UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH. Agnieszka Gasowska

Transkrypt

1 UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH Agnieszka Gasowska Kierunek studiów: Politologia Numer albumu: Narkomania w Polsce w latach Praca magisterska wykonana w Zakładzie Nauki o Cywilizacji pod kierunkiem doc. dr hab. Urszuli Świętochowskiej Gdańsk 2007

2 Spis rozdziałów Wstęp str. 3 Rozdział 1. Pojecie narkomani i rodzaje substancji psychoaktywnych str Definicja narkomanii str Historia narkomanii str Rodzaje narkotyków str Ustawa o przeciwdziałaniu narkomani z 2004 roku str Przyczyny zażywania narkotyków str. 24 Rozdział 2. Ośrodki dla osób uzależnionych oraz poradnie terapii uzależnień. str Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej str MONAR (Młodzieżowy Ruch na Rzecz Przeciwdziałania Narkomani) str Leczenie ambulatoryjne str Leczenie substytucyjne str. 36 Rozdział 3. Wspólnota Anonimowych Narkomanów w Polsce str. 41 Rozdział 4. Badania Własne str Cel badań str Problem badawczy str Metodologia badań str Techniki badawcze str Analiza i wnioski z badań str. 64 Zakończenie str. 70 Bibliografia str. 72 Aneks str. 74 2

3 Wstęp Zjawisko narkomani w Polsce ma swoją kilkudziesięcioletnią historię, którą można podzielić na wiele okresów. Każdy okres niesie za sobą odmienne postawy społeczne i państwowe wobec tego problemu. Nie zawsze był on przedmiotem publicznego zainteresowania. Troska o narkomana miała różną intensywność i niekoniecznie związana była z dynamiką rozwoju tego zjawiska w kraju i tak np. w latach 60-tych państwo kwestionowało narkomanię jako groźne zjawisko społeczne zaś lata 70-te to czas dyskusji i kształtowania się publicznych reakcji na jej problemy. Punktem zwrotnym, od którego przestano kwestionować zagrożenie, jakie niesie za sobą to zjawisko są lata 80-te. Świat już od dawna zmagał się z siłą i skalą tego problemu. Transformacje ustrojowe w Polsce w latach 90 - tych, spowodowały nie tylko rozwój cywilizacyjny, ale i nagły wybuch przejawów różnych patologii społecznych w tym zjawiska narkomanii. Polska została zaskoczona rozmiarem tego problemu, a skutki nieprzygotowania się do nowej sytuacji w szczególny sposób dotknęły najsłabszą grupę społeczną, czyli dzieci i młodzież. Praca moja dotyczy analizy problemu narkomanii w Polsce w przedziale czasowym roku badanym od strony dynamiki jego rozwoju, zastosowanych metod zapobiegawczych wprowadzanych latami przez instytucje państwowe i społeczne oraz ich wpływu na społeczeństwo. Celem mojej pracy jest udowodnienie progresji tego zjawiska we wskazanym wyżej przedziale czasowym a także jego tendencję rozwojową w przyszłości. Żeby całkowicie zobrazować to zjawisko posłużyłam się materiałami już istniejącymi i ogólnie dostępnymi w Instytucie Psychologii i Neurologii w Warszawie oraz materiałami będącymi wynikiem moich bezpośrednich badań. Dane z Instytutu stały się punktem odniesienia dla moich badań nie tylko ze względu na ich wiarygodność, ale i sposób dochodzenia do jego wyniku, który poniżej prezentuję. W badaniach zjawisk masowych, do których należy narkomania, konieczne jest zastosowanie metod ilościowych i jakościowych. Często też określa się je mianem statystycznych. Metody te umożliwiają badanie specyfiki określonych zbiorowości, 3

4 pozwalają na ustalanie i opisywanie faktów oraz inspirują do wyjaśniania związków przyczynowych między faktami. 1 Niniejsza praca składa się czterech rozdziałów: Rozdział pierwszy charakteryzuje zjawisko narkomanii, uwzględniając jego historyczny rozwój, rozmiar oraz przyczyny zaistnienia. W rozdziale tym mowa jest także o różnych rodzajach środków odurzających i konsekwencjach ich używania w wymiarze społecznym i prawnym. Rozdział drugi prezentuje funkcjonujący w kraju system opieki zdrowotnej dla osób uzależnionych i ich rodzin. W rozdziale tym prezentuję również stosowane metody leczenia. Rozdział trzeci pokazuje zasady funkcjonowania stowarzyszenia AN jako istotnej części systemu wspomagającego osoby uzależnione w wychodzeniu z narkomanii. Stowarzyszenie to jest ruchem społecznym opartym na dobrowolnym, wzajemnym wspieraniu się osób uzależnionych w walce z nałogiem. Rozdział czwarty stanowi część metodologiczną pracy. Zawiera cel badania, problemy badawcze, stawiane hipotezy. Przedstawia metody i techniki oraz narzędzia badawcze, którymi posłużyłam się podczas przeprowadzania badań. Charakteryzuje teren badań i populację badawczą. W rozdziale tym prezentuję także wyniki badań własnych, które uzyskałam za pomocą kwestionariuszy - ankiety. Są one podstawą do wysuniętych wniosków. Załączyłam także bibliografię w której zamieściłam literaturę z krórej korzystałam przy pisaniu pracy. 1 A. Chodurski, Wstęp do badań politologicznych, Gdańsk1998 4

5 Rozdział 1. Pojecie narkomani i rodzaje substancji psychoaktywnych Definicja narkomani. Narkomania jest pojęciem bardzo szerokim. Przed próbą jej zdefiniowania należałoby się zastanowić nad pojęciem uzależnienia, które ma znacznie szersze znaczenie niż sama narkomania i można je rozumieć jako nadmierne sprawianie sobie przyjemności w jakiejś określonej dziedzinie. Jest to brak umiarkowania w jakiejś czynności, które prowadzi do zachowań kompulsywnych, euforycznych i ma na celu regulowanie własnych uczuć, zmienianie emocji. Przy takiej definicji uzależnienia, gdzie może ono występować np. jako uzależnienie Internetu, słodyczy, telefonu komórkowego, narkomania jest uzależnieniem od narkotyków. Podsumujmy, Narkomania - to nadmierne używanie substancji psychoaktywnych, czyli narkotyków, w celu zmiany własnego samopoczucia.. Uzależnienie to nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. W praktyce określenie to używane jest w kilku znaczeniach Uzależnienie fizyczne Uzależnienie fizjologiczne (ang. physiological dependence), zwane też czasem fizycznym, to nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś substancji odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych (np. bóle, biegunki, uczucie zimna, wymioty, drżenia mięśni, bezsenność).[...] Grupa substancji, których nadużywanie prowadzi do uzależnienia fizjologicznego jest niewielka. Najważniejsze z nich to (w nawiasie nazwa choroby której przyczyną jest uzależnienie od danej substancji): nikotyna (nikotynizm) najpowszechniejsze uzależnienie fizjologiczne na świecie alkohol etylowy (alkoholizm) opioidy, czyli między innymi heroina i morfina niektóre steroidy, zwane niesłusznie sterydami barbiturany, czyli pochodne kwasu barbiturowego, stosowane jako leki nasenne. [...]Ciekawym przykładem wywoływania czystej zależności fizjologicznej przy braku psychicznej są niektóre pochodne steroidów. Zależność ta jest na tyle silna, iż leków tych 5

