List do Filipian. Autorstwo Pawła tego listu nigdy nie poddawano w wątpliwość. 1. Adresaci

Transkrypt

1 List do Filipian Autorstwo Pawła tego listu nigdy nie poddawano w wątpliwość. 1. Adresaci Miasto Filippi założył około 356 r. przed Chr. Filip II Macedończyk, ojciec Aleksandra Wielkiego. W 42 r. przed Chr. rozpoczęła się intensywna kolonizacja rzymska. Od 27 r. przed Chr. miasto staje się kolonią rzymskich weteranów wojskowych i otrzymuje nazwę Julia Augusta Filippensis. Mieszkańcy Filippów byli przeważnie Rzymianami, ale nie zbrakło również Greków. Żyli oni głównie z rolnictwa, rzemiosła i handlu. Miasto zawdzięczało swoje znaczenie gospodarcze położeniu. Znajdowało się bowiem przy słynnej trasie Via Egnatia, łączącej wschód i zachód. Paweł przybył do Filippów wraz z Sylasem i Tymoteuszem z Troady, w czasie drugiej podróży misyjnej i założył tu Kościół w 49/50 r. po Chr. Był to pierwszy Kościół założony przez Pawła w Europie. Kościół w Filippach składał się głównie z nawróconych pogan. Z tym Kościołem łączyły Pawła szczególnie serdeczne więzy. Wyrazem tego jest fakt, że Paweł tylko z Filippów przyjmował pomoc finansową. Podczas trzeciej podróży misyjnej Paweł odwiedził dwukrotnie Filippi. 2. Powody napisania listu Powodem napisania listu było przybycie do Pawła wysłannika Filipian Epafrodyta z ofiarą pieniężną. Epafrodyt po przybyciu do Pawła ciężko zachorował, o czym dowiedzieli się Filipianie i bardzo się tym zmartwili. Gdy Epafrodyt więc wyzdrowiał, Paweł odsyła go szybko do domu i okazyjnie przesyła przez niego list do Kościoła w Fi1ippach. W liście tym zachęca do wytrwania w cierpieniach, w oparciu o własne doświadczenie oraz wskazuje na grożące niebezpieczeństwa. Usiłuje wywołać w Filippach atmosferę radości i umocnić ich jedność. 3. Czas i miejsce napisania List do Filipian należy do tzw. listów więziennych. Jest wciąż sprawą kontrowersyjną wśród uczonych, o które wiezienie Pawła chodzi, gdyż był on wieziony: w Rzymie, w Efezie, i w Cezarei Nadmorskiej. Najmniej uczonych opowiada się za Cezareą. Pozostaje zatem Rzym lub Efez. Za Efezem przemawiałaby fakt, że miasto to jest położone znacznie bliżej Filippów niż Rzym. O dłuższym więzieniu Pawła w Efezie nie wspominają jednak Dzieje Apostolskie. Najwięcej argumentów przemawia za więzieniem rzymskim. Na przykład:

2 1) relacja Dziejów Apostolskich; 2) List do Filipian wskazuje na dłuższe więzienie Pawła; 3) warunki, w jakich przebywa Paweł we więzieniu, wskazują, że nie założył on Kościoła w miejscu swego uwięzienia (Flp 1, 12-18). Dziś zatem przyjmuje się, że list został napisany we więzieniu rzymskim około 60 r. po Chr. 4. Struktura listu Wstęp: 1, 1-30 Wezwanie do jedności: 2, 1-4 Hymn o kenozie Chrystusa: 2, 5-11 Różne napomnienia: 2, Polecenie Tymoteusza: 2, Wiadomości o chorobie Epafrodyta: 2, Ostrzeżenie przed głosicielami błędnej nauki: 3-4, 1 Zakończenie wraz z parenezą końcową: 4, Problem jedności listu W badaniach naukowych wielu uczonych kwestionuje jedność listu. Niektórzy wyodrębniają w Flp trzy listy: 1) List A: 4, 1-20 krótki list z podziękowaniem za pomoc; 2) List B: 1, 1-3, 1 + 4, , relacja o sytuacji apostoła; 3) List C: 3, , 8-9 polemika z głosicielami błędnej nauki. Jest wprawdzie możliwe, że pomiędzy Pawłem a Filipianami istniała wcześniejsza korespondencja, ale za jednością literacką i teologiczną przemawiają: 1) płynne powiązanie poszczególnych części (np. Flp 3, 1 i 3, 2); 2) jedność myśli teologicznej (np. w Flp 3, nawiązuje do 2, 6-11). 3) analiza retoryczna.

