Ponadczasowe poszukiwanie sensu egzystencji. Ilirsko proročište Antuna Šoljana

Transkrypt

1 Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka Uniwersytet Gdański Ponadczasowe poszukiwanie sensu egzystencji. Ilirsko proročište Antuna Šoljana Akcja opublikowanego w 1975 roku w tomie Obiteljska večera i druge priče opowiadania Ilirsko proročište Antuna Šoljana, jednego z najważniejszych przedstawicieli chorwackiego pokolenia krugovców 1, dzieje się w okresie panowania Imperium Rzymskiego, na terenie ówczesnej Ilirii, miejsca zamieszkania indoevropskih plemena koja su u I. milenijumu pre n.e. naseljavala jugozapadne delove Balkanskog poluostrva, odnosno istočne obale Jadranskog mora, od Istre do Valonskog zaliva 2. Dokładny czas akcji nie jest znany, jednak ze wzmianek na temat ilirskiej królowej Teuty i działań wojennych legionów można wnioskować, że Rufus przybywa do Ilirii na przełomie III i II wieku p.n.e., kiedy to Rzymianie podbili część osiedli iliryjskich w dolinie rzeki Neretwy, jednak jeszcze przed całkowitym włączeniem prowincji do cesarstwa w 165 roku p.n.e. Na temat wierzeń i obrzędów ilirskich, jak i samych miejsc kultu na ich terenach wiadomo niewiele, co pozwoliło autorowi na swobodną kreację świata przedstawionego. O mestima žrtvovanja i svetilištima malo se zna. ( ) Mestima namenjenim za obavljanje kulta smatraju se tumuli koji se često nalaze pokraj gradinskih naselja, a koji umesto grobova sadrže slojeve paljevine, sa velikom količinom keramičkih fragmenata. O vrstama i načinu prinošenja žrtvi malo se zna, a otvoreno je i pitanje da li su kod Ilira određena lica obavljala svešteničke funkcije 3. 1 Chorw. krugovaška generacija, termin określający pisarzy tworzących i skupionych wokół zagrzebskiego czasopisma Krugovi, wychodzącego w latach (przyp. NWL). 2 A. Cermanović-Kuzmanović, D. Srejović, Leksikon religija i mitova drevne Evrope, Beograd 1992, [online] dostęp 10 maja 2013, dostępny w Internecie: html. 3 Ibidem.

2 Ponadczasowe poszukiwanie sensu egzystencji. Ilirsko proročište Antuna Šoljana 143 Ilirsko proročište to tekst jak na twórczość prozatorską Šoljana niespotykany, i z racji tego należna jest mu uwaga. To jedyne opowiadanie w całym dorobku pisarza, którego akcja przeniesiona została w przeszłość; w pozostałych przypadkach zarówno podejmowane przez niego tematy, jak i sama ich realizacja były na wskroś nowoczesne. Zauważają to między innymi Strahimir Primorac 4, Dubravko Jelčić 5 czy Vjeran Zuppa, który ubolewa wręcz, że przymiotnik współczesny w odniesieniu do Šoljana jest nagminnie nadużywany: Šoljan je suvremen pisac. Tu očiglednost književna kritika najčešće je tumačila sintaktičkim i leksičkim svojstvima njegovog stila, aktualnošću njegovih literarnih tema. Protom je pronašla da njegova proza počiva uglavnom na stilskim i sadržajnim iskustvima novije i nove američke književnosti. Ovakav se način gledanja na Šoljanovo književno djelo bio toliko uvriježio, da mi se povremeno znalo učiniti kako je nekim našim kritičarima na samom vrhu jezika bila i tvrdnja kako se Antun Šoljan zaista dobro uklopio u tokove suvremene američke književnosti 6. Należy mieć na uwadze, że w owym czasie i ustroju politycznym chorwacki (jugosłowiański) bohater literacki miał a przynajmniej powinien być przyzwoity (schludny zarówno wizualnie, jak i moralnie), nie zadawać niewygodnych pytań, które wprowadzają ferment, lecz podążać za wytycznymi Partii, z zapałem budując nowy ustrój, oparty na braterstwie i jedności. Tymczasem (anty-)bohaterowie, których zaproponowali krugovcy, często zmagają się z moralnym niepokojem, paniką, czy przeciwnie