Bilans składników pokarmowych i zasady jego liczenia

Transkrypt

1 DOBRE PRAKTYKI ROLNICZE NA OBSZARACH SZCZEGÓLNIE NARAŻONYCH NA AZOTANY POCHODZENIA ROLNICZEGO, TZW. OSN Bilans składników pokarmowych i zasady jego liczenia Opracował: Marek Krysztoforski Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie O/Radom Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Rolnych: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach działania Szkolenie zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie Program Rozwoju Obszarów wiejskich na lata umowa nr FA /14 zawarta w dniu 30 stycznia 2015r. Instytucja Zarządzająca Programem Obszarów Wiejskich na lata Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

2 Bilans składników pokarmowych i zasady jego liczenia Ćwiczenia praktyczne

3 Główne problemy w racjonalnym nawożeniu: Rzadkie wykonywanie analiz glebowych Rutyna nawozowa: standardowe stosowanie takich samych nawozów od lat, niewłaściwe proporcje nawozowe Niedostateczne doradztwo nawozowe Niewłaściwe zagospodarowanie nawozów naturalnych: za duże dawki, brak specjalistycznego sprzętu, brak pasów ochronnych wzdłuż cieków wodnych Określić rzeczywistą wartość nawozową gnojówki, gnojowicy i obornika Zaproponować precyzyjniejsze metody obliczania nawożenia i sięgniecie do zapasów glebowych Świadomość, wiedza rolnika (doradztwo) Zadania nauki

4 Beczka Liebiga MINIMUM 4

5 Zasobność gleby ogólna Obieg składników pokarmowych N PLON Nawozy organicz ne Nawozy Nawozy Mineralizacj a, wietrzenie Blokada, uwstecznienie Zawartość przyswajalnych (rozpuszczalnych) form Wpłukanie do warstwy podornej N,K,Ca + N,K,P, Ca Wypłukanie + erozja

6 Bilans składników pokarmowych Wnoszenie Nawozy mineralne Nawozy naturalne Nawozy organiczne Resztki pożniwne Biologiczne wiązanie N Opad N (suchy lub mokry) z atmosfery Użytki rolne Wynoszenie Bilans nadmiar lub deficyt) Gleba Rośliny na gruntach ornych Rośliny na użytkach zielonych Wody glebowogruntowe Żródło OECD Sekretariat

7 Zboża Pobranie składników z plonem głównym i ubocznym Roślina azot (N) Plon główny Plon uboczny Stosunek plon fosfor potas azot fosfor potas główny : (P 2 O 5 ) (K 2 O) (N) (P 2 O 5 ) (K 2 O) uboczny Plon główny i uboczny azot (N) fosfor (P 2 O 5 ) potas (K 2 O) Pszenica ozima Pszenica jara Jęczmień ozimy Jęczmień jary Żyto Pszenżyto Owies Kukurydza Mieszanki zbożowe Gryka Strączkowe Bobik Grochy Łubiny Soja Mieszanki zbożowostrączkowe Oleiste i przemysłowe Rzepak, nasiona Len oleisty, nasiona Gorczyca, nasiona Słonecznik, nasiona Źródło: T. Jadczyszyn, Dobre praktyki w nawożeniu użytków rolnych. Radom 2013

8 Pobranie składników z plonem głównym i ubocznym cd. Roślina Plon główny Plon uboczny Stosunek plon azot fosfor potas azot fosfor potas główny : (N) (P 2 O 5 ) (K 2 O) (N) (P 2 O 5 ) (K 2 O) uboczny Plon główny i uboczny Korzeniowe Wczesny ziemniak Ziemniak późny Burak cukrowy Burak pastewny Inne korzeniowe Pastewne Kukurydza na zieloną masę Koniczyna na zieloną masę Lucerna na zieloną masę Koniczyna z trawami (z.m.) Lucerna z trawami (z.m.) Strączkowo-zbożowe (z.m.) Trawy (z.m.) Owies (z.m.) Żyto (z.m.) Słonecznik (z.m.) Kapusta pastewna (z.m.) Inne nie motylkowe (z.m.) Inne motylkowe (z.m.) Rzepak (z.m.) Seradela (z.m.) azot (N) fosfor (P 2 O 5 ) potas (K 2 O) Źródło: T. Jadczyszyn, Dobre praktyki w nawożeniu użytków rolnych. Radom 2013

