pt.: Sadownictwo metodami ekologicznymi: Określenie dobrych praktyk ochrony przed szkodnikami i chorobami w ekologicznych uprawach sadowniczych.

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE z prowadzenia w 2015 r. badań podstawowych na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 lipca 2015 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz. U. z 2015 r. poz. 1170) pt.: Sadownictwo metodami ekologicznymi: Określenie dobrych praktyk ochrony przed szkodnikami i chorobami w ekologicznych uprawach sadowniczych. Realizowany przez: Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie finansowany zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 lipca 2015 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz. U. z 2015 r. poz. 1170) na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia r. nr: HORre-msz /15(458) Kierownik tematu: prof. dr hab. Ewa Solarska Główni wykonawcy: mgr inż. Izabela Podgórska, mgr inż. Marzena Marzec, dr hab. inż. Dominik Szwajgier, dr inż. Kamila Borowiec, mgr inż. Marcelina Olszak, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, EM-Farming Sebastian Podstawka

2 Cel realizacji tematu: Celem badań było opracowanie dobrych praktyk ochrony przed szkodnikami i chorobami w ekologicznej uprawie truskawki, maliny i czarnej porzeczki. Badania nad opracowaniem dobrych praktyk ochrony przed chorobami i szkodnikami przeprowadzone zostały na ekologicznych plantacjach maliny, truskawki i czarnej porzeczki, na których występowały problemy z ograniczaniem niektórych szkodników i chorób. Doświadczenia dla każdego z badanych gatunków roślin sadowniczych zrealizowano w układzie bloków losowych, w czterech powtórzeniach, na poletkach wielkości 20 m 2. Na każdej uprawie przeprowadzono co najmniej 6 zabiegów ochronnych przy użyciu probiotycznych mikroorganizmów z ekstraktami roślinnymi. Liczba zabiegów ochronnych uzależniona była od nasilenia występowania agrofagów na plantacji. Środki ochrony były zastosowane w doświadczeniu obejmującym zaplanowane poletka oraz na całej plantacji, gdyż takie postępowanie pozwoliło ocenić działanie najefektywniejszych środków na bazie ekstraktów z wrotyczu i innych roślin na dużej powierzchni oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się agrofagów, a szczególnie szkodników glebowych. Na plantacjach truskawki i maliny zastosowano następujące warianty zabiegów ochronnych: 1. Kontrola bez żadnych zabiegów ochronnych. 2. Preparat mikrobiologiczny z wrotyczem o nazwie Ema5 z wrotyczem produkowany w firmie EM-Farming Podstawka Sebastian do stosowania doglebowego i dolistnego w dawkach 10 l i 15 l na 1 ha, dopuszczony do stosowania w rolnictwie ekologicznym na podstawie rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 roku zał. nr II. 3. Preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. 4. Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM zastosowany na początku wegetacji doglebowo, a w kolejnych zabiegach dolistnie. 5. Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. Na plantacji czarnej porzeczki zastosowano następujące kombinacje: 1. Kontrola bez żadnych zabiegów ochronnych. 2. Preparat mikrobiologiczny z wrotyczem o nazwie Ema5 z wrotyczem produkowany

3 w firmie EM-Farming Podstawka Sebastian do stosowania doglebowego i dolistnego w dawkach 10 l i 15 l na 1 ha, dopuszczony do stosowania w rolnictwie ekologicznym na podstawie rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 roku zał. nr II. 3. Preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. 4. Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego i pokrzywy do stosowania doglebowego i dolistnego. 5. Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego i pokrzywy użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. Ilość cieczy roboczej wymaganej do oprysku doglebowego wyniosła od 400 do 1000 l/ha w zależności od wilgotności gleby, natomiast do oprysku dolistnego od 500 do 900 l/ha. Została określona faza rozwojowa (BBCH) każdej badanej rośliny sadowniczej każdorazowo w dniu zastosowania preparatu i zbierania danych służących do oceny jego skuteczności. Przed założeniem doświadczenia na każdej plantacji z badanymi owocami miękkimi została przeprowadzona lustracja w celu określenia stopnia zagrożenia przez szkodniki glebowe. Na polu o powierzchni 1 ha wyznaczono, po przekątnych pola, 32 punkty. W miejscach tych kopano dołki o wymiarach 25 cm (szerokość) x 25 cm (długość) x 30 cm (głębokość) w celu pobrania próbek ziemi, co odpowiadało to 2m 2 pola. Wybraną ziemię przesiewano przez sito i liczono szkodniki. W ten sposób określano zagęszczenie szkodników na 1 m 2 pola. Przyjęto, że próg ekonomicznej szkodliwości to 0,5 pędraka na 1m 2, 0,5 drutowca na 1m 2 i 5 larw opuchlaka na 1m 2 powierzchni. Dla maliny oraz porzeczki przeprowadzono 2 zabiegi ochronne przed kwitnieniem, 1 zabieg w trakcie kwitnienia i 1 zabieg po kwitnieniu oraz 2 zabiegi po zbiorze. Obecność pędraków i drutowców została oceniona wiosną oraz pod koniec sierpnia na podstawie pobranych prób glebowych, pobranych w liczbie 32 na każdy 1 ha plantacji. Ocena występowania na malinie szarej pleśni, zamierania pędów malin oraz antraknozy malin została przeprowadzona od kwitnienia do zbioru owoców. Obecność kwieciaka malinowca oraz kistnika malinowca została oceniona tuż przed kwitnieniem roślin. Ocenę przeprowadzono pobierając 4 próby po 50 losowo wybranych

