Planowanie energetyki w gminie według własnych celów

Transkrypt

1 Dr inż. Sławomir Pasierb Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii Planowanie energetyki w gminie według własnych celów 1. Co to znaczy własne cele energetyki lokalnej Planowanie energetyczne w gminie stało się ustawowym obowiązkiem do 1997 roku, ostatnia nowelizacja [1] wzmocniła ten obowiązek, ustanawiając, że: projekt założeń sporządza się dla obszaru gminy co najmniej raz na 3 lata, uchwalenie przez gminę pierwszych założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną, gazu ziemnego, w skrócie dalej w energię, ma nastąpić do 2 lat od daty wejścia ustawy zmieniającej w życie, czyli do końca 2013 roku. Otoczenie prawno-polityczne planowania energetycznego w gminie narzuca zakres planowania i wzajemne powiązania między lokalnymi dokumentami planistycznymi Rys. 1. Rys. 1. SRG Zakres Ustawy PE Strategia rozwoju społecznogospodarczego gminy MPZP Miejscowy Plan lub Studium Zagospodarowania Przestrzennego Gminy PRPE Plan rozwoju przedsiębiorstw przesył. i dystr. (gaz, energia) ZPZE Założenia do planu zaopatrzenia gminy w energię PZE Plan zaopatrzenia w energię gminy Dobrowolne LEAAP Lokalny plan działań efektywności energetycznej POP Program ochrony środowiska gminy, w tym powietrza SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej gospodarki energetycznej gminy Legenda opcjonalnie Źródło: Interpretacja FEWE sekwencje ustawowe sprzężenia koordynacyjne i merytoryczne Ustawowy (Prawo energetyczne) zakres założeń i planu zaopatrzenia gminy w energię narzuca standard dokumentu, określając strukturę działań: ocenę stanu i prognozę zapotrzebowania przedsięwzięcia racjonalizujące zużycie energii wykorzystanie lokalnych zasobów w tym oze współpracę z innymi gminami. Z intencji ustawodawcy oraz z doświadczeń 13 letniego okresu realizacji tego obowiązku przez gminy wynika, że domyślnym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia gminy w energię, kierując 37

2 się w miarę możliwości zasadami efektywnego wykorzystania energii i stosowania odnawialnych źródeł energii. Ta ustawowa struktura założeń do planu nie stawia explicite potrzeby definiowania celów jakim ma służyć lokalny plan, zarówno biorąc pod uwagę cele polityki energetycznej kraju [2] jak wspomaganie rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Jednak nie tylko w warunkach realizacji pakietu klimatyczno-energetycznego UE i polityki energetycznej kraju ale również szybkiego rozwoju, zdecentralizowanych technologii gminy powinny znaleźć swoje własne miejsce i realizować własne cele. Ramy własnych celów gminy mogą zakreślać: 38 (1) Cele polityczne i promocyjne: Włączenie się w realizację polityki klimatyczno-energetycznej UE i Kraju przez przymierzenie się do celów 3x20%, w warunkach polskich do: 20% redukcji CO 2 (GC), 15% udziału OZE, 20% wzrostu efektywności energetycznej do 2020 roku, Współpracę międzynarodową, np. w ramach Stowarzyszenia Burmistrzów UE (Convenant of Mayers obecnie 1700 miast) i przystąpienie do opracowania Planu Działania na rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) zmierzającego do 20% redukcji CO 2 w 2020 roku [3], [4]. (2) Cele lokalnej energetyki: Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii dla gospodarki i społeczeństwa, Zintegrowany rozwój energetyki (strona wytwarzania, dystrybucji i użytkowania energii) prowadzący do możliwie najniższych kosztów pokrycia zapotrzebowania na energię, (3) Cele gospodarczo-społeczne: Minimalizowanie negatywnego oddziaływania energetyki na zdrowie mieszkańców i środowisko, w tym przede wszystkim poprawa jakości powietrza, Rozwój społeczno-gospodarczy gminy, np. wg głównych celów Strategii Unii Europejskiej do 2020 jak: zatrudnienie, badania i innowacje, zmiany klimatu i energia, edukacja, zwalczanie ubóstwa przez zwiększający się udział zdecentralizowanej energii w zaopatrzeniu gminy w energię oraz wykorzystanie lokalnych i regionalnych zasobów energii w tym OZE. Stąd gmina ma pole do wyboru własnych celów, przede wszystkim tych, które wspierać będą strategię rozwoju społecznego gminy: zwiększenie zatrudnienia, większe wpływy z lokalnych podatków do budżetu, poprawa warunków zdrowotnych, rozwój innowacyjności, rozwój infrastruktury nowych terenów pod inwestycje, partnerstwo w realizacji zadań, komunikacja i wzrost świadomości społeczeństwa. 2. Lokalna polityka Strategia planowanie energetyczne Truizmem jest aby wybrać cele, powinno się wiedzieć czego się chce. Ale w dużym stopniu obowiązek tworzenia założeń do planu energetycznego gminy sprowadza się do wykonania założeń przez ekspertów energetycznych nie wychodząc poza ramy ustawowego zakresu założeń [1], ograniczając proces planowania do oceny i propozycji działań zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Proponujemy [5] logiczne usytuowanie planowania energetycznego w sekwencji: misja wizja strategia plan programy wykonawcze. Ponieważ taki sposób podejścia do planowania energetycznego w praktyce jest rzadko stosowany, to można zmodyfikować