6 nie można odstawić nagle, gdyż może zagrozić to życiu pacjenta. [...] Wszystkie narkotyki wywołują, jeśli używa się ich względnie często i względnie systematycznie wystąpienie zależności (uzależnienia) na poziomie psychicznym. Niemożliwa jest sytuacja wystąpienia objawów zależności fizycznej przy braku uzależnienia psychicznego, często natomiast zdarza się sytuacja odwrotna. Szczególnie ma to miejsce w przypadku nadużywania substancji niepowodującej trwałej adaptacji organizmu (komórek), jak np. THC, czy halucynogeny. [...] Uzależnienie psychiczne. Uzależnienie psychiczne (ang. psychological dependence), znane też jako psychologiczne, to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie jednak nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. Uzależnienie psychiczne cechuje: wzrost napędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego, wzrost tolerancji na działanie środka (obniżenie efektu przyjemności, który on dostarcza), kompulsywna konsumpcja środka kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia, osłabienie woli, obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji, samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności (związane z psychologicznymi mechanizmami obronnymi), fizyczne wyniszczenie, brak zainteresowania otoczeniem niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem, wypalenie emocjonalne prowadzące do samobójstwa Uzależnienie społeczne Uzależnienie społeczne (socjologiczne), wiąże się z zażywaniem środków toksycznych pod wpływem panującej mody lub w grupie ludzi podobnych do siebie (np. hippisów), w kręgach młodzieży z tzw. subkultur. Istotą zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i obyczajów. Ponadto osoba uzależniona, w miarę pogłębiania się choroby, 6

7 rezygnuje z ważnych dla siebie wcześniej aktywności, wypada z ról społecznych (utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie, zanik zainteresowań, zawężenie kontaktów do grupy narkomańskiej). Następuje coraz większa marginalizacja i najczęściej również kryminalizacja środowiska, w którym obraca się uzależniony. [...] 2. Narkomania to potoczne określenie odnoszące się do uzależnienia od substancji chemicznych wpływających na czynność mózgu. Narkomania charakteryzuje się: tzw. głodem narkotycznym, przymusem zażywania środków odurzających, chęcią zdobycia narkotyku za wszelką cenę i wszystkimi sposobami. W zależności od stosowanego środka uzależniającego zastosowano podział na: spowalniacze tj. heroina, morfina i ich pochodne, przyspieszacze tj. kokaina, amfetamina i ich pochodne, halucynogeny tj. THC, marihuana i ich pochodne, wziewne środki odurzające tj. rozpuszczalniki i kleje. Poza wymienionymi powyżej istnieje jeszcze wiele innych określeń używanych w literaturze przedmiotu. Termin narkomania wywodzi się z języka greckiego, nerke, oznacza odurzenie, mania natomiast szaleństwo Historia narkomanii Człowiek od pradawnych czasów próbował osiągnąć zmiany w swojej psychice za pomocą środków odurzających. Początkowo narkotyków używał jako elementów kultu religijnego, z czasem zaczął używać ich jako substancji leczniczych, by w dużo późniejszych czasach używać ich jako środków stale zmieniających świadomość, jednakże nad wyraz destrukcyjnych. Informacje o środkach psychoaktywnych w postaci przekazów tekstowych można znaleźć w podaniach i mitach wielu starożytnych ludów. Była to ucieczka od szarości dnia do zupełnie innej rzeczywistości. Prawdopodobnie najwcześniej znanym narkotykiem było opium. Przypuszcza się, że zostało one odkryte już w epoce kamiennej. Podobne przypuszczenia dotyczą kokainy (a raczej liści koki) i marihuany. Z tego wynika, iż historia narkotyków może sięgać ponad 700 lat p.n.e

8 Z tego, bowiem czasu pochodzą gliniane tabliczki, na których został opisany przez Sumerów sposób uprawy i przygotowania opium. Sumeria, Egipt, Chiny i Indie- z tych krajów pochodzą kolejne zapisy dotyczącet sporządzania z tajemniczych roślin substancji odurzających umysł (500 lat p.n.e.). W starożytnej Grecji Hipokrates zalecał stosowanie opium jako leku na wiele męczących ówczesne społeczeństwo chorób. Rzymski wódz Marek Aureliusz był pierwszym, zarejestrowanym przez historię, opiatowcem w dziejach. W kolejnych wiekach opium rozprzestrzeniło się na cały świat, a najbardziej podatny grunt odnalazło w Chinach oraz w Indiach. Marco Polo ( ) jako pierwszy w swoich opisach podróży umieszcza wzmiankę na temat dalekowschodnich obszarów opiumowych. Rozwój światowego handlu wiąże swą światową działalność z politycznym i gospodarczym opanowaniem Chin przez wschodnie mocarstwa europejskie. W latach miały miejsce trzy "wojny opiumowe" Anglii i Francji z Chinami. Ich konsekwencją było zawarcie traktatów zmuszających Chiny do importu opium. Spowodowało to plagę opiumizmu w kraju, i mimo, iż po drugiej wojnie światowej Chińska Republika Ludowa zaczęła zwalczać ten problem, to jeszcze do dziś nie ma widocznych efektów. W chwili obecnej właśnie z Dalekiego Wschodu wiodą główne szlaki przemytnicze opium do naszego obszaru kulturowego. Błyskawiczny rozwój narkomani na szeroką skalę nastąpił po wyodrębnieniu i wprowadzeniu do produkcji oczyszczonych alkaloidów opiumowych o bardzo silnym działaniu. W 1804 roku wyodrębniono morfinę, a w 1832 roku kodeinę i najgroźniejszy ze wszystkich środek narkotyczny - heroinę. Konopie indyjskie i ich przetwory - to kolejny znany już od czasów starożytnych narkotyk, dokładnie jednak nie wiadomo od jak dawna są one znane ludziom zamieszkującym okolice Oceanu Indyjskiego. Jest o nich mowa w księgach Rygwedy pochodzących z piętnastego i szesnastego wieku przed naszą erą. W innej literaturze staroindyjskiej z siódmego i dziewiątego wieku przed naszą erą również są wzmianki o używaniu konopi. W dziesiątym i jedenastym wieku naszej ery konopie indyjskie stały się przedmiotem kultu religijnego. Rośliny te, równie dawno jak w Indiach, znane były w Chinach jako środek znieczulający w zabiegach chirurgicznych. Konopie indyjskie były używane przez plemię Scytów zamieszkujące obszary na północ od Morza Czarnego oraz Asyryjczyków, którzy wykorzystywali tę roślinę podczas ceremonii religijnych. Jeżeli chodzi o kraje śródziemnomorskie, konopie dotarły tylko do Grecji. Do Europy haszysz został przywieziony z Egiptu przez armię Napoleona Bonaparte. Nie ma natomiast informacji skąd i kiedy uprawy konopi indyjskich dotarły do Ameryki Północnej. Narkotyki halucynogenne najbardziej popularne były, już od 8

