Wykorzystanie instrumentów polityki bilansowej do realizacji celów zarządzania przedsiębiorstwem

Transkrypt

1 dr Marcin Kaczmarek Uniwersytet Szczeciński Katedra Rachunkwści Wykrzystanie instrumentów plityki bilanswej d realizacji celów zarządzania przedsiębirstwem

2 Streszczenie W gspdarce rynkwej pdstawwym zadaniem każdeg przedsiębirstwa pwinn być dążenie d zapewnienia długtrwałeg bytu i rzwju. W tym celu wykrzystuje się między innymi sprawzdania finanswe, prezentujące braz firmy, które mgą być krewane przez przyjętą przez daną jednstkę plitykę bilanswą. W artykule przedstawin wybrane zagadnienia dtyczące plityki bilanswej wykrzystywanej d zarządzania w krótkim i długim hryzncie czaswym. Przedstawin kryteria wykrzystania instrumentów plityki bilanswej ze względu na czas ich ddziaływania. 1. Zarządzanie dług i krótkkreswe Zarządzanie jest ściśle związane z prcesami decyzyjnymi, 1 w wyniku których następuje pdjęcie decyzji mające na celu rzwiązanie kreślneg prblemu. Ważnym warunkiem pdejmwania ptymalnych decyzji jest psiadanie właściwych infrmacji. Decyzje mają bwiem taką wartść, jaką psiadają infrmacje stanwiące pdstawę ich pdjęcia. Infrmacje pchdzą z różnych źródeł wewnętrznych raz z tczenia firmy. Jednym z ważniejszych zasbów jest system rachunkwści. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że te infrmacje są pdatne na manipulacje spwdwane zastswaniem zasad plityki bilanswej. W literaturze jest bardz wiele definicji zarządzania. Dla ptrzeb publikacji najlepszą wydaje się definicja J.Penca, który pisze, że zarządzanie jest działalnścią kierwniczą plegającą na ustalaniu celów i pwdwaniu ich realizacji dzięki wykrzystaniu przez rganizację zasbów, prcesów i infrmacji w istniejących warunkach zewnętrznych jej działania (prawnych, spłecznych, eknmicznych, itp.) w spsób sprawny i skuteczny raz zgdny ze spłeczną racjnalnścią działań gspdarczych 2. Definicja ta w najlepszy spsób pkazuje ptencjalne wykrzystanie mżliwści plityki bilanswej w prcesach zarządzania. Obejmuje aspekt ustalania celów jednstki i ich realizacji przez wykrzystanie różnych czynników zewnętrznych, m.in. infrmacji, które w kntekście regulacji prawnych mgą być krewane przez plitykę bilanswą. Prces zarządzania jest realizwany w kresie długim i krótkim. Pdstawwe różnice wynikające z tej przesłanki przedstawia tabela 1. Tabela 1. Zarządzanie długkreswe a zarządzanie krótkkreswe 1 Patrz: Pdstawy eknmiki przedsiębirstw, red. Stanisław Marek, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskieg, 2001, s J. Penc, Strategie zarządzania. Perspektywiczne myślenie, systemwe działanie cz. 1, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1994, s. 18.

