7.2.6 Podział geobotaniczny województwa dolnośląskiego

Transkrypt

1 7.2.6 Podział geobotaniczny województwa dolnośląskiego (wg. Szafera, 1972, zmienione Kuczyńska i in. 1997) Regionalizacja geobotaniczna jest podstawową informacją o pokrywie roślinnej regionów i przedstawiana jest jako usystematyzowany podział przestrzeni, konstruowany na podstawie zróżnicowania roślinności danego regionu geograficznego. W latach pięćdziesiątych XX w. powstał geobotaniczny podział Polski autorstwa W. Szafera (1959, 1972), zmodyfikowany J. M. Matuszkiewicza (1993) oraz Kuczyńską (1997), bazujący na analizie zróżnicowania roślinności naturalnej i naturalnych krajobrazów, wyrażających najpełniej aktualne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego (mapa 7.2.1). Dolny Śląsk, podobnie jak cała Polska, należy do państwa Holarktyka i obszaru Euro-Syberyjskiego. Przez teren regionu przebiega granica między dwoma prowincjami geobotanicznymi: Niżowo-Wyżynną i Górską. Ponieważ granica administracyjna nie jest zgodna z granicami geobotanicznymi, w obrębie województwa znalazły się często jedynie fragmenty poszczególnych okręgów. Na terenie województwa dolnośląskiego są to następujące jednostki (Kuczyńska, 1997): Prowincja Niżowo-Wyżynna, Dział Bałtycki Poddział: Pas Wielkich Dolin Kraina: Wielkopolsko-Kujawska Okręg Lubuski: w obrębie woj. dolnośląskiego jedynie niewielki fragment. Jest to obszar o łagodnym klimacie, piaszczystych zróżnicowanych glebach, w obrębie województwa w znacznym stopniu odlesiony, istniejące lasy to przede wszystkim hodowlane monokultury sosnowe. Okręg Barycki: obejmujący Kotliny Żmigrodzką i Milicką, także nie znajduje się w całości w granicach województwa. Jest to teren o bardzo bogatej sieci cieków i dużym udziale siedlisk wilgotnych i zabagnionych. Pierwotnie dominowały tutaj łęgi oraz olesy, lecz ze względu na sprzyjające hodowli ryb warunki, już od średniowiecza regulowano cieki, meliorowano obszary podmokłe i zakładano stawy, przede wszystkim dla hodowli karpia. Obecnie kompleks Stawów Milickich jest jednym z największych w Polsce, naturalne zbiorowiska roślinne zachowały się w niewielkich fragmentach, a w lasach dominują nasadzenia sosnowe. Wyróżniają ten okręg gatunki siedlisk bagiennych i namułkowych: Osmunda regalis, Crassula aquatica, Lindernia procumbens i in. Poddział: Pas Wyżyn Środkowych

2 Kraina: Wał Trzebnicki Okręg Żarsko-Trzebnicko-Ostrzeszowski obejmuje 6 podokręgów, z czego w granicach województwa znajdują się podokręgi lub ich fragmenty: Żarski, Dalkowski, Obniżenie Ścinawskie, Trzebnicki i Twardogórski. Jest to obszar najbardziej urozmaicony spośród wszystkich okręgów niżowych Dolnego Śląska. Wyniesienie n.p.m. i południkowy układ Wału powodują, że stoki północne i południowe mają odmienną pokrywę roślinną. Dodatkowym czynnikiem modyfikującym roślinność jest zróżnicowana pokrywa glebowa. Na stokach południowych rozwijały się ciepłolubne postacie grądów, łęgów oraz dąbrów, ponadto rozwijały się tutaj ciepłolubne zarośla, okrajki i zbiorowiska murawowe. Tutaj występują bardzo rzadkie obecnie Pulsatilla pratensis, Rosa gallica, Potentilla rupestris i in. Na stokach północnych odpowiednie siedliska znajdowały zbiorowiska higrofilne, m.in. lasy z udziałem buka i jodły, które osiągają tutaj