9 pradawnych czasów w Ameryce Południowej, Środkowej i Północnej. Jedną z najstarszych znanych tam roślin był tzw. święty grzyb. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z czasów imperium Majów tzn. przełomu III/ i IV wieku n.e. Również w XVI wieku n.e. kultem religijnym otaczali go Aztekowie w Meksyku. Także niektóre gatunki lian służyły Indianom w celach odurzających. Inną roślina o silnym działaniu halucynogennym jest kaktus, z którego sporządza się peyotl. Rośnie on głównie w Meksyku oraz sporadycznie w Południowym Teksasie. Był on już znany w XVII wieku, a w XIX wieku poprzez migracje Indian poszerzył obszar swojej dostępności. Na obszarze przybrzeżnym Morza Śródziemnego, Morza Czarnego, a także w środkowej Azji popularnością cieszyła się pewna stepowa i półpustynna roślina halucynogenna. Wiek XX przyniósł wzrost narkomanii różnego rodzaju w bardzo wielu krajach. O stałym wzroście uzależnień narkotykowych może świadczyć fakt, iż w Paryżu na początku wieku było już ponad 1200 palarni opium. Zjawisko to opanowało cały współczesny świat. Wszędzie zaczęło być pełno salonów i klubów morfinistów. Zaraz po opium, drugim środkiem, który zyskał tak wielką popularność były konopie indyjskie, zarówno haszysz jak i marihuana. Narkomania haszyszowa na kontynencie południowo- amerykańskim oraz w Meksyku znana była od setek lat. W Stanach Zjednoczonych rozwinęła się już przed II wojną światową, ale jako problem społeczny rozwinęła się dopiero po niej. W latach zjawisko to z USA dotarło do Europy i początkowo objęło muzyków jazzowych. Po zakończeniu II wojny światowej w wielu krajach nastąpił gwałtowny rozwój narkomanii. Papież Paweł VI w roku 1970 ostrzegł ludzkość przed narkomanią, która swym zasięgiem niebezpiecznie zaczęła ogarniać cały świat. Z początkiem lat 60- tych XX wieku Wielka Brytania stała się krajem o najwyższym współczynniku zużycia morfiny na świecie. Republika Federalnych Niemiec w tym samym czasie nie wiele jej ustępowała. Równie groźnie przedstawiała się sytuacja w Szwecji, gdzie masmedia szeroko reklamowały amfetaminę. W Polsce początki narkomani należy lokować podobnie jak w Wielkiej Brytanii, kiedy to do szpitali psychiatrycznych zaczęło trafiać coraz to więcej osób z diagnozą - narkomania. Był to również początek rozwoju ruchu hippisowskiego i jego ideologii w Polsce, która znalazła tu wielu zwolenników wśród młodzieży. W połowie lat 70 powstały pierwsze receptury na domowy wyrób narkotyków- tzw. kompotu, czyli polskiej heroiny. Zażywanie narkotyków w owym czasie przez młode osoby było reakcją na różnego rodzaju trudności społeczne. W latach 80- tych polski narkoman był przede wszystkim opiatowcem ( tj. osobą uzależnioną od substancji psychoaktywnych wyprodukowanych na bazie maku) uzależnionym właśnie od 9

10 kompotu. Były to osoby takie jak opisane w popularnej w owym czasie książce Pamiętnik narkomanki Barbary Rosiek. W latach 90- tych zjawisko narkomanii znowu zaczęło narastać w Polsce. Wraz z upadkiem systemu i otwarciem granic na Zachód przywędrowały nowe formy narkotyków. Polska scena narkotykowa upodobniła się do sceny Zachodnioeuropejskiej. Dużą popularność wśród nastolatków zyskała marihuana i haszysz. Pojawiła się również kokaina, która jednakże była i nadal jest bardzo drogim i ekskluzywnym narkotykiem, osiągalnym tylko dla bardzo zamożnych ludzi ( bogatych studentów, biznesmenów, artystów). Pojawiła się również równie druga heroina zwana popularnie brownem lub brown sugarem. W XXI wieku, prócz wszystkich sprowadzonych w latach 90-tych wieku poprzedniego narkotyków, pojawiły się też inne, bardziej niepokojące, bo legalne. Wielu nastolatków rozpoczęło eksperymenty z lekami uspokajającymi i silnymi antydepresantami. Pojawiła się też fascynacja substancjami wziewnymi dostępnymi niemalże w każdym hipermarkecie tj. kleje, gazy do zapalniczek, rozpuszczalniki itp. W opinii ogółu społeczeństwa lekomania oraz wąchanie kleju nie jest uważane za narkomanie. Jest to jednak rozumowanie błędne. Środki te uzależniają równie silnie jak inne narkotyki. Mają bardzo niska cenę i charakteryzują się bardzo silnym działaniem, a co najgorsze, po butapren, benzynę czy lakiery do włosów sięgają już nawet ośmio, dziewięciolatki. Pod tym względem Polska jest na tym samym pułapie, co wszystkie inne państwa Unii Europejskiej. Wiek statystycznego polskiego narkomana z roku na rok drastycznie, sie obniża. Narkomania w Polsce stała się obecnie gigantycznym problemem społecznym i stan ten stale się pogłębia Rodzaje narkotyków Współcześnie narkotyki dzielimy na spowalniacze, przyspieszacze i halucynogeny. Do tego podziału niektórzy badacze dodają jeszcze nikotynę i alkohol 3. Do pierwszej grupy zaliczamy opiaty i wszelkie ich pochodne, do drugiej grupy zaliczamy amfetaminę i jej pochodne oraz kokainę, zaś do trzeciej THC, grzyby halucynogenne, peyot itp. Opiaty To głównie heroina ( biała lub brązowa zwana brown shugar), morfina, kodeina, metadon oraz petydyna. Naturalne opiaty heroinę i morfonę - otrzymuje się z alkaloidów maku 3 M Teesson, L Degenhardt, W Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów 10