9 Zawartość i wykorzystanie składników z nawozów naturalnych

10 Nazwa uprawy Obliczenia bilansu dla uprawy - przykład Oczekiwany plon Rozchód składników Pobranie makroskładników Pobranie Pobranie azotu fosforu Azot pobranie z 1 t plonu główne go i uboczn ego Azot N Fosfor pobranie z 1 t plonu Fosfor główne P 2 O 5 go i uboczn ego Potas pobranie z 1 t plonu główne go i uboczn ego Potas K2O Magne z pobranie z 1 t plonu główne go i uboczn ego Magnez MgO aktualny najlepszy dla gleby Odczyn gleby różnica do stanu pożąda nego Ocena potrzeb wapno wania Zalecona dawka wapna t/ha kg/t kg/ha kg/t kg/ha kg/t kg/ha kg/t kg/ha ph ph ph słownie t/ha pszenica jara 5 25,1 125,5 10,3 51,5 16,3 81,5 0 Przedplon Międzyplon Nawożenie naturalne bezpośrednio pod uprawę (dawka t x zawartość składnika x przyswajalność w danym roku) Nawożenie naturalne w roku poprzednim (dawka t x zawartość składnika x przyswajalność w danym roku) Przychody składników Na 1 t plonu Opis Na 1 t N uboczn P 2 O 5 ego łubin 3t/ha 10 t obornik Na 1 t K 2 O , , Na 1 t MgO Nawożenie mineralne Razem przychody Zalecenia formy nawozu wapniowego i ilości dawek doprowadzajacych do odczynu optymalnego dla gleby

11 Pobranie azotu, fosforu i potasu z plonem zielonki gorczycy białej w latach ,3 Pobranie składników z plonem zielonki [kg. ha -1 ] ,6 39,1 51,1 5, N P K pobranie z maksymalnym plonem zielonki pobranie z minimalnym plonem zielonki Praca doktorska dr inż. Wioletta Kisielewska

12 Naturalne źródła składników W glebie trwa nieustanny proces dostarczania i utraty składników pokarmowych. Aby dowiedzieć się jak on dokładnie przebiega, trzeba dokonać dość skomplikowanych obliczeń bilansu składników. Nie wdając się w obliczenia warto znać główne zasady bilansowania składników: o w wyniku wietrzenia minerałów corocznie na hektarze uwalniane jest przyswajalnych dla roślin: 7 kg P 2 O 5 ; 15 kg K 2 O; 17 kg MgO; o z opadem atmosferycznym na hektar spada: 20 kg N; 2,5 kg P 2 O 5 ; 10 kg K 2 O; 12 kg MgO; o na skutek procesów denitryfikacji i wymywania z gleby (lekkiej ) tracimy rocznie: 15 kg N; 10 kg P 2 O 5 ; 10 kg K 2 O; 30 kg MgO; bilans składników dla gleby lekkiej/średniej w przybliżeniu będzie więc wynosił: +10 kg N; -0,5 kg P 2 O 5 ; +17 kg K 2 O; -1kgMgO* Taki bilans uzyskamy gdy gleba będzie miała uregulowany odczyn i nie będą zachodziły procesy erozji (zmywania/zwiewania drobnych cząstek gleby) * Dane według Organic agriculture B.Sarapatka, J.Urban, Prague 2009

13 Rośliny Zawartość azotu w kg/ha Plon główny Międzyplon lucerna koniczyna czerwona koniczyna czerwona z trawami koniczyna biała 100 bobik groch, wyka łubin koniczyna czerwona (wsiewka) koniczyna biała (wsiewka) bobik groch, wyka żyto z wyką mieszanka landsberska 35

14 Bilans oszczędny Aby uzmysłowić sobie, jakie ilości składników nawozowych są potrzebne dla roślin można sporządzić przykładowy bilans. Uprawiamy pszenicę ozimą po łubinie białym. Spodziewamy się plonu w wysokości 6 ton z hektara. Potrzeby pokarmowe pszenicy N P 2 O 5 K 2 O MgO pobranie z plonem straty 15 2, Potrzeby , Źródła z wietrzenia z opadu 20 2, z resztek pożniwnych przedplonu wiązany symbiotycznie 15 Bilans dla pszenicy (konieczne dostarczenie z nawozem formy przyswajalnej) Dostarczone 95 19,

15

16 Analiza gleby Analizy są wykonywane w laboratoriach Stacji Chemiczno Rolniczych, Ośrodków Doradztwa, instytutów i uczelni rolniczych. Laboratoria mogą za dodatkową opłatą opracować zalecenia nawozowe dla gospodarstwa. Zalecenia może opracować doradca, można je sporządzić samodzielnie korzystając z tabel lub programów komputerowych.