4 kwiatostanów z plantacji o powierzchni 1 ha i strząsając z nich chrząszcze na podstawioną płytkę. Ocena występowania mszyc na malinach została przeprowadzona w dwóch terminach: przed kwitnieniem oraz po pełni kwitnienia pobierając każdorazowo 4 próby po 50 losowo wybranych pąków z plantacji o powierzchni 1 ha. W przypadku pryszczarka namaliniaka łodygowego obserwacje prowadzono w 3 terminach: w maju, w czerwcu oraz w pierwszej połowie lipca, natomiast efektywność zabiegów przeciwko temu agrofagowi oceniono po opadnięciu liści, około początku października. Ocena występowania tego szkodnika przeprowadzono w oparciu o każdorazowe pobranie 4 prób po losowo wybranych 50 pędów jednorocznych na plantacji 1 ha, natomiast ocena efektywności zabiegów polegała na przejrzeniu 200 losowo wybranych pędów (pod skórką w spękaniach i zranieniach pędów) na obecność jaj i larw szkodnika z powierzchni 1 ha. Obecność wielkopąkowca porzeczkowego oceniono przed kwitnieniem na przełomie marca/kwietnia przeglądając losowo wybrane krzewy na obecność galasowych pąków zasiedlonych przez szkodnika. Ocena występowania pryszczarka porzeczkowiaka kwiatowego polegająca na przejrzeniu 100 losowo wybranych kwiatostanów na plantacji 1 ha przeprowadzono podczas kwitnienia. Na początku maja oraz w połowie czerwca oceniono występowanie mszyc. Ocenie każdorazowo poddano 200 losowo wybranych pędów na 1 ha plantacji. Do ograniczania przeziernika porzeczkowca wykorzystano również dyspensery feromonowe, które we wcześniejszych badaniach przeprowadzonych przez autorów niniejszego wniosku wykazały bardzo dobrą skuteczność. Po kwitnieniu, od końca maja do początku sierpnia prowadzone były odłowy przeziernika porzeczkowca z użyciem pułapek feromonowych typu delta trójkątna. Ilość odłowionych motyli sprawdzano co tydzień. Od połowy czerwca do sierpnia/września oceniono występowanie pryszczarka porzeczkowca pędowego każdorazowo na 200 losowo wybranych pędach jednorocznych porzeczki. Próby 200 liści z losowo wybranych krzewów z plantacji 1 ha porzeczek na obecność przędziorka chmielowca pobierano dwa razy w miesiącu, od czerwca do września. Ocena występowania na roślinach porzeczki czarnej amerykańskiego mączniaka agrestu, antraknozy liści porzeczki, białej plamistość liści oraz rdzy wejmutkowo-porzeczkowej przeprowadzono w połowie lipca oraz w drugiej połowie sierpnia z zastosowaniem 5-stopniowej skali bonitacyjnej (1-brak objawów porażenia, 5- bardzo silne porażenie roślin). Ocena występowania szarej pleśni przeprowadzono podczas zbiorów owoców.

5 Analizę zdrowotności truskawki pod względem stopnia porażenia przez patogeny i uszkodzenia przez szkodniki przeprowadzono w następujący sposób: a) Ograniczanie szkodników Efektywność zabiegów ochronnych w aspekcie ograniczania szkodników glebowych oceniono pod koniec zbioru lub tuż po zbiorze owoców. Na każdym poletku wykopywano 6 losowo wybranych roślin. Rośliny wraz z glebą wrzucano na sito i przesiewano, co umożliwiło policzenie larw drutowców i pędraków oraz larw, poczwarek i chrząszczy opuchlaków. Wyniki opracowano statystycznie za pomocą metody analizy wariancji po przekształceniu wartości rzeczywistych wg funkcji y=log (x+1), gdzie x liczba osobników na sześciu roślinach. Przed kwitnieniem i na początku kwitnienia przeprowadzono obserwacje ograniczania przez stosowane preparaty kwieciaka malinowca. Ocenę tę przeprowadzono licząc strząśnięte chrząszcze z losowo wybranych kwiatostanów na podstawioną płytkę (3-4 próby po 50 kwiatostanów). Przyjęto, że próg ekonomicznej szkodliwości to 1-2 chrząszcze na kwiatostanów. W celu oceny liczebności przędziorka chmielowca pobrano 3-4 próby po 50 liści (po 1 liściu z rośliny). Liczbę znalezionych przędziorków dzielono przez liczbę zlustrowanych liści. Skuteczność stosowanej ochrony wyliczono według wzoru Abbotta. b) Ograniczanie chorób Ocena skuteczności ograniczania szarej pleśni: Dla każdego poletka, w każdym dniu pobierania próbek obliczono średnią liczbę zdrowych owoców (szacunkowo na podstawie ekstrapolacji liczby owoców określonej w próbkach o znanej masie) oraz średnią liczbę porażonych owoców (brązowe plamy, szara pleśń). Na podstawie tych danych oszacowano skuteczność badanych preparatów. Pierwszą ocenę występowania szarej pleśni przeprowadzono podczas pierwszego zbioru owoców, a kolejne podczas każdego następnego zbioru owoców, aż do końca głównych zbiorów. Ocenę skuteczności badanych biopreparatów w ograniczaniu białej plamistości liści truskawki wykonano w pierwszej dekadzie lipca według 6-stopniowej skali (0-brak porażenia, 5-porażenie ponad 50% powierzchni liścia) pobierając losowo po 30 liści z każdego poletka. W celu oceny występowania mączniaka prawdziwego truskawki pobrano 50 liści. Liście zebrano z młodych pędów wybranych losowo z roślin ze środka każdego poletka. Oceniono porażoną powierzchnię każdego liścia wyrażoną w procentach i na tej podstawie określono średnią powierzchnię porażenia liści dla każdego poletka. Ocenę przeprowadzono jednorazowo 8-10 dni po ostatnim zabiegu.

6 truskawka Cel realizacji tematu: Celem badań było opracowanie dobrych praktyk ochrony ekologicznej plantacji truskawki przed szkodnikami i chorobami z wykorzystaniem preparatów z probiotycznymi mikroorganizmami oraz fermentowanych ekstraktów roślinnych. Omówienie przebiegu badań: Doświadczenie wykonano na produkcyjnej plantacji truskawki (Fragaria ananassa Duchesne) uprawianej w ekologicznym systemie produkcji. Jako środek ochrony rośliny użyto probiotyczne mikroorganizmy z ekstraktami roślinnymi z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego oraz pokrzywy. Doświadczenie wykonano w układzie bloków losowych w 4 powtórzeniach, na poletkach o powierzchni 20 m2. Dla każdego obiektu wykonano 6 zabiegów ochronnych dolistnie oraz doglebowo: 2 zabiegi ochronne przed kwitnieniem, 1 zabieg w trakcie kwitnienia i 1 zabieg po kwitnieniu oraz 2 zabiegi po zbiorze. Zastosowano następujące warianty zabiegów ochronnych: 1. Kontrola bez żadnych zabiegów ochronnych. 2. Preparat mikrobiologiczny z wrotyczem o nazwie Ema5 z wrotyczem produkowany w firmie EM-Farming Podstawka Sebastian do stosowania doglebowego i dolistnego w dawkach 10 l i 15 l na 1 ha, dopuszczony do stosowania w rolnictwie ekologicznym na podstawie rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 roku zał. nr II. 3. Preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. 4. Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM zastosowany na początku wegetacji doglebowo, a w kolejnych zabiegach dolistnie. 5. Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. Zabiegi wykonywano wieczorem lub wcześnie rano, gdyż środki biologiczne wykazują mniejszą skuteczność, gdy są aplikowane przy świetle słonecznym. Dokładne i częste lustracje plantacji pozwoliły na precyzyjne określanie występowania agrofagów i podjęcie decyzji o sposobie ich zwalczania.

