List do Efezjan. 1. Autor

Transkrypt

1 60 List do Efezjan 1. Autor List do Efezjan uchodzi tradycyjnie za list więzienny św. Pawła, na podstawie wypowiedzi samego listu: Ef 3, 1; 4, 1; 6, 21. Wiele argumentów przemawia jednak przeciw autorstwu Pawła. Są to; 1) Charakterystyczne cechy języka tego listu, do których należy aż 35 nowotestamentalnych hapaxlegomena (na przykład e`no,thj( kosmokra,tor( politei,a i inne); występowanie słów, których nie ma w listach protopawłowych (euvlogi,a penumatikh.( o` lo,goj th/j avlhqei,aj( o` path.r th/j do,xhj i inne). 2) Lista urzędów w Ef 4, wskazuje na mocno zmienioną strukturę Kościoła adresatów w porównaniu z 1 Kor 12, 28. Na przykład brakuje tu ewangelistów. 3) Inna niż w listach protopawłowych teologia. Na przykład w chrystologii list akcentuje kosmiczne panowanie Chrystusa. Zmartwychwstały zasiada po prawicy Boga (Ef 1, 20), jemu Bóg wszystko podporządkował (Ef 1, 22) i on jest Panem życia (Ef 1, 23). 4) Paweł działał w Efezie ponad 2 lata (Dz 19, 9-10). Był tu dobrze znany i doskonale orientował się w sytuacji tutejszego Kościoła. Tymczasem tekst Ef 1, 15 i 3, 2 sugerują, że autor jest tu nieznany. Poza tym cały list jest bardzo oficjalny, brak w nim osobistych aluzji. Wszystko to przemawia przeciw autorstwu św. Pawła. Kto zatem napisał ten list? Trudno dokładnie odpowiedzieć na to pytanie. Przypuszcza się, że autorem był jakiś judeochrześcijanin ze szkoły Pawła. Wskazuje na to Ef 1, Czas i miejsce napisania Dokładnie nie można określić miejsca napisania tego listu, ponieważ jednak posiada on wiele cech wspólnych z Listem do Kolosan, uczeni sądzą, że został napisany w Azji Mniejszej. Niczego więcej o miejscu jego napisania nie można powiedzieć. Najprawdopodobniej powstał on w latach po Chr. 3. Adresaci Adres listu w Ef 1, 1 evn VEfe,sw jest lekcją wątpliwą, gdyż nie ma jej w kodeksie Watykańskim (B * ), Synaickim (a * ), w papirusie P 46 (z III w.), w kodeksach minuskulnych 424 i 1739 oraz u ORYGINESA. Pozostaje zatem zwrot: toi/j a`gi,oij toi/j ou=sin kai. pistoi/j evn Cristw/ VIhsou/ do świętych, którzy są i do wiernych w Chrystusie Jezusie. Najprawdopodobniej pierwotna wersja brzmiała: do świętych i do wiernych w Chrystusie Jezusie. Wówczas można przyjąć, że List do Efezjan był pismem okólnym do Kościołów Azji Mniejszej.

2 61 Z listu wynika, że sytuacja w Kościele efeskim była napięta, że istniały starcia pomiędzy chrześcijanami pochodzącymi z judaizmu a tymi, którzy nawrócili się z pogaństwa. Adresaci są zasadniczo nawróconymi poganami (Ef 2, 11; 3, 1; 4, 17). List próbuje określić ich stosunek do judeochrześcijan. Rozwija zatem temat Kościoła, do którego wchodzą zarówno judeochrześcijanie, jak i nawróceni poganie, chociaż aktualnie chrześcijanie nawróceni z pogaństwa stanowią większość. Sytuację religijno-kulturalną Efezu charakteryzują lokalne kulty i misteria religijne, a w szczególności kult Artemidy połączony z magicznymi praktykami. Na tle tej sytuacji zrozumiałe jest akcentowanie przez autora listu mocy i potęgi Boga oraz Chrystusa. (Ef 1, 15-23; 3, ). Moc Boga przewyższa bez porównania wszelkie szatańskie siły i moce ciemności (por. Ef 6, 12). 4. Budowa i forma listu Wstęp: 1, 1-23 Pozdrowienie Eulogia I. Część: 2-3 Poprzednia i obecna egzystencja wierzących: 2, 1-10 Kościół z Judejczyków i pogan: 2, Służba apostoła w Kościele: 3, 1-13 Modlitwa: prośba i dziękczynienie: 3, I. Część: 4-6, 9 Napomnienie do urzeczywistniania jedności w Ciele Chrystusa: 4, 1-16 Stary i nowy człowiek: 4, Różne napomnienia: 4, 25-5, 20 Tablice życia domowego: 5, 21-6, 9 Zakończenie: 6, Pareneza końcowa: 6, Pozdrowienia: 6, Makrostruktura listu odpowiada strukturze Kol oraz niektórych listów protopawłowych: po części pouczającej następuje część parenetyczna. Uczeni zaliczają ten list do kategorii pism okólnych. Inne propozycje: pismo pouczające (Lehrschreiben), medytacja, homilia liturgiczna itp.