3 Kryterium Zarządzanie długkreswe Zarządzanie krótkkreswe Hryznt czasu Dtyczy wielu lat, a nawet Obejmuje jeden rk. Dtyczy dziesięcileci. Odnsi się d bieżącej działalnści a w niej nwych rdzajów działalnści. takich zagadnień jak m.in. Zakres Zarządzanie długkreswe wpływa na firmę w szerkim zakresie. Stpień Zarządzanie długkreswe szczegółwści ma charakter gólny. Jest pdstawą d wytyczenia szczegółwych celów zarządzania w aspekcie działań bieżących, krótkterminwych zarządzanie zapasami Zakres zarządzania jest wąski i bardziej graniczny. Zarządzanie jest bardz szczegółwe pnieważ decyzje są pchdną zarządzania długkresweg. Źródł: pracwanie na pdstawie: R.H. Wheelwright, Restring Our Cmpetitive Edge Thrugh Manufacturing, Wiley, Nwy Yrk 1984, s Zarządzanie długterminwe zakreśla gólne ramy dla zasadniczych decyzji przedsiębirstwa a zarządzanie krótkkreswe zmierza d teg, aby przy uwzględnieniu celów strategicznych ukierunkwać działania cdzienne. Zarządzanie krótkterminwe twrzy rientacyjny pmst dla czynnści w dniu, tygdniu, miesiącu raz wyznacza np. bsadę maszyn na następny tydzień, kresy remntwe daneg urządzenia, wiąże przepływ materiałów z prgramem prdukcji, itp. 3 Rzróżnienie systemów zarządzania długterminweg i krótkterminweg wymaga bliższeg sprecyzwania wzajemnych zależnści. Wskazan już, że zarządzanie długterminwe zakreśla ramy dla zarządzania krótkterminweg. Z teg punktu widzenia planwanie krótkterminwe spełnia funkcję wyknawczą w stsunku d zarządzania długterminweg i w części g realizuje Wykrzystanie plityki bilanswej w długim i krótkim kresie Jednym z kryteriów wykrzystania instrumentów plityki bilanswej w zarządzaniu jest czas ddziaływania. 5 Zależnści d rdzaju dbranych instrumentów plityki bilanswej różny jest ich wpływ na kształt sprawzdań Dświadczenie pkazuje, iż prirytet przyznaje się instrumentm, które mają dłuższy zakres, przede wszystkim tym, które wpływają na zysk. Jeżeli plityka bilanswa nie ma ddziaływać na pzycję lub części sprawzdania finansweg, 3 H. Steinmann, G. Schreygg, Zarządzanie. Pdstawy kierwania przedsiębirstwem. Kncepcje, funkcje, przykłady. Oficyna Wydawnicza Plitechniki Wrcławskiej, Wrcław 1998, s Ibidem, s K. Sawicki. K. Czubakwska, Plityka bilanswa i jej dylematy, Rachunkwść 1996, nr 7. s.333; za G. Pffeger, Die Neue Praxis der Bilanzplitik, Freiburg 1991, s.56.

4 wtedy mżna zastswać śrdki krótkim zakresie działania. Okres działania skutków przedsięwzięć plityki bilanswej pwinien być z góry uwzględniny przez kierwnictw jednstki gspdarczej. W artykule zstała dknana klasyfikacja instrumentów materialnej plityki bilanswej w aspekcie czasu ich ddziaływania. Według teg załżenia, materialne instrumenty plityki bilanswej pdzieln na trzy kresy: długkreswe, średni i krótkkreswe. Klasyfikację przedstawia tabela 2. Tabela 2. Czas jak kryterium wybru instrumentów w ramach materialnej plityki bilanswej Instrumenty długterminwe praw aktywwania (ujęcie w bilansie lub zaliczenie w kszty) ksztów prac rzwjwych prwadznych na własne ptrzeby, pniesinych przed rzpczęciem prdukcji lub zastswaniem technlgii jeżeli pniesine kszty prac są wiarygdnie ustalne, przynisą spdziewane przychdy, efekty tych prac zstaną w przyszłści wykrzystane. praw aktywwania ksztów, jeżeli wydatki lub zużycie składników majątku dtyczą miesięcy następujących p miesiącu, w którym je pniesin. praw zaliczenia tzw. nieruchmści raz wartści niematerialnych i prawnych d inwestycji długterminwych lub śrdków trwałych i wartści niematerialnych i prawnych praw twrzenia rezerw na zbwiązania wynikające z pasywwania pewnych lub dużym stpniu prawdpdbieństwa przyszłych zbwiązań, których kwtę mżna w spsób wiarygdny szacwać, a w szczególnści dtyczących strat z transakcji gspdarczych w tku, w tym z tytułu udzielnych gwarancji, pręczeń, peracji kredytwych, skutków tcząceg się pstępwania sądweg, wyceny planwych dpisów amrtyzacyjnych śrdków trwałych i wartści niematerialnych prawnych według: dpisu jednrazweg metdy liniwej metdy degresywnej metdy prgresywnej metdy naturalnej, metdy uwzględniającej wartść śrdka na kniec kresu użytkwania, wyceny zapasów w ewidencji księgwej: materiałów według: cen średnich, metdy pierwsze przyszł-pierwsze wyszł, metdy statnie weszł-pierwsze wyszł, w drdze szczegółwej identyfikacji i rzeczywistych cen stałych cen ewidencyjnych, ustalnych na pzimie:

5 cen zakupu cen nabycia przekazanie materiałów bezpśredni d zużycia raz dknanie inwentaryzacji: c kwartał c pół rku na dzień bilanswy twarów według: cen średnich, metdy pierwsze przyszł-pierwsze wyszł, metdy statnie weszł-pierwsze wyszł, w drdze szczegółwej identyfikacji i rzeczywistych cen stałych cen ewidencyjnych, ustalnych na pzimie: cen zakupu cen nabycia przekazanie wartści twarów w kszty raz dknanie inwentaryzacji: c kwartał c pół rku na dzień bilanswy prduktów gtwych według: średnieg ksztu wytwrzenia, metdy pierwsze przyszł-pierwsze wyszł, metdy statnie weszł-pierwsze wyszł, w drdze szczegółwej identyfikacji i rzeczywistych ksztów stałych cen ewidencyjnych, ustalnych na pzimie: planwaneg ksztu wytwrzenia cen sprzedaży nett Instrumenty średniterminwe praw aktywwania drczneg pdatku dchdweg dtycząceg pniesinych ksztów, które będą ksztem uzyskania przychdu w przyszłści praw spsbu zaliczenia elementów aktywów finanswych (np. akcji), d aktywów trwałych lub brtwych praw zaliczenia należnści innych niż z tytułu dstaw i usług d aktywów trwałych lub brtwych praw twrzenia rezerwy z tytułu drczneg pdatku dchdweg, który w przyszłści będzie wymagalny ze względu na różnice w ujęciu przychdów w prawie bilanswy i pdatkwym równwartść trzymanych lub należnych d kntrahentów śrdków z tytułu świadczeń, których wyknanie nastąpi w następnych kresach sprawzdawczych, śrdki pieniężne trzymane na sfinanswanie nabycia lub wytwrzenia a także

6 przyjęcia niedpłatneg, w tym trzymanych w drdze darwizny, śrdków trwałych, śrdków trwałych w budwie raz prac rzwjwych, jeżeli stswnie d innych ustaw nie zwiększają ne kapitałów własnych. Instrumenty krótkterminwe praw zaliczenia jednrazw w kszty składników majątku trwałeg niskiej wartści. należnści d dłużników pstawinych w stan likwidacji lub w stan upadłści - d wyskści należnści nie bjętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należnści, zgłsznej likwidatrwi lub sędziemu kmisarzwi w pstępwaniu upadłściwym, należnści d dłużników w przypadku ddalenia wnisku głszenie upadłści, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspkjenie ksztów pstępwania upadłściweg - w pełnej wyskści należnści, należnści kwestinwanych przez dłużników raz z których zapłatą dłużnik zalega, a według ceny sytuacji majątkwej i finanswej dłużnika spłata należnści w umwnej kwcie nie jest prawdpdbna - d wyskści nie pkrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należnści, należnści stanwiących równwartść kwt pdwyższających należnści, w stsunku d których uprzedni dknan dpisu aktualizująceg - w wyskści tych kwt, d czasu ich trzymania lub dpisania, należnści przeterminwanych lub nie przeterminwanych znacznym stpniu prawdpdbieństwa nieściągalnści, w przypadkach uzasadninych rdzajem prwadznej działalnści lub strukturą dbirców - w wyskści wiarygdnie szacwanej kwty dpisu, w tym także gólneg, na nieściągalne należnści. praw pasywwania ksztów dtyczących ściśle znacznych świadczeń, prawdpdbnych ksztów, których kwta lub data pwstania nie są jeszcze znane w wyskści uzasadninej ryzykiem gspdarczym i zwyczajami handlwymi wyceny zakupu wartści niematerialnych i prawnych według: cen nabycia ksztów wytwrzenia wartści rynkwej wartści gdziwej wyceny bilanswej wartści niematerialnych i prawnych według: pmniejsznych dpisy umrzeniwe raz dpisy z tytułu trwałej utraty wartści cen nabycia pmniejsznych dpisy umrzeniwe raz dpisy z tytułu trwałej utraty wartści ksztów wytwrzenia pmniejsznych dpisy umrzeniwe raz dpisy z tytułu trwałej utraty wartści wartści przeszacwanej pmniejsznej dpisy umrzeniwe raz