7 Zabiegi ochronne na truskawce przeprowadzono w następujących dniach i fazach BBCH: I zabieg BBCH II zabieg BBCH III zabieg BBCH IV zabieg BBCH V zabieg BBCH 86 VI zabieg BBCH 88 Przed założeniem doświadczenia została przeprowadzona lustracja w celu określenia stopnia zagrożenia przez szkodniki glebowe. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji znaleziono średnio 3 pędraki na 1m 2, przy progu szkodliwości wynoszącym 0,5 szt./1m 2. Szkodnik w takiej liczebności spowodował placowe zamieranie roślin, które obserwowano do końca maja. Na częściach nadziemnych stwierdzono żerowanie kwieciaka malinowca (Anthonomus rubi). Próg zagrożenia tym szkodnikiem wynosi 2 chrząszcze na 200 kwiatostanów. Na obiektach objętych doświadczeniem próg zagrożenia został przekroczony. Skuteczność zwalczania tego szkodnika przy użyciu badanych preparatów była bardzo dobra, przy czym najlepsza z wykorzystaniem Ema5 z wrotyczem oraz preparatu sporządzonego poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą i po ostudzeniu dodanie probiotycznych mikroorganizmów. Zastosowanie badanych biopreparatów znacznie obniżyło procent uszkodzonych kwiatów przez larwy kwieciaka malinowca. Najlepszą skuteczność w ograniczaniu żerowania kwieciaka malinowca (Anthonomus rubi) wykazały Ema5 z wrotyczem, preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą i po ostudzeniu dodanie probiotycznych mikroorganizmów oraz preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą. Skuteczność tych preparatów była wysoka i wynosiła powyżej 82%. Tabela A-1. Skuteczność zwalczania kwieciaka malinowca (Anthonomus rubi) na truskawce odmiany Senga Sengana Lp. Obiekt % uszkodzonych kwiatów skuteczność [%] 1 Kontrola 20-2 Ema5 z wrotyczem Preparat sporządzony poprzez 1,5 92,5 gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM)

8 4 Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM 5 Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą 5,5 72,5 3,5 82,5 Ocenę występowania szarej pleśni przeprowadzono podczas zbiorów. W celu określenia skuteczności działania preparatów probiotycznych liczono wszystkie porażone owoce na 25 roślinach/poletko w 4 powtórzeniach w porównaniu do kombinacji ochronnej. Tabela A-2. Skuteczność badanych preparatów w zwalczaniu szarej pleśni truskawki odmiany Senga Sengana Lp. Obiekt BBCH BBCH BBCH 89 % porażon ych owoców skuteczn ość [%] % porażon ych owoców skuteczno ść [%] % porażon ych owoców skuteczn ość [%] 1 Kontrola 4,5-4, Ema5 z wrotyczem 0,5 88,89 0,5 89,47 0, Preparat sporządzony 0,5 88,89 0,5 89,47 0,25 95 poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) 4 Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM 5 Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą 0,75 83,33 0,75 84,21 0,5 90 0,5 88,89 0,5 89,47 0,25 95 Najlepszą efektywność w ograniczaniu szarej pleśni wykazały: Preparat Ema5 z wrotyczem, preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu wrotyczu z wodą z dodatkiem PM, oraz preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty naprzemiennie z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu wrotyczu z wodą. Skuteczność tych preparatów przy ostatniej obserwacji wynosiła 95%. Biologiczną efektywność badanych preparatów w zwalczaniu białej plamistości liści truskawki oceniano na podstawie porażonych liści wg 6- stopniowej skali: 0 rośliny zdrowe,

9 1 (1%powierzchni liścia z plamami), 2 (1-5%), 3 (5-20%), 4 (20-50%), 5 (powyżej 50%). Tabela A-3. Skuteczność badanych preparatów w zwalczaniu białej plamistości liści truskawki odmiany Senga Sengana Lp. Obiekt % porażonych liści skuteczność [%] 1 Kontrola 13,5-2 Ema5 z wrotyczem 1,75 87,03 3 Preparat sporządzony poprzez 2 85,19 gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) 4 Preparat Ema5 z wrotyczem 1,75 87,03 z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM 5 Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na 2,5 81,48 przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą Wszystkie zastosowane preparaty biologiczne skutecznie ograniczały występowanie białej plamistości liści truskawki oraz szarej pleśni na owocach. Najwyższą skuteczność w ograniczaniu białej plamistości liści truskawki wykazał preparat Ema5 z wrotyczem oraz kombinacja preparatu: Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM. Skuteczność tych preparatów wynosiła ponad 87%. Dobre wyniki wykazał również preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM), jego skuteczność wyniosła ponad 85%. Tabela A-4. Skuteczność badanych preparatów w zwalczaniu czerwonej plamistości liści truskawki odmiany Senga Sengana Lp. Obiekt % porażonych liści Skuteczność [%] 1 Kontrola 9-2 Ema5 z wrotyczem 2 77,78 3 Preparat sporządzony poprzez 2,5 72,22 gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) 4 Preparat Ema5 z wrotyczem 1,5 83,33 z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM 5 Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na 1,5 83,33 przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą Najwyższą skuteczność w ograniczaniu czerwonej plamistości liści truskawki wykazały preparaty: Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM oraz

10 preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty naprzemiennie z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą. Najkorzystniejszym działaniem przeciwko chorobom i szkodnikom truskawki cechuje się preparat Ema5 z wrotyczem lub preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą i po ostudzeniu dodanie probiotycznych mikroorganizmów (PM). W przypadku występowania białej plamistości liści truskawki wskazane jest stosować Ema5 z wrotyczem z dodatkiem fermentowanego ekstraktu z pokrzywy z PM przed kwitnieniem i w okresie kwitnienia truskawki, gdyż ten preparat wykazał największą efektywność przeciw tej chorobie. Efektywnym preparatem ograniczającym występowanie czerwonej plamistości liści jest preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM. Preparat ten daje dobre wyniki również przy stosowaniu naprzemiennym z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą.