znużeniem i apatią. To indywidua poszukujące jakiegokolwiek sensu istnienia, próbujące odkryć logikę poczynań człowieka, tak w ogóle, jak i często po prostu własnych. Oczywistym wydaje się, że podejmowaniu takich właśnie tematów sprzyjały nie tylko wspomnienia przeżycia generacyjnego, jakim dla krugovców był czas wojny, ale też zachodnia moda literacka, na której się wzorowali. Jak zauważa Miroslav Šicel: Dok starija generacija više ili manje nastoji nastaviti neke procese započete negdje prije samoga početka rata, dižući ih na višu razinu umjetničkoga govorenja i ne prekidajući 4 Jedan od najčešćih atributa koji se pripisivao Šoljanovoj prozi bio je da je ona moderna: takvom je čini, u prvom redu prekid s tradicijom i prošlošću (D. Cvitan). Šoljan da piše modernim jezikom, o modernom čovjeku, o bitnim problemima i ključnim situacijama modernog života. S. Primorac, Obiteljska večera, [w:] Književna kritika o Antunu Šoljanu, red. B. Donat, Zagreb 1998, s Junaci su u njima redovito pripadnici njegova»izgubljenoga naraštaja«, koji je odrastao u doba»hladnoga rata«, i to još iza»željezne zavjese«, naraštaja koji se kod nas, zbog njegove ideološke suzdržljivosti, nazivao još i osumnjičenjim naraštajem., D. Jelčić, Povijest hrvatske književnosti: tisućljeće od Baščanske ploče do postmoderne, Zagreb 2004, s V. Zuppa, UVOD U ŠOLJANA ili: prozaik pred problemom delingvacije, [w:] Književna kritika o Antunu Šoljanu, red. B. Donat, Zagreb: Dora, 1998, s. 215.

3 144 Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka bez obzira na nove teme pupčanu vezu s tradicjom nacionalne literature mlađa, nova generacija, posebno neki njeni predstavnici, više se orijentiraju na na pojave u svjetskoj književnosti tražeći u njoj modele vlastitom stvaralaštvu, zanemarujući uz to i vlastitu društveno-nacionalnu komponentu i specifičnu psihologiju suvremenoga hrvatskog čovjeka formiranog u zadanim okvirima vremena i prostora, a sve to na račun minucioznog istraživanja sudbine čovjeka kao isključivo egzistencijalnog bića, vrlo često izvan konkretnoga društvenog i nacionalnog konteksta 7. Podmiotem działania i wartościowania w literaturze zaproponowanej przez krugowców, biorących za wzór najlepszych przedstawicieli współczesnej im literatury Zachodu (Lorca, Hemingway, Faulkner, Camus i in. 8 ) jest subiektywne indywiduum. Antun Šoljan wyróżnia się na tle swego pokolenia tym, że stworzeni przez niego bohaterowie zmagają się nie tylko z ciężarem własnej egzystencji i niemożnością odnalezienia się w powojennej jugosłowiańskiej rzeczywistości. W jego opowiadaniach jednostka dźwiga dodatkowo brzemię odpowiedzialności za los całego świata, jest sumieniem swoich czasów. Dubravko Jelčić wskazuje, że puna simbolike i aluzivnosti, često alegorična, s rečenicom vjernom čistoći jasnog iskaza, Šoljanova proza svjedoči o njegovu sve odlučnijem priklanjanju spoznaji o piscu kao savjesti ugrožena čovjeka 9. Należy zauważyć, że typowy bohater utworów Šoljana, mimo pozornej wielości perspektyw, wariantów działania, jest świadomy, iż w rzeczywistości ma tylko jedną możliwość zachowania się czy podjęcia decyzji. Podąża czy też usilnie stara się podążać wybraną przez siebie ścieżką; pozostali (czytelnicy, ale i inni bohaterowie) mogą tylko domyślać się przyczyn jego postępowania. Tak też rzecz ma się z Rufusem, obywatelem Rzymu, który w poszukiwaniu odpowiedzi na niewypowiedziane pytania zawędrował aż do dalekiej Ilirii. Główny bohater opowiadania Ilirsko proročište jest byłym oficerem rzymskich legionów. Dokładniej rzecz ujmując, dezerterem. Człowiekiem pełnym wątpliwości, przegranym