TANTRA - tajemna hinduistyczna praktyka duchowa

Transkrypt

1 TANTRA - tajemna hinduistyczna praktyka duchowa Artykuł pobrano ze strony eioba.pl Tantra - tradycyjna nieco magiczna religia dawnych Indii. Mało znane misteria i rytuały hinduistyczne. Termin tantra jest wieloznaczny i często źle rozumiany. Odnosi się do całej różnorodności ruchów mistycznych, ezoterycznych i duchowych praktykowanych w Indiach i całej Azji południowej i wschodniej, wiążących się z religiami takimi jak hinduizm, buddyzm, taoizm, shinto, dżinizm, bon, sufizm. Na Zachodzie jest często brany za sztukę uprawiania miłości w Indiach zaś za czarną magię. Zarówno jeden jak i drugi stereotyp jest błędny, spłycony i mocno niekompletny. Warto zatem napisać coś więcej na ten temat, aby przybliżyć całe spektrum nurtów tantrycznych. W tym artykule skupię się głównie na tantrycznej tradycji hinduistycznej, która i tak jest bardzo złożona, niejednorodna i rozbudowana. Co to jest tantra? Tantra znaczy w sanskrycie dosłownie sieć, osnowa. Jest to nazwa nadane na zbiorczo traktowaną grupę nurtów duchowo-religijnych, które miały swe źródło w Indiach północnych, rozprzestrzeniły się na obszar himalajski, do Tybetu, i całej Azji środkowej oraz wschodniej. Nurty te także się często określa jako tantryzm, spotykana jest też nazwa tantrycyzm. W obrębie religii hinduistycznej występowały i występują formy tantry w prawie wszystkich nurtach mianowicie w śiwaizmie, śaktyzmie, wisznuizmie, ganapatyzmie i suryzmie (te ostatnie niestety są już praktycznie nie do odtworzenia). Początki tantry Początki nurtów tantrycznych są trudne do wyśledzenia. Zachodnia pseudo-indologia wyznacza je czasem na około połowę pierwszego tysiąclecia e.ch. Ta data jest jednak znacznie późniejsza niż powinna być. Tantra w formie zorganizowanego ruchu religijnego sięga już znacznie wcześniej (III-II wiek p.e.ch.), przykładem są grupy takie jak pańczaratrowie (nie mylić z Pańczatantrą!). Tradycja tantry ma jednak znacznie dawniejszą historię wywodzi się od głównych Bóstw hinduizmu i został przez nich przekazany swym uczniom. Tantra opiera się na pismach ezoterycznych zwanych tantrami. Jednym ze znanych tekstów tantrycznych głównym reprezentantem tantry śiwaickiej jest Mahanirwana-tantra. Inne ważne teksty tantryczne to Widźniania-bhairawa-tantra czy Brahmasamhita. Podstawy filozofii tantrycznej Według tantry cały wszechświat jest emanacją sił twórczych Brahmana. Widać tutaj wyraźne wpływy adwajtyjskie. Nic co jest częścią tego świata nie jest złe samo w sobie wszystko jest dobre bo jest manifestacją Brahmana. Świat składa się z dwóch elementów: purusza (ducha) i prakryti (pramaterii), czyli Brahmana i Maji przedstawianych jako Bóstwa: Śiwa i Śakti lub Kryszna i Radha. Tu się zaznacza natomiast silny wpływ filozofii sankhji. Tantryzm jednak sprowadze je wszystkie do przejawy jednych sił kreatywnych, nie oddziela ich od siebie, jak to ma miejsce w sankhji. Brahman jest bierny, pasywny, a Maja nieustannie aktywna. Ani jeden ani drugi nie może istnieć bez siebie. Ta koncepcja ma swój wyraz w wizerunku Kali stojącej nad leżącym Śiwą.

