Wp³yw nanocz¹steczek srebra na ywotnoœæ i aktywnoœæ proliferacyjn¹ jednoj¹drzastych leukocytów krwi obwodowej i splenocytów mysich badania in vitro

Transkrypt

1 Medycyna Wet. 20, 66 (12) 847 Praca oryginalna Original paper Wp³yw nanocz¹steczek srebra na ywotnoœæ i aktywnoœæ proliferacyjn¹ jednoj¹drzastych leukocytów krwi obwodowej i splenocytów mysich badania in vitro JOANNA MA ACZEWSKA Katedra Mikrobiologii i Immunologii Klinicznej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 13, -719 Olsztyn Ma³aczewska J. In vitro effect of silver nanoparticles on the viability and proliferative response of mice peripheral blood mononuclear cells and splenocytes Summary Silver nanoparticles (SNP) have been recently one of the most widely utilized nanomaterials, mostly because of their antimicrobial activity. For some time there has been a great interest in SNP of unconventional medicine, which recommends their use not only as an antimicrobial, but also as an immunostimulant. However, little is known about SNP s impact on immunocompetent cells in vitro. The aim of a present study was to investigate the influence of the colloidal nano-silver solution on the viability and proliferative response of mice peripheral blood mononuclear leukocytes and splenocytes in vitro. After isolation cells were cultured in complete RPMI-1640 medium containing 0 (control), 20,, 5, 2, 1, 0.5, 0.2, 0.1 and 0.05 ppm of SNP, for 24 and 48 h to investigate SNP s impact on cell viability, and for 72 h to evaluate their effect on the proliferative response of cells. Both parameters were assessed using MTT assay. Obtained results suggest that SNP have significant influence on the both investigated parameters. High doses of SNP significantly decreased (p < 0.01) the viability (concentrations of 5-20 ppm for splenocytes and 2-20 ppm for leukocytes, respectively) and proliferative response of cells (splenocytes: 5-20 ppm, leukocytes: -20 ppm) whereas low SNP s doses slightly increased (p > 0.05) the viability of cells (splenocytes: 1 ppm, leukocytes: 0.2 ppm) and significantly increased stimulation index of both cell types induced by mitogens (splenocytes: ppm, p < 0.05; leukocytes: ppm, p < 0.01). These experimental data constitute an encouragement for further investigations concerning the possibility of therapeutic use of SNP s low doses. Keywords: silver nanoparticles, splenocytes and leukocytes viability, proliferative response Pocz¹wszy od czasów Hipokratesa srebro by³o stosowane w medycynie jako œrodek dezynfekcyjny w leczeniu ran i oparzeñ, ze wzglêdu na swoje silne dzia³anie antybakteryjne, przy jednoczesnej niskiej toksycznoœci dla organizmu cz³owieka. W³aœciwoœci te przyczyni³y siê w ostatnich latach do zainteresowania tym pierwiastkiem nowej dziedziny nauki nanotechnologii. Nanotechnologia zajmuje siê projektowaniem, syntez¹ i manipulowaniem materia³ami o, przynajmniej jednym z rozmiarów, mniejszym od 0 nm. W³aœciwoœci fizyczne, chemiczne i biologiczne takich substancji ró ni¹ siê znacz¹co od w³aœciwoœci tradycyjnych materia³ów, co wynika g³ównie z ich ogromnej, w stosunku do objêtoœci, powierzchni. Nanosrebro