i zmęczonym ciężarem, który przyszło mu dźwigać: Zar sam pozvan da sam preuzmem težinu 7 M. Šicel, Hrvatska književnost 19. i 20. stoljeća, Zagreb 1997, s Otvaranje mladih prema Europi, kao i prema Americi, bilo je u tom trenutku potpuno. S jedne strane Garcia Lorca, Neruda (nadrealizam), zatim Sartre, Camus (egzistencijalizam), Anouilh, pa Moravia ili Quasimodo a s druge Angloamerikanci: Joyce, T.S. Eliot, Ezra Pound, Faulkner, Hemingway, Steinbeck, Mailer i drugi pisci su koji se najviše čitaju i vrlo često susreću u prijevodima na stranicama naših književnih časopisa, dok je njihov utjecaj na nov naraštaj očit. Dodamo li tome i prijevode poezije Baudelairea, Valeryja, Colleridgea, E. A. Poea, Jesenjina vidjet ćemo da je to bilo vrijeme kad su mladi pisci kao spužva upijali sve što im se nudilo., ibidem. s D. Jelčić, Povijest hrvatske književnosti, s. 310.

4 Ponadczasowe poszukiwanie sensu egzystencji. Ilirsko proročište Antuna Šoljana 145 odgovornosti za ono što je učinio moj narod? Zar moram trpjeti osvetu za ono od čega i sam bježim? 10 Wie on, że w swej drodze, w poszukiwaniu odpowiedzi na najważniejsze pytania, skazany jest na błądzenie po omacku i samotność; jak przytomnie zauważa, Svatko ti može pokazati komadić puta, ali cijeli put možeš prijeći jedino sam 11. Uczucie osamotnienia jest zresztą dominujące, gdy mowa o typowych bohaterach utworów egzystencjalistycznych, podobnie zresztą jak męczący Rufusa niepokój; u podstawy takiej kreacji bohatera leży wyznawany przez egzystencjalistów paradoks, według którego człowiek musi zaakceptować własne zwątpienie i rozpacz, aby móc się samookreślić. Filozofia ta wyrosła z buntu przeciw stanom bezwładu i zastoju, lecz bunt ten nie jest ożywczy; prowadzi przez rozpacz i lęk u Kierkegaarda, do odrazy i mdłości wobec zastanego świata u Sartre a. Ze wszystkimi tymi stanami zetknąć się można również w utworach chorwackiego prozaika, na co uwagę zwrócili liczni badacze, w tym Branimir Donat: Bijeg, izdaja, poraz, osjećanje svijeta kao tuđine, nemogućnost integracije u društvo, odvojenost, odnosno neintegriranost u društvenu prosječnost, potreba da se ostane autsajder, pa čak i marginalac, opsesivne su teme (...) Šoljana 12. W rozważaniach nad sensem życia podkreśla się istnienie naturalnej potrzeby poszukiwania przez człowieka tegoż. Kazimierz Obuchowski wiąże zagadnienie to z psychologiczną kategorią potrzeb ludzkich, zaliczając sens życia do ogólnych potrzeb człowieka, które umiejscawia w obszarze potrzeb emocjonalnych, wchodzących obok potrzeb poznawczych i kontaktu emocjonalnego w skład tzw. grupy potrzeb samozachowania 13. Jak zauważa: Potrzeba sensu życia jest więc potrzebą cechującą dorosłego człowieka bez jej zaspokojenia nie może on funkcjonować normalnie ( ), zaspokojenie to zaś polega na uzasadnieniu sobie w jakiś sposób sensu swojego bytu, wytyczającym jasny, praktyczny i możliwy do zaaprobowania przez siebie kierunek działania 14. Potrzeba znalezienia sensu istnienia skierowała Rufusa na drogę, która ostatecznie zawiodła go do obcej świątyni. Rzymianin nie potrafił przy tym nawet wyartykułować targających nim wątpliwości, które sprawiły, że opuścił służbę wojskową i udał się do barbarzyńskiego w jego mniemaniu kraju. Wiedział jedynie, że każdy człowiek potrzebuje w życiu celu dla niego stała się nim ilirska wyrocznia. 10 A. Šoljan, Ilirsko proročište, [w:] idem, Obiteljska večera i druge priče, Zagreb 1975, s Ibidem, s B. Donat, Odgovornost odgovora Antuna Šoljana, [w:] idem, Različito i isto, Zagreb 1993, s Zob. K. Obuchowski, Psychologia dążeń ludzkich, Warszawa 1983, s Ibidem, s. 203.