3 62 5. Charakterystyka literacka Język Ef zawiera wiele tekstów i myśli wspólnych z Kol. Na przykład: Ef 3, 2 Kol 1, 25 Ef 4, 16 Kol 2, 19 Ef 4, Kol 3, 9-10 Styl nie jest zbyt przejrzysty, cechują go długie okresy z wieloma zdaniami względnymi. Brak zupełnie akcentów polemicznych. Występują tu różne podgatunki literackie, jak na przykład: hymn (Ef 1, 3-14); modlitwy (Ef 3, 14-19); katalogi cnót i wad (Ef 4, ; 5, 8-21); tablice życia rodzinnego (5, 22-6, 9). (1) Chrystologia 6. Centralne idee teologiczne Chrystologia została przedstawiona na tle obrazu świata. Bóg jako Stwórca wszechświata króluje wraz z Chrystusem przede wszystkim w sferze niebieskiej. Jest to przestrzeń najwyższa. W przestrzeni pośredniej panują eony, aniołowie i moce demoniczne. Przestrzeń niższa należy do ludzi. Jest to świat śmierci. Chrystus wypełnia jednak całą przestrzeń, co autor wyraża przy pomocy zwrotu ta. pa,nta (Ef 1, ; 3, 9; 4, ). Jaka jest pozycja Chrystusa w tym obrazie świata? Otóż Chrystus zmartwychwstały zasiada po prawicy Boga (Ef 1, 20). Bóg rzucił mu wszystko pod stopy (Ef 1, ). On wypełnia cały kosmos pełnią swego życia (Ef 1, 23; 4, 10). On jest też Głową Kościoła, który ma swoje miejsce w kosmosie. Kościół jest sw/ma Cristou/ Ciałem Chrystusa i miejscem, w którym dokonuje się zbawienie, gdyż Chrystus jest Zbawicielem swego Kościoła. (2) Eklezjologia O Kościele mówi Ef w metaforze ciała. (por. 1 Kor i Rz). Chrystus jest Głową tego Ciała. Nie ma Kościoła bez Chrystusa i Chrystusa bez Kościoła. Tylko w Kościele Bóg objawia swoją mądrość wszelkim mocom tego świata: wieloraka w przejawach mądrość Boga poprzez Kościół stanie się jawna Zwierzchnościom i Władzom na wyżynach niebieskich (Ef 3, 10). Pojęcie Kościoła w Ef nie ma jednak akcentów triumfalistycznych. Kościół wzrasta i konkretyzuje się.

4 63 Dzięki dziełu zbawczemu Chrystusa w Kościele nastąpiło pojednanie, zjednoczenie Judejczyków i pogan, zostały zniesione wszelkie dzielące ich bariery (Ef 2, 11-15). (3) Teologia małżeństwa Teologia małżeństwa wychodzi z obrazu Kościoła jako Ciała Chrystusa, którego on jest Głową. Podobnie jak Chrystus jest Głową i Oblubieńcem Kościoła, mąż jest głową i oblubieńcem swojej żony. Obraz Boga Oblubieńca i Izraela Oblubienicy jest znany w Starym Testamencie. Autor Ef widzi zatem w małżeństwie odzwierciedlenie związku Chrystusa z Kościołem w służebnej, płynącej z miłości postawie męża wobec żony. Postawa ta jest zastosowaniem idei całkowitego oddania się Chrystusa Kościołowi Analiza krytyczno-literacka 7. Egzegeza Ef 1, 3-14 Część tekstu ma charakter hymnu. Chodzi o utwór liturgiczny, który przypomina pieśni Starego Testamentu. Mamy do czynienia z tzw. poezją małoazjatycką, którą reprezentuje także Flp 2, 6-11; Kol 1, 15-20; Ef 5, 17 nn. oraz hymn wykorzystany w prologu Janowym (J 1, 1-18). Poezja ta stanowi gatunek literacki zbliżony do poezji hebrajskiej. Hymn został przypuszczalnie zainspirowany przez modlitwę żydowską. W modlitwach żydowskich pojawia się temat ojcostwa Bożego, wybrania i charakterystyczna formuła błogosławienia i uwielbienia Boga. Zachodzi jednak zasadnicza różnica między hymnem w Ef 1, 3-14 a modlitwą żydowską. Żydzi wysławiają Boga za dar Prawa, a Paweł dziękuje za dar Syna i Ducha Świętego. Słowa błogosławiony Bóg, Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa powinny być traktowane jako refren powtarzany przed każdą z sześciu strof. Strofy I, III i IV, które zaczynają się imiesłowem w aoryście, odnoszą się do dzieła Boga, a strofy V i VI, wprowadzone przez wyrażenie w którym, uwydatniają odkupienie dokonane za pośrednictwem Jezusa Chrystusa. Gdy hymn został włączony do stu listu, wprowadzono we w. 13ab klauzulę (z zaimkiem wy) łączącą dyskurs z hymnem Analiza pragmatyczna Pragmatyczny wymiar tekstu polega na wysiłku autora, aby wzbudzić u odbiorców uczucie wdzięczności, pokory i radości oraz ukierunkować ich wspólnotę i jedność przez wspólne wysławianie Boga.