11 lekarskiego(papaver Somniferum). W ostatnich czasach wynaleziono jednakże również opioidy syntetyczne- metadon, petydyna. Wszystkie wyżej wymienione substancje są powszechnie uznawane za substancje silnie uzależniające i zarazem bardzo niebezpieczne, a przedawkowanie ich przy jednorazowym zażyciu może spowodować zgon zażywającego. W przeszłości opiaty były używane do uśmierzania bólu, a także w leczeniu ostrych biegunek, w tym czerwonki. Jednakże mimo medycznej użyteczności używanie heroiny zostało zakazane w większości krajów zachodnich, a użycie morfiny zostało ograniczone do leczenia osób terminalnie chorych lub z bardzo silnym bólem, na przykład po ciężkim urazie. 4 Do wczesnych następstw używania heroiny zalicza się euforię, ustąpienie bólu oraz błogostan. Skutkiem używania heroiny mogą być również nudności i wymioty, zaparcia oraz senność. Do odległych następstw należą: spadek libido, u mężczyzn impotencja, a u kobiet bezpłodność, ryzyko zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby i wirusem HIV podczas wstrzyknięć, śmierć z przedawkowania 5 Leczenie osoby uzależnionej od opiatów jest bardzo ciężkie i długotrwałe. Zaczyna się ono konieczną detoksykacją, czyli odtruciem organizmu z substancji opiatowych. Proces ten trwa od 5 dni do około 2 tygodni w zależności od stopnia uzależnienia. Opiatowy zespół odstawienny charakteryzuje się takimi objawami, jak: drażliwość, lęk, ból, dreszcze, nudności, biegunka, wzmożona potliwości, ogólne osłabienie i bezsenność.[niektórzy określają to jako stan przypominający ciężka grypę] Objawy pojawiają się zwykle po 8-12 godzinach od ostatniego przyjęcia opiatów, największe nasilenie osiągają w drugim, trzecim bądź czwartym dniu od ostatniego użycia[...] Występuje również dłużej trwający wtórny, czyli odsunięty w czasie, zespół odstawienny, z ogólnym niepokojem, złym samopoczuciem, słabą tolerancja stresu i głodem opiatów- może on trwać kilka miesięcy i jest bardzo prawdopodobne, że osoba uzależniona od opiatów powróci do ich używania 6 Zespół ten jednakże nie stanowi zagrożenia dla życia. Detoksykacja to jednak za mało by uznać to za leczenie opiatowca. Nie na wiele ona się zda bez dodatkowego wsparcia z zewnątrz (rodzina i przyjaciele spoza problemu narkotykowego) oraz bez terapii. Detoksykacje przeprowadza się 4 M Teesson, L Degenhardt, W Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów. str M Teesson, L Degenhardt, W Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów str M Teesson, L Degenhardt, W Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów str

12 zazwyczaj przy pomocy środków farmakologicznych tj. bunadol, metadon, subitex, relanium itp., a także bez nich, jednakże w takim wypadku objawy zespołu abstynencyjnego są pełnowymiarowe. Do detoksykacji pacjentów używa się również metadon i klonidynę. Odstawianie z użyciem metadonu jest skuteczną metodą osiągania abstynencji od opiatów w ciagu tygodnia do 10 dni. Podobnie jeśli chodzi o klonidynę -antagonistę receptorów alfa-adrenenergicznych.[...] Osoby otrzymujące klonidynę zgłaszają poważne objawy odstawienne we wczesnych etapach detoksykacji gdy są bardziej podatne na wypadnięcie z niej, natomiast u pacjentów metadonowych mniej objawów występuje na początku, więcej zaś podczas odstawiania ostatnich dawek substancji 7 Opiaty należą do grupy najsilniej uzależniających substancji. Uzależnienie od heroiny jest jednym z najpoważniejszych uzależnień od środków psychoaktywnych zarówno, jeśli chodzi o trwałość jak i o wskaźnik śmiertelności, a także pod względem wysokiej zapadalności na choroby psychiczne i somatyczne Substancje stymulujące: amfetaminy i kokaina Przyspieszacze. Najważniejszymi substancjami z tej grupy są: syntetyczny siarczan amfetaminy, metamfetamina i kokaina, która w odróżnieniu od amfetaminy jest produktem naturalnym, a wytwarzanym z liści koki.środki te używać można doustnie, donosowo i na drodze iniekcji. Ostre nadużycie dawek może prowadzić do przedawkowania i śmierci wskutek zaburzeń rytmu serca, hipotermii, drgawek lub udaru mózgu. Przewlekłe, intensywne używanie może natomiast wywołać zespół uzależnienia, z dużym ryzykiem nawrotu i wystąpienia psychozy paranoidalnej. Osoby doświadczające halucynacji słuchowych i urojeń mogą być agresywne i gwałtowne. 8. AMFETAMINA. Amfetaminy to cała grupa środków psychostymulujących - pochodnych fenylopropylanu. Środki te, w odróżnieniu od kokainy, powodują długotrwałe pobudzenie. W minionym wieku były one wykorzystywane w różnoraki sposób: jako środki odchudzające, jako doping w sporcie. Obecnie zaś pozostają głównie środkami odurzającymi. Ostatnio wyprodukowano substancję o nazwie Metamfetamina. Metamfetamina pod względem składu chemicznego przypomina amfetaminę ( odróżnia się od niej tylko obecnością grupy N-metylowej). Jej pobudzające działanie na ośrodkowy 7 M Teesson, L Degenhardt, W Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów. str M Teesson, L Degenhardt, W Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów str

13 układ mózgowy jest znacznie silniejsze niż amfetaminy, zaś efekty euforyzujące są podobne do kokainy, z tym że utrzymują się dłużej. Za wczesne następstwa używania amfetamin uważa się: euforię i poprawę samopoczucia, podwyższone ciśnienie tętnicze krwi i przyspieszoną czynność serca, wzmożona potliwość, szczękościsk oraz szczekanie zębami, nudności i lęk. Z kolei odległe następstwa używania amfetamin to: zaburzenia snu, w tym bezsenność, brak apetytu, wysokie ciśnienie tętnicze i szybka oraz nie miarowa czynności serca 9 W zależności od spożytej dawki pobudzenie trwa 2-3 godziny, a nawet dłużej. Amfetamina i metamfetamina stosowane są drogą pokarmową, dożylnie, palone, donosowo. Zależnie od drogi przyjęcia ich działanie wykazuje pewne różnice. Amfetamina występuje w postaci bezwonnego proszku o gorzko-cierpkim smaku, w kolorze od białego do ceglastego. Metamfetamina występuje w postaci przezroczystych kryształków. Uzależnienie psychiczne jest bardzo podobne to tego, jakie wywołuje kokaina a wywołuje je atrakcyjny i euforyczny przebieg działania specyfiku, wzmacniany z kolei przez przykre dolegliwości związane z jego odstawieniem, które można już zaobserwować po 12 godzinach od zażycia amfetaminy. Symptomy zależności fizycznej są znikome lub wcale nie występują. Do najczęściej pojawiających się objawów można zaliczyć uczucie przygnębienia, zmęczenia i apatii, wewnętrzny niepokój, senność, bóle głowy, obniżenie napięcia mięśniowego, wzmożone łaknienie i myśli samobójcze. Objawy te rozwijają się dość wolno, gdyż metabolizm i wydalenie amfetaminy z ustroju przebiega bardzo powoli. Do niebezpiecznych następstw zażywania amfetaminy należą: anhedonia ( zatracenie zdolności odczuwania przyjemności przy czynnościach zwykle jej dostarczających, psychoza amfetaminowa o charakterze majaczeniowo urojeniowym (omamy słuchowe i urojenia prześladowcze, objawy schizofrenii), głęboka i ostra depresja, zmniejszenie potencji przy równoczesnym wzroście pożądania; silne pobudzenie i zanik samokontroli prowadzące do gwałtownych zachowań, niespokojny sen trwający nawet do 48 godzin, przedawkowanie pojawia się w postaci tachykardii, bólów w klatce piersiowej, nadciśnienia tętniczego i zagrażającej życiu zapaści sercowonaczyniowej ( może nastąpić udar mózgu). 9. M Teesson, L Degenhardt, W Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów str