5 146 Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka Ne znam što sam očekivao, jer ne znam što tražim. Možda sam naprosto bez posebnog razloga izabrao točku prema kojoj ću se kretati. Možda je moj izbor sasvim slučajno pao na Vidasusov hram. Možda su nedokučivi bogovi htjeli da mi ga Quintus Gabinius spomene u beznačajnom razgovoru, i da njegove riječi shvatim kao omen. Možda sam u tom času bio sit svega drugoga, a možda sam zaista izabrao ne znam. Čovjek mora imati cilj. Makar privremeni. Makar prividni. Ali mora ga imati, nažalost 15. Teorie egzystencjalistyczne, ateistyczne i chrześcijańskie, unaoczniają dystans, jaki istnieje między popędami człowieka a jego kondycją ; tragizm wynika ze sprzeczności pomiędzy absurdalnością świata, w którym człowiek musi działać, a jego pragnieniem ładu i sprawiedliwości. Egzystencjalizm chrześcijański, choć nie wolny od rozpaczy i zwątpienia, nie jest jednak w swej wymowie tak pesymistyczny, jak świecki wiara w Boga daje nadzieję, że absurd istnienia służy jakiemuś celowi i jest częścią większego planu. W religii człowiek podświadomie szuka gotowych rozwiązań, które pozwoliłyby mu uniknąć niepokoju samodzielnych poszukiwań, jak i związanych z tym ewentualnych rozczarowań i bólu. Wiara to odwieczna chęć pozbycia się egzystencjalnego, przytłaczającego poczucia wolności, by zyskać w zamian opiekę. Rufus z opowiadania Ilirsko proročište nie uważa się za człowieka szczególnie religijnego, jednak odpowiedzi na nurtujące go pytania szuka w świątyni ilirskiego boga Vidasusa, który wydaje mu się potężniejszy i bardziej opiekuńczy od bogów rzymskich: Možda su to bogovi koji zaista štite svoje stado, pomislio je Rufus, koji ne napuštaju svoj narod u teškome času. Možda su to bogovi koje treba tražiti 16. Z drugiej strony, nie można powiedzieć, by bohater w tajemniczym, obcym mu bóstwie pokładał szczególną nadzieję jest zbyt zrezygnowany, doświadczony, zdaje sobie sprawę z błędnego koła ludzkiego losu. Oni koji tražu hodaju svijetom bez Bogova 17, mówi Rufusowi stary Grek, który ma zaprowadzić Rzymianina do świątyni barbarzyńskiego bóstwa. W konsekwencji, brak wiary obnaża pierwotny lęk, jaki nosi w sobie człowiek. Lęk ten potrafi człowieka zniewolić i odebrać mu poczucie sensu istnienia. Wybitny dwudziestowieczny filozof i teolog protestancki Paul Tillich wyartykułował tę samą myśl nieco inaczej: zagrożeniem życia duchowego nie jest wątpienie, jako element, lecz wątpienie totalne 18. Wyrocznia, przed której oblicze Rzymianin zostaje w końcu doprowadzony, nie daje mu jednak nadziei na zmianę losu. Jak zauważa Tillich, nie da się usunąć podstawowego lęku: lęku skończonego bytu przed groźbą niebytu. Należy on 15 A. Šoljan, Ilirsko, s Ibidem, s Ibidem, s Tillich Męstwo bycia, tłum. H. Bednarek, Poznań 1994, s. 54.

