UZIARNLENIE GLEB ALUWIALNYCH W KRAJOBRAZIE DELTOWYM I DOLIN RZECZNYCH W ŚWIETLE KLASYFIKACJI PTG I U SD A

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LXI NR 4 WARSZAWA 2010: MIROSŁAW ORZECHOWSKI, SŁAWOMIR SMÓLCZYŃSKI UZIARNLENIE GLEB ALUWIALNYCH W KRAJOBRAZIE DELTOWYM I DOLIN RZECZNYCH W ŚWIETLE KLASYFIKACJI PTG I U SD A TEXTURE OF ALLUVIAL SOILS IN DELTA AND RIVERINE LANDSCAPES IN RELATION TO THE CLASSIFICATIONS OF THE POLISH SOCIETY OF SOIL SCIENCE (PTG) AND USDA Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie A b stra c t: A lluvial so ils in delta and riverine landscapes in N E Poland lack coarse elem ents and are finegrained. The aim o f the study w as a com parison o f PTG 1989 and PTG , and U S D A soil texture classification system s in alluvial soils o f various types and species. A ccording to the PTG 1989 classification, the studied alluvial so ils w ere d evelop ed from clay and clay loam (very h eavy alluvial soils), silt loam and sandy clay loam (heavy alluvial soils), and from silt and sandy loam (m edium alluvial soils). A ccording to the PTG classification system, very heavy alluvial so ils are form ed from m aterials belon gin g to six texture classes, and in the U S D A classification - to five texture classes. A llu vial soils developed from silt loam and silty clay loam predom inate. In the U S D A system they are classified as SiL and SiCL. Introduction o f a new system o f agronom ic categories o f soils resulted in classifyin g 91% o f the very heavy alluvial so ils (Fbc) as h eavy alluvial so ils (Fc). A pproxim ately 80% o f the heavy and m edium alluvial soils rem ained in their agronom ic categories. In the studied alluvial soils, a good equivalent for silt loam is loam in the PTG 2008 classification system and L in U S D A system, w hereas for silty clay silt loam and SiL, respectively. In relation to silt and clay, there are no equivalents in the com pared classification system s. S łow a klu czow e: gleby aluwialne, uziam ienie, krajobraz deltowy, krajobraz dolin rzecznych. K e y w o r d s : alluvial soils, soil texture, delta landscape, riverine landscape. WSTĘP Skład granulometryczny gleb ma wpływ na większość właściwości chemicznych, fizyczno-mechanicznych i wodnych gleb oraz ich wartość użytkową. Istniejące klasyfikacje regionalne, krajowe, jak też międzynarodowe uziamienia gleb i gruntów przyjmują różne granice i nazewnictwo poszczególnych frakcji ziam [PTG 1973; Mocek i in. 1997; Soil Survey Staff 1999; Klasyfikacja gleb leśnych ; Klasyfikacja Zasobów... WRB 2003; Prusinkiewicz 2003; Drzymała, Mocek 2004; Kabała, Marzec 2007]. Klasyfikacje

2 Uziarnienie gleb aluwialnych... w świetle klasyfikacji PTG i USDA 179 uziamienia gleb ulegały i nadal ulegają modyfikacjom. Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego w roku 2008 przyjął nowy system klasyfikacji uziamienia gleb i utworów mineralnych, który wykazuje dużą kompatybilność ze standardowym podziałem według USDA [Soil Survey Staff 1999; PTG 2009]. Zgromadzone w Katedrze Gleboznawstwa i Ochrony Gleb w Olsztynie wyniki badań uziamienia gleb aluwialnych, według kryteriów Systematyki gleb Polski [1989] w krajobrazie deltowym i dolin rzecznych Polski północno-wschodniej mogą być przydatne do wyznaczenia grup granulometrycznych odniesienia odpowiedników w klasyfikacjach PTG 2008 i USDA. Prace porównawcze klasyfikacji gleb Polski według kryteriów PTG, PN-R i USDA prowadzili między innymi: Prusinkiewicz i współpracownicy [1994], Drzymała i Mocek [2004], Drzymała i współpracownicy [2000] w rejonie oddziaływania kopalni Konin, natomiast Kabała i Marzec [2007] dla gleb obszarów nizinnych i podgórskich Dolnego i Górnego Śląska oraz Sudetów. Celem pracy była analiza porównawcza uziamienia gleb aluwialnych w krajobrazie deltowym i dolin rzecznych zróżnicowanych typologicznie i gatunkowo między jednostkami klasyfikacji wg Systematyki gleb Polski [1989], a PTG 2008 [2009] i USDA [Soil Survey Staff 1999]. Istotnym celem niniejszej pracy była także próba wykazania skali zmian, jakie zajdą w kartografii tych gleb w stosunku do treści map obecnie obowiązujących. ZAKRES I METODYKA BADAŃ Wytypowane 54 profile mad zlokalizowane były w krajobrazie deltowym na Żuławach Wiślanych i Wybrzeżu Staropruskim oraz krajobrazie dolin rzecznych (Łyna, Liwna i Guber) na Pojezierzu Mazurskim. Badane mady oznaczone były na mapach gleboworolniczych jako: Fbc, Fc i Fs, W świetle kryteriów klasyfikacji uziamienia gleb według Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego [Systematyka gleb Polski 1989] należą one do mad wytworzonych z utworów ilastych i glin ciężkich pylastych (mady bardzo ciężkie), pyłów ilastych i glin średnich (mady ciężkie) oraz pyłów zwykłych i glin lekkich pylastych (mady średnie). Mady bardzo ciężkie zaliczono do podtypów mad próchnicznych i właściwych, mady ciężkie do próchnicznych, właściwych i brunatnych, a mady średnie do właściwych i brunatnych. Analiza porównawcza badanych mad dotyczyła trzech klasyfikacji uziamienia według: - Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego (PTG), obowiązującej w systematyce gleb Polski [Systematyka gleb Polski 1989]; klasyfikacja ta została wprowadzona wcześniej i wykorzystywana w pracach kartograficznych (mapy klasyfikacji bonitacyjnej i mapy glebowo-rolnicze); - PTG, obowiązującej od 2008 roku [Polskie Towarzystwo Gleboznawcze 2009]; - USDA [Soil Survey Staff 1999]. Analizę uziamienia przeprowadzono w 185 próbkach glebowych pobranych z poziomów powierzchniowych oraz warstw występujących w głębszych partiach profili glebowych. Badanie składu granulometrycznego mad przeprowadzono z zastosowaniem pełnej metody areometrycznej Bouyoucosa w modyfikacj i Casagrande' a i Prószyńskiego [Mocek i in. 1997].

3 180 M. Orzechowski, S. Smólczyński WYNIKI I DYSKUSJA Gleby aluwialne w krajobrazie deltowym oraz dolin rzecznych na obszarze Żuław Wiślanych, Niziny Staropruskiej i Pojezierza Mazurskiego wyróżniająsię brakiem frakcji szkieletowych i drobnoziarnistym składem granulometrycznym [Witek 1956; Długosz i in. 2009]. Mady bardzo ciężkie wytworzone są z iłu pylastego, rzadziej iłu i gliny ciężkiej pylastej (podział według Systematyki ). W badanych glebach aluwialnych zawartości poszczególnych frakcji granulometrycznych w porównywanych klasyfikacjach różniły się wyraźnie. W madach bardzo ciężkich dominowały frakcje spławialne (< 0,02 mm) o średniej zawartości 60,0%, a zawartość pyłu (0,1-0,02 mm) wynosiła 32,4% (tab. 1). Według kryteriów klasyfikacji uziamienia gleb przyjętej przez PTG w 2008 roku [Polskie Towarzystwo Gleboznawcze 2009], w madach tych najwięcej było frakcji pyłowych (0,05-0,002 mm), o średniej zawartości 53,2%. Ilość frakcji iłowych (< 0,002 mm) wynosiła 25,9%. Po zatwierdzeniu nowych wielkości granicznych dla frakcji w klasyfikacji uziamienia utworów glebowych przez PTG w 2008 roku, na tle podziału wcześniejszego [Systematyka