lokalne granice zasięgów. W buczynach pojawiają się gatunki subatlantyckie górskie, m.in.: Polystichum lobatum, Blechnum spicant, Lycopodiella inundata, Prenanthes purpura, Jonicera periclymenum. Kraina: Północne Wysoczyzny Brzeżne Okręg Kaliski: w granicach województwa dolnośląskiego jedynie niewielki fragment. Jest to morenowa wysoczyzna, odlesiona i o typowo rolniczym krajobrazie, niewielkie zadrzewione powierzchnie to lasy gospodarcze lub śródpolne zadrzewienia o silnie zmienionym składzie florystycznym. Poddział: Pas Kotlin Podgórskich Kraina: Kotlina Śląska Okręg Nizina Śląsko-Łużycka: w granicach województwa jedynie fragment. Obejmuje podokręgi Bory Dolnośląskie i Równinę Szprotawską. W obu podokręgach dominują ubogie gleby piaszczyste, lecz Bory Dolnośląskie mają nieco bardziej urozmaicone ukształtowanie powierzchni. W bezodpływowych zagłębieniach wykształciły się tutaj niewielkie torfowiska oraz płaty sosnowych borów bagiennych, czasem obecne są naturalne zbiorniki wodne z pływającą roślinnością. Równina Szprotawska jest bardziej jednostajna, ma większy udział powierzchni odlesionych i użytkowanych rolniczo. W całym okręgu w drzewostanie dominuje sosna, a największe powierzchnie zajmują jej jednowiekowe, ubogie florystycznie nasadzenia. Wyróżnia się notowaniem gatunków atlantyckich i subatlantyckich, m.in.: Erica tetralix, Corrigiola litoralis, Pilularia globulifera, Lycopodiella inundata. Okręg Nizina Śląska obejmuje podokręgi: Dolinę Odry i Równiny Chojnowsko-Legnicko-Wrocławską oraz Oleśnicką. Równina Chojnowsko-Legnicko-Wrocławska pokryta jest bardzo dobrymi glebami, m.in. czarnymi ziemiami wrocławskimi. Równina Oleśnicka ma gleby nieco słabsze. Obie to obszary typowo rolnicze, odlesione w bardzo znacznym stopniu i intensywnie użytkowane już od średniowiecza. Lasy zachowały się najczęściej w postaci wąskich

3 pasów towarzyszących ciekom lub niewielkich śródleśnych zadrzewień o zbyt małej powierzchni, by mogły przetrwać w nich gatunki leśne. Często są to także nasadzenia lub już samosiewy robinii akacjowej, przez oddziaływanie allelopatyczne ograniczającej wzrost innych roślin. Dolina Odry, będąca kilkukilometrowej szerokości pasem, jest także użytkowana rolniczo, lecz tutaj większe powierzchnie zajmują łąki. Mimo uregulowania i obwałowania koryta Odry, zachowały się tu fragmenty naturalnych zbiorowisk leśnych: łęgów i grądów, ponadto niezwykle cenne są zachowane starorzecza z unikatową roślinnością pływającą. Tutaj występują m.in. Trapa natans, Salvinianatans, Dichostylis micheliana. Prowincja Górska, Podprowincja Hercyńsko-Sudecka, Dział Sudecki Okręg Pogórze i Przedgórze Sudeckie. Pogórze obejmuje podokręgi Pogórza Izerskiego, Kaczawskiego (całość) i Bolkowsko-Wałbrzyskiego (całość). Przedgórze to następujące podokręgi: Obniżenie Podsudeckie, Strzegomski (całość), Ślężański (całość), Niemczańsko-Strzeliński (całość) i Obniżenie Otmuchowskie. Zbiorowiska leśne wykształcają się tutaj w specyficznych postaciach, tzw. podgórskich, często będących formami przejściowymi między zbiorowiskami niżowymi a górskimi. Jest to geobotanicznie najbardziej zróżnicowany okręg w obrębie Sudetów. Przedgórze, stanowiące do trzeciorzędu całość z Sudetami, nie zostało wydźwignięte w czasie trzeciorzędowych ruchów górotwórczych