17 Pobranie prób Pierwszym zadaniem rolnika jest prawidłowe pobranie prób glebowych do analizy. Nawet najlepsze laboratorium nie da właściwej odpowiedzi, jeżeli źle pobierzemy próby. Próby można pobrać samodzielnie, przestrzegając wymogów, lub zwrócić się do przedstawiciela Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej albo doradcy.

18 1. Pobieramy jedna próbkę na 4-5 ha w dużych gospodarstwach, o dużych jednolitych polach. Dla gospodarstw mniejszych, bądź mających wiele różniących się działek powinniśmy pobrać więcej prób 2. Sporządzamy szkic gospodarstwa, grupując pola według jednolitych upraw i podobnej jakości gleb (na zasadach jak w rozdziale poprzednim). Na szkicu zaznaczamy numery i ewentualnie opisy kolejnych prób. 3. Termin: po zbiorze plonu głównego, nawozy, które były zastosowane pod poprzedzającą roślinę zostały w większości pobrane i dzięki temu możemy ocenić nie chwilową ale przeciętną zawartość składników. Można pobierać próby przed siewem czy sadzeniem roślin ale bezwzględnie przed wysiewem nawozów mineralnych i organicznych 4. Próby pobieramy laska glebową lub szpadlem, starając się pobrać słupek ziemi sięgający od powierzchni do głębokości cm (takiej jak głębokość orki, gdzie jest najwięcej korzeni). 5. Z jednego pola pobieramy kilka próbek pojedynczych, które po zmieszaniu dają próbkę reprezentatywną dla całego pola. 6. Próbki pojedyncze pobieramy idąc po linii łamanej przez pole, omijając brzegi pola i miejsca wyraźnie różniące się (podmokłe, łachy piasku itp.),

19 GOSPODARSTWO I ph FOSFOR POTAS MAGNEZ w KCl wapnowanie mg zasobność mg zasobność mg zasobność 7,5 zbędne 22 b.wysoka 8,2 niska 13,2 b.wysoka 7,2 zbędne 19,4 wysoka 10 niska 12 b.wysoka 7,1 zbędne 32,6 b.wysoka 19,5 wysoka 15,6 b.wysoka 6,7 zbędne 13,8 średnia 17,2 wysoka 17,3 b.wysoka 7,2 zbędne 51,9 b.wysoka 18,3 wysoka 17,3 b.wysoka GOSPODARSTWO II ph FOSFOR POTAS MAGNEZ w KCl wapnowanie mg zasobność mg zasobność mg zasobność 3,9 konieczne 8,9 niska 6,2 niska 2,9 niska 4,3 konieczne 23,3 b.wysoka 14 średnia 5 średnia 4 konieczne 7,5 niska 6,7 niska 3,5 średnia 4,8 potrzebne 7 niska 11,7 średnia 7,8 b.wysoka 4,4 konieczne 7,9 niska 4,7 b.niska 4 średnia 19

20 Najpierw odczyn!!!

21 Wapnowanie Rośliny bardzo wrażliwe i wrażliwe na odczyn na glebach bardzo kwaśnych (niskie ph), poniżej poziomu tolerowanego, mogą nawet całkowicie zamierać. Wrażliwość roślin bardzo wrażliwe wrażliwe Gatunki roślin burak cukrowy, kukurydza, lucerna, koniczyna, soja, groch pszenica, jęczmień, rzepak, bobik, łubin biały i wąskolistny, pszenżyto Optymal ne ph gleby 6,6-7,0 6,1-6,5 średnio wrażliwe owies, ziemniaki, mieszanki zbożowe 5,6-6,0 mało wrażliwe żyto, len, seradela, łubin żółty, trawy 5,1-5,5

22 Rozwój mikroflory zależnie od odczynu Grupa Odczyn Dolna granica Drobnoustroje drobnoustrojów optymalny tolerancji Drobnoustroje rozkładające materię grzyby amonifikatory denitryfikatory 4-5 6,2-7,0 7,0-8,0 1,5-2,0 - - organiczną nitryfikatory 6,5-7,2 4,8-5,0 uruchamiające P 6,5-7,5 - Bakterie asymilujące azot Symbiotyczne: lucerny koniczyny grochu wyki łubinu seradeli Niesymbiotyczne: Azotobacter 6,8-7,2 6,8-7,2 6,5-7,0 6,5-7,0 5,5-6,5 5,5-6,5 6,5-7,5 4,9-5,0 4,2-4,7 4,0-4,5 4,0-4,5 3,2-3,5 3,2-3,5 5,5-6,0 Clostridium pasteurianum 5,0-7,0 4,7-5,0 K. Jończyk, Nawożenie w gospodarstwie ekologicznym, Radom 2009