2 Według tantry te dwie energie męska i żeńska - występują także wewnątrz każdej osoby. Celem duchowości powinno być zjednoczenie ich ze sobą i w pełni odczuwanie tego zjednoczenia. Wypracowano w tym celu system praktyk polegających na rozbudzaniu energii kundalini i otwierani czakr oraz kanałów energetycznych (naadi). Gdy najwyższa czakra zostanie otworzona i energia przez nią przepłynie wtedy osiągnie się Wyzwolenie. Mapa czakr i kanałów energetycznych jest ściśle powiązana z psychologią, lecz jest także w pewnym sensie odbiciem całego wszechświata. Inny ważny element filozofii tantrycznej to klasyfikacja natury, wszechświata i wszystkiego co istnieje jako składającego się z trzech gun sattwy, radżasu i thamasu. Tutaj można dostrzec kolejny wpływ sankhji. Doktryna o trzech gunach jest akurat właściwa dla całego hinduizmu i ma swe źródło w tekstach wedyjskich. Trzy guny: 1. Sattwa kolorem tej guny jest biel. Wiąże się ze wszystkim, co święte, czyste i wzniosłe. Rozwijanie tego stanu umysłu prowadzi do najwyższych stanów duchowych. 2. Radżas kolorem tej guny jest czerwień. Dotyczy silnej energii, aktywności, emocji takich jak złość, gniew czy namiętność. Powoduje kompletną stagnację duchową. 3. Thamas kolorem tej guny jest czerń, ciemność. Wiąże się z negatywnymi emocjami takimi jak nienawiść czy gniew w ich najbardziej zdegradowanych formach, a także z apatią i ospałością oraz strachem. Powoduje szybki upadek duchowy. Tantryczny model kundalini w ludzkim ciele Tantrycy opisali kanały energetyczne (naadi) i przepustniki energii (czakry), znajdujące się w ludzkim ciele. Zarówno czakr jak i naadi są tysiące. Występuje jednak siedem głównych czakr i trzy główne naadi. Te siedem czakr umieszczonych jest wzdłuż kręgosłupa, a przez nie biegną trzy naadi suszumna (główny) oraz ida i pingala (dwa boczne). Oto opis siedmiu czakr: 1. Muladhara najniższa czakra, czerwona, czakra korzenia, znajduje się koło kości ogonowej, pod genitaliami. Odpowiada za fundamentalne potrzeby jedzenia, picia, spania, bezpieczeństwa. 2. Swadhistana czakra genitalna, pomarańczowa, odpowiada za energię seksualną, a także twórczość, siłę do życia. 3. Muladhara czakra splotu słonecznego, żółta, wiąże się ze zdolnościami intelektualnymi. 4. Anahata czakra serca, zielona, odpowiada za czystą, duchową altruistyczną miłość. 5. Wiśuddha czakra gardła, błękitna, wiąże się z umiejętnością komunikacji i subtelnymi wibracjami miłości. 6. Adźna trzecie oko, koloru indygo, odpowiada za zdolności paranormalne.

3 7. Sahasrara najwyższa czakra, czakra korony, mieści się na czubku głowy (lub nieco powyżej), osoba z tą czakrą otwartą jednoczy się z całym wszechświatem, osiąga Wyzwolenie. Praktyki i rytuały tantryczne Podczas rytuału tantrycznego bardzo ważna była rola guru i ucznia (śisji). Uczeń otrzymywał od swego mistrza inicjację (diksza), polegającej między innymi na szeptaniu do ucha odpowiedniej mantry, która później uczeń miał powtarzać. Charakterystyczne dla mantr tantrycznych są tak zwane bidża-mantry, czyli dźwięki nasienne. Występują w dłuższych frazach mantrycznych, tuż po rozpoczynającym dźwięku Om. Główne bidża-mantry to: Aim wiążę się z Boginią Saraswati, pomaga w zdobywaniu mądrości Hrim dotyczy Maji natury, wysławia ją, także pomocny w uspokojeniu jej, Śrim związany z Boginią Lakszmi (Śri), pomaga w zdobywaniu bogactwa, Klim wiąże się z Śakti (małżonką Śiwy) w swej formie jako Maheśwari, Pani