14 KOKAINA. W Ameryce Południowej Indianie żuli liście krzewu Erythroxylon coca w celu zwiększenia wydolności fizycznej, zmniejszenia głodu i podniesienia nastroju. W 1890 roku wyizolowano z liści tej rośliny alkaloid i nazwano kokaina. W 1884 roku użyto po raz pierwszy kokainy jako środka znieczulającego miejscowo. Przełom XIX i XX wieku przyniósł rozwój narkomanii kokainowej. 10 Kokaina charakteryzuje się działaniem silnie pobudzającym. Działa do 30 minut, rzadko dłużej. Wczesne następstwa używania takich substancji stymulujących jak kokaina, to: wzrost ciśnienia tętniczego krwi, przyśpieszenie czynności serca, wzrost częstotliwości oddechów oraz temperatury ciała, wzmożona czujność i zwieszona energia, euforia, pobudzenie seksualne, rozszerzenie źrenic i utrata apetytu. Do odległych następstw używania kokainy zalicza się: zaburzenia snu, problemy seksualne, zawały serca, udary mózgu i niewydolność oddechowa, jak również krwawienie z nosa, zapalenie zatok i wynikające z kichania dolegliwości ze strony przegrody nosa oraz zakażenie wirusowym zapaleniem wątroby typu C lub wirusem HIV przez wspólne używanie igły. 11 Kokaina występuje zazwyczaj jako biały proszek. Przyjmowana jest przeważnie donosowo, gdzie wchłania ją śluzówka i niemal natychmiast wywołuje wpływ na ośrodki przyjemności w mózgu. Bywa też wcierana w dziąsła lub w środek małżowiny usznej. Podawana doustnie działa znacznie słabiej, jednocześnie znieczulając błonę śluzową żołądka i znosząc w ten sposób uczucie głodu. Stosowana na błonę śluzowa języka powoduje podrażnienie zakończeń smakowych. Kokaina jest też palona poprzez dodanie jej do papierosów lub skrętów marihuany. Iniekcje należą raczej do rzadkości. Crack jest krystaliczną forma kokainy. Ma postać białych kawałeczków przypominających płatki mydlane lub jasnobrązowych kuleczek, pakowanych często do fiolek. Zażywany jest poprzez palenie w fajce wodnej, specjalnie wydrążonych tulejkach albo podgrzewany na łyżce lub kawałku folii aluminiowej wdychając ulatniające się opary. Crack jest od 20 do 30 razy silniejszy niż kokaina. Działa podobnie, lecz o wiele bardziej intensywnie. Pasta kokainowa jest pierwotnym produktem w procesie otrzymywania kokainy z liści koki. Środek ten zażywany jest wyłącznie poprzez palenie, a zawarte w nim substancje wykorzystywane w procesie przetwarzania liści mogą w poważnym stopniu uszkodzić płuca. Uzależnienie psychiczne powstaje bardzo szybko z uwagi na atrakcyjne przeżycia towarzyszące działaniu kokainy na psychikę człowieka i złe samopoczucie po tym, gdy 10 Richard Davenport Hines Odurzeni str Maree Teesson Louisa Degenhardt Wayne Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów str

15 narkotyk przestaje działać. Objawy abstynencyjne związane z wyczerpaniem i depresja sprzyjają wytworzeniu się cyklu nałogowego. Szczególne zagrożenia i niebezpieczeństwa wynikające z zażywania kokainy to: silne wyniszczenie organizmu, psychoza pokokainowa, poczucie prześladowania i inwigilowania, zaburzenia i zmiany w osobowości(zanik uczuć wyższych), objawy przedawkowania występują w ciągu kilkudziesięciu minut od przyjęcia nadmiernej dawki kokainy( silny lek połączony z urojeniami i zaburzeniami świadomości oraz wybitnie nasilonym pobudzeniem ruchowym) towarzyszy temu wysokie ciśnienie krwi i płytki przyśpieszony oddech. EXTASY (MDMA) to syntetyczna mieszanina amfetaminy i meskaliny- z jednej strony wykazuje działanie silnie pobudzające układ nerwowy, z drugiej posiada właściwości psychodeliczno halucynogenne. Często nazwa extasy używana jest w ogólniejszym znaczeniu w stosunku do innych analogów metamfetaminy o podobnym stymulującym i jednocześnie halucynogennym działaniu. Substancja aktywna exstazy to 3,4-metylenodioksymetamfetamina. Pierwsze legalne zastosowanie tego związku miało polegać na farmakologicznym hamowaniu głodu. W latach 70-tych stosowano go w psychoterapii. Związane było to z jego właściwościami wyzwalającymi empatię. Działanie: pobudzenie i brak łaknienia, wzrost temperatury ciała, wzmożenie odruchów, rozszerzenie źrenic, kołatanie serca i tachykardia, nagłe wzrosty ciśnienia i uderzenie krwi do głowy, szczękościsk, nudności i wymioty, odwodnienie. Jednorazowa dawka ekstazy, która wynosi zazwyczaj od 75 do 200 mg jest zażywana doustnie w postaci tabletki. Zaczyna działać najczęściej po około 40 minutach. Po kolejnych 30 minutach następuje nasilenie. Działanie ustępuje po kilku godzinach (4 6) od zażycia. Uczucie euforii decyduje o uzależniających właściwościach tego środka. Następnego dnia po użyciu MDMA pojawia się uczucie kaca charakteryzującego się zmęczeniem, zawrotami głowy i mdłościami, słabą zdolnością koncentracji, sennością albo pobudzeniem i irytacja. Stan ten może trwać nawet 2 dni. Szczególne zagrożenia i niebezpieczeństwa jakie mogą wystąpić po zażyciu extasy to: na skutek przedawkowania środka lub szczególnej nadwrażliwości na jego działanie może pojawić się tzw. złośliwy zespół neuroleptyczny (spadek ciśnienia krwi, gwałtowny wzrost temperatury ciała, drgawki i śpiączka) 15