3 istniejący standard (lepiej byłoby ustanowić nowy standard planowania) planowania energetycznego. Nowy standard planowania energetycznego gminy może mieć następujące cechy: (1) po pierwsze dwa ustawowe (Ustawa Prawo energetyczne) etapy planowania: założenia do planu i plan potraktować jako całościowy proces planowania. Pierwszy etap- założenia do planu ma określić politykę i strategię energetyczną miasta, to jest określić sposób postępowania dla osiągnięcia celów jakie miasto postawi dla rozwoju swojej gospodarki energetycznej. Drugi etap sam plan ma określić konkretne działania, jako narzędzie do realizacji polityki i strategii energetycznej miasta, (2) po drugie założenia do planu jako sformułowanie polityki i strategii energetycznej miasta, to określenie celów co chce gmina osiągnąć przez plan energetyczny i jakie są warunki i możliwości osiągnięcia tych celów. Czyli podejście nakierowane na cele, a nie z góry na działania, jak to jest w standardzie planowania wg Ustawy Prawo energetyczne. W związku z tym proponuje się następującą strukturę opracowania założeń do planu : diagnoza istniejącego stanu i ocena przyszłych warunków działania oraz wyznaczenie celów ogólnych, sformułowanie celów szczegółowych, wychodząc z diagnozy stanu istniejącego, prognoz zapotrzebowania na energię i dokonując oceny do jakiego stopnia realizacji poszczególnych aspektów celów ogólnych należy dążyć, sformułowanie wariantowych scenariuszy/programów zmierzających do realizacji celów szczegółowych i ich ocena porównawcza (analizy techniczne, ekonomiczne, środowiskowe, gospodarcze i społeczne, wybór scenariusza/sposobu osiągnięcia celów i określenie założeń do szczegółowych programów wykonawczych, określenie sposobu monitorowania realizacji założeń (organizacja i kompetencje zarządzania energia i środowiskiem w gminie), zestaw wskaźników monitoringu, platforma współpracy z głównymi aktorami lokalnej polityki energetycznej) oraz sposobu weryfikacji i aktualizacji założeń. Opracowując założenia i plan, gmina musi przestrzegać wymagania, co do zakresu i procedur planowania określonych w Ustawie prawo energetyczne. Opracowano matrycę strukturalną zbieżności założeń do planu energetycznego miasta [5], pokazującą związki merytoryczne i wspólne działania nowego proponowanego standardu i standardu ustawowego (tabela 1). Przyjęcie nowego standardu pozwala nie tylko na wywiązanie się miasta z obowiązków ustawowych ale mieć założenia do planu politykę i strategię energetyczną miasta takie, jakie miastu są rzeczywiście potrzebne. 39

4 Standard Ustawy PE Proponowany Standard * Diagnoza istniejącego stanu i ocena przyszłych warunków działania oraz wyznaczenie celów ogólnych Sformułowanie celów szczegółowych, wychodząc z diagnozy stanu istniejącego, prognoz zapotrzebowania na energię i dokonując oceny do jakiego stopnia realizacji poszczególnych aspektów celów ogólnych należy dążyć Sformułowanie wariantowych scenariuszy (zestawu opcji zaopatrzenia w energię) zmierzających do realizacji celów szczegółowych i ich ocena (analizy techniczne, ekonomiczne, gospodarcze i społeczne) Wybór scenariusza/sposobu osiągnięcia celów i określenie założeń do szczegółowych programów wykonawczych Określenie sposobu monitorowania realizacji założeń (organizacja i kompetencje zarządzania energią i środowiskiem, zestaw wskaźników monitoringu, platforma współpracy z głównymi aktorami) oraz sposobu weryfikacji i aktualizacji założeń Ocena stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Przedsięwzięcia racjonalizując e użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych Tabela 1 Możliwości Zakres wykorzystania współpracy z istniejących nadwyżek i innymi lokalnych zasobów gminami energii z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych XL M M M XL L L L 0 XL XL L 0 S S L ** 0 S S 0 Zbieżność: XL bardzo silna, L silna, M umiarkowana, S mała, 0 nie występuje * Dotyczy wszystkich nośników energii i wszystkich sektorów użytkowania energii (w tym transport) ** jako wynik uwzględniający interes lokalny i regionalny ale głównie winien wynikać z regionalnej polityki energetycznej (brak ustawowego zadania) 40