gleb Polski 1989], mady te wykazują większą zawartość frakcji pyłowych, średnio o 21% oraz około 2,5-krotnie większą ilość frakcji piasku. Według kryteriów podziału PTG 2008 w obrębie mad bardzo ciężkich można wyróżnić aż sześć grup granulometrycznych, a według klasyfikacji USD A pięć grup (tab. 2). Najwięcej próbek ma uziamienie pyłu ilastego (43%) i gliny pylasto-ilastej (33%). Pyły gliniaste, gliny zwykłe i ilaste stanowią 18%, a tylko w 2 profilach (6%) mad wystąpił ił pylasty. W świetle kryteriów USDA mady bardzo ciężkie kwalifikują się głównie do dwóch grup granulometrycznych: SiL (gliny pylastej - 46%) i SiCL (gliny pylasto-ilastej - 33%). Przyjęty wraz z klasyfikacją uziamienia nowy podział kategorii ciężkości agronomicznych gleb [Polskie Towarzystwo Gleboznawcze 2009] spowodował, że oznaczone dotychczas na mapach glebowych mady bardzo ciężkie (Fbc) w 91% przejdą do kategorii gleb ciężkich (Fc). Jedynie 6% mad bardzo ciężkich pozostanie w tej kategorii ciężkości. Porównanie uziamienia wierzchnich warstw mad ciężkich wytworzonych z pyłu ilastego, rzadziej gliny średniej oraz gliny średniej pylastej we wcześniejszej klasyfikacji [Systematyka gleb Polski 1989] z klasyfikacją PTG 2008 uwidacznia większy udział frakcji piaszczystych (2,0-0,05 mm) i pyłowych (0,05-0,002 mm). Średnia ilość frakcji iłowych <0,002 mm [PTG 2009] w madach ciężkich była prawie 3-krotnie mniejsza niż ilość frakcji spławialnych (<0,02 mm) w klasyfikacji wg Systematyki gleb Polski [1989]. W konsekwencji przyjęcia nowych kryteriów podziału, mady ciężkie zostały zakwalifikowane do trzech grup granulometrycznych. Są to gleby wytworzone z gliny zwykłej (66%), pyłu gliniastego (20%) i pyłu ilastego (14%). Uwzględniając kryteria USDA mady ciężkie zaliczono tylko do dwóch grup granulometrycznych: L (gliny - 66%) i SiL (gliny pylaste - 34%). W dotychczasowej kategorii ciężkości agronomicznej mad ciężkich zajdą niewielkie zmiany, ponieważ jedynie 20% mad wytworzonych z pyłu gliniastego znajdzie się w grupie mad średnich (tab. 2). Badane mady średnie wytworzone są z pyłu zwykłego i gliny lekkiej pylastej. Średnia ilość frakcji spławialnych (< 0,02 mm) wynosiła 29,8%, a pyłu (0,1-0,02 mm) - 42,8% (tab. 1). Według nowego podziału PTG [2009] na tle klasyfikacji starszej [Systematyka gleb Polski 1989] mady średnie charakteryzują się większym spiaszczeniem, a zawartość frakcji piasku jest średnio o około 22% większa. Natomiast ilości frakcji pyłu w madach tych w porównywanych klasyfikacjach były zbliżone. Według klasyfikacji PTG z 2008 roku badane mady wykazują uziamienie gliny lekkiej (60%) oraz pyłu gliniastego (20%) i

4 Uziarnienie gleb alicwialnych... w świetle klasyfikacji PTG i USDA 181 T A B E L A 1. Skład granulom etryczny b adanych gleb aluw ialnych w poziom ie A p ( cm ) w ed łu g klasyfikacji: System atyka gleb P o lsk i , PTG oraz U S D A T A B LE 1. Texture o f analysed alluvial soils in A p horizon ( cm ) accord in g to PTG , PTG and U S D A O b iek t O b ject N r profilu Profile N o P rocent frakcji o średnicy [mm] P ercentage fractions with diam eter [mm] 1,0-0,1 0,1-0,0 2 < 0,0 2 2,0-0,0 5 0,0 5-0,0 0 2 < 0,0 0 2 Grupa granulo m e tr. * S o il texture P T G PTG l i M ady bardzo ciężkie* - Very heavy alluvial soils U S D A 3 Tragamin i ip gpyi SiCL T czew skie Ł i pyi SiL St. K ościeln ica ip gz L Szym anow o ip ipy SiC L ichnow y i ip gpyi SiCL L eklow y ! ip pyi SiL Stare P ole ip pyi SiL M aryno w y ip gpyi SiCL