jest obecnie jednym z najczêœciej stosowanych nanomateria³ów, a ³atwoœæ aplikacji sprawia, e rozmaitoœæ jego zastosowañ roœnie niemal z ka dym dniem. Najintensywniej eksploatowane jest ono w medycynie, przy uzdatnianiu wody i w produkcji artyku³ów codziennego u ytku. W medycynie nanosrebro zaprzê- ono do walki z potencjalnym ryzykiem zaka enia os³abionego organizmu trudnymi do zwalczenia drobnoustrojami, posiadaj¹cymi zdolnoœæ do tworzenia biofilmu na sztucznych powierzchniach, wprowadzanych do organizmu. Powlekane s¹ nim zatem katetery, sztuczne zastawki, rêkawy teflonowe do naprawy naczyñ krwionoœnych czy wreszcie endoprotezy. Z tych samych wzglêdów srebro wbudowywane jest w drobny sprzêt medyczny i stosowane do produkcji opatrunków na trudno goj¹ce siê rany, zw³aszcza po rozleg- ³ych oparzeniach cia³a. W przypadku drugiej, istotnej dziedziny, wykorzystuj¹cej nanosrebro uzdatniania

2 848 wody, stosuje siê zarówno rozwi¹zania na ma³¹ skalê, jak filtry ceramiczne z pow³okami z nanosrebra dla oczyszczania wody pitnej w gospodarstwach domowych, jak i rozwi¹zania bardziej globalne, takie jak sprzêty do dezynfekcji wody z basenów i kurortów spa czy uzdatniania wody dla du ych obszarów po klêskach ywio³owych. O ile korzyœci wynikaj¹ce ze stosowania nanosrebra w dwóch pierwszych dziedzinach wydaj¹ siê bezdyskusyjne i przewa aj¹ nad potencjalnymi skutkami ubocznymi wprowadzania nowego, nie do koñca przebadanego materia³u, o tyle mniej oczywiste wydaje siê adresowanie tego typu produktów do szerokiej rzeszy u ytkowników. Dla typowego, detalicznego konsumenta wytwarzane s¹ bowiem przedmioty takie, jak: zastawa sto³owa, sztuæce, pojemniki do przechowywania ywnoœci zawieraj¹ce nanosrebro, tkaniny uwalniaj¹ce ten pierwiastek, z których wytwarza siê bieliznê i odzie sportow¹ oraz kosmetyki, do których dodano srebro ze wzglêdu na jego dzia³anie antyseptyczne i konserwuj¹ce. Jeszcze wiêksze kontrowersje budz¹ jednak, nieobjête adn¹ reglamentacj¹, produkty medycyny niekonwencjonalnej, jak koloidalne roztwory nanosrebra przeznaczone do picia. Producenci tego typu preparatów, powszechnie dostêpnych choæby w sklepach internetowych, zalecaj¹ codzienne spo ywanie swoich produktów dla ochrony przed zaka eniami, wzmocnienia uk³adu immunologicznego i poprawienia ogólnej kondycji organizmu. Tymczasem niewielka jest wiedza empiryczna na temat rzeczywistej skutecznoœci takiej terapii i potencjalnego ryzyka stosowania nanosrebra, zwi¹zanego z jego unikatowymi w³aœciwoœciami (4). Przy wprowadzaniu na rynek nowych suplementów diety konieczne wydaje siê najpierw gruntowne przebadanie ich dzia³ania, tak in vitro, jak in vivo na modelu zwierzêcym. Doniesienia literaturowe na ten temat s¹ jednak doœæ sk¹pe, a wyniki badañ ró nych zespo³ów nad wp³ywem nanocz¹steczek srebra na aktywnoœæ komórek immunokompetentnych pozostaj¹ czêsto we wzajemnej sprzecznoœci. Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu komercyjnego preparatu zawieraj¹cego nanoczasteczki srebra Koloidu srebra (niejonowego) (Nano-Tech Polska Sp. z o.o.) na ywotnoœæ i aktywnoœæ proliferacyjn¹ jednoj¹drzastych leukocytów krwi obwodowej i splenocytów mysich w warunkach in vitro. Materia³ i metody Materia³ do badañ stanowi³y krew obwodowa i œledziony pobrane od dwudziestu sztuk samców myszy linii NMRI o œredniej masie cia³a g, otrzymanych z Katedry Patofizjologii, Weterynarii S¹dowej i Administracji Wydzia- ³u Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmiñsko- -Mazurskiego w Olsztynie. Zwierzêta poddawano narkozie wziewnej z u yciem preparatu AErrane (isofluranum, Baxter Poland Sp. z o.o.). Krew do badañ pobierano metod¹ punkcji serca, zaœ po skrwawieniu zwierz¹t sekcyjnie pobierano narz¹dy. Materia³ pobrany od sztuk zwierz¹t Medycyna Wet. 20, 66 (12) przeznaczony zosta³ do oszacowania wp³ywu nanosrebra na ywotnoœæ komórek, zaœ od pozosta³ych do oznaczenia wp³ywu na ich aktywnoœæ proliferacyjn¹ pod wp³ywem mitogenów. Badania przeprowadzono po uprzednim uzyskaniu zgody Lokalnej Komisji Etycznej ds. Doœwiadczeñ na Zwierzêtach w Olsztynie (uchwa³a nr 77/2009). Z badanej krwi izolowano leukocyty przez wirowanie w gradiencie z u yciem preparatu Gradisol L (Aqua-Medica). Ten sam preparat u yty zosta³ do izolacji splenocytów, po uprzednim przetarciu œledziony przez nylonowe sito o oczkach wielkoœci 60 µm i nawarstwieniu uzyskanego przecieru na gradient. Po izolacji oznaczano ywotnoœæ komórek przy u yciu b³êkitu trypanu (Sigma-Aldrich). We wszystkich przypadkach ywotnoœæ komórek wynosi³a powy ej 95%. Wyizolowane komórki w iloœci /ml hodowano nastêpnie w pod³o u RPMI-1640 (Sigma-Aldrich) z dodatkiem % p³odowej surowicy bydlêcej (Sigma-Aldrich) i 1% antybiotyku (Antibiotic Antimycotic Solution, Sigma-Aldrich), w 37 C. Pod³o e do hodowli komórek zawiera³o, odpowiednio: 0 (kontrola), 20,, 5, 2, 1, 0,5, 0,2, 0,1 i 0,05 ppm nanocz¹steczek srebra. Stê enia powy sze uzyskano mieszaj¹c z pod³o em hodowlanym Koloid srebra (niejonowy) (Nano-Tech Polska Sp. z o.o.), zawieraj¹cy nanocz¹stki srebra metalicznego zawieszone w wodzie demineralizowanej w stê eniu 50 ppm (brak danych nt. wielkoœci cz¹stek). Hodowla w obecnoœci badanego preparatu trwa³a 24 i 48 godzin w przypadku oznaczania ywotnoœci komórek, zaœ 72 godziny dla wyznaczenia aktywnoœci proliferacyjnej komórek pod wp³ywem mitogenów. ywotnoœæ komórek oraz ich aktywnoœæ proliferacyjn¹ po stymulacji mitogenami ConA (konkanawalina A) w stê eniu µg/ml i LPS (lipopolisacharyd z Salmonella enterica) w stê eniu µg/ml (Sigma-Aldrich) szacowano przy pomocy metody MTT (3-[4,5-dimethylthiazoly-2yl]- -2,5-diphenyltetrazolium bromide; 3-[4,5-dimetylo-2tiazolilo]- -2,5-difenylo-2H-tetrazolinowy bromek), opisanej pierwotnie przez Mossmanna (5). Wyniki testu odczytywano spektrofotometrycznie, przy d³ugoœci fali 570 nm, na czytniku Sunrise (Tecan, Austria). Za 0% ywotnoœæ przyjêto œredni odczyt gêstoœci optycznej (OD) uzyskany w przypadku komórek kontrolnych, inkubowanych bez dodatku srebra i do wartoœci tej odnoszono pozosta³e odczyty. Przy szacowaniu aktywnoœci proliferacyjnej komórek wyniki przedstawiono w postaci indeksu stymulacji limfocytów (SI), gdzie SI wyra a stosunek œredniej OD komórek stymulowanych mitogenem do œredniej OD komórek niestymulowanych (kontrolnych). Dane analizowano statystycznie przy