielkim krzyżują się szlaki z dwóch półkul. Nie są to ośrodki równoważne sobie, lustrzane odbicia, jeden dryguje drugim koordynuje i synchronizuje działanie obu części ciała. Odpowiada za takie procesy, jak uczenie, kojarzenie, zapamiętywanie. RYSUNEK: Płaty: Czołowy, ciemieniowy, potyliczny, skroniowe (słabo oddzielone), u człowieka płat przedczołowy. Poszczególne płaty są oddzielone od siebie bruzdami, z których największa przebiega skośnie dół od górnej krawędzi mózgu. Płat POTYLICZNY korowe ośrodki pól wrażeń wzrokowych, osobno dla odbioru, a osobno dla rozumienia widzenia, odbiór informacji rysunkowych (graficznych) i ich rozumienia, przetwarzanie w symbole pojęć abstrakcyjnych. Umiejętność pisania czytania max. Rozwój w wieku 5 11 lat trudno uczyć ludzi dorosłych pisać i czytać. Usunięcie lub uszkodzenie go powoduje ślepotę, a uderzenie w tył głowy wywołuje wrażenie światła. Płat SKRONIOWY ośrodki słyszenia i rozumienia słyszenia i interpretacji ze zmysłu równowagi, przyspieszenia kątowego i liniowego. Jeśli usuniemy jeden ośrodek głuchota na jedno ucho, oba całkowita głuchota. Płat ciemieniowy odbiór dźwięków i ich rozumienie. Pola kształtują się w różnym wieku, te od dźwięków zaraz po urodzeniu. Motoryka mowy 1 4 r. ż. Obszar czuciowy. Ośrodki czuciowe. Płaty CZOŁOWE ośrodki pisarskie ręki, ich odpowiedniki w CIEMIENIOWYM (pola czucia w sposób świadomy) ośrodki wyższego myślenia, przede wszystkim ośrodki ruchowe. Wzdłuż brudy bocznej zlokalizowane są ośrodki zmysłowe.

6 Wokół bruzdy centralnej koncentrują się ośrodki czucia skórnego (bólu, ciepła, zimna, dotyku i ucisku) i ośrodki ruchu kierujące mięśniami szkieletowymi. Pola Brocka główne pola ruchowe wszystkich części ciała reprezentowane proporcjonalnie do wagi funkcji danego organu człowieka. RYSUNEK człowieczka w mózgu : 400 mięśni mimicznych. Mały tułów maczugowate palce z max kciukiem (chwyt pensetowy tylko człowiek), małe nóżki z wydatnymi stopami. Płaty PRZEDCZOŁOWE najwyższe asocjacyjne ośrodki wyższych uczuć kulturowo, moralne i prawne. Pola Brocka i Wercnicka w ciągu życia w poszczególnych płatach pól B & W, związanych z drugim poziomem sygnałowym, następuje werbalizacja zachowań, zostają przetworzone w sposób abstrakcyjny dla all innych zwierząt. Ośrodki mowy, słuchu, ruchowy nieparzyste, u praworęcznych rozwinięte w lewej półkuli, u leworęcznych w prawej półkuli. Tylko proste czynności ruchowe i czuciowe podlegają działaniu ośrodków korowych dokładnie zlokalizowanych. Funkcja znacznych obszarów kory mózgowej sprowadza się do wyższej analizy i syntezy, kojarzenia, uczenia się, itp. czyli tego wszystkiego, co nazywa się wyższą czynnością nerwową są to ośrodki kojarzeniowe lub asocjacyjne. Najbardziej złożone czynności, jak mowa, myślenie abstrakcyjne powstają dzięki współpracy całej kory, a także innych części mózgu. Lewa część mózgu obsługuje prawą część ciała i na odwrót. Substancja szara skupiona we wnętrzu substancji białej kresomózgowia tworzy tzw. jądra podkorowe, które należą do starych filogenetycznie i prymitywnych części ośrodkowego układu nerwowego. Kora jest najmłodszym filogenetycznie i najważniejszym piętrem mózgu, to ona jest ośrodkiem regulującym i kierującym czynnościami organizmu. Kora mózgowa jest najdelikatniejszą, a zarazem najbardziej skomplikowaną częścią mózgu. Dzięki włóknom projekcyjnym, łączącym korę ze wszystkimi częściami mózgu i z rdzeniem kręgowym, wiele dociera do niej. Tu odbywa się ich analiza, segregacja na poszczególne kategorie i dzięki włóknom kojarzeniowym łączenie tych podniet w odpowiednie grupy i zespoły. Każdy narząd zmysłowy (wzrok, ruch, węch, słuch) posiada w korze stację odbiorczą. Uszkodzenie jednego obszaru kory wywołuje zaburzenia określonej czynności ustroju, ale też zaburzenia w czynnościach innych obszarów korowych. Wskazuje to na fakt, że kora funkcjonuje jako całość kierująca pracą całego organizmu za pośrednictwem nerwów. Tylko proste czynności ruchowe i czuciowe mają dokładnie zlokalizowane ośrodki korowe. Pozbawienie człowieka kresomózgowia, np. w wyniku wypadku, przy zachowaniu pozostałych, niższych pięter mózgu, umożliwia spełnianie wszystkich wegetatywnych funkcji, jak: oddychanie, połykanie, instynktowne zachowanie, ale nie daje możliwości nauczenia się czegokolwiek i wykonywania ruchów zależnych od woli, organizm jest bowiem pozbawiony świadomości.