11 malina Cel realizacji tematu: Celem badań było opracowanie dobrych praktyk ochrony ekologicznej plantacji maliny przed szkodnikami i chorobami z wykorzystaniem preparatów z probiotycznymi mikroorganizmami oraz fermentowanych ekstraktów roślinnych. Omówienie przebiegu badań: Doświadczenie wykonano na produkcyjnej plantacji maliny (Rubus L.) uprawianej w ekologicznym systemie produkcji. Jako środek ochrony rośliny użyto probiotyczne mikroorganizmy z ekstraktami roślinnymi z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego oraz pokrzywy. Doświadczenie wykonano w układzie bloków losowych w 4 powtórzeniach, na poletkach o powierzchni 20 m2. Dla każdego obiektu wykonano 6 zabiegów ochronnych dolistnie oraz doglebowo: 2 zabiegi ochronne przed kwitnieniem, 1 zabieg w trakcie kwitnienia i 1 zabieg po kwitnieniu oraz 2 zabiegi po zbiorze. Zastosowano następujące warianty zabiegów ochronnych: 1. Kontrola bez żadnych zabiegów ochronnych. 2. Preparat mikrobiologiczny z wrotyczem o nazwie Ema5 z wrotyczem produkowany w firmie EM-Farming Podstawka Sebastian do stosowania doglebowego i dolistnego w dawkach 10 l i 15 l na 1 ha, dopuszczony do stosowania w rolnictwie ekologicznym na podstawie rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 roku zał. nr II. 3. Preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. 4. Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM zastosowany na początku wegetacji doglebowo, a w kolejnych zabiegach dolistnie. 5. Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. Zabiegi wykonywano wieczorem lub wcześnie rano, gdyż środki biologiczne wykazują mniejszą skuteczność, gdy są aplikowane przy świetle słonecznym. Dokładne i częste lustracje plantacji pozwoliły na precyzyjne określanie występowania agrofagów i podjęcie decyzji o sposobie ich zwalczania.

12 Obecność pędraków, drutowców i opuchlaków została oceniona wiosną oraz pod koniec sierpnia na podstawie pobranych prób glebowych, pobieranych w liczbie 32 na każdy 1 ha plantacji. Przed kwitnieniem roślin na przełomie maja i czerwca oceniono obecność kwieciaka malinowca (Anthonomus rubi) i kistnika malinowca (Byturus tomentosus) pobierając 4 próby po 50 losowo wybranych kwiatostanów z plantacji strząsając z nich chrząszcze na podstawioną płytkę. Ocena występowania mszycy malinowej (Aphis idaei) zastała przeprowadzona w dwóch terminach przed kwitnieniem i w pełni kwitnienia, pobierając każdorazowo 4 próby po 50 losowo wybranych pąków z plantacji o powierzchni 1 ha. W przypadku pryszczarka namalinika łodygowego (Resseliella theobaldi) obserwacje przeprowadzono w trzech terminach w końcu maja, połowie czerwca i połowie lipca, natomiast efektywność zabiegów przeciwko temu agrofagowi została oceniona po opadnięciu liści, na początku października. Ocena występowania tego szkodnika została przeprowadzona w oparciu o każdorazowe pobranie 4 prób po losowo wybranych 50 pędów jednorocznych na plantacji 1 ha, natomiast ocena efektywności zabiegów polegała na przejrzeniu 200 losowo wybranych pędów (pod skórką w spękaniach i zranieniach pędów) na obecność jaj i larw szkodnika z powierzchni 1 ha. Ocenę występowania chorób: zamieranie pędów maliny (Didymella applanota) antraknozy (Plectodiscella veneta Burkh), szarej pleśni (Bortytis cirenea) i rdzy malin (Phragmidium rubi) przeprowadzono w połowie lipca oraz w drugiej połowie sierpnia. Przed założeniem doświadczenia została przeprowadzona lustracja w celu określenia stopnia zagrożenia przez szkodniki glebowe. Na plantacji maliny nie stwierdzono obecności drutowców i opuchlaków. Zagęszczenie pędraków na 1 m 2 plantacji wynosiło 0,21 szt. co było poniżej progu ekonomicznej szkodliwości. Obecność kwieciaka malinowca (Anthonomus rubi) i kistnika malinowca (Byturus tomentosus) oceniono przed kwitnieniem roślin. Kwieciaka malinowa nie stwierdzono, a skuteczność ograniczania kistnika malinowa przedstawiono w tabeli B-1. Tabela B-1. Skuteczność zwalczania kistnika malinowca (Byturus tomentosus) w malinie odmiany odmiany Polana Lp. Obiekt Liczba uszkodzonych kwiatów [%] Skuteczność [%] 1 Kontrola 15,25-2 Ema5 z wrotyczem 1,50 90,16 3 Preparat sporządzony poprzez 1,75 88,52 gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM)

13 4 Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM 5 Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą 3,00 80,33 2,5 83,61 Rys. B-1. Skuteczność badanych preparatów w zwalczania kistnika malinowca (Byturus tomentosus) w malinie odmiany odmiany Polana Zastosowanie badanych biopreparatów znacznie obniżyło liczbę uszkodzonych kwiatów. Największą skuteczność w ograniczaniu kistnika malinowca (Byturus tomentosus) ponad 90 % wykazał preparat Ema5 z wrotyczem. Efektywny okazał się również preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM), który ograniczał kistnika malinowca w 88,52 %. Mszyce i pryszczarek namaliniak łodygowy nie wystąpiły na plantacji. Obserwacje chorób maliny były prowadzone od połowy lipca do drugiej połowy sierpnia. Obserwowano antraknozę w niewielkim nasileniu do 2%, nie stwierdzono zamierania pędów maliny i szarej pleśni. Chorobą, która wystąpiła na plantacji była rdza malin. Biologiczną efektywność badanych preparatów w zwalczaniu rdzy malin oceniano na podstawie porażonych liści wg 5-stopniowej skali: 0 rośliny zdrowe, 1 (1% powierzchni liścia z plamami), 2 (1-5%), 3 (5-20%), 4 (20-50%), 5 (powyżej 50%). Tabela B-2. Skuteczność badanych preparatów w zwalczaniu rdzy malin (Phragmidium rubi) na roślinach maliny odmiany Polana Lp. Obiekt % porażonych liści skutecz ność [%] % porażonych liści skutecz ność [%] 1 Kontrola Ema5 z wrotyczem 4,5 84,48 8,25 83,16

14 3 Preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) 4 Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM 5 Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą 4,75 83,62 8,5 82, ,55 4,75 90,31 0,75 97,41 4,25 91,33 Najlepszą efektywność w zwalczaniu rdzy maliny wykazały preparaty Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą oraz Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM). W przypadku tych preparatów skuteczności wynosiły kolejno 97,41% i 96,55% (tabela B-2). Podsumowując, badane preparaty efektywnie działały przeciwko chorobom i szkodnikom maliny. Ich skuteczność była wysoka i w każdym przypadku wynosiła ponad 80 %. W zwalczaniu szkodników najlepszym preparatem był Ema5 z wrotyczem, natomiast w ograniczaniu rdzy maliny preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą, ze skutecznością ponad 97%.