3 6. Analiza retoryczna List do Filipian ma formę tekstu o charakterze retorycznym. Jako gatunek retoryki deliberatywnej 1. Według D. WATSONA analiza retoryczna wykazuje następujące fazy retoryki Pawła: exordium Flp 1, 3-26 narratio Flp 1, probatio (argumentatio) Flp 2, 1-3, 21 peroratio Flp4, 1-20 Exordium jest wstępem do przemówienia. We wstępie autor koncentruje się na uczuciach i stara się zainteresować słuchaczy. Narratio, czyli opowiadanie przedstawienie faktów, zreferowanie tezy. Opowiadanie powinno być rzeczowe, jasne, krótkie i zrozumiałe. Przygotowuje ono argumentację, która zostanie rozwinięta w następnej części. Probatio (argumentatio) to dowodzenie. W tej części mowy przytacza się argumenty oraz uzasadnia przedstawione w narratio fakty i tezy, aby przekonać słuchaczy (czytelników). Peroratio lub konkluzja kończy przemówienie i ma podwójne zadanie do spełnienia: 1) podsumować treści zawarte w narratio i argumentatio oraz 2) poruszyć uczucia słuchaczy, wywołać ich emocje. 6. Główne myśli teologiczne 1. Tematem wiodącym listu jest egzystencja chrześcijańska. Chrześcijanin opiera swoją egzystencję na Jezusie Chrystusie (Flp 2, ). Chrystus sprawia, strzeże i dopełnia zbawienie każdego. Chrystus jest najwyższą wartością (Flp 1, 21). Przykład życia Chrystusa jest dla chrześcijanina modelem postępowania. W życiu należy więc kierować się tylko tym, co odpowiada Chrystusowi (Flp 1, 27-30). Podobnie jak Chrystus zrezygnował z przywilejów, które mu przysługiwały i uniżył się aż do śmierci na krzyżu, tak samo chrześcijanin powinien zrezygnować z egoizmu oraz przyjąć postawę pokory i jedności ze wszystkimi. Egzystencja chrześcijańska zmierza ku doskonałości, dopełnieniu, które dokona się po powtórnym przyjściu Chrystusa, sądzie i zmartwychwstaniu (Flp 3, 12-14). Na tak pojętej egzystencji bazuje etyka. Nie jest ona jednak tylko serią trudnych do spełnienia postulatów, lecz współpracą z łaską Boga (Flp 4, 12-14) i mocą Ducha Świętego, który w nas działa (Flp 1, 19). 1 Gatunek deliberatywny przedstawia punkt widzenia autora w tym celu, aby zyskać poparcie czytelników, czy też słuchaczy.

4 2. List ukazuje również model idealnego Kościoła. Podstawą idealnej wspólnoty jest udział w tej samej wierze (Flp 1, 5. 7; 2, 1; 4, 14-15). Świadomość wspólnoty wyraża się też we wzajemnej trosce (Flp 2, ; 4, 3), w zachęcaniu i dodawaniu innym odwagi (Flp 1, ; 2, 19), we wspólnym przeżywaniu radości (Flp 2, 17-18). Cechą idealnej wspólnoty jest przede wszystkim jedność, która jest czymś więcej niż tylko unikaniem podziałów. Polega ona na wspólnym duchu, na jednakowych dążeniach, na priorytecie spraw innych członków wspólnoty a odsunięciu swoich własnych na dalszy plan. 7. Egzegeza Flp 2, (1) Analiza Flp 2, 6-11 należy do gatunku poezji, jest hymnem. Wskazuje na to obrazowy język, przeciwstawienia i paraleliżmy. Stanowi on zamkniętą jednostkę literacką i daje się łatwo wyłączyć z kontekstu, bez naruszenia jego spoistości. Wśród egzegetów nie ma zgody, co do struktury i pochodzenia hymnu. Francuski egzegeta P. GRELOT proponuje podział dwuczęściowy: 1. Uniżenie się Chrystusa (Flp 2, 6-8) 2. Wywyższenie Chrystusa (Flp 2, 9-11). Ze względu na występujące w hymnie słownictwo obce Pawłowi uważa się, że został on zaczerpnięty z tradycji. Występował on zapewne w liturgii. Analiza intertekstualna wskazuje na wspólne idee z Iz 53. Kontekst hymnu wskazuje, iż Paweł wykorzystał go w celach parenetycznych. Przykład uniżenia się Chrystusa jest motywem pobudzającym chrześcijan do budowania jedności, której nieodzownym warunkiem jest postawa pokory (Flp 2, 5). W kontekście następującym Paweł wskazuje na posłuszeństwo Chrystusa jako motyw posłuszeństwa wierze i czynnego udziału w dziele zbawczym (Flp 2, 12-18). (2) Komentarz 6-8. Jest to pierwsza, część dramatu, której tematem jest uniżenie Chrystusa. Polega ono na systematycznym schodzeniu w dół z pozycji Boga do pozycji człowieka i osiąga swój najniższy poziom w śmierci na krzyżu. Działanie należy tu wyłącznie do Chrystusa. Punktem wyjściowym tego procesu jest okres preegzystencji Chrystusa. Sposób bytowania Chrystusa na tym etapie opisują dwa wyrażenia: istnienie evn morfh. Qeou/ i być na równi z Bogiem (w.6). Słowo morfh, posiada szeroki zakres znaczeń, stąd istnieją różne propozycje tłumaczenia tego wersa. Najbardziej prawdopodobne wydaje się znaczenie tego słowa zaproponowane przez J. GNILKĘ: sposób bycia. W.6 brzmiałby wówczas następująco: istniejąc na sposób właściwy Bogu.