16 prowadzący do śmierci; szczególnie niebezpieczne jest przyjmowanie MDMA przez osoby cierpiące na choroby układu krążenia (może wystąpić u nich migotanie komór serca); podobnie jak w przypadku stosowania innych środków z grupy amfetamin może dochodzić do ciężkich stanów depresyjnych, urojeń, psychoz; może pojawić się szczękościsk (kruszenie zębów); podniecenie seksualne połączone z odrzuceniem zahamowań w sferze seksualnej może prowadzić do negatywnych konsekwencji. Podsumowując.. Dysponujemy wynikami wielu badań dotyczących problemów związanych z nadużywaniem kokainy, ale brakuje dobrych badań nad oceną i leczeniem problemów związanych z nadużywaniem amfetaminy. Zachodzi również potrzeba lepszego rozpoznania szkód związanych z nadużywaniem amfetaminy [i jej pochodnych] [...] Bezpieczeństwo używania substancji stymulujących jest trudne do przewidywania, a wskaźniki utrzymania abstynencji są niskie. 12 Pomimo, iż narkotyki speedowe nie uzależniają (generalnie) fizycznie, a uzależnienie psychiczne nie jest tak silne jak w przypadku opatów, to i tak każde ich zażycie może prowadzić do śmierci np. na drodze udaru mózgu. Są nie mniej niebezpieczne jak opiaty i powodują większe spustoszenie w układzie nerwowym. Halucynogeny KONOPIE. Z kilku odmian konopi (Cannabis sativa L.- konopie indyjskie) otrzymuje się produkty zawierające substancje psychoaktywne. Najważniejsze z nich to marihuana i haszysz. Są to najbardziej rozpowszechnione, a tym samym najczęściej używane narkotyki w Polsce i na świecie. W niektórych krajach preparaty konopi są dopuszczane do legalnego obrotu. Przykładem może być Holandia i jej ustawodawstwo. Powodem łagodnego podejścia do tych środków jest przekonanie o relatywnie niskich szkodach zdrowotnych i społecznych związanych z ich używaniem. Konopie zawierają Tetrahydrokanabinol (THC), którego stężenie decyduje o narkotycznej sile preparatów konopi. Wczesne następstwa używania konopi to: euforia, nadmierna gadatliwość i wesołość, senność, upośledzenie koordynacji i koncentracji, brak zahamowań i błogostan, zaczerwienienie oczu, lek oraz paranoja, wzmożony apetyt i suchość w obrębie ust i gardła. Długotrwałe używanie konopi może prowadzić do wzrostu ryzyka wystąpienia chorób układu oddechowego związanych z paleniem, do trudności w uczeniu się i do 12 M Teesson, L Degenhardt, W Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów. str

17 upośledzenia pamięci, do spadku motywacji w takich dziedzinach jak nauka, praca czy koncentracja, a także do przypadkowych urazów. 13 Formy, w jakich występują konopie to marihuana(susz z liści konopi zawiera 0,5-5% THC); haszysz (żywica krzewu konopi zawiera 2-19% THC); olej haszyszowy (żywica konopi rozpuszczana, np. eterem 10-30% THC). W wyniku przeprowadzonych genetycznych modyfikacji opracowano nowe odmiany konopi, z których preparowana marihuana(skun) zawiera nawet do 15% THC. Preparaty konopi najczęściej przyjmowane są na drodze palenia. Uzależnienie psychiczne może występować po pewnym czasie używania, zaś fizyczne w ogóle nie występuje. W przypadku THC występuje tak zwana tolerancja odwrotna, co oznacza, że przy systematycznym zażywaniu dochodzi do nadwrażliwości na ten związek. Niebezpieczeństwa wynikające z zażywania THC: zespół motywacyjny(zmniejszona energia, zmniejszoną dążnością do osiągnięć, apatia, skrócony czas skupienia uwagi, nieadekwatna ocena sytuacji, upośledzona zdolnością do komunikacji z innymi); eskalacja używania innych (nielegalnych) środków odurzających; indukcja schorzeń psychiatrycznych. Przedawkowanie śmiertelne THC jest praktycznie niemożliwe. Podsumowując. Jeszcze do niedawna konopie były uważane za substancję nieuzależniającą. Dopiero w czasie ostatnich kilku dziesięcioleci pojawiły się informacje potwierdzające, że część osób może się od nich uzależnić. Liczba osób potrzebujących pomocy w zaprzestaniu lub ograniczeniu użycia konopi wzrosła wraz ze wzrostem rozpowszechnienia użycia konopi w populacji. 14 GRZYBY HALUCYNOGENNE. Spośród 5000 grzybów znanych przez człowieka około 80 odmian posiada właściwości halucynacyjne. Występują one, oprócz dalekiej północy, na każdej szerokości geograficznej. Zazwyczaj miały one zastosowanie regionalne, związane z miejscowymi obyczajami i obrzędami i stosowane były od tysiącleci. Otaczano je kultem na całym świecie, a szczególnie w Ameryce Południowej i Północnej. Na szczególna uwagę zasługują dwa gatunki: grzyby psylocyble (Psylocyble mexicana/ astecorum) i muchomor czerwony (Amanita muscaria), gdyż właśnie te są współcześnie używane ze względu na właściwości psychodeliczne. Psylocyble semilanceata (Łasiczka lancetowata), rosnąca także w Polsce, zawiera nieco mniej substancji psychoaktywnych niż grzyby amerykańskie. Ma to swoje znaczenie tylko 13 M Teesson, L Degenhardt, W Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów. str M Teesson, L Degenhardt, W Hall Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Dla terapeutów str

18 w ilości jedzonych jednorazowo grzybów. Przy zjedzonych 50 sztukach mogą wystąpić bardzo poważne zmiany świadomości, jednakże spożycie już około 30 sztuk powoduje wystąpienie halucynacji. Psylocyble mexicana to mały niepozorny grzybek w kolorze zazwyczaj brązowym o cienkiej i delikatnej nóżce i stożkowatym kapeluszu. Zawiera takie substancje psychoaktywne jak: psylocybina (jej działanie przypomina działanie LSD) i psylocyna. Objawami użycia są halucynacje, zwiększenie wrażliwości wzrokowej i słuchowej, brak kontaktu z otoczeniem, uczucie opuszczenia ciała, bierność i obojętność na sygnały zewnętrzne. Amanita muscaria( Muchomor czerwony) to bardzo rozpowszechniony w całej strefie umiarkowanej grzyb. Jest powszechnie znany i z uwagi na właściwości toksyczne - niejadalny. Obecnie bywa wykorzystywany przez osoby poszukujące mocnych, chemicznych wrażeń. Substancje psychoaktywne jakie zawiera to muscinol, kwas ibotenowy, muskazon. Odurzenie, jakie występuje po wypiciu wywaru z muchomorów czerwonych lub po zjedzeniu pokrojonych i ususzonych jego kawałków w początkowej fazie przypomina stan upojenia alkoholowego. Zachowanie odurzonego grzybami halucynogennymi może mieć bardzo różny charakter, od spokojnego i przygaszonego do stanów silnego rozdrażnienia a nawet wściekłości. Wszystkie zmysły są bardzo wrażliwe, w szczególności słuch i wzrok. Normalne oświetlenie staje się nie do zniesienia, najsłabsze dźwięki są wychwytywane, drobne przedmioty przybierają ogromne rozmiary, stając się przeszkodami nie do przebycia. Występuje gadatliwość i wesoły nastrój, silne halucynacje, prowadzenie rozmów z wyimaginowanymi osobami. Eksperymentów z grzybami nie powinny podejmować się osoby o niestabilnej psychice i skłonne do reakcji psychotycznych. W takich wypadkach szok spowodowany uwolnieniem ukrytej psychozy może doprowadzić do długotrwałego urazu psychicznego. Używanie tych środków jest ryzykownym balansem na krawędzi zdrowia psychicznego. Stanowczo nie powinny tego robić osoby niedojrzałe psychicznie i emocjonalnie, osoby o skłonnościach do depresji lub paranoi. Zagrożeniem w przypadku muchomora czerwonego jest także możliwość pomyłki prowadzącej do zjedzenia innego muchomora, co może spowodować śmierć. LSD. To środek halucynogenny. Związek kwasu lizergowego, powszechnie znany jako kwas, powoduje omamy wzrokowe, słuchowe i dotykowe. LSD jest jednym z najtańszych i najszerzej dostępnych narkotyków. Praktycznie całkowicie wyparło inne psychodeliki. Od ponad 20 lat to najpopularniejszy środek halucynogenny. Substancją aktywną w LSD jest dietyloamid kwasu lizergowego (LSD-25). 18