i zostało oddzielone od Sudetów Uskokiem Brzeżnym. W części zachodniej i środkowej ma ono charakter równinny z izolowanymi wypreparowanymi twardzielcami. W części wschodniej teren jest bardziej pofalowany. Obszar ten charakteryzuje się niewielkim udziałem gatunków niżowych oraz górskich we florze, jej zrąb stanowią tzw. gatunki niegórskie. Obszary równinne i łagodne wzgórza były siedliskiem grądów. Obecnie są to tereny rolnicze, prawie całkowicie wylesione. Roślinność wzgórz jest także zniekształcona, lecz zdecydowanie bardziej urozmaicona. Zachowały się tu fragmenty lasów, na stokach południowych ciepłolubnych grądów i przede wszystkim ciepłolubnych dąbrów, na stokach o słabszej insolacji grądów, buczyn oraz lipowo-klonowych lasów stokowych. Naturalne odsłonięcia skalne są siedliskiem zbiorowisk paproci szczelinowych, w tym unikalnych paproci naserpentynitowych (Asplenium cuneifolium, A. adulterinum, A. adisntum-nigrum), muraw, okrajków i zarośli ciepłolubnych. U podnóża wzgórz zachowały się seminaturalne łąki zmiennowilgotne. Pogórze różni się od Przedgórza bardziej zróżnicowaną morfologią terenu, znikomym udziałem gatunków i zbiorowisk niżowych oraz większym udziałem gatunków górskich. Stopień odlesienia jest mniejszy, a rolnictwo ogranicza się głównie do kotlin i obniżeń śródgórskich oraz szerszych dolin rzecznych, zajmowanych pierwotnie przez grądy oraz podgórskie łęgi. Stoki pokrywały podgórskie dąbrowy, lasy lipowo-klonowe, a w zacienionych wąwozach wykształcały się buczyny. Na wielu stanowiskach zbiorowiska te przetrwały, lasy gospodarcze są obecne w krajobrazie Pogórza, lecz ich udział nie jest przytłaczający. Zbiorowiska nieleśne są zbliżone do rozwijających się na Przedgórzu, lecz większy jest udział

4 ziołorośli towarzyszących szybko płynącym potokom. Okręg Sudety Zachodnie obejmuje podokręgi: Góry Izerskie, Karkonosze, Kotlina Jeleniogórska, Rudawy Janowickie, Góry Kaczawskie. Wyróżnia je obecność gatunków o zasięgu atlantyckim i subatlantyckim, gatunków wysokogórskich, endemitów karkonoskich i sudeckich oraz nagromadzenie gatunków reliktów polodowcowych, skupionych na torfowiskach oraz w kotłach polodowcowych. Góry Izerskie i Karkonosze, będące pierwszą barierą orograficzną na drodze wilgotnego atlantyckiego powietrza, mają klimat o cechach atlantyckich. Pozwoliło to na wykształcenie się pięter roślinnych o wyraźnie obniżonych granicach zasięgów w stosunku do analogicznych form karpackich. Ponieważ w podłożu znajdują się głównie skały kwaśne, roślinność rozwijająca się na nim jest uboga. Ponadto oba pasma charakteryzują się bardzo wysokim przychodem wód, pochodzących zarówno z opadów, jak i osadów atmosferycznych, co umożliwiło rozwój torfowisk wysokich i przejściowych. W Górach Izerskich wykształcają się jedynie piętra regli, obecnie w bardzo znacznym stopniu przebudowane i przekształcone w monokultury świerkowe. Ponadto znajdują się tutaj duże powierzchnie torfowisk wysokich. W Karkonoszach wykształcają się cztery piętra roślinne, z czego w pełni oba regle oraz piętro subalpejskie; piętro alpejskie obecne jest jedynie na najwyższych szczytach Śnieżce oraz Wielkim Szyszaku. Jaworzyny, buczyny i bukowo-jodłowe lasy regla dolnego, w znacznym stopniu zostały przebudowane i zastąpione nasadzeniami świerka. Lasy