7 Złożone czynności nerwowe: Gnozje zdolność kory mózgowej do rozpoznawania przedmiotów i zjawisk oraz ich oceny (wiemy co widzimy, trzymamy i słyszymy),; uszkodzenie powierzchni mózgu prowadzi do agnozji i niemożliwości rozpoznania zjawisk i ich oceny, np. niemożliwości opisania przedmiotu trzymanego w ręce, jednocześnie nie widzianego; Praksje zdolność kory do kierowania wykonywaniem złożonych czynności zamierzonych, upośledzenie, to apraksja; Typy sygnałów środowiskowych Pierwszy łuk sygnalizacyjny Pawłow nazwał nim cały zespół odruchów warunkowych i bezwarunkowych wspólnych dla zwierząt i człowieka; wszystkie przedmioty namacalne i ważne dla życia, reakcje obronnoruchowe, odruchy warunkowe i bezwarunkowe wspólne człowiekowi i innym kręgowcom i wyższym bezkręgowcom; zespół zachowań charakterystycznych dla gatunku lub wyuczonych w obrębie populacji, system zachowań warunkowych i bezwarunkowych, na bodźce adekwatne dla gatunku lub nieadekwatne dla populacji, które przejawia się w postaci określonego zachowania lub wydawania określonych dźwięków. Myślenie konkretne odpowiedz na informację, dla dziecka do 6 czasem 8 r.ż., odruch warunkowy i bezwarunkowy (psy! i stado zastępcze) Drugi łuk sygnalizacyjny swoisty tylko dla człowieka, sygnały abstrakcyjne, mowa i myślenie symboliczne, charakterystyczny tylko dla człowieka; Myślenie abstrakcyjne od 10 r.ż. powinno skończyć się kształtować do 16 r. ż. system pełnej umiejętności interpretacji, projekcji, przewidywania konsekwencji i przedstawiani koncepcji. Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale utworzonym przez łuki rdzeniowe kręgów, a mózg w komorze chronionej kośćmi czaszki. Dodatkową ochroną tych organów są opony: zewnętrzna (twardówka), środkowa (pajęczynówka) i wewnętrzna (naczyniówka), silnie przylegająca do rdzenia i mózgu. W przestrzeni między oponami naczyniową i pajęczą znajduje się płyn mózgowo rdzeniowy, zabezpieczający przed urazami mechanicznymi spełniający funkcję obronna. Środkową częścią rdzenia biegnie kanał rdzeniowy, który w rdzeniu przedłużonym powiększa się i tworzy czwartą komorę mózg, łączącą się z 3 pozostałymi komorami. Ściany komór są dobrze unaczynione i produkują płyn mózgowo rdzeniowy, a orzęsione komórki umożliwiają jego krążenie. Patrz. też Habituacja Komórki nerwowe mogą się rozmnażać. Bibliografia: Hoser Paweł: Fizjologia organizmów z elementami anatomii człowieka, WSiP, Warszawa 1998 r. Lewiński Waldemar: Biologia 3, Operon, 1998 r. Wiśniewski Henryk: Biologia z higieną i ochrona środowiska, WSiP, Warszawa, 1989 r.