Tuja ip pyi SiL M aryno w y ip pyi SiL W ładysław ow o ip gi CL N ow ak o w o ip pyi SiL K ącik ip gi CL Stare Pole ip pyi SiL Stare p ole ip pyi SiL K aczynos ip pyi SiL W ładysław ow o ip gz L K aczynos ; ip gz L M arzęcino I i i gpyi SiCL M arzęcino II ip gpyi SiCL M arzęcino III ip pyi SiL P op ow o ip gpyi SiCL W iktorow o ip gpyi SiCL C edry M ałe i gpyi SiCL O lesno ip pyi SiL Stare Babki ip gpyi SiCL R óżany i ip SiC Jeziernik ip pyi SiL Jeziem ik ip gpyi SiCL Jeziernik ip pyi SiL Braniew o ip pyi SiL Sm olajny ip pyg SiL R ów nina G gcp pyi SiL R ów nina G i gpyi SiC L X S D V (% ) 7,6 3,5 4 6, , ,0 6,9 11,5 2 0,9 6,9 3 3,0 5 3,2 7,4 13,9 * objaśnienia na koń cu tabeli s explanations page ,9 7,1 2 7,4

5 181 M. Orzechowski, S. Smólczyński TA B EL A 1. cd. TABLE 1. continued 1 2 3! 4 j i i M ady ciężkie H eavy alluvial soils D ąbrow a ph pyg SiL L ichnow y płi g^ L P arszew o płi gz L K ap u stow o St płi gz L K o śc ie lnica płi gz L K am ionka Gd płi gz L W iśniów ka Gd płi pyi SiL R ychnow y płi pyi SiL F iszew o płi gz L G niazdow o gsp gz L B ronow o Płi gz L Braniew o Płi pyg SiL Sm olajny płi pyg SiL Silginy gsp gz L Silginy gs gz L X 17,0 4 0, ,9 5 0,5 15,5 SD 9,5 8,8 4,6 8,4 8,7 6,2 V (% ) 5 5,9 2 1,8 1 0,7 2 4,8 17,2 4 0,0 M ady średnie -- M edium alluvial soils Trępnow y płz gi SL D rew nica płz gz L M ik oszew o glp gi SL Jazow a płz pyg SiL K azim ierzo w o glp gi SL X SD V (% ) 2 7,4 10,9 3 9,8 4 2, ,8 3, ,6 3 8,8 10,8 13,6 2 1,8 35,1 S D odchylenie stan d ard ow e standard deviation, V w spółczynn ik zm ienności co efficien t o f variation; *K ategorie c ię ż k o ści gleb: P T G [System atyk a gleb P o lsk i 1989]: płz p ył zw ykły, split; płi p ył ilasty, silt loam; gl glina lekka, light loam; gs glina średnia, m edium loam : gc - glina ciężka, heavy loam; i - ił, clay; p - pylasty, silty; P T G [P olsk ie T ow arzystw o G leb ozn aw cze - PTG , ]: p yg pył gliniasty, silt loam; pyi p ył ilasty, silt loam; gl glina lekka, sandy loam; gz glina zw ykła, loam; gi glina ilasta, clay loam; gpyi - glina p ylasto-ilasta, silty clay loam; ipy - ił pylasty, silty clay; 11,6 3,4 2 9,3 U S D 3 [Soil Survey S ta ff ]: L - loam, SL sandy loam, SiL silt loam, SiC L silty loam, CL clay loam pozostaną w kategorii ciężkości gleb średnich (tab. 2). Jedynie gleby wytworzone z gliny zwykłej przejdą do kategorii mad ciężkich. W klasyfikacji USDA mady średnie zostały zaklasyfikowane do SL (gliny piaszczystej - 60%) oraz L i SiL. Uziamienie badanych mad w zdecydowanej większości reprezentowane jest przez drobnofrakcyjne utwory pyłowe i iły. Dlatego w niniejszej pracy szczególną uwagę zwrócono na mady wytworzone z pyłu zwykłego i ilastego oraz iłu i iłu pylastego. Przy określaniu korelacji pomiędzy grupami granulometrycznymi w porównywanych klasyfikacjach wg Systematyki gleb Polski [1989] i PTG 2008 oraz USDA przyjęto terminologię, jaką podali Kabała i Marzec [2007]. Translacja grup granulometrycznych badanych mad ze starszego podziału na podział przyjęty w 2008 roku stwarza duże problemy. W analizowanych grupach granulometrycznych (płz, płi, ip, i) nie było dominującej grupy odniesienia (jednoznacznego odpowiednika) w podziale PTG 2008, jak też USDA (tab. 3). Iły oraz iły pylaste kwalifikowały się aż do 6 nowych grup granulometrycznych (według PTG 2008), pyły zwykłe do 5 nowych grup, a pyły ilaste tylko do 3 grup. W klasyfikacji USDA nowych grup granulometrycznych było nieco mniej (tab. 3).