5 1. W każdej strofie pojawia się nowy temat, podporządkowany tematowi refrenu: błogosławieństwo i wybranie, upodobanie i przeznaczenie, odpuszczenie grzechów i odkupienie, wola Boża i objawienie, obietnica i Żydzi, powołanie człowieka i poganie. Nawiązując do pierwszej części refrenu, autor trzykrotnie uwydatnia szczególnie zbawczą inicjatywę Boga w jej odwieczności i suwerenności. Bóg suwerenny w swym działaniu tak pod względem czasu, jak i wobec ewentualnych zasług człowieka. Ostatecznym motywem wybrania zarówno Izraela w Starym Testamencie, jak i całej ludzkości w Nowym Testamencie jest tajemnica Bożej miłości. Podstawową funkcją członków Kościoła według Ef jest oddawanie chwały Bogu. 3. Z tematyki hymnu wynika, że chrystianizacja modelu starotestamentowego, na którym się hymn wzorował, zaszła już tak daleko, iż przebija w nim wyraźnie treść trynitarna: podmiotem (Stwórca i Zbawca) jest Ojciec, na chwałę którego wszystko się dokonało. W Synu, który ukazuje się jako punkt ogniskowy całego uniwersum, otrzymujemy wybranie, przybranie i odkupienie. Duch Święty ożywia, orientuje marsz ludu odkupionego, wypełnia obietnice i wierzących z Chrystusem. 4. Modlitewne słowa autora listu zataczają formę łuku, który bierze początek w eulogia, a kończy się doksologią na uwielbienie chwały. W. 8 stanowi ogniwo między podziwem nad dokonanym dziełem Bożym a objawieniem tajemnicy, które kieruje nas ku teraźniejszości i przyszłości. Pierwsza część hymnu (ww. 4-7) wyjaśnia, w jaki sposób człowiek wezwany do świętości w Chrystusie, uczestniczy w błogosławieństwach Bożych, a druga część (ww. 8-14) - w jaki sposób uczestnictwo w życiu Bożym zostało udostępnione wszystkim ludziom. Świętość chrześcijan polega przekazaniu im życia samego Boga. To przekazywanie dokonuje się przez miłość, która posuwa się aż do Bożej adopcji człowieka. 5. Wśród nowych i oryginalnych pojęć teologicznych zwraca uwagę motyw nieba (w. 3.10) i pojęcie tajemnicy (w. 9). Termin niebo w Ef (1, 3. 20; 2, 6; 3, ; 4, 10; 6, 9. 12) występuje w dwubiegunowym nowym zestawieniu z ziemią, natomiast przymiotnik niebieski nabiera sensu lokalnego, głównie jako miejsce Chrystusa uwielbionego. BT słusznie przekłada ten termin jako wyżyny niebieskie. 6. W Ef 1,9 występuje charakterystyczny dla tego listu termin tajemnica. Słowo musth,rion w kontekście 1, 3-10 i 3, 1- oznacza bogactwo Boga, Jego prawdę i plany (por. Dn 2, 7-8). Te treści Ef uwydatnia w Chrystusie jako zjednoczenie w głowie wszystkiego. Tajemnica w Ef, to treść odwiecznych ukrytych planów Bożych o nastawieniu eschatologicznym, jest to przede wszystkim połączenie Żydów i pogan w jednym Kościele oraz podporządkowanie wszelkich potęg Chrystusowi. 64