15 czarna porzeczka Cel realizacji tematu: Celem badań było opracowanie dobrych praktyk ochrony ekologicznej plantacji czarnej porzeczki przed szkodnikami i chorobami z wykorzystaniem preparatów z probiotycznymi mikroorganizmami oraz fermentowanych ekstraktów roślinnych. Omówienie przebiegu badań: Doświadczenie wykonano na produkcyjnej plantacji czarnej porzeczki (Ribes nigrum L.) uprawianej w ekologicznym systemie produkcji. Jako środek ochrony rośliny użyto probiotyczne mikroorganizmy z ekstraktami roślinnymi z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego oraz pokrzywy. Doświadczenie wykonano w układzie bloków losowych w 4 powtórzeniach, na poletkach o powierzchni 20 m 2. Dla każdego obiektu wykonano 6 zabiegów ochronnych dolistnie oraz doglebowo: 2 zabiegi ochronne przed kwitnieniem, 1 zabieg w trakcie kwitnienia i 1 zabieg po kwitnieniu oraz 2 zabiegi po zbiorze. Zastosowano następujące warianty zabiegów ochronnych: 1. Kontrola bez żadnych zabiegów ochronnych. 2. Preparat mikrobiologiczny z wrotyczem o nazwie Ema5 z wrotyczem produkowany w firmie EM-Farming Podstawka Sebastian do stosowania doglebowego i dolistnego w dawkach 10 l i 15 l na 1 ha, dopuszczony do stosowania w rolnictwie ekologicznym na podstawie rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 roku zał. nr II. 3. Preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. 4. Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego i pokrzywy do stosowania doglebowego i dolistnego. 5. Preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego i pokrzywy użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. Ilość cieczy roboczej do oprysku doglebowego wynosiła od 400 do 1000 l/ha w zależności od wilgotności gleby, natomiast do oprysku dolistnego od 500 do 900 l/ha.

16 Dodatkowo w badaniu użyto dyspenserów feromonowych w celu ograniczania liczebności przeziernika porzeczkowca w ilości 300 szt/ha rozwieszanych równomiernie na całym obszarze doświadczenia, ze wzmocnionymi skrajnymi rzędami, bezpośrednio przed wiosennym lotem motyli. Przed założeniem doświadczenia na plantacji przeprowadzono lustrację w celu określenia stopnia zagrożenia przez szkodniki glebowe oraz występujące na roślinach. Obecność opuchlaków nie została stwierdzona. Oceniono obecność wielkopąkowca porzeczkowego (Cecidophyes ribis / Eriophyes ribis / Phytoptus ribis) przed kwitnieniem na przełomie marca/kwietnia przeglądając losowo wybrane krzewy na obecności galasowych pąków zasiedlonych przez szkodnika. Ocena występowania pryszczarka porzeczkowiaka kwiatowego (Dasineura ribis) polegająca na przejrzeniu 100 losowo wybranych kwiatostanów na plantacji 1 ha została przeprowadzona podczas kwitnienia. Na początku maja oraz w połowie czerwca oceniono występowanie mszyc, każdorazowo oceniając 200 losowo wybranych pędów na 1 ha plantacji. Od połowy czerwca do sierpnia/września oceniano występowanie pryszczarka porzeczkowca pędowego (Thomasiniana ribis) każdorazowo na 200 losowo wybranych pędach jednorocznych porzeczki. Próby 200 liści z losowo wybranych krzewów z plantacji 1 ha porzeczek na obecność przędziorka chmielowca (Tetranychus urticae) pobierano dwa razy w miesiącu, od czerwca do września. Do ograniczania przeziernika porzeczkowca (Synanthedon tipuliformis Clerck) wykorzystano dodatkowo dyspensery feromonowe. Po kwitnieniu, od końca maja do początku sierpnia prowadzono odłowy przeziernika porzeczkowca z użyciem pułapek feromonowych typu delta - trójkątna. Ilość odłowionych motyli sprawdzano co tydzień. Jesienią prowadzono dodatkowo analizę występowania larw wewnątrz pędów jedno- oraz wieloletnich oraz oceniono uszkodzenia pędów. Ocena występowania amerykańskiego mączniaka agrestu, antraknozy, białej plamistość liści oraz rdzy wejmutkowo-porzeczkowej została przeprowadzona wg 5-punktowej skali (1 - brak objawów porażenia, 5 - bardzo silne porażenia roślin) została przeprowadzona w połowie lipca oraz w drugiej połowie sierpnia. Przeprowadzono również ocenę występowania szarej pleśni podczas zbioru owoców. Wyniki badań: Obecność wielkopąkowca porzeczkowego stwierdzono na początku sezonu wegetacyjnego i określono ją, jako bardzo niski poziom bez istotnych różnic między poletkami. Nie udało się stwierdzić jaki wpływ mają badane preparaty na wielkość populacji szkodnika. Kompleksowa ocena ograniczenia zasiedlania pędów czarnej porzeczki będzie możliwa dopiero wiosną

17 przyszłego roku. Pryszczarek porzeczkowiec pędowy oraz pryszczarek porzeczkowiak kwiatowego nie został zaobserwowany. Obecność przędziorka chmielowca została określona jako średni poziom z tendencją do niskiego. Tabela C-1. Skuteczność w ograniczaniu występowania przędziorka chmielowca. obiek t czerwiec lipiec sierpień wrzesień średnia wystąpien ia agrofaga skuteczno średnia skuteczno średnia skuteczno średnia skuteczno ść wg wystąpien ść wg wystąpien ść wg Abbotta [%] ia agrofaga Abbotta [%] ia agrofaga Abbotta [%] wystąpien ść wg ia agrofaga Abbotta [%] 1 5,25 6,00 5,25 4,75 2 2,25 57,14 1,25 79,17 0,50 90,48 0,25 94,74 3 1,75 66,67 2,00 66,67 0,75 85,71 0,25 94,74 4 1,25 76,19 1,25 79,17 1,25 76,19 1,00 78,95 5 1,50 71,43 1,50 75,00 1,25 76,19 0,50 89,47 Dla preparatu 2 wykazano najwyższą skuteczność w zwalczaniu przędziorka chmielowca. Mszyce, (Aphis schneideri) oraz (Cryptomyzus ribis L.), nie były obserwowane. Zastosowanie dyspenserów feromonowych na plantacjach czarnej porzeczki ograniczyło występowanie przeziernika porzeczkowego. Nie stwierdzono odłowionych owadów w pułapki feromonowe po wywieszeniu dyspenserów na terenie objętym doświadczeniem. Tabela C-2. Skuteczność stosowania dyspenserów feromonowych [%] Skuteczność stosowania dyspenserów larwy uszkodzenia pędów feromonowych [%] liczona pędy > 1 rok pędy < 1 rok pędy > 1 rok pędy < 1 rok równaniem Abbotta wiosna ,25 79,85 87,45 100,00 jesień ,43 100,00 95,30 100,00 Tabela C-3. Średnia ilość agrofaga na 1 krzewie z 5 ocenianych pędów na każdym z 20 krzewów porzeczki czarnej Ilość larwy uszkodzenia pędów pędy > 1 rok pędy < 1 rok pędy > 1 rok pędy < 1 rok wiosna ,20 0,35 1,55 0,6 jesień ,45 0,05 0,8 0,15