radości, używa się tego w celu osiągnięcia władzy ziemskiej, przyjemności. Krim wiążę się z Boginią Kali zapewnia ochronę, zdobycie wiedzy duchowej i zniszczenie smutku Podczas medytacji tantrycznych wykorzystywano również mistyczne kształty zwane jantrami i mandalami. Ich kształty tworzą pozytywne wibracje i pomagają w rozwoju duchowym. Bogato zdobione jantry i mandale są ważnym elementem ikonografii tantrycznej. Poniżej przykłądy popularnych jantr: Bindu punkt. Symbolizuje źródło, z którego wszystko powstaje. Okrąg (z punktem w jego centrum) symbolizuje cykliczność, rytm, jedność świadomości z nieświadomością Trójkąt równoboczny (skierowany w górę) symbolizuje męską zasadę wszechświata, a także równowagę trzech gun i trzech dhoś. Sześciokąt symbol żywiołu powietrza Kwadrat oznacza ziemię, a także wielostronność Lotos symbolizuje czakrę (dowolną) Trójząb symbolizuje rozpad, boską desktrukcję, a także trzy dhośe Swastyka wiąże się ściśle z Panem Wisznu. Oznacza Jego cztery ramiona. Symbolizuje też fakt, iż Boskość jest poza zasięgiem ludzkiego rozumu. Zmodyfikowana (z dodanymi kropkami) swastyka może symbolizować też Pana Ganeśę. Pentagram oznacza pięć zmysłów, pięć organów działania, pięć żywiołów. Może się też łączyć z Panem Śiwą lub symbolizować miłość, namiętność czy też dezintegrację.

4 Gwiazda sześcioramienna symbolizuje jedność Puruszy i Prakryti (męskiego i żeńskiego pierwiastka) Oczywiście jantry te można łączyć, aby stworzyć inne jantry. Jedną z silniejszych jantr jest Śri-jantra poświęcona Bogini Maha Lakszmi. Istotną rolę spełniają w ikonografii tantrycznej również Boginie. Trzeba zaznaczyć, że kult Bóstwa żeńskiego jest nieodłącznym elementem tantry. Często też przedstawia się Bóstwa w związkach seksualnych, co ma rozmaitą i złożoną symbolikę. Kolejny istotny element rytuałów tantrycznych to wykonywanie mistycznych gestów zwanych mudrami. Mudry poprzez odpowiedni splot palców, tworzą korzystne energię. Bardzo ważną rzeczą związaną z tantrą jest też rytuał pańczamakara, czyli pięćiu <<M>>, lecz jest bardzo złożony i wymaga osobnej sekcji. Trzy systemy tantry Zanim przejdę do omawiania rytuału pańczamakara będę musiał opisać trzy gałęzie tantry, gdyż to się ze sobą ściśle wiąże. Te gałęzie to: Kaula-tantra, Miszra-tantra i Samadźa-tantra. Kaula-tantra (zwana też Wamaćarą, Wamamargą) czyli ścieżka lewej ręki to najniższa z tych trzech ścieżek. Jej praktykanci skupiali się na pobudzaniu czakry Swadhistana, uprawiali rytualny seks, spożywali mięso, upijali się i brali narkotyki. W tym systemie bardzo często dochodziło do wulgaryzacji i nadużyć praktyk duchowych. Jej członkowie pogardzali tradycją wedyjską i uważali tantrą za ważniejszą od niej. Niemniej, niektórzy uważają, że początkowo praktyki i filozofia Kauli miały pewne uzasadnienie duchowe. Miszra-tantra to jakby tantra środkowa. Jej wyznawcy praktykują medytacją nad czakrą Anahata i pobudzanie kundalini. Stanowi jakby stan przejściowy między tantrą lewej ręki, a tantrą prawej ręki. Samaja-tantra (Dakszinaćara, Dakszinamarga) obejmuje czyste duchowe praktyki. Nie ma nic wspólnego z rytualnym seksem, pijaństwem, mięsożarstwem ani narkomanią pod płaszczykiem duchowym. Jej członkowie medytowali nad czakrą Sahasrara. Samaja-tantra nie kłóciła się z ortodoksyjną hinduistyczną tradycją wedyjską ani brahmaniczną. Pańczamakara Pańczamakara to pięć szokujących tabu, które łamano podczas rytuałów tantrycznych. Praktykanci Kauli robili to w sposób bardzo wulgarny, łamiąc zasady religijne. Adepci Samaji zaś interpretowali każdy z tych pięciu elementów metaforycznie jako coś duchowego. Pięć części pańczamakary (nazywanej pięcioma <<M>>, gdyż każda z tych nazw zaczyna się na m w sanskrycie) to:

5 1. Madja alkohol 2. Mansa mięso 3. Matsja ryba 4. Mudra afrodyzjak (w tym kontekście) 5. Maithuna stosunek seksualny Praktykanci Kauli zbierali się grupowo na tantryczny rytuał, układali się w kółku (siedzieli przy sobie niezależnie od swych warn i dżati). Po kolejnym złamaniu każdego z tych tabu uprawiali rytualny seks (czasem małżonkowie ze sobą, a czasem przypadkowe osoby ze sobą). W trakcie stosunku mężczyzna wyobrażał sobie jak stawał się Bogiem (w śiwaicko-śaktyjskich wersjach Śiwą, a w wisznuickich Kryszną), a kobieta wyobrażała sobie jak zmienia się w Boginię (w śiwaicko-śaktyjskich wersjach w Śakti, a w wisznuickich - w Radhę). W tym ciemnym rytuale tantrycznym, składano także czasem ofiary ze zwierząt, niekiedy w ekstremalnych przypadkach także z ludzi. W tradycji Samaji interpretowano inaczej Pańczamakarę w sposób następujący: 1. Picie wina Boskości 2. Kontrola nad ciałem 3. Utrzymanie świadomości Jaźni podczas życia codziennego 4. Zniszczenie egoizmu 5. Połączenie się z Bogiem To jest jedna z możliwych interpretacji. Czasem w Samaja-tantrze alkohol zastępowano mieszanką mleka, miodu i cukru, a rytualny seks uprawiano wyłącznie w obrębie małżeństwa. Stosunek miał na celu duchowe połączenie i wspinaczkę duchową ku Boskości, nie zaś złożenie Bóstwom ofiary z ejakulatu, jak to robiono w tradycji Kaula. Niektórzy śiwaici uważają, że Pan Śiwa nauczył swych zdolniejszych uczniów wersji Samaja, zaś tych stojących niżej duchowe wersji Kaula. Te praktyki miały na celu w gruncie rzeczy wzniesienie się ponad te pięć elementów pańćzamakary. (Zostały jednak splugawione przez osoby nie mające o tym pojęcia. Splugawieniu temu próbował przeciwdziałać Adi Śankara.) Sahadźijowie i baulowie Jednym z klasycznych przykładów tantrycznego wisznuizmu jest nurt sahadźija, rozwijający się w Bengalu. Bardzo trudne do wyśledzenie są jego początki i wczesna historia. Nie wiadomo też kto jest autorem ich świętych tekstów. Nie są łatwe również badania ich doktryn oraz praktyk.

6 W ich pismach religijnych widać wyraźną przewagę tradycji bengali nad tradycją sanskrytystyczną, ponieważ w Bengalu sanskryt nie uzyskał tak silnej pozycji języka liturgicznego jak w innych częściach Indii. Pisma sahadźijów wyraźnie odwołują się do Pana Ćajtanji Mahaprabhu (wielkiego szesnastowiecznego mistyka krysznaickiego) i Jego towarzyszy, podobnie jak robią to gaudija-wisznuici. Widać zatem, że stanowi On główne źrodło ich inspiracji. Sahadźijowie uważali (i uważają), że wszechświat jest połączeniem Kryszny (puruszy) i Radhy (prakryti). Ten element doktrynalny o męskim i żeńskim składniku świata jest typowy dla całej tantry i został już przeze mnie omówiony. Według sahadźiji Radha i Kryszna występują także wewnątrz każdego człowieka. Idealną reprezentację tej idei jest postać Ćajtanji Mahaprabhu, uważanego za inkarnację zarówno Radhy jak i Kryszny. Ćajtanja to dla sahadźijów postać, która w pełni urzeczywistniła w sobie jedność pierwiastka męskiego i żeńskiego. Charakterystyczny dla sahadźijów stał się dewocyjny (bhakti) kult Boskiej pary Radhy i Kryszny. Popularną metodą tego kultu był śpiew