19 Objawy fizjologiczne jakim się charakteryzuje to: zawroty głowy, rozszerzenie źrenic i suchość w ustach, drżenie mięśniowe i skurcze mięśni klatki piersiowej, osłabienie i nudności, kołatanie serca, wzrost ciśnienia krwi. Długość działania LSD zależy od ilości jego zażycia. Pierwsze efekty działania widać po około 40 minutach od zażycia. Szczyt następuje w przeciągu jednej do 3 godzin po zażyciu środka. Halucynacje mogą trwać od 8-12 godzin. Osoba pod wpływem LSD jest bardzo podatna na każdy rodzaj sugestii, w szczególności autosugestie. Zarówno rodzaj halucynacji jak i ich treść zależy od nastawienia osoby zażywającej środek i od atmosfery, w której dochodzi do jego użycia. Wywołane przez LSD efekty są bardzo różnorodne. Najczęściej występują :zmiana poczucia kształtu i barw, niewyraźne widzenie całości i ostrzejsze widzenie kontrastów, wyostrzenie słuchu, poczucie obcości własnego ciała, omamy wzrokowe, zmiany nastroju i euforie, subiektywne poczucie wolniejszego upływu czasu, gonitwę myśli i zmniejszenie zdolności krytycznego osądu. Negatywnymi skutkami zażywania LSD są: problemy z zachowaniem równowagi i mówieniem, zła ocena odległości oraz własnych umiejętności, niespójność wypowiedzi, zimne dłonie i stopy, wymioty, uczucie nacisku na klatkę piersiowa, uczucie oszołomienia i osamotnienia, depersonalizacja, bezsenność, panika, lęk, płacz, śmiech, złe podróże (Bad trip)- stan charakteryzujący się poczuciem utraty zmysłów, halucynacjami o bardzo przerażającej treści, nieprzyjemnymi doznaniami dotyczącymi własnego ciała. LSD najczęściej występuje w postaci kolorowych papierków wielkości znaczków pocztowych przedstawiających różne symbole graficzne( są one nasączone roztworem LSD). Najczęściej przyjmuje się je doustnie. Każdy taki znaczek zawiera około 300 mikrogramów LSD ( w Polsce czasem 100 mikrogramów z dodatkiem amfetaminy dla wzmocnienia efektu). LSD może być również włożona pod powiekę oka. Uzależnienie psychiczne występuje raczej rzadko i tylko wyjątkowo prowadzi do nieodpartej chęci ponownego przyjęcia. Nie stwierdzono uzależnienia fizycznego. Ciągłe zażywane LSD może jednakże prowadzić do uszkodzenia mózgu, zmian chromosomalnych, wyzwalanie stanów psychotycznych, flashbacki ( podobnie jak w przypadku używania THC)- możliwość ponownego, chwilowego wystąpienia wrażeń i halucynacji doznanych podczas odurzenia, mająca miejsce w pewnym odstępie czasowym od momentu odurzenia (nawet po kilku tygodniach czy miesiącach). Przedawkowanie śmiertelne nie jest możliwe Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 roku 19

20 Wraz z transformacją polityczną, społeczna i gospodarcza następował rozwój wielu niekorzystnych zjawisk społecznych. Wśród nich szczególne miejsce zajmowało coraz powszechniejsze używanie narkotyków. W odpowiedzi na te problemy wzmożoną aktywność podjęły różne organizacje społeczne wyspecjalizowane w udzielaniu pomocy osobom z problemami narkotykowymi. Oczekiwały jednak wsparcia instytucji rządowej, która była by, partnerem przy realizacji ich zadań statutowych. Dnia 4 października 2005 roku weszła w życie ustawa z dnia 29 lipca 2005 o przeciwdziałaniu narkomanii. Powodem opracowania nowego aktu prawnego były: zmiany systemu ubezpieczeń społecznych, decentralizacje państwa - nadanie większej samodzielności samorządom terytorialnym poprzez dostosowanie prawa krajowego do prawodawstwa Unii Europejskiej Na mocy ustawy działalnością w zakresie przeciwdziałania narkomani zajęło się Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomani. Jego struktura organizacyjna przedstawia się następująco: - Dział Realizacji Zadań Profilaktyczno-Rehabilitacyjnych: przygotowuje projekt Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii - Dział do Spraw Edukacji Publicznej: realizuje działania z zakresu edukacji publicznej obejmujące problematykę określoną w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii - Samodzielne Stanowisko do Spraw Wczesnego Ostrzegania o Narkotykach zajmujące się współpracą z innymi instytucjami i organizacjami takimi jak: policja, straż graniczna, służby celne itp. - Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii: zbiera i udostępnia dane dotyczące zjawiska narkomanii. - Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii: współpracuje z zagranicą - Zespół Samodzielny Stanowisk do spraw Szkoleń - Dział Nadzoru nad Realizacja Zadań Zleconych: zarządza środkami finansowymi Biura. - Dział Finansowo- Księgowy Do głównych zadań Krajowego Biura do spraw Przeciwdziałania Narkomanii należy: 20

21 opracowanie projektu Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii oraz koordynowanie i monitorowanie jego wykonania przy współpracy z innymi instytucjami odpowiedzialnymi za przeciwdziałanie narkomanii, inicjowanie oraz wdrożenie działań zmierzających do ograniczenia używania narkotyków, inicjowanie, wspieranie i prowadzenie badań dotyczących problematyki używania narkotyków, w tym sporządzenie oceny epidemiologicznej zagrożeń narkomanii, inicjowanie i prowadzenie prac nad nowymi rozwiązaniami legislacyjnymi służącymi przeciwdziałaniu narkomanii, podejmowanie działań ukierunkowanych na podnoszenie jakości programów profilaktycznych, rehabilitacyjnych i readaptacyjnych, wspieranie i prowadzenie szkoleń dla różnych grup zawodowych zajmujących się przeciwdziałaniem narkomanii, udzielanie wsparcia merytorycznego placówkom i osobom zajmującym się problematyką narkomanii, dotowania w imieniu Ministra Zdrowia programów z zakresu profilaktyki narkomanii, ograniczenie szkód zdrowotnych spowodowanych używaniem nielegalnych substancji oraz integracji społecznej osób uzależnionych od narkotyków, stała współpraca z organizacjami międzynarodowymi i instytucjami pozarządowymi, podejmowanie działań interwencyjnych w sprawach skarg i wniosków dotyczących problematyki przeciwdziałania narkomanii kierowanych do Biura lub do Ministra właściwego do spraw zdrowia. Przeciwdziałanie narkomanii realizowane jest przez odpowiednie kształtowanie polityki społecznej, gospodarczej, oświatowo wychowawczej i zdrowotnej państwa a w szczególności: działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i profilaktyczną, leczenie, rehabilitację i reintegrację osób uzależnionych, nadzór nad substancjami, których używanie może prowadzić do narkomanii, ograniczenie szkód zdrowotnych i społecznych, 21