regla górnego, silnie zniszczone w czasie klęski ekologicznej lat 80-tych i początku lat 90-tych obecnie odradzają się. Duże, bogate florystycznie polany są tworem antropogenicznym, powstałym w czasie rozwoju gospodarki pasterskiej w wyniku obniżenia górnej granicy lasu. Naturalne piętro kosodrzewiny jest w polskich Sudetach obecne jedynie w Karkonoszach. Tutaj znajdują się także duże powierzchnie torfowisk wysokich i przejściowych. Rudawy Janowickie i Góry Kaczawskie znajdują się w cieniu Karkonoszy i wpływ wilgotnych mas powietrza nie jest na ich obszarze tak istotny. Są to góry niskie, gdzie nie wykształciły się piętra roślinne. Także tutaj część zbiorowisk lasów liściastych zastąpiono nasadzeniami świerka. Góry Kaczawskie, zbudowane w części z wapieni krystalicznych, są pod względem florystycznym najbogatszym pasmem Sudetów polskich. Znajdują się tu zbiorowiska kalcyfilne, m.in.: storczykowe buczyny i murawy kserotermiczne. Okręg Sudety Środkowe obejmuje podokręgi: Kotlina Kamiennogórska, Góry Kamienne, Góry Wałbrzyskie, Góry Sowie, Góry Bardzkie, Obniżenie Noworudzko-Ścinawskie, Góry Stołowe, Pogórze i Góry Orlickie, Góry Bystrzyckie, Kotlina Kłodzka. Jest to obszar stosunkowo niski, nie przekraczający m n.p.m. (wyjątkiem jest Wielka Sowa w Górach Sowich). Flora i roślinność tego okręgu nie odznaczają się szczególnymi rysami. Nie występują tu zbiorowiska wysokogórskie, brak jest endemitów sudeckich, a nieliczne relikty polodowcowe skupione są na kilku zaledwie obiektach (torfowisko pod Zieleńcem, Torfowisko Batorowskie). Nie można wykluczyć możliwości wykształcenia się regla górnego na najwyższych szczytach, ale ponieważ obszar ten należy do najbardziej przekształconych w Sudetach, obecnie nie jest możliwe pewne potwierdzenie obecności tego piętra roślinnego. Obecność dużych ośrodków przemysłowych: Wałbrzycha, Dzierżoniowa, Bielawy, Nowej Rudy, spowodowała, że już w XIX w. naturalne lasy liściaste zostały zastąpione szybko rosnącym świerkiem. Kotliny

5 śródgórskie zostały odlesione i obecnie są terenami rolniczymi. Okręg Sudety Wschodnie obejmuje podokręgi: Góry Złote oraz Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie. Charakterystyczny dla flory tego okręgu jest udział nielicznych gatunków karpackich (m.in. Melampyrum herbichii, Sesleria tatrae) oraz występowanie endemitu sudeckiego Campanula barbata. Większość tego obszaru pokrywają lasy regla dolnego, na nielicznych wzniesieniach wykształcił się regiel górny, którego dobrze zachowane fragmenty rosną obecnie w Masywie Śnieżnika. Naturalnie nie wykształciło się tu piętro subalpejskie, kosodrzewina w Masywie Śnieżnika pochodzi z nasadzeń. Ponieważ Śnieżnik w stosunku do Karkonoszy wysunięty jest na południe i nie znajduje się w ich cieniu, więc także dociera wilgotne powietrze atlantyckie, lecz powierzchnie torfowisk są wyraźnie mniejsze ich powstawaniu nie sprzyja ukształtowanie terenu. Na szczycie Śnieżnika wykształciły się niewielkie płaty muraw o charakterze wysokogórskim z udziałem Carex bigelovi subsp. rigida. Bardzo interesująca jest także roślinność kalcyfilna, rozwijająca się w Krowiarkach: buczyny storczykowe, murawy kserotermiczne, ciepłolubne okrajki i in. to obok Gór i Pogórza Kaczawskiego główny obszar występowania tego typu zbiorowisk.