religijny (bhadżan, kirtan) tak jak w typowym krysznaizmie bengalskim (i nie tylko bengalskim). W obrębie ruch sahadźijów powstały rozmaite odłamy (choć nie tak wyraźnie odrębne). W niektórych z nich uprawiano rytualny seks, podczas którego mężczyzna wyobrażał sobie, że przemienia się w Krysznę, a kobieta zaś w Radhę. Te praktyki spotkały się z krytyką ze strony ortodoksyjnego hinduizmu. Inni grupy sahadźijów stroniła od takich praktyk, preferując mistyczne przeżycia medytacyjne. Sahadźijowie rozwinęli też niekonwencjonalną czakrologię. Według niej istniały tylko cztery czakry. Przedstawiali cały obieg energetyczny wewnątrz ciała ludzkiego jako szczegółowy obraz Wryndawany świętego miasta krysznaickiego. W bardziej przyziemnych wersjach sahadźiji, jej wyznawcy praktykowali rytuał wciągania do tyłu spermy, a te cztery czakry wizualizowali jako miejsca, przez które powinna przejść. Sahadźijowie oprócz, oczywiście, tantry i krysznaizmu inspirowali się szeregiem innych tradycji takich jak śiwaizm kaszmirski, buddyzm tybetański i sufizm. Inspiracje te przeszły także na bengalskich baulów, powiązanych z sahadźijami. Baulowie to grupy wędrownych śpiewaków. Śpiewają w języku bengali, głównie o tematyce religijnej lub miłosnej. Czczą Boga w postaci zarówno nieskończonej jak i znajdującej się wewnątrz ludzkiego serca duchowego. Podobnie jak sahadźijowie odrzucają wszelką ortodoksję religijną i autorytet pism świętych (jakiejkolwiek religii). Uważają także, że miłość między ludźmi prowadzi do miłości bhakty do Boga. Wpływ tantry na inne tradycje religijne Tantra ma bardzo szeroki wpływ na wiele różnych form hinduizmu, zarówno ortodoksyjnych jak i heterodoksyjnych. Tantryzm odegrał ważny wpływ na śaktyzm, śiwaizm i wisznuizm (zwłaszcza bengalski). Teksty tantryczne takie jak Brahma-samhita czy pisma pańczaratrów są uważane za święte przez licznych wisznuitów. Istotną rolę odgrywają w śiwaizmie kaszmirskim tantry monistyczne, a w śiwaizmie tamilskim tantry dualistyczne. Tantryzm jest też ściśle powiązany z ortodoksyjnym śankaryzmem, co mogłoby się wydawać bardzo dziwne. Zainicjowane przez Adi Śankarę tradycja tantryczna śri-widja, czczące Boginię Lakszmi (Śri) w Jej formie Tripurasundari cieszy się dużym uznaniem. Również w Kerali ortodoksyjni tantrycy są bardzo wysoko cenieni prze hinduistów. Nie można również pominąć silnego wpływu tantry na niektóre dziwaczne, a wręcz ekstremalne, ascetyczne ugrupowania śiwaickie takie jak aghori, kapalikowie, paśupatowie czy gorakhnathowie.

7 Tantra robi się też popularna na Zachodzie. Niestety jednak, wiele instytucji komercyjnych, nie mających nic wspólnego z duchowością, używa hasła tantra na sztandarze. Czynią tak, tylko po to, aby przyciągnąć osoby zainteresowane rozwojem duchowym. Robią to przeważnie różni pseudo-terapeuci seksualni. Wiele z tych osób nie ma pojęcia o tantrze ani o duchowych tradycjach z jakimi się wiąże. Tego typu postępowanie, zaśmieca rynek ezoteryczny, przyciąga ludzi naiwnych i powoduje wypaczenia odnośnie tego czym naprawdę jest tantra. Bibliografia 1. S. K. Das "Duchowe systemy jogi i ich odwieczne praktyki" Wydawnictwo Ravi, 2004, ISBN Wielka historia świata tom V, wyd. Oxford Educational sp. z.o.o ISBN Arthur L. Basham Indie, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy White, David Gordon "Tantra in practice", Motilal Banarsidass Publ., 2001 ISBN , Autor: Artykuł pobrano ze strony eioba.pl