5 3. Zaopatrzenie gminy w energie cel główny, ale różne ścieżki dojścia Przyszłe zapotrzebowanie na energię w gminie może być pokryte przez: - Zmniejszenie zużycia energii przez efektywne wykorzystanie energii opcje DSM (popytowe), - Produkcję i dostawę energii z dotychczasowych źródeł zaopatrzenia w energię z uwzględnieniem ubytku zdolności produkcyjnych z wycofywanych urządzeń opcje SSM (podażowe), - Produkcję i dostawę energii z nowych źródeł energii opcje SSM (podażowe). W opcjach SSM można rozróżnić produkcję energii z lokalnych w tym zdecentralizowanych źródeł energii i energii dostarczanej z zewnątrz. Postęp technologiczny powoduje, że lokalne, zdecentralizowane źródła energii, w tym OZE stają się konkurencyjne w stosunku do scentralizowanych źródeł dużej skali. Jeżeli przyjmuje się kryterium możliwie najniższych kosztów zaopatrzenia gminy w energię (Kz) to można doprowadzić do takiej kombinacji opcji DSM i SSM (K DSM, K SSM ), która prowadzi do możliwie najniższych kosztów zaopatrzenia w energię K z = K DSM + K SSM min Opcje DSM, przynajmniej te opłacalne, prowadzą do zmniejszenia jednostkowych kosztów zaopatrzenia w energię, opcje SSM w zdecydowanej większości do zwiększenia kosztów zaopatrzenia w energię (Rys. 2) w planowaniu zaopatrzenia gminy w energię należy dążyć do maksymalnego wykorzystania opłacalnych opcji DSM (koszt minus) i wykorzystania zdecentralizowanych opcji SSM o ile rażąco nie są kosztowo wyższe od scentralizowanych opcji SSM. Rys. 2 Schemat poglądowy zaspokojenia potrzeb energetycznych - pokrycia zasobu energii -+ Jednostkowe koszty zasobu np. zł/mwh K 100 SSM K 50 SSM ,00 20,00 40,00 60,00 80,00 K SSM 100,00 120,00 140,00 160,00 180,00 200,00 220,00 K DSM zdecentralizowane scentralizowan opcje DSM opcje SSM efektywność energetyczna istniejące nowe zasób energii danego scenariusza Ilustracją planowania energetycznego po najniższych kosztach (LCP/IRR) jest przykład scenariusza [6] spełnienia celu (zasobu redukcji CO 2 21%) w systemie handlu uprawnieniami do emisji CO 2 (EUETS) Rys. 3 i 4. 41

6 Rys. 3. Krzywa kosztów redukcji emisji CO 2 w scenariuszu celu dyrektywy EU/ETS Jednostkowe koszty redukcji CO 2 [zł/mwh] W polach podano roczne koszty redukcji CO 2-4,36 mld zł Elektrownie węglowe 0,95 mld zł El. gazowe 3,07 mld zł El. biomasowe 1,66 mld zł 1,32 mld zł El. wiatrowe Sieci -100 Efektywność energetyczna Zasoby energii el. [TWh/r] Źródło: FEWE Rys. 3. Krzywa kosztów redukcji emisji CO2 w scenariuszu celu dyrektywy EU/ETS Nakłady inwestycyjne na nowe zasoby energii elektrycznej: SSM i DSM 6 12,7 mld zł/1 TWh/r 5 Nakłady inwestycyjne na 1 TWh/r zasobu [mld zł] ,86 mld zł Łączne nakłady: 187,16 mld zł Razem z en. jądrową: 219,16 mld zł 23,96 mld zł 39,37 mld zł 31,50 mld zł 2,06 mld zł 14,47 mld zł 0 Elektrownie węglowe El. gazowe El. wiatrowe 0 20Efektywność energetyczna El. biomasowe 100 Sieci 120 Zasoby energii el. [TWh/r] Źródło: FEWE Rys. 4. Nakłady inwestycyjne na nowe zasoby energii elektrycznej: SSM i DSM Drugim kryterium wyboru sposobu pokrycia zaopatrzenia gminy w energię będzie: wzrost zatrudnienia (Z), wzrost wpływu z podatków do budżetu gminy (B), czyli w tym wypadku: Z Z (B Z ) = Z DSM (B ZDSM ) + Z SSM (B SSM ) max 42