6 Ponadczasowe poszukiwanie sensu egzystencji. Ilirsko proročište Antuna Šoljana 147 do samej egzystencji 19. Lęk nie zostaje ukojony, przekształca się jedynie w bolesną świadomość tragiczności ludzkiego losu: Uvijek... neprestano svugdje vječno svima svi... uvijek... pripadaš... nisi sam, nikada... što je najgore, najužasnije, najmučnije... pripadaš... što je najgora samoća... sam si živio, uvijek... nikada nisi sam... i sam ćeš dalje izroditi sebe... u nizu... preci i potomci u tebi, samome... nema bijega... kamogod pošao... sa sobom... iako se boriš... sve strašnije ćeš se sebi osvećivati... kazna sebi... i sve teže pripadaš, sve više... plemenu, plemenu, plemenu Jednak wśród ludzkiego plemienia zawsze istniały, istnieją i zawsze będą istnieć jednostki, które tkwią we własnym, dodatkowym zaklętym kręgu. To ci, którzy szukają prawdy. To ci, którzy znajdą niezrozumienie, szykany, samotność i pustkę. Bohater utworu Ilirsko proročište usłyszał straszliwą przepowiednię, dotyczącą losu wszystkich, którzy tak jak on gotowi są na wiele, by odkryć sens istnienia. To zapowiedź doli wszystkich niepokornych, heretyków, naukowców, racjonalistów, ateistów, działaczy, rewolucjonistów, którzy zginą w wyniku prześladowań, którzy doświadczą szykanowania i tortur, więzienia i obozów pracy, gdyż nie będzie im wystarczać oficjalnie obowiązująca, świecka bądź religijna, polityczna lub obyczajowa myśl większości. Ubijat će vas, paliti, kleti, raspinjati na križ, četveriti, vješati, kopati vam oči, sjeći udove, daviti, topiti, (...) nitko vas neće voljeti... nikada nećete pobijediti... pripadaš njima... ali... sam... jesi u porazu... u poniženju... u nesreći jesi... samo po tome živiš... po sebi živiš... jer nikada nećeš doživjeti drugo... osim sebe... bori se jer nećeš pobijediti... dobro je, nema pobijede... ponovo ćeš se roditi... opet se roditi... sam... u svojoj djeci sam... s istom sudbinom... nema kraja... opet ćeš tražiti... propast ćeš ako nadeš... nestat ćeš ako pobijediš Słowa wyroczni to przejmujący, tragiczny opis ludzkiego losu. Człowiek ma dwie drogi: albo zaakceptuje świat, nie będzie zadawał pytań i zadowoli się tak zwaną otaczającą go rzeczywistością lecz wówczas przepadnie, zniknie, jak mówi wyrocznia albo też podąży drogą poszukiwania odpowiedzi na dręczące go pytania i spróbuje znaleźć rozwiązanie dla niepokojów targających jego duszą, skazując się przy tym na niezrozumienie, szykany, tortury. I vidim... vidim vas u neprekinutom nizu... nema kraja... lutate... umornibolesnibezn adepropalijedanzadrugim... u neprekinutom nizu... i vidim... kratkimačomčukrižnož... prazna za vas... i dolazite sve bliže... dragovoljno... dok vjetar raznosi svijet... vi se 19 Ibidem, s A. Šoljan, Ilirsko, s Ibidem.