6 Uziarnienie gleb aluwialnych... w świetle klasyfikacji PTG i USDA 183 TABELA 2. Liczebność próbek z poziomu Ap (0-26 cm) gleb aluwialnych w grupach granulometrycznych według klasyfikacji PTG i USDA TABLE 2. Number of alluvial soil samples from Ap horizons (0-26 cm) in relation to texture classes o f PTG and USDA Grupy granulo metryczne według PTG Soil texture classes according to Polish Soil Science Society (PTG) 1989 [Systematyka gleb Polski 1989] Mady średnie Mady ciężkie Mady bardzo ciężkie Medium alluvial soils Heavy alluvial soils Very heavy alluvial soils glp płz gs, gsp płi gcp ip i Suma* - Sum 2* Grupy granulometryczne według PTG Soil texture classes according to PTG 2008 glina lekka 2 1* glina zwykła 1 pył gliniasty 1 glina zwykła 3 7 pył gliniasty 3 pył ilasty 2 glina zwykła 1 (3%) 2 (6 ) glina ilasta 2 (6 ) glina pylasto- ilasta 8 (24) 3 (9) pył gliniasty 1 (3) pył ilasty 1 (3) 13 (37) 1 (3) ił pylasty 1 (3) 1 (3) Grupy granulometryczne według klasyfikacji USDA -- USDA soil texture classes SL 2 1 L 1 SiL 1 L 3 7 SiL 5 L 1 (3) 2 (6 ) CL 2 (6 ) SiCL 8 (24) 3 (9) SiL 1 (3) 14 (40) 1 (3) SiC 1 (3) 1 (3) * - Liczba próbek - Number of samples Dla pyłów ilastych dobrym odpowiednikiem (gdy 51-75% próbek przechodzi do jednej dominującej grupy granulometrycznej) w klasyfikacji uziamienia utworów glebowych wg PTG 2008 jest glina zwykła, a według USDA (52%) - L, a nieco gorszym SiL (48%). W grupie iłów pylastych dobrym odpowiednikiem w podziale PTG 2008 jest natomiast pył ilasty (52%), a zgodnie z USDA - SiL (55%). Około 28% iłów pylastych zakwalifikowano do gliny pylasto-ilastej, a niewielki udział stanowi glina zwykła i ilasta oraz pył gliniasty i ił zwykły (tab. 3). W przypadku pyłu zwykłego i iłu brak jest odpowiednika w klasyfikacji PTG 2008 i USDA (poniżej 50% zgodności). Najwięcej spośród utworów ilastych wg systematyki wcześniejszej [Systematyka gleb Polski 1989], z których wytworzyły się mady bardzo ciężkie, w podziale PTG 2008 zostało zakwalifikowanych do gliny pylasto-ilastej, a wg USDA - do SiCL (36%) oraz do iłu pylastego, a wg USDA - SiC (32%). Kabała i Marzec [2007] podają że dla iłów w grupie

7 IM. M. Orzechowski, S. Smólczyński TABELA 3. Liczebność próbek utworów gleb aluwialnych z warstw głębszych w grupach granulometrycznych według klasyfikacji PTG i USDA TABLE 3. Number of alluvial soil samples from deeper horizons in relation to texture classes of PTG and USDA Grupy granulometryczne według PTG Soil texture classes according to Polish Soil Science Society (PTG) 1989 [Systematyka gleb Polski 1989] płz płi ip i Grupy granulometryczne według PTG Soil texture classes according to PTG 2008 piasek gliniasty 1 (4%) glina piaszczysta 9(3 5 ) glina lekka 3 (11) glina zwykła 7 (27) 17(52) 4(7) glina ilasta 5(8) 1 (2) glina pylasto-ilasta 17(28) 24 (36) pył gliniasty 6(23) 5 (1 5) 2(3) pył ilasty 11 (33) 32 (52) 9 (14) ił pylasty 21 (32) ił zwykły 1 (2) 9 (14) ił ciężki 1 (2) Grupy granulometryczne według klasyfikacji USDA USDA soil texture classes LS 1 (4) SL 12 (46) L 7(27) 17 (52) 4 (7 ) SiL 6(23) 16 (48) 34 (55) 9(1 4) SiCL 17 (28) 24 (36) CL 5 (8) 1 (2) SiC 21 (32) C 1 (2) 10 (16) próbek gleb nizinnych dobrym odpowiednikiem w klasyfikacji USDA jest C (58%), dla pyłu zwykłego podobnie jak w przypadku badanych mad brak jest odpowiednika. Natomiast dla pyłu ilastego w podziale USDA jednoznacznym odpowiednikiem był SiL (91%). WNIOSKI 1. Klasyfikacja uziamienia PTG wprowadzona w 2008 roku największe zmiany spowodowała w grupie gleb aluwialnych wytworzonych z iłów i glin bardzo ciężkich (mady bardzo ciężkie). Według tej klasyfikacji mady bardzo ciężkie wytworzone są aż z sześciu grup, a w podziale USDA z pięciu grup granulometiycznych. Dominująmady powstałe z pyłu ilastego i gliny pylasto-ilastej, a według USDA z SiL i SiCL. Przyjęcie nowego podziału kategorii ciężkości agronomicznych gleb spowodowało, że 91% mad bardzo ciężkich (Fbc) przeszło do kategorii mad ciężkich (Fc).