7 Aby zorientować się w skali potencjalnych efektów: można przedstawić tabela 2 [6, Gunnar Boye-Olesen] Tabela 2. Lp. Sektor/technologia/przedsięwzięcie Ilość zatrudnionych na 1 mln zł inwestycji (osób/rok) 1 Poprawa efektywności energetycznej w 23 budynkach 2 Zaopatrzenie w biomasę drewno (leśnictwo) 44 3 Zaopatrzenie w biomasę słoma (rolnictwo) 41 4 Instalacje i urządzenia ogrzewania biomasą 15 5 Zaopatrzenie w węgiel (kopalnie) 25 6 Zaopatrzenie w gaz (kopalnie, 70% eksport) 5 7 Zaopatrzenie w energię elektryczną (krajowy 20 system elektroenergetyczny) 8 Użytkowanie energii (średnio dla wszystkich sektorów) Mapa drogowa samorządów terytorialnych adaptacja nowelizowanej dyrektywy EU o efektywności energetycznej budynków minimum efektu energetycznego modernizowanych i nowych budynków certyfikaty energetyczne blisko zeroenerget. budynki realizacja planów krótkoterminowych ochrony jakości powietrza - Dyrektywa EU/ Termin? przystąpienie do Sytowarzyszenia Burmistrzów (dobrowolne) i realizacja SEAP i 20% redukcji CO2 do 2020 roku realizacja zadania 1%/rok oszczędności energii (9% do 2016 r) wszystkie gminy mają mieć założenia pe Rys. 5. Mapa drogowa działań samorządów energetycznych powiązanych z planowaniem energetycznym 5. Podsumowanie 5.1. W nowym otoczeniu polityczno-prawnym i w szybkim postępie technologicznym rozproszonego wytwarzania i użytkowania energii, planowanie zaopatrzenia gmin w energię nie powinno ograniczać się tylko do wypełnienia ustawowego obowiązku przygotowania założeń do planu, ale przyjąć takie podejście do planowania, by maksymalizować efekty lokalnego rozwoju społeczno-gospodarczego. 43

8 5.2. Proponuje się przyjęcie nowego standardu planowania energetycznego, w głównej mierze opartego na stawianiu celów jakie oczekujemy od planu energetycznego i realizacji celów prowadzących do możliwie najniższych kosztów zaopatrzenia gospodarki i społeczeństwa gminy. Nie trzeba czekać na ewentualną zmianę ustawowego standardu planowania energetycznego, w ramach istniejącej, ustawowej struktury założeń do planu istnieje możliwość planowania wg proponowanego nowego standardu. 5.3.Wiele dokumentów planistycznych gminy, bezpośrednio i pośrednio związanych z planowaniem energetycznym wymaga skoordynowanych działań w gminie i tworzenia elastycznych poziomych struktur organizacyjnych w gminie, ukierunkowanych na realizację konkretnych zadań i projektów. Mając na uwadze, że plany i programy mają być realizowane, każda gmina winna posiadać profesjonalny system zarządzania energią i środowiskiem. 6. Literatura [1] Ustawa z dnia 8 stycznia 2010 o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz zmianie niektórych innych ustaw. Dziennik Ustaw Nr 21. [2] Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. Ministerstwo Gospodarki. Warszawa, październik 2009r. [3] Convenant of Mayors. Porozumienie miedzy burmistrzami. [4] Guidebook. How to develop a sustainable energy action plan [SEAA]. Joint Research Center (IE and IES). [5] Praktyczne aspekty planowania energetycznego w gminach. Poradnik FEWE. Projekt EOG/NMF. W opracowaniu druk czerwiec [6] Zespół autorów pod kierownictwem S. Pasierb. Raport. Potencjał efektywności energetycznej i redukcji emisji w wybranych grupach użytkowania energii. Droga naprzód do realizacji pakietu klimatyczno-energetycznego. FEWE. Katowice