7 148 Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka smješkate... ah kako bolno se smješkate... nemoćni... patnja je užasna... ali u njoj jeste... sami... jedino u njoj... i dalje... opet opet opet Opowiadanie to jest kwintesencją filozofii egzystencjalnej w ujęciu Antuna Šoljana. Tacy ludzie, jak wykreowany przez niego bohater Rufus, zawsze będą istnieć, szukać i cierpieć, zmagając się z lękiem tkwiącym w duszy na równi z niezrozumieniem reszty społeczeństwa. Trzeba przyznać, że Antun Šoljan po mistrzowsku potrafił wyrazić ten tragizm nawet na poziomie języka, na co zwrócił uwagę już Vjeran Zuppa: Njegov je jezik na muci. I on ga neprestano preoblikuje. Kada lica iz njegovih pripovijedaka i romana zašute, Šoljan mijenja jezik. (...) A kada to mjesto opet podigne svoja pitanja, kada ukloni pjesnika, tko će se pojaviti, ako ne ne oni koji su na tome mjestu zašunjeli? ako ne ono što je tu šutjelo? (...) Antun Šoljan je moralan pisac zato što uporno hoće biti tu gdje je jezik na muci, a život u dubokoj krizi. On spada onim, zapravo europskim piscima i intelektualcima, koji uporno istražuju u jednom krugu pitanja, jer samo vrtnju znaju i samo iz nje nešto slute 23. Rufus ma szansę otrzymać odpowiedź na swoje pytanie jak stwierdza ilirski żerca, prve riječi koje budeš čuo (po wyjściu ze świątyni przyp. N. WL), bit će riječi boga. Poslušaj ih 24. Problem polega na tym, że nawet on, Rzymianin tak świadomy egzystencjalnych niepokojów i do tego stopnia odczuwający ból istnienia, że odważył się na dezercję i hańbę, nie był w stanie tego pytania sformułować. Wyjaśnieniem takiego stanu rzeczy mogą być słowa Yi-Fu Tuana, który w swych rozważaniach na temat przestrzeni zauważył: Intymne doświadczenia tkwią w nas tak głęboko, że nie tylko brakuje nam słów, żeby je wyrazić, ale często nie jesteśmy ich nawet świadomi. Kiedy z jakichś powodów wypływają one na powierzchnię naszej świadomości, występują wówczas z ogromną mocą, której nie mogą dorównać żadne zamierzone działania czy przemyślane doświadczenia 25. Człowiek do tajemnicy może próbować się zbliżyć musi jednak być wówczas świadomy faktu, iż poszukiwanie nie przyniesie mu spokoju, a jedynie ból, mękę, poniżenie i poczucie osamotnienia. A tajemnicy i tak nie zgłębi, gdyż nie jest to możliwe. Wiara w Boga, jakiegokolwiek Boga, najbardziej nawet mocnego i opiekuńczego, nie zmienia faktu, że każdy sam ponosi odpowiedzialność za 22 Ibidem, s V. Zuppa, UVOD U ŠOLJANA ili: prozaik, s A. Šoljan, Ilirsko, s Y. Tuan, Przestrzeń i miejsce, tłum. A. Morawińska, Warszawa 1987, s. 173.