8 Uziarnienie gleb aluwialnych... w świetle klasyfikacji PTG i USDA Mady ciężkie według klasyfikacji PTG 2008 zostały zakwalifikowane do gliny zwykłej, pyłu gliniastego i ilastego, a USDA do L i SiL. W 80% mady te pozostały w kategorii ciężkości gleb ciężkich. 3. Mady średnie w klasyfikacji PTG 2008 w 80% wykazują uziarnienie gliny lekkiej oraz pyłu gliniastego i pozostały w kategorii ciężkości gleb średnich. 4. W badanych madach dobrym odpowiednikiem dla pyłu ilastego według klasyfikacji PTG 2008 jest glina zwykła, a wg USDA - L, natomiast dla iłu pylastego jest pył ilasty i SiL. W przypadku pyłu zwykłego i iłu brak jest odpowiedników w porównywanych klasyfikacjach. LITERATURA DŁUGOSZ J., ORZECHOWSKI M., SMÓLCZYŃSKI S., KOBIERSKI M. 2009: Wstępne badania składu mineralogicznego frakcji ilastej iłów aluwialnych wybranych rzek Polski północno-wschodniej. Roczn. Glebozn. 60, 2: DRZYMAŁA S., KACZMAREK Z., RYBCZYŃSKI P., MACKIEWICZ A. 2000: Uziarnienie gleb występujących w strefie oddziaływania kopalnictwa odkrywkowego w rejonie Konina w świetle klasyfikacji PTG. PN i FAO/USDA. Rocz. AR w Poznaniu 317, Roln. 56: DRZYMAŁA S., MOCEK A. 2004: Uziarnienie różnych gleb Polski w świetle klasyfikacji PTG, PN-R i USDA. Rocz. Glebozn. 55, 1: KABAŁA C., MARZEC M. 2007: Niektóre konsekwencje zmiany klasyfikacji uziamienia gleb. Rocz. G lebozn. 58, 1/2: KLASYFIKACJA ZASOBÓW GLEBOWYCH ŚWIATA (World Reference Base for Soil Resources - WRB). 2003: Tłumaczenie i Redakcja BEDNAREK R., CHARZYŃSKI P., POKOJSKA U., Toruń: 106 ss. KLASYFIKACJA GLEB LEŚNYCH POLSKI 2000: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. Warszawa: 123 ss. MOCEK A., DRZYMAŁA S., MASZNER P. 1997: Geneza, analiza i klasyfikacja gleb. Wyd AR, Poznań: 416 ss. POLSKIE TOWARZYSTWO GLEBOZNAWCZE 1973: Podział utworów glebowych na frakcje i grupy mechaniczne. Praca zbiorowa. ZG PTG, Warszawa: 21 ss. POLSKIE TOWARZYSTWO GLEBOZNAWCZE 2009: Klasyfikacja uziamienia gleb i utworów mineralnych - PTG Rocz. Glebozn. 60, 2: PRUSINKIEWICZ Z., KONYS L., KWIATKOWSKA A. 1994: Klasyfikacja uziamienia gleb i problemy z nią związane. Rocz. Glebozn. 45, 3/4: PRUSINKIEWICZ Z. 2003: Klasyfikacja uziamienia gleb a Polskie Normy. Rocz. Glebozn. 54, 3: SOIL SURVEY STAFF 1999: Soil Taxonomy: A Basic System of Soil Classification for Making and Interpreting Soil Surveys. USDA, Washington, DC: 869 ss. SYSTEMATYKA GLEB POLSKI 1989: Rocz. Glebozn. 40, 3/4: 150 ss. WITEK T. 1956: Gleby Żuław Wiślanych. Pam. P u l 18: Dr inż. Mirosław Orzechowski Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Plac Łódzki 3, Olsztyn e- mail: miroslaw.orzechowski@uwm.edu.pl