TRADYCJA PLATOŃSKA Wykład siódmy (w dwóch częściach)

Transkrypt

1 TRADYCJA PLATOŃSKA Wykład siódmy (w dwóch częściach)

2 Filon z Aleksandrii Eklektyzm: pitagoreizm, platonizm, stiocyzm, judaizm Filozofia i Objawienie; ideał sophia Dowody na istnienie Boga, niepoznawalność jego natury ( Jestem, który Jestem ), Bóg-Stwórca Nauka on Ideach, Logosie i Mocach Ideał samopoznania i mistycznej ekstazy

3 Krótkie apogeum grecko-żydowskiej syntezy Twórczość Filona stanowi podsumowanie i punkt kulminacyjny wszystkich tendencji hellenistyczno-żydowskiego życia umysłowego. To, że wyniki jego szerokiej działalności pisarskiej w większości zachowały się, nie jest dziełem przypadku, lecz wynika z wielkiego znaczenia, jakie jego działalność miała zawsze dla Żydów aleksandryjckich, jak i dla dalszego rozwoju filozofii. Filozofia Filońska jest mieszaniną greckiego i żydowskiego dziedzictwa. Słowa mieszanina nie należy rozumieć w sensie mechanicznego przemieszania, które pozwoli znów oddzielić części składowe, lecz jako coś w rodzaju związku chemicznego, stanowiącego nową, samodzielną jakość. Ponieważ Filon był niepodzielnie Grekiem i Żydem, zaś jego twórczość filozoficzna jest nacechowana owym synkretyzmem, istniał on zarówno w filozofii greckiej, jak i żydowskiej (...) Jego próba syntezy religii żydowskiej i cywilizacji greckiej stanowi szczytowe osiągnięcie żydowskiej filozofii starożytnej, a zarazem jej punkt końcowy. H. i M. Simon, Filozofia żydowska, tłum. T. Pszczółkowski, Warszawa 1990, s. 26 i

4 Rzeczy mają się tak: kto dogłębnie poznał samego siebie i jasno widząc nicość właściwą wszystkim rzeczom stworzonym, bardzo zwątpił, i ten, kto zwątpił w siebie samego, poznaje Tego, który jest. De Somniis I, 60, tłum. L. Joachimowicz

5 Platonizm i Medioplatonizm 2, 3, 4, 5 Akademia Arkezylaos Scpetycyzm Karneades Sceptycyzm Filon z Laryssy Eklektyzm Antiochos z Askalonu Eklektyzm Cyceron Eklektyzm Plutarch z Cheronei Apulejusz Odrodzenie Platonizmu: drugie żeglowanie ; nauka ezoteryczna; idee jako boże myśli; inteligibilia pierwsze i drugie; hierarchia bytów; demonologia; duchowość i dualizm natury ludzkiej

6 Neoplatonizm i Neopitagoreizm Szkoła pitagorejska Numenios z Apamei Metafizyczność i teologiczność liczby Jedno-Diada-Triada Ideał życia mistycznego Aleksandria: Szkoła Ammoniosa Rzym: Szkoła Plotyna

7 System Plotyna ŚWIAT CZŁOWIEK JEDNO Pierwsza hipostaza Transcendencja, nieskończoność, czyste działanie Jedno Ciało NOUS Kontemplacja Jedna Znaczenie bytu, myśli i życia Dobro Cnota Dusza Wolność DUSZA Kontemplacja Umysłu Udzielanie stworzenia Umysł Dusza

8 Eschatologia ludzkiego losu (duszy) droga do Absolutu (Piękno-Umysł; Dobro-Jedno) Staje się tedy oczyszczona dusza ideą i wątkiem rozumnym, staje się duszą zupełnie niecielesną i umysłową i całkowicie oddaną bożej krainie, gdzie źródło piękna i wszystkie piękności. Więc dusza, skoro się wzniesie do umysłu, wzbiera pięknością. Umysł i jego dary są dla niej własną, a nie cudzą pięknością, bo tylko wtedy istotnie jest duszą. Toteż słusznie się mówi, że stawać się dobrym i pięknym na duszy znaczy tyle, co upodobnić się do Boga, albowiem stamtąd piękno i jedna część bytów lub raczej byty to piękno, a tamta druga natura to brzydota. Enneady I, 6, 6, tłum. A. Krokiewicz