6 65 8. Egzegeza Ef 6, Struktura tekstu Perykopa składa się z trzech części: 1) apel, aby czytelnicy oblekli się w zbroję Bożą, aby w duchowej walce zdołali się przeciwstawić mocy zła i odnieśli zwycięstwo (Ef 6, 10-13); 2) opis uzbrojenia (Ef 6, 14-17); 3) podkreślenie potrzeby czujności i stałej modlitwy, zwłaszcza modlitwy za wwiezionego Pawła, aby mógł swobodnie i jawnie głosić tajemnicę ewangelii. Końcowa zachęta do przyobleczenia się w zbroję Bożą oraz do czujności na modlitwie treściowo ściśle się ze sobą łączą. Obydwie zachęty spaja pojęcie Ducha we w.17 i we w Komentarz Od Ef 5, 15 Apostoł kieruje do czytelników apel, aby prowadzili życie zgodne ich powołaniem. W Ef 6, apeluje do czytelników, aby strzegli i przyswajali sobie to wszystko, co Bóg uczynił w Chrystusie dla ich zbawienia, oraz opierali się mocy zła, które ich atakuje. Uzbrojenie chrześcijanina do duchowej walki z mocami zła obejmuje prawdę, sprawiedliwość, gotowość głoszenia Ewangelii, która daje pokój, oraz życie we wierze, w nadziei zbawienia i trwanie w słowie Bożym. Nosząc to uzbrojenie chrześcijanin ma ustawicznie czuwać na modlitwie, która powinna obejmować wszystkich chrześcijan, a zwłaszcza Apostoła. Wyjaśniając opis uzbrojenia w Ef 6, 14-17, niektórzy egzegeci dopatrują się odniesienia do uzbrojenia armii rzymskiej. Zazwyczaj podkreśla się, że autor nie troszczy się o szczegóły uzbrojenia rzymskiego, gdyż odwołuje się raczej do tradycji starotestamentalnych, mówiących o zbroi Boga i Jego posłańców. Stąd w opisie uzbrojenia w Ef 6, egzegeci uwydatniają przeważnie nawiązanie do Iz 59,17, gdzie jest mowa o zbroi Boga. Wynika stąd, że ten zasadniczy temat Ef autor przejął z tekstu Iz. Modlitwa przez Ducha (w Duchu) stanowi ważne użycie miecza Ducha, który widzi, że słowa Pana mogą być zawsze na ustach wiernego, Z retorycznego punktu widzenia Ef 6,10-20 pełni funkcję peroratio, która bezpośrednio stanowi podsuwanie części parenetycznej, ale równocześnie podsumowuje treść całego listu. Tematyczny łącznik perykopy z trzonem stanowi Ef 6, 12, który mówi o walce duchowej chrześcijan prowadzonej przeciw zwierzchnościom, władzom i rządcom świata ciemności. Autor ukazuje życie etyczne w kontekście, który później znajdzie pełny rozwój w gnozie. Chrześcijanin jest więźniem w tym świecie, ale przez wewnętrzną wolność okazuje się zwycięzcą nad mocami zła. Moce zła w ujęciu Ef atakują nie tylko naturę cielesną człowieka, jak utrzymuje gnoza, ale najgłębszą warstwę jego osobowości. W ujęciu Ef moc Boża działająca w człowieku uzdalnia go nie tylko do pano-

7 wania nad światem i potęgami kosmicznymi.działającymi w niższych sferach, ale także do postępowania w świecie nie poddając się jakiejkolwiek złej mocy. Ef 6, ukazuje autora listu (Pawła) we więzieniu jako model prawdziwej egzystencji chrześcijańskiej w świecie. Będąc w rzeczywistości jedynie więźniem Chrystusa cieszy się on doskonałą wolnością i przywilejem otwartości. Chrystocentryczne ustawienie egzystencji chrześcijańskiej różni autora Ef od gnozy Będąc świadomym upadłej kondycji świata i poi odkupienia, autor ukazuje moc Bożą daną w Chrystusie jako podstawę zaangażowania się w tym świecie przez postępowanie etyczne i uczestnictwo w instytucjach ludzkich. Ef 6, 18 dotyka także istoty teologii Pawiowej, gdyż łączy się z kontekstem bezpośrednim i z celem całego listu. Wiersz ten ustala fundamentalną rolę Ducha: zarówno Żyd, jak i poganin mają dostęp do Ojca przez Chrystusa w tym samym Duchu. Modlitwa w Duchu pozwala wiernemu doświadczać bliskości Boga i głoszenia Jego słowa. 66