7 dpisy z tytułu trwałej utraty wartści wartści gdziwej pmniejsznej dpisy umrzeniwe raz dpisy z tytułu trwałej utraty wartści wyceny zakupu śrdków trwałych według: cen nabycia ksztów wytwrzenia ceny rynkwej wartści gdziwej wyceny bilanswej śrdków trwałych według: pmniejsznych dpisy umrzeniwe raz dpisy z tytułu trwałej utraty wartści cen nabycia pmniejsznych dpisy umrzeniwe raz dpisy z tytułu trwałej utraty wartści ksztów wytwrzenia pmniejsznych dpisy umrzeniwe raz dpisy z tytułu trwałej utraty wartści wartści przeszacwanej pmniejsznej dpisy umrzeniwe raz dpisy z tytułu trwałej utraty wartści wartści gdziwej pmniejsznej dpisy umrzeniwe raz dpisy z tytułu trwałej utraty wartści dknywania nieplanwych dpisów amrtyzacyjnych z tytułu: zmian technlgii prdukcji likwidacji śrdka trwałeg wycfania z używania trwałej utraty wartści wyceny śrdków trwałych w budwie według: pmniejsznych dpisy z tytułu trwałej utraty wartści cen nabycia pmniejsznych dpisy z tytułu trwałej utraty wartści ksztów wytwrzenia pmniejsznych dpisy z tytułu trwałej utraty wartści wyceny bilanswej materiałów według: cen nabycia ksztów wytwrzenia cen sprzedaży nett wyceny bilanswej twarów według: cen nabycia cen sprzedaży nett wyceny bilanswej prduktów gtwych według: materiałów bezpśrednich ksztów wytwrzenia cen sprzedaży nett nie wyceniać jeżeli nie zniekształci t bilansu i wyniku finansweg i spełni pzstałe elementy art. 34 pkt. 2 wyceny prdukcji w tku według:

8 ksztów wytwrzenia ksztów materiałów bezpśrednich pminięcie wyceny, jeżeli nie zniekształca t w isttny spsób wyniku finansweg i bilansu wyceny inwestycji długterminwych według: cen nabycia wartści rynkwej ceny nabycia lub wartści rynkwej w zależnści d teg która z nich jest niższa wartści gdziwej wyceny inwestycji krótkterminwych według: cen nabycia wartści rynkwej ceny nabycia lub wartści rynkwej w zależnści d teg która z nich jest niższa wartści gdziwej wyceny bilanswej należnści według: wartści nminalnej wartści wymaganej należnści, tzn. wartść nminalna z nalicznymi dsetkami karnymi wartści wymaganej należnści, tzn. wartść nminalna razem z nalicznymi dsetkami karnymi z jednczesnym utwrzeniem dpisów aktualizujących wartść należnści wyceny bilanswej zbwiązań według: wartści wymaganeg zbwiązania, tzn. wartści nminalnej razem z nalicznymi dsetkami karnymi dla wszystkich zbwiązań nie regulwanych w wyskści dsetek ustawwych wartści wymaganeg zbwiązania, tzn. wartści nminalnej razem z nalicznymi dsetkami karnymi tylk dla zbwiązań c d których trzyman infrmacje wyskści nalicznych dsetek Źródł: pracwanie własne. Jak wynika z tabeli każda kategria czaswa zawiera instrumenty pzwalające realizwać załżne cele zarządzania. W związku z wykrzystaniem wymieninych instrumentów w przeprwadznych badaniach zadan pytanie, jaki wpływ ma plityka bilanswa na zarządzanie w długim raz krótkim kresie czasu. Wyniki badań przedstawiają schematy 3 i 4.