22 zwalczanie niedozwolonego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, przerobu i posiadania substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii, nadzór nad uprawami roślin zawierających substancje, których używanie może prowadzić do narkomanii. Ustawa stanowi, że podstawą do działań w zakresie przeciwdziałania narkomanii jest Krajowy Programem Przeciwdziałania Narkomanii. Opracowany przez Biuro, określa kierunki, rodzaje i harmonogramy przyjętych działań oraz cele i sposoby ich realizacji. Przekazywany do realizacji przez jednostki samorządu terytorialnego, po uchwaleniu przez Radę Ministrów na wniosek Ministra Zdrowia. Na bazie Krajowego Programu Przeciwdziałania narkomanii organ wykonawczy samorządu województwa przygotowuje projekt Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii, który po uchwaleniu przez Sejmik Wojewódzki jest przekazywany do realizacji odpowiednim podmiotom, takim jak: przedszkola i szkoły, szkoły wyższe, zakłady opieki zdrowotnej, jednostki Wojska Polskiego, Policji, Straży Granicznej, organy celne, jednostki organizacyjne służb więziennych, zakładów poprawczych, ośrodki pomocy społecznej, środki masowego przekazu. Ustawa zobowiązuje samorządy terytorialne do mianowania ekspertów wojewódzkich, których zadaniem jest ewaluacja i monitorowanie lokalnej polityki wobec narkomanii. Precyzuje ona również zadania własne gminy w postaci Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Jest to dokument określający politykę Miasta wobec problemu narkomanii w ścisłej kooperacji z Gminnym Programem Profilaktyki i Rozwiązania Problemów Alkoholowych oraz lokalną strategią rozwiązywania problemów społecznych. Program w swej konstrukcji jest tożsamy z założeniami Krajowego Programu do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii. Ustawa zobowiązuje organ wykonawczy samorządu województwa i gminy do sporządzania raportu z wykonania w danym roku Wojewódzkiego Programu i Gminnego Programu, efektów ich realizacji do 31 marca następnego roku. W Polsce powstał również ośrodek koordynujący działania 22

23 związane z przeciwdziałaniem narkomanii zarówno w sferze redukcji popytu jak i leczenia i rehabilitacji oraz postrzegania prawa tzw. Rada. Działa ona przy Prezesie Rady Ministrów i składa się z kilkunastu osób reprezentujących kluczowe instytucje i resorty. Do zadań Rady należy zgodnie z Art. 15 Ustawy: 1. monitorowanie i koordynowanie działań w zakresie realizacji polityki państwa w obszarze środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów; 2. występowanie do ministra właściwego do spraw zdrowia w sprawach dotyczących tworzenia, zmian i uzupełnień do krajowych strategii i planów przeciwdziałania problemom wywoływanym przez obrót i używanie środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów; 3. monitorowanie informacji o realizacji krajowych strategii i planów działania; 4. monitorowanie realizacji Krajowego Programu; 5. zalecanie rozwiązań organizacyjnych w zakresie dotyczącym przeciwdziałania narkomanii; 6. współdziałanie z podmiotami, o których mowa w art.5, w zakresie problematyki dotyczącej działalności Rady. 15 Ustawa ta reguluje wiele zagadnień takich jak: problem użytkowników narkotyków. Chodzi o tych, którzy w odróżnieniu od osób uzależnionych używają substancji psychoaktywnych w sposób szkodliwy, powodujący szkody somatyczne, psychiczne i społeczne, kary alternatywne. Wcześniej za dokonanie przestępstwa w związku z narkotykami groziła jedynie kara pozbawienia wolności. Nowa ustawa wprowadza i to na etapie postępowania prokuratorskiego możliwość skierowania takiej osoby do udziału w programie profilaktycznym lub leczniczym. Odchodzi się od zasady karania dla samego karania. Ustawa daje ludziom uzależnionym szanse na nowe życie, wprowadza zakaz i karanie za reklamę narkotyków, doprecyzowuje zasady funkcjonowania systemu szkoleń dla osób zajmujących się terapią uzależnień - wprowadza system certyfikacji kadr, obrót tzw. prekursorami - a więc substancjami, które mogą być stosowane do produkcji narkotyków, program leczenia substytucyjnego realizowany przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej jak i niepubliczne po spełnieniu odpowiednich kryteriów jakości. 15 Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, Atr.15 23

24 Nowa ustawa synchronizuje wiele działań na różnych szczeblach struktury organizacyjnej państwa. Pozwala na kształtowanie polityki społecznej, gospodarczej, oświatowo - wychowawczej. Mimo to stan społecznej wiedzy na temat narkomanii nie jest jeszcze zadowalający. Ważne jest, że osoby zainteresowane nie są pozostawione same sobie i wiedzą dokąd się zwrócić o pomoc. Im więcej ludzi będzie partycypowało w rozwiązywaniu problemów i akceptacji działań naprawczych tym szybciej nastąpi poprawa zdrowia i bezpieczeństwa publicznego państwa Przyczyny zażywania narkotyków. Najczęstszym powodem sięgania po narkotyki jest ciekawość i presja grupy rówieśniczej. Wielu młodych ludzi również w ten sposób czuje się doroślejszymi, ważniejszymi, mądrzejszymi i ogólnie lepszymi niż czują się zazwyczaj. Narkotyki dają im fałszywe poczucie mocy. W takim wypadku zaczyna działać mechanizm tzw. rozdwojonego ja, czyli lubienia własnej osoby pod wpływem substancji psychoaktywnych zaś nieakceptowania jej na trzeźwo.niekiedy wynika to z niezadowolenia z siebie i swojego życia oraz z niskiego poczucia własnej wartości. Niejednokrotnie też przyczynami są napięcia i konflikty wewnętrzne związane z procesem dorastania młodego człowieka. Często przyczyną też może być zwykły stres i chęć tzw. ulżenia sobie. Wielokrotnie powodem też są problemy w szkole bądź w domu a także robienie na przekór dorosłym. Najczęstszym jednak powodem zażywania narkotyków jest nuda a co za tym idzie brak atrakcyjnych sposobów na spędzanie wolnego czasu. Zdaniem specjalistów istnieją pewne zachowawcze postawy zwiększające ryzyko narkomanii po stronie jednostki: niski poziom uspołecznienia, niski poziom odpowiedzialności, obniżony poziom poczucia własnej wartości. Do tego dochodzą te, które zwiększają uzależnienie narkotykowe: konflikty w rodzinie, obciążenie chorobami psychicznymi, wysoka tolerancja na substancje uzależniające, obecność środowiska patologicznego. Obok środowiska rodzinnego i rówieśniczego uczniowie zwracają uwagę na predystynujące zjawisko etykietowania w szkole polegające na braku tolerancji dla 24