5 Wyrażenie: być na równi z Bogiem ma znaczenie synonimiczne do poprzedniego, ale wyraża bardziej zewnętrzną pozycję, tzn. chwałę, godność i moc, przysługujące Chrystusowi jako Bogu. W określonym momencie historycznym (aoryst: h`gh,sato), Chrystus stanął przed decyzją dalszego korzystania z tych prerogatyw, jakie przysługują jego pozycji jako Boga lub też zrezygnować z nich. Trudno jasno określić charakter tego momentu: była to próba, pokusa, zamach lub coś podobnego? Interpretacja zależy od znaczenia słowa a`rpagmo,n, które jest przedmiotem wielu dociekań uczonych. W każdym jednak wypadku chodzi o moment wolnego wyboru, mocą którego Chrystus zrezygnował z wykorzystywania swej po żyć j i jako Boga. Konsekwencją tej decyzji było ogołocenie się (w. 7: evke,nwsen). Przez ogołocenie się rozumiemy Wcielenie (fakt historyczny, jednorazowy: aoryst). Wcielenie opisują trzy zwroty: przyjęcie morfh,, czyli sposobu bycia sługi (w. 7b); podobieństwo do ludzi (w. 7c); zewnętrzne przejawy (sch/ma) wskazujące na człowieka (w. 7d). Charakterystyczne, że opis przyjęcia ludzkiej natury nie zaczyna się od określenia człowiek, lecz sługa. W ten sposób lepiej uwydatnia się sens rezygnacji Chrystusa z Bożych prerogatyw i mocniej zarysowuje opozycja: Bóg człowiek. Bóg, to suwerenny Pan, natomiast człowiek, to sługa pozbawiony wszelkich praw. Hymn pomija natomiast problem wzajemnych relacji pomiędzy naturą Boska i ludzką Chrystusa. Kolejnym stopniem ogołocenia, czyli kenozy Chrystusa było jego uniżenie się (w. 8a), czyli rezygnacja z przysługujących mu praw i przyjęcie w całej rozciągłości wszystkich ograniczeń, jakie niesie ze sobą model ludzkiej egzystencji. Uniżenie opisują również trzy określenia: posłuszeństwo Bogu (w. 8b); przyjęcie śmierci, czyli kres czasowy ludzkiej egzystencji (w. 8c); śmierć na krzyku jako znak bezsilności i hańby, a zarazem szczytowy wyraz rezygnacji Chrystusa z Bożych prerogatyw i najniższy punkt jego kenozy (w. 8d). 9. Od w. 9 następuje nagły zwrot i rozpoczyna się drugi akt dramatu opis wywyższenia Chrystusa (w W tym akcie interweniuje Bóg, a Chrystus staje się przedmiotem Jego działania. Na bezpośredni związek drugiego aktu z pierwszym wskazuje słowo dio, dlatego, jakim rozpoczyna się w. 9. Za dobrowolne najniższe uniżenie i posłuszeństwo Bóg wynagradza Chrystusa najwyższym wywyższeniem i władzą. Wywyższenie wyraża czasownik u`peruyou/n wywyższyć ponad wszystko możliwe. Termin ten w LXX odnosi się wyłącznie do Boga Imię ponad wszelkie imię, to Imię Boga, czyli JAHWE, tłumaczone w LXX przez KURIOS PAN. Imię w Biblii określa prerogatywy, naturę, zadania. Wywyższenie Chrystusa i jego nowe imię KURIOS PAN, należy rozumieć jako zajęcie pozycji Boga wraz z wszelkimi przysługującymi jej prerogatywami,

6 pełnią władzy, chwałą i majestatem. W wyniku tego wywyższenia nie nastąpił zwykły powrót do morfh. Qeou/ (por. w. 6a), lecz uzyskanie nowej, przekraczającej wszelkie możliwości pozycji w kosmosie. Wyrazem uznania tej nowej pozycji Chrystusa przez cały kosmos jest aklamacja, polegająca na adoracji: pa/n go,nu ka,myu aby zgięło się wszelkie kolano oraz na wyznaniu: o[ti Ku,rioj VIhsou/j Cristo,j ze Panem jest Jezus Chrystus (w. 11 b). Jest to w ogóle centralna wypowiedź chrystologiczna Nowego Testamentu. Hymn kończy doksologia: eivj do,xan qeou/ patro,j ku chwale Boga Ojca.