18 Rysunek C-1. Spadek masy dozowników feromonowych od czerwca do października 2015 [g]. Obserwacje chorób czarnej porzeczki były prowadzone od końca maja, natomiast zbiór porzeczek odbył się na początku lipca. Przed zbiorami antraknoza, rdza wejmutkowoporzeczkowa, amerykański mączniak agrestu oraz biała plamistość liści porzeczki były obserwowane. Ocenę występowania szarej pleśni przeprowadzono bezpośrednio przed zbiorem owoców. Choroba nie została stwierdzona. Antraknoza doprowadziła silnego porażenia liści porzeczki. Nie stwierdzono znaczącego ograniczenia wzrostu roślin spowodowanego występowaniem chorób, a jedynie ich słabszy rozwój, a właściwie zahamowanie wzrostu związane z niesprzyjającymi warunkami pogodowymi tj. bardzo wysokimi temperaturami oraz suszą. Tabela C-4. Skuteczność w ograniczaniu antraknozy czarnej porzeczki. obiekt przed zbiorem lipiec druga połowa sierpnia średnie skuteczność średnie skuteczność średnie skuteczność porażenie wg Abbotta porażenie wg Abbotta porażenie wg Abbotta wg skali [%] wg skali [%] wg skali [%] oceny oceny oceny 1 4,00 4,50 4,50 2 3,75 16,67 4,00 11,11 4,00 11,11 3 3,75 16,67 3,75 16,67 3,75 16,67 4 2,50 44,44 2,75 38,89 2,75 38,89 5 2,25 50,00 2,50 44,44 2,75 38,89

19 Rdza wejmutkowo-porzeczkowa nie była dominującą chorobą w sezonie wegetacyjnym 2015 r. na obiektach doświadczalnych. Jej poziom oceniono jako niski. Tabela C-5. Skuteczność w ograniczaniu rdzy wejmutkowo-porzeczkowej. obiekt przed zbiorem lipiec druga połowa sierpnia średnie skuteczność średnie skuteczność średnie skuteczność porażenie wg Abbotta porażenie wg Abbotta porażenie wg Abbotta wg skali [%] wg skali [%] wg skali [%] oceny oceny oceny 1 2,00 2,25 2,25 2 1,75 12,5 1,75 12,5 1,75 12,5 3 1,25 37,5 1,25 37,5 1,50 25,0 4 1,25 37,5 1,50 25,0 1,50 25,0 5 1,25 37,5 1,25 37,5 1,50 25,0 W obu przypadkach najlepsze wyniki uzyskano przy zastosowaniu kombinacji 5 tj. preparatu Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego i pokrzywy użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. Przed zbiorem nie zaobserwowano porażenia amerykańskim mączniakiem agrestu. Występowały pojedyncze ogniska choroby do 15% porażenia liścia na pojedynczych roslinach, bez istotnych różnic pomiędzy poletkami. Również w niewielkim stopniu wystąpiła biała plamistość liści porzeczki. Najskuteczniejszym preparatem w jej ograniczaniu był preparat Ema5 z wrotyczem oraz preparat sporządzony poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego wykazując skuteczność na poziomie prawie 65 %.

20 Rys C-2. Skuteczność w ograniczaniu białej plamistości liści porzeczki. Podsumowując, najlepsze działanie zarówno przeciwko chorobom jak i szkodnikom miało zastosowanie preparatu Ema5 z wrotyczem oraz preparatu Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego i pokrzywy użyty na przemian z preparatem sporządzonym poprzez gotowanie granulatu z wrotyczu z wodą w dawce 10 kg granulatu na 1 ha z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) do stosowania doglebowego i dolistnego. Również metoda dezinformacji samców przeziernika porzeczkowca przy użyciu dyspenserów feromonowych okazała się efektywna.

21 Określenie zdolności do hamowania aktywności acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy przez wystandaryzowane wyciągi wodne z owoców maliny, truskawki i porzeczki czarnej. Badania polegały na wytworzeniu wodnych wyciągów z próbek owoców, które zostały wyprodukowane w ramach projektu. Wodne wyciągi są odpowiednikiem produktów spożywanych przez człowieka (dżemy, kompoty, marmolady itp. oparte są na wodzie jako rozpuszczalniku), przy czym została określona zawartość związków fenolowych ogółem w każdej próbce. Zostało zbadane hamowanie aktywności acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy przez każdy wodny wyciąg z owocu (metoda spektrofotometryczna). Na podstawie uzyskanych wyników określono korelację danego zabiegu agrotechnicznego ze zdolnością do hamowania aktywności acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy. Ponadto, wykonano ekstrakty etanolowe z próbek owoców, w celu wyczerpującej (całkowitej) ekstrakcji związków fenolowych do roztworu. Określono korelację danego zabiegu agrotechnicznego z zawartością związków fenolowych ogółem. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji. Cel analizy: określenie zawartości związków fenolowych ogółem w próbkach owoców truskawki, maliny i czarnej porzeczki określenie zdolności do hamowania aktywności acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy przez wodne wyciągi z owoców truskawki, maliny i czarnej porzeczki określenie, czy istnieje związek pomiędzy zawartością związków fenolowych ogółem w próbkach owoców i zdolnością do hamowania aktywności acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy przez wodne wyciągi z owoców wytworzenie wodno-etanolowego ekstraktu z owocu charakteryzującego się najlepszym stosunkiem: hamowanie aktywności acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy / zawartość związków fenolowych ogółem jakościowa analiza chromatograficzna wodno-etanolowego ekstraktu z owocu charakteryzującego się najlepszym stosunkiem: hamowanie aktywności