9 Platonizm postplotyński (bezpośredni uczniowie Plotyna); przykład: Porfiriusz, jego koncepcja hipostaz i nauka o cnotach Enneada (trzy hipostazy): Cnoty wzorcze właściwe Umysłowi bytownaie, życie, myśl Bytownanie (Jedno, nazywane też Ojcem) Życie (Moc) Umysł Cnoty polityczne, czyli cnoty umiaru Cnoty duszy rozumnej, czyli cnoty uduchowienia Cnoty katarktyczne, czyli cnoty oczyszczające

10 neoplatońskie hipostazy wszystko we wszystkim Wszystko jest we wszystkim, ale w każdej rzeczy w specyficzny dla niej sposób; w bycie bowiem są życie i intelekt, w życiu byt i myślenie, w intelekcie bytowanie i życie, ale wszystkie rzeczy w jednym wypadku są na poziomie życia, w innym na poziomie bytowania. Proklos, Elementy teologii, 103, cyt. za: G. Reale, dz. cyt., t. IV, s

11 System Proklosa (pochodzenie i powrót do zasady Jedna) JEDNO (źródło bóstw) i Henady (najwyżsi bogowie) UMYSŁ Triady inteligibilne, inteligibilno-intelektualne oraz intelektualne DUSZA Dusze boskie (dosłownie: właściwe bytom i postaciom boskim), dusze demoniczne (aniołów, demonów i herosów) oraz dusze jednostkowe

12 Koniec starożytności, początek średniowiecza? W roku 529 na mocy edyktu chrześcijańskiego cesarza Justynina zostaje zamknięta w Atenach Akademia Platońska, która istniała w tym mieście pod tą samą nazwą przez dziewięćset lat. Ale w tym samym roku dzieje się jeszcze coś innego: święty Benedykt zakłada Monte Cassino. Znaczy to, że między Rzymem i Neapolem, wysoko ponad wojskowymi szlakami wędrówki ludów, powstaje pierwszy klasztor benedyktynów. Tu zatem pojawia się rzeczywiście coś w rodzaju uchwytnej granicy, na której spotykają się dwie epoki: ta, która sią skończyła i ta, która się zaczyna. J. Pieper, Scholastyka, tłum. T. Brzostowski, PAX, Warszawa 2000, s

13 Zagadnienia egzaminacyjne 1. Szkoły platońskie i neoplatońskie: od sceptycyzmu do nauki ezoterycznej 2. Synkretyzm Filona z Aleksandrii 3. System metafizyczno-teologiczny Plotyna (Jedno i trzy hipostazy, charakterystyka umysłu) oraz jego antropologia (eschatologia, wolność, mistycyzm) 4. System Proklosa (hipostazy, umysł, cnota teurgiczna)

14 PÓŹNY ANTYK, WCZESNE ŚREDNIOWIECZE Wykład ósmy

15 Gnostycy 1. Dualistyczna koncepcja świata (zło/dobro = materia/ duch albo Bóg; koncepcja eonów) 2. Historia świata i historia człowieka jako struktura bipolarnej walki dobra i zła 3. Alegoryczne odczytanie Pisma

16 Apologeci i pierwsi Ojcowie Justyn Męczennik Justyn w stroju filozofa głosił słowo Boże : filozofia jako nauka o Bogu, o Logosie Porwała mnie nauka o tym, co bezcielesne a poznawanie idei uskrzydlało mego ducha : platonizm jako nauka o tym, co wieczne-boskie Ignacy Antiocheński Klemens Rzymski Klemens Aleksandryjski Laktancjusz

17 Gnostycko-filozoficzna wersja nauki o hipostazach: Chrystus w jego naturze boskiej i ludzkiej Tertullian Orygenes Wspólne pytanie gnostyków i filozofów: Unde malum, unde homo, unde deus? Uniwersalizm: anima christiana Postulat prawdy wiary, nie prawdy rozumu (np. prawda o zmartwychwstaniu): certum est quia impossible est Materializm, sensualizm Synkretyzm - wspólna nauka filozofii neoplatońskiej i apologetów o Synu-Logosie Uniwersalizm w zgodności: objawienie i wiedza System monistyczny Kreacjonizm i odwieczność świata