23 Pożądany odczyn gleby Zakresy ph dla przedziałów potrzeb wapnowania Kategoria agronomiczna gleby konieczne potrzebne wskazane Ograniczone* zbędne bardzo lekkie do 4,0 4,1-4,5 4,6-5,0 5,1-5,5 od 5,6 lekkie do 4,5 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 od 6,1 średnie do 5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 od 6,6 ciężkie do 5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 6,6-7,0 od 7,1 użytki zielone do 5,0 5,1-5,5 5,6-6,0

24 Dawki nawozów wapniowych w tonach CaO na hektar Potrzeby Kategoria agronomiczna gleb (ciężkość) Na wapnowania bardzo użytkach lekkie* średnie** ciężkie gleb lekkie zielonych Konieczne 3,0 3,5 4,5 6,0 3,5 Potrzebne 2,0 2,5 3,0 3,0 2,5 Wskazane 1,0 1,5 1,7 2,0 1,5 Ograniczyć 0 1,0 1,0 0 0 Zbędne dla gatunków wrażliwych jak dla średnich ** dla gatunków niewrażliwych jak dla lekkich Źródło: IUNG PIB Zalecenia nawozowe 2005

25 Potem bilans

26 powinno spełniać funkcję: Nawożenie produkcyjną osiągnięcie plonów o planowanej wielkości i pożądanej jakości; ekonomiczną opłacalność i wysoka efektywność nawożenia; środowiskową minimalizowanie zagrożeń powodowanych przemieszczaniem się składników nawozowych, głównie azotu i fosforu, do wód gruntowych i powierzchniowych. Wielkości dawek nawozowych powinno opierać się na saldzie bilansu składników pokarmowych w skali pola.

27 Opracowanie zaleceń Zebranie danych dotyczących dotychczasowych praktyk: Informacje o glebie Produkcja: Zużycie: Oznaczenie działki rolnej Roślina uprawiana w roku: 2011 Kategoria gleby Zawartość P 2O 5 Zawartość K 2O Zawartość Mg Kwasowość (ph) 2010 r. Czy był zasiany poplon w zimie roku 26,00 40,00 Plon główny poprzedniego roku - wybierz rodzaj rośliny 2010 / 2011? Obornik w roku poprzednim ton/ha Obornik tego roku (np. wiosną) ton/ha Gnojowica tego roku (np. wiosną) m3/ha A B C Pszenica ozima Kukurydza Rzepak średnia wysoka wysoka średnia ph 6,0-6,5` oleiste, przemysłowe 8 ciężka b. wysoka b. wysoka średnia ph 5,6-6,0` kukurydza - ziarno średnia średnia średnia średnia ph 5,1-5,5` zboża - ziarno 8 Wykorzystano program nawozowy opracowany przez B.Kiedrowskiego z LODR Końskowola 27

28 Pobranie składników mineralnych w kg/t plonu ziarna z odpowiednią ilością słomy. Oszacowanie przyszłego plonu, na podstawie średnich plonów danych upraw w gospodarstwie Roślina Składnik mineralny N P 2 O 5 K 2 O Pszenica Pszenżyto Żyto Jęczmień Kukurydza Rzepak t/ha 7,o 6,5 6,o 6,o 10,o 4,o Pobranie z dobrym plonem N P 2 O 5 K 2 O Jeżeli poprawiliśmy jakość pola, możemy założyć plon większy niż dotychczas, ale bez przesady!!! 28

29 Jak opracowuje się programy nawozowe: NAW-3 Źródło :IUNG PIB Puławy

30 Obliczenia NAW-SALD Wykorzystano program NAW-SALD 30

31 Obliczenia NAW-SALD 31

32 Obliczenia NAW-SALD

33 Obliczenia bardziej oszczędne metodą bilansową Oznaczenie działki rolnej Roślina uprawiana w roku: 2011 Numer działki ewidencyjnej Powierzchnia działki rolnej w ha Zalecane dawki na hektar Nawożenie mineralne Azot N (kg/ha) Fosfor P2O5 (kg/ha) Potas K2O (kg/ha) Magnez MgO (kg/ha) Wapno CaO (t/ha) Nawozy naturalne Obornik (t/ha) 2011 Gnojowica (m3/ha) 2011 Gnojówka (m3/ha) 2011 A Pszenica ozima 01 1,00 B Kukurydza 02 1,00 C Rzepak 03 1, Wykorzystano program nawozowy opracowany przez B.Kiedrowskiego z LODR Końskowola

34 Dziękuję