22 acetylocholinoesterazy i butyrylocholinoesterazy / zawartość związków fenolowych ogółem (w skali preparatywnej i analitycznej) Przygotowanie wodnych wyciągów z owoców Naważkę ok. 50 g owoców truskawki (odważoną z dokładnością 0,02 g) roztarto w moździerzu do formy jednolitej masy. Następnie w probówce polipropylenowej (10 cm 3 ) odważono 1 g miazgi owocu (z dokładnością do 0,01 g) i dodano 2 cm 3 buforu Tris-HCl (50 mmol/dm 3, ph 8.0, odważone z dokładnością 0,01). W przypadku dwóch pozostałych owoców, do ok. 50 g naważki owocu (odważonej z dokładnością 0,02 g) dodano taką samą naważkę buforu Tris-HCl (50 mmol/dm 3, ph 8.0) i roztarto w moździerzu do formy jednolitej masy. Następnie w probówce polipropylenowej (10 cm 3 ) odważono 2 g miazgi owocu (z dokładnością do 0,01 g) i dodano 1 cm 3 buforu Tris-HCl (50 mmol/dm 3, ph 8.0, odważoną z dokładnością 0,01 g), aby w przypadku wszystkich trzech owoców uzyskać takie samo rozcieńczenie (3x m/m). Homogenne próbki rozcieńczone buforem wirowano w probówkach typu Eppendorf (1,5 cm 3, g, 4 o C, 10 min). Klarowny supernatant użyto do badań bezpośrednio po wytworzeniu. Oznaczanie ogólnej zawartości związków fenolowych Analizę wykonano wg metody Folin i Ciocalteu (1927) z niewielkimi modyfikacjami. Próbkę klarownego supernatantu (0,003 cm 3 ) zmieszano z 0,3 cm 3 odczynnika Folina-Ciocalteu (0,2 mol/dm 3 ) a po minucie dodano 1,2 cm 3 20% (w/v) roztworu Na 2 CO 3, następnie próbki inkubowano w ciemności przez 2 godziny i zmierzono absorbancję przy długości fali 760 nm. Zawartości związków fenolowych obliczono na podstawie krzywej kalibracyjnej o wzorze y=0,0661x (y = absorbancja, x = zawartość kwasu galusowego µg/0,003 cm 3 ), wykonanej w oparciu o serię rozcieńczeń kwasu galusowego w zakresie od 0 do 21,8 µg kwasu/0,003 cm 3. Analizę wykonano w ośmiu powtórzeniach dla każdego wariantu doświadczalnego. Analizę statystyczną wykonano przy użyciu programu STATISTICA 6.0, (StatSoft, Kraków, Polska). Wyniki przedstawiono jako średnie z odchyleniami standardowymi. Różnice między średnimi z grup analizowno testem jednoczynnikowej analizy wariancji (test Tukey a) z P przyjętym na poziomie < 0,05. Najwyższą zawartość związków fenolowych stwierdzono w ekstraktach z różnych plantacji porzeczki czarnej. Nie stwierdzono jednak istotnych statystycznie (P < 0,05) różnic między zawartością związków fenolowych ogółem pomiędzy ekstraktami przygotowanymi z owoców porzeczki z poszczególnych plantacji, tj. kontrolnej oraz plantacji, w których

23 wykorzystywano ekologiczne zabiegi ochronne. Na uwagę zasługuje jednak podwyższona zawartość związków fenolowych ogółem w ekstraktach z owoców porzeczki z plantacji ekologicznych wykorzystujących preparat "Ema5 z wrotyczem" łącznie z fermentowanym ekstraktem z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego i pokrzywy z preparatem z gotowanego granulatu z wrotyczu z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM) (13,28 ± 0,24 µg zw. fenol./3 µl ekstraktu) w porównaniu do owoców z plantacji kontrolnej (11,33 ± 0,59 µg zw. fenol./3 µl ekstraktu). W przebadanych ekstraktach z owoców maliny najwyższą zawartość związków fenolowych stwierdzono w przypadku owoców z plantacji kontrolnej (6,53 ± 0,06 µg zw. fenol./3 µl ekstraktu). Zawartość związków fenolowych ogółem nie różniła się w sposób istotny statystycznie (P < 0,05) od kontroli w przypadku plantacji owoców, na których wykorzystywano ekologiczne zabiegi ochronne: preparat Ema5 z wrotyczem (5,85 ± 0,18 µg zw. fenol./3 µl ekstraktu) oraz preparat Ema5 z wrotyczem z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM używany na przemian z preparatem z gotowanego granulatu z wrotyczu z dodatkiem PM (5,51 ± 0,17 µg zw. fenol./3 µl ekstraktu). W przypadku pozostałych plantacji wykorzystujących ekologiczne zabiegi ochronne, tj. preparat z gotowanego granulatu z wrotyczu z dodatkiem PM lub preparat "Ema5 z wrotyczem" z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM, stwierdzono statystycznie istotnie (P < 0,05) niższą zawartość związków fenolowych ogółem. Brak istotnych statystycznie (P < 0,05) różnic między zawartością związków fenolowych ogółem w ekstraktach przygotowanych z owoców truskawki z plantacji kontrolnej, a ekstraktami z owoców z plantacji, w których wykorzystywano ekologiczne zabiegi ochronne. Na uwagę zasługuje jednak podwyższona zawartość związków fenolowych ogółem w ekstraktach z owoców truskawek z plantacji ekologicznych wykorzystujących następujące zabiegi: użycie preparatu "Ema5 z wrotyczem" z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM (2,55 ± 0,18 µg zw. fenol./3 µl ekstraktu) oraz zastosowanie preparatu "Ema5 z wrotyczem" z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM na przemian z preparatem z gotowanego granulatu z wrotyczu z dodatkiem PM (2,51 ± 0,00 µg zw. fenol./3 µl ekstraktu) w porównaniu do przebadanej plantacji kontrolnej (2,22 ± 0,17 µg zw. fenol./3 µl ekstraktu).