9 Schemat 1. Wykrzystanie instrumentów plityki bilanswej w zarządzaniu długkreswym nie mam zdania 28% duży 46% mały 26% Źródł: pracwanie własne. Schemat 2. Wpływ plityki bilanswej na zarządzanie krótkterminwe nie mam zdania 26% duży 34% mały 40% Źródł: pracwanie własne. W przypadku zarządzania długkresweg pdmity w przeważającej mierze stwierdzają, że plityka bilanswa jest bardz ważnym instrumentem

10 plityki gspdarczej firmy. Firmy stwierdzają że w długim kresie czasu jest mżliwe realizwanie celów gspdarczych gdyż kres ten pzwala na wykrzystanie plityki bilanswej d krewania sprawzdań finanswych. T przekłada się na mżliwść wpływu na braz firmy prezentwany w sprawzdaniach, który jest pdstawą analiz wskaźnikwych służących d ceny różnych aspektów działalnści firmy. Analizując zawarte w schemacie 4 pinie mżna stwierdzić, że zdania są pdzielne. Przeciwnicy wykrzystania instrumentów plityki argumentują t brakiem mżliwści ddziaływania na sprawzdania w krótkim kresie czasu. Kierwnictwa firm widzących mżliwści wykrzystania w krótkim kresie instrumentów plityki bilanswej, wymieniają bszary zastswania instrumentów, m.in. rzliczenia międzykreswe, zasady aktywwania niektórych składników takich jak instrumenty finanswe, mżliwść przesuwania w czasie, (przed lub p dniu bilanswym), zdarzeń dtyczących przychdów, ksztów, wyniku finansweg, bilansu raz zdarzeń wpływających na pdatki. Zakńczenie: Pdsumwując, należy stwierdzić, że plityka bilanswa w znaczny spsób ddziaływuje na wartść składników firmy prezentwanych w sprawzdaniach. Wpływ ten przekłada się na cenę kndycji firmy przez dbirców infrmacji. Czytelnicy sprawzdań pwinni mieć świadmść teg, że przedsiębircy mają mżliwści prezentwania wizerunku firmy nie zawsze d kńca zbieżneg z rzeczywistścią. Literatura: 1. Penc J., Strategie zarządzania. Perspektywiczne myślenie, systemwe działanie cz. 1, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa Pffeger G., Die Neue Praxis der Bilanzplitik, Freiburg Pdstawy eknmiki przedsiębirstw, red. Stanisław Marek, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskieg, 2001, s Sawicki K. Czubakwska K., Plityka bilanswa i jej dylematy, Rachunkwść 1996, nr Steinmann H., Schreygg G., Zarządzanie. Pdstawy kierwania przedsiębirstwem. Kncepcje, funkcje, przykłady. Oficyna Wydawnicza Plitechniki Wrcławskiej, Wrcław Summary: Summing up, ne shuld ascertain, that balance plicy in cnsiderable manner puts int influences n value f cmpnents f firm presented in reprts. Influence this shifts neself n estimatin f frm f firm by receivers f infrmatin. Readers f reprts shuld have cnsciusness this, that businessmen have pssibilities f presenting f picture f firm nt always t cnvergent with reality.