18 Werner Jaeger: Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia (analiza wykładów 1-2)

19 Eremici i Ojcowie Pustyni: mistycyzm i praktycyzm Makarios: Przez ja człowiek odłączył się od Boga. Najpierw wszystko stanowiło z Bogiem jedność, spoczywało szczęśliwie w Jego łonie. Nie istniało żadne ja, ty ani on. Nie istniało twoje ani moje, nie było dwoistości, lecz tylko Jedno. To jest właśnie raj, o którym słyszysz, i nic innego. Stąd wyruszyliśmy w świętą pielgrzymkę, o tym pamięta nasza dusza i tęskni z powrotem. Niech śmierć będzie błogosławiona. Vita Antonii (Atanazjusza) Jan Chrysostom Ojcowie Kapadoccy Ewagriusz Pontyjski Cyt. za. K. Albert, Wprowadzenie do filozoficznej mistyki, tłum. P. Domański, Kęty 2002, s

20 Filozofia Augustyna Główne dzieła: Confessiones, De Trinitate, De civitate Dei Przedmiot poznania: własna dusza i Bóg (koncepcja cogito, dyspozycja introspekcji, zasada wolności, koncepcja wolnej woli) Teoria poznania i metafizyka: illuminatio Creatio ex nihilo a creatio continua Szczęście Dobro Bóg (Mihi adhaerere Deo bonum est) Teodycea i łaska (predestynacja; kategoria miłości) Civitas Dei a civitas terrena

21 Augustyna ordo amoris (...) jeśli miłość należy do istoty Boga i jeśli punktem wyjścia wszelkiego religijnego procesu zbawienia nie jest spontaniczna aktywność ludzka, lecz miłość Boża, to miłość do Boga zawsze musi jednocześnie oznaczać współmiłowanie ludzi, wszelkich stworzeń amare mundum in Deo. Amor Dei et invicem in Deo jest formułą, którą św. Augustyn stale wyraża niepodzielną jedność tego aktu miłowania. Miłość do Boga, jak w greckim ujęciu, wiodąca człowieka poza wszelką wspólnotę, nie wprowadzając go w coraz szersze i głębsze relacje wspólnotowe z braćmi, konsekwentnie może prowadzić tylko na górę, na której samotny anachoreta wyzbywa się wszelkiej więzi z ludźmi (...) Miłość do Boga, która w miarą swego wzmagania się nie eksploadowałaby miłością do bliźniego, która nie stawałaby się w niej aktywna i owocna, zgodnie z przekonaniem chrześcijańskiej świadomści, właśnie nie byłaby miłością do Boga, lecz miłością do jakiegoś bożka. M. Scheler, Miłość i poznanie, w: tenże, Wolność, miłość, świętość, tłum. G. Sowiński, Znak 2004, s

22 Pseudo-Dionizy Areopagita O Imionach Bożych Varia: J.-L. Marion: Bóg bez bycia

23 Boecjusz 1. Pomiędzy Rzymem i Atenami 2. Translatio (subiectum, principium etc.) 3. Ideał uzgodnienia platońsko-arystotelesowskiego 4. O pocieszeniu, jakie daje filozofia (soliloquium, postać Filozofii, ideał praxis i theoria, unde malum...) 5. Inicjator scholastyki połącz wiarę i rozum

24 Antropologia Jana Szkota Eriugeny Człowiek jako połączenie materii i ducha (animus, mens, intellectus) Natura ludzka jej odwieczność i doskonałość (metafory raju i grzechu); człowiek zewnętrzny i człowiek wewnętrzny; poznanie: sensus interior, ratio, animus; triada duszy: ousia dynamis energeia; władze duszy: intellectus dynamis energeia Eschatologia (m.in. koncepcja theoria/contemplatio)

25 Średniowieczny arystotelizm Arabski Awicenna: filozofia i medycyna Awerroes: metafizyka i logika Kanon medyczny Księga uzdrowienia Arystotelejska koncepcja materii, nauka o sylogizmach, nauka o duszy Neoplatoński dowód kosmologiczny (jedność Boga) Powszechniki posiadają tzw. naturę trzecią i są bytem trojakim: ante res, in rebus, post res; Komentator Prymat logiki Metafizyka: Gradiacja bytów, wieczność rozumu, śmiertelność bytu jednostowego/duszy indywidualnej

26 Zagdanienia egzaminacyjne 1. Charakterystyka zagadnień patrystycznych i gnostyckich 2. Prezentacja poglądów filozoficzno-mistycznych jednego z Ojców Kościoła (Justyn Męczennik, Orygenes, Tertullian... do Grzegorza z Nyssy) 3. Filozofia moralna i historiozofia Augustyna 4. Teocentryzm Augustyna poznanie Boga i duszy 5. Boecjusza zachęta do filozofii (De Concolatione philosophiae) 6. Antropologia Jana Szkota Eriugeny