24 Tabela 1. Wpływ wybranych ekologicznych zabiegów ochronnych na zawartość związków fenolowych ogółem w ekstraktach z owoców truskawki, maliny i porzeczki czarnej Zawartość związków fenolowych ogółem [µg związków fenolowych/3 µl badanego ekstraktu] Truskawka Malina Porzeczka czarna T1 2,22 ± 0,17 a M1 6,53 ± 0,06 c P1 11,33 ± 0,59 a T2 2,10 ± 0,18 a M2 5,85 ± 0,18 bc P2 10,72 ± 0,63 a T3 2,16 ± 0,12 a M3 4,25 ± 0,06 a P3 11,87 ± 0,63 a T4 2,55 ± 0,18 a M4 5,00 ± 0,12 ab P4 10,61 ± 0,41 a T5 2,51 ± 0,00 a M5 5,51 ± 0,17 bc P5 13,28 ± 0,24 a Zastosowane ekologiczne zabiegi ochronne w przypadku uprawy truskawki (T) i maliny (M): 1. Uprawa kontrolna, bez zabiegów ochronnych; 2. Zastosowanie preparatu mikrobiologiczny z wrotyczem ("Ema5 z wrotyczem"); 3. Zastosowanie preparatu z gotowanego granulatu z wrotyczu z dodatkiem probiotycznych mikroorganizmów (PM); 4. Zastosowanie preparatu "Ema5 z wrotyczem" z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM; 5. Zastosowanie preparatu "Ema5 z wrotyczem" z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM użyty na przemian z preparatem z gotowanego granulatu z wrotyczu z dodatkiem PM. Zastosowane ekologiczne zabiegi ochronne w przypadku uprawy porzeczki czarnej: P1. Uprawa kontrolna, bez zabiegów ochronnych; P2. Zastosowanie preparatu "Ema5 z wrotyczem"; P3. Zastosowanie preparatu z gotowanego granulatu z wrotyczu z dodatkiem PM; P4. Zastosowanie preparatu "Ema5 z wrotyczem" z fermentowanym ekstraktem z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego i pokrzywy; P5. Zastosowanie preparatu "Ema5 z wrotyczem" z fermentowanym ekstraktem z wrotyczu, mniszka lekarskiego, mleczu polnego i pokrzywy użyty na przemian z preparatem z gotowanego granulatu z wrotyczu z dodatkiem PM. Oznaczenie zdolności do hamowania aktywności ChE (cholinoesteraz) Do oznaczenia wykorzystano metodę Ellmana [Ellman i in. 1961] z własnymi modyfikacjami. Roztwory odczynników sporządzano w buforze Tris-HCl (100 mmol/dm 3, ph 8,0). Składnikami mieszaniny reagującej były: 0,035 cm 3 analizowanej próby (wodne wyciągi z owoców truskawki, maliny i porzeczki czarnej), 0,035 cm 3 acetylotiocholiny (ATCh) albo butyrylotiocholiny (BTCh; 1,5 mmol/dm 3 ), 0,194 cm 3 kwasu 5,5 -ditio-2-nitrobenzenowego (0,3 mmol/dm 3 DTNB z 10 mmol/dm 3 NaCl i 2 mmol/dm -3. MgCl 2 6 H 2 O), 0,020 cm 3 acetylocholinoesterazy (AChE) lub butyrylocholinoesterazy (BChE; 0,28 U/cm 3 ), 0,086 cm 3 buforu Tris-HCl (100 mmol/dm 3, ph 8,0). Pomiar absorbancji (λ = 405 nm, 22 o C; czytnik mikropłytek Sunrise, Tecan, Austria) wykonano po 15 min. (BChE) lub 30 min. (AChE). Równocześnie analizowano: (1) kontrolę pozytywną, zawierającą wzorcowy inhibitor ChE eserynę (Es; 181,5 µmol/dm 3 ), (2) kontrolę negatywną, w której próbę badaną lub roztwór Es zastąpiono buforem Tris-HCl. Zdolność do hamowania aktywności ChE przez badaną próbę wyrażono w procentach [%]. Oznaczenia wykonano w ośmiu powtórzeniach. Analizę statystyczną wykonano przy użyciu programu STATISTICA 6.0, (StatSoft, Kraków, Polska). Wyniki przedstawiono jako średnie z odchyleniami standardowymi. Różnice między średnimi

25 z grup zanalizowano testem jednoczynnikowej analizy wariancji Tukey a z P przyjętym na poziomie < 0,05. Najwyższą zdolność do hamowania aktywności AChE i BChE stwierdzono w przypadku ekstraktów z owoców maliny. Ekstrakt z owoców z plantacji kontrolnej charakteryzował się najwyższą zdolnością do hamowania aktywności AChE (60,99 ± 0,02%). Analizowana aktywność w przebadanych ekstraktach z owoców poddanych ekologicznym zabiegom ochronnym uległa obniżeniu. Istotną statystycznie niższą inhibicję AChE stwierdzono jedynie w przypadku ekstraktu z malin z plantacji, na której wykorzystano preparat z granulatu z wrotyczu z dodatkiem PM (43,74 ± 0,06%). Ekstrakt z malin z plantacji kontrolnej charakteryzował się także wysoką zdolnością do hamowania aktywności BChE (50,40 ± 0,06%). Nie stwierdzono istotnych statystycznie (P < 0,05) różnic między owocami kontrolnymi a owocami z plantacji ekologicznych. Niemniej jednak, na uwagę zasługuje pozytywny wpływ uprawy z użyciem preparatu "Ema5 z wrotyczem" z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z PM na przemian z preparatem z gotowanego granulatu z wrotyczu z dodatkiem PM na zdolność do hamowania aktywności BChE (51,30 ± 0,08%). Z drugiej strony, obniżenie zdolności do inhibicji względem BChE (39,16 ± 0,04%) stwierdzono w przypadku owoców maliny uprawianych z wykorzystaniem preparatu "Ema5 z wrotyczem łącznie z fermentowanym ekstraktem z pokrzywy z dodatkiem PM. W przypadku ekstraktu z owoców porzeczki czarnej z plantacji kontrolnej stwierdzono 24,44 ± 0,02% inhibicję AChE i 24,84 ± 0,05% inhibicję BChE. Jednak najwyższą zdolność do hamowania ChE stwierdzono w przypadku ekstraktu z owoców porzeczki z plantacji, na której wykorzystywano wyłącznie preparat mikrobiologiczny "Ema5 z wrotyczem". W omawianym przypadku stwierdzono inhibicję AChE (45,68 ± 0,05%) i BChE (41,80 ± 0,03%) bez istotnych różnic względem kontroli, ale wyższych w sposób istotny statystycznie (P < 0,05) od ekstraktów z owoców uzyskanych z plantacji opartych o inne sposoby ekologicznej ochrony roślin. Zdolność do hamowania aktywności AChE przez ekstrakt z owoców truskawki z plantacji kontrolnej wyniosła 16,78 ± 0,03%. Istotną statystycznie (P < 0,05) niższą inhibicję AChE stwierdzono w przypadku ekstraktu z owoców z plantacji prowadzonej z wykorzystaniem wyłącznie preparatu "Ema5 z wrotyczem". W przypadkach pozostałych ekologicznych zabiegów ochronnych nie stwierdzono ich istotnego (P < 0,05) wpływu na omawianą aktywność owoców truskawki.