8 Ponadczasowe poszukiwanie sensu egzystencji. Ilirsko proročište Antuna Šoljana 149 swoje istnienie zdaje się mówić Šoljan ustami swego bohatera. Jednak, mimo wszystko, pozwala mu na nadzieję. Što da mu kažem? pomisli odjednom, očajno, izgubljeno, s osjećajem konačne propasti, što da ga ispitam? Što se može reći?? Bože, ti čuješ moje misli, i znaš da nema riječi, istinitih, pravih riječi, znaš, da se ne može govoriti. Kako bi se sa svim tim moglo živjeti, kad bi se moglo imenovati? Bože, je li dovoljno pokušati, je li dovoljno za moj spas što sam došao? Tražio sam te, bože, ne zahtjevaj više. I evo moje molitve: Bože, odgovori mi na pitanje koje ne mogu postaviti 26. Ilirsko proročište to jedyny przypadek, kiedy Šoljan przeniósł czas akcji opowiadania w przeszłość, zawierając w nim sedno wyznawanej przez siebie filozofii w taki sposób, że stało się ono ponadczasową alegorią. W recenzji tomu Obiteljska večera i druge priče Strahimir Primorac zauważa: vremenska distanca pruža mogućnost da se bolje uoče i realnije situiraju naplavine oko toga 27. Jeżeli możemy zrozumieć wątpliwości targające głównym bohaterem, mimo że postać ta żyje w świecie wykreowanym przez autora na dawno już miniony, jest to dowód tego, że problem poszukiwania sensu istnienia jest ponadczasowy: Jedno te isto oduvijek se vrti, tek u raznim epohama i na raznim mjestima njegova pojava ima različite uzroke. Somnabulno iskustvo Antuna Šoljana jedno je iskustvo kruga, a ne iskustvo mašte. Bilo koji cilj da si izabrao, izabrao si središte nove vrtnje. To kaže Rufus u pripovijeci Ilirsko proročište. Mašta bi bila skok izvan te vrtnje, koja sve sastavlja u jedno 28. Wydaje się, że takie właśnie podejście przyświecało pisarzowi, gdy zdecydował się odstąpić od powszedniej dla siebie praktyki umieszczania postaci we współczesnej mu czasoprzestrzeni. W pierwszej połowie dwudziestego wieku uczucie beznadziejności i bezsensowności istnienia nie znikło, wręcz przeciwnie kolejne wielkie wojny tylko je wzmogły. Nie wydaje się również, by sytuacja ta zmieniła się diametralnie w wieku dwudziestym pierwszym ludzkość toczy się nadal w zaklętym kręgu, powielając wciąż te same błędy, borykając się przez cały czas z takimi samymi problemami. Antun Šoljan współczesną opowieść o lękach powojennego świata podał w ilirsko-rzymskim opakowaniu, które wcale nie przeszkadza w zrozumieniu jego przesłania nawet po prawie pięćdziesięciu latach. 26 A. Šoljan, Ilirsko, s S. Primorac, Obiteljska, s V. Zuppa, UVOD U ŠOLJANA ili: prozaik, s. 225.

9 150 Natalia Wyszogrodzka-Liberadzka Literatura Cermanović-Kuzmanović A., Srejović D., Leksikon religija i mitova drevne Evrope, Beograd: Savremena administracija, 1992, Donat B., Različito i isto, Zagreb: Hrvatska Sveučilišna Naklada, Jelčić D., Povijest hrvatske književnosti: tisućljeće od Baščanske ploče do postmoderne, Zagreb: Naklada Pavičić, Obuchowski K., Psychologia dążeń ludzkich, Warszawa: PWN, Primorac S., Obiteljska večera, [w:] Književna kritika o Antunu Šoljanu, red. B. Donat, Zagreb: Dora, Šicel M., Hrvatska književnost 19. i 20. stoljeća, Zagreb: Školska knjiga, Šoljan A., Ilirsko proročište, [w:] idem, Obiteljska večera i druge priče, Zagreb: Naprijed, Tillich P., Męstwo bycia, tłum. H. Bednarek, Poznań: REBIS, Tuan Yi-Fu., Przestrzeń i miejsce, tłum. A. Morawińska, Warszawa: PIW, Zuppa V., UVOD U ŠOLJANA ili: prozaik pred problemom delingvacije, [w:] Književna kritika o Antunu Šoljanu, red. B. Donat, Zagreb: Dora, 1998, s Summary In timeless search of the existence sense. Antun Šoljan s Ilirsko proročište. The article analyses Antun Šoljan s short story Ilirsko proročište from the book Obiteljska večera i druge priče (1975). The story is unique among Šoljan s works because of the transfer of action into Ilyrian space and the times of Roman reign over the Balkans. Taking advantage from such parabola the author gave a timeless perspective to important questions of human existence. Šoljan s hero, Rufus, is concious of the painful circle human life is spinning in, is a very modern hero despite of the old space-time, which makes him both unique and the most complete manifestation of Šoljan s existential philosophy. Keywords Antun Šoljan, croatian short story, krugovi generation, existentialism