u yciu jednoczynnikowej analizy wariancji (ANOVA). Istotnoœæ ró nic miêdzy grupami weryfikowano przy pomocy testu Bonferroni przy p < 0,05 i p < 0,01. Wyniki i omówienie Nanocz¹steczki srebra u yte w doœwiadczeniu wp³ywa³y na ywotnoœæ badanych komórek w stopniu zale nym od dawki i czasu inkubacji. Wysokie stê enia cz¹stek (20 i ppm) dzia³a³y cytotoksycznie ju po up³ywie 24 godz. inkubacji, obni aj¹c ywotnoœæ leukocytów, odpowiednio, o 72,6 i 58,8% (p < 0,01), zaœ splenocytów o 62,8 i 50,9% (p < 0,01) w stosunku do

3 Medycyna Wet. 20, 66 (12) 849 Tab. 1. Wp³yw nanocz¹steczek srebra na ywotnoœæ splenocytów mysich Czas inkubacji 24 godz. 48 godz. Objaœnienia: M œrednia; odchylenie standardowe; K komórki kontrolne inkubowane bez dodatku nanocz¹stek; * ró nica statystycznie istotna w stosunku do kontroli przy p < 0,01 Tab. 2. Wp³yw nanocz¹steczek srebra na ywotnoœæ jednoj¹drzastych leukocytów krwi obwodowej myszy Czas inkubacji 24 godz. 48 godz. Objaœnienia: jak w tab. 1 37,2* 49,1* 82, 3 99, 5 2, 4 99, 8 0, 7 99, 7 99, 2 6, 1 3, 7 9, 1 7, 4 5, 2 4, 2 2, 7 5, 6 26,5* 37,4* 39,7* 98, 7 112, 4 1, 8 2, 0 98, 0 7, 2 2, 2 5, 5 2, 1 11, 0 8, 1 7, 5 4, 0 3, 5 27,4* 41,2* 84, 7 95, 2 99, 8 97, 4 1, 1 0, 5 99, 3 6, 7 4, 0 3, 7 6, 5 7, 7 7, 2 5, 1 3, 9 18,5* 19,5* 44,7* 78* 89, 9 95, 5 111, 9 95, 0 4, 7 5, 9 2, 5 4, 5 11, 0 7, 4 3, 6 6, 9 4, 1 5, 3 kontroli. Po 48-godzinnej ekspozycji cytotoksyczne dzia³anie wykazywa³y równie ni sze stê enia nanocz¹stek. W przypadku leukocytów statystycznie istotny spadek ywotnoœci komórek (p < 0,01) obserwowano przy stê eniach 2-20 ppm, zaœ nasilenie procesu by³o proporcjonalne do u ytego stê enia preparatu przy stê eniu 2 ppm ywotnoœæ komórek ulega³a obni eniu o 22%, przy stê eniu najwy szym o 81,5%. Splenocyty cechowa³a mniejsza wra liwoœæ toksyczne okaza³y siê dawki 5-20 ppm (p < 0,01). Jednoczeœnie po 48 godz. inkubacji obserwowano proliferacjê komórek pod wp³ywem niskich stê eñ preparatu, manifestuj¹c¹ siê wzrostem ich ywotnoœci o 11,9% w stosunku do kontroli w przypadku leukocytów (stê- enie 0,2 ppm) i 12,5% w przypadku splenocytów (stê enie 1 ppm), jednak uzyskany efekt nie by³ statystycznie istotny (p > 0,05) (tab. 1, 2). Choæ w dostêpnej literaturze pojawiaj¹ siê prace traktuj¹ce o wp³ywie nanocz¹stek srebra na ywotnoœæ ró nych typów komórek in vitro, doniesienia o ich dzia³aniu na komórki immunokompetentne s¹ nieliczne, a tylko jedna publikacja opisuje wp³yw nanosrebra na ludzkie leukocyty krwi obwodowej (9). Jej autorzy zanotowali znacz¹ce obni enie ywotnoœci komórek po 72 h inkubacji z wysokimi dawkami nanocz¹stek od 15 ppm. Ni sze stê enia nie wywiera³y statystycznie istotnego efektu, choæ podobnie, jak w niniejszej pracy, stê enie 1 ppm mia³o niewielkie dzia³anie proliferacyjne. Bardziej wra liwe na cytotoksyczne oddzia³ywanie nanosrebra by³y natomiast ci¹g³e linie komórek ernych mysie makrofagi otrzewnowe (RAW 264.7) wykazywa³y znacz¹cy spadek ywotnoœci ju pod wp³ywem tak niskiej dawki nanosrebra, jak 1.6 ppm, zaœ dla linii ludzkich monocytów (THP-1) dawka EC 50 nanocz¹stek srebra powleczonych PVP wynosi³a 2,4 µg/ml (2, 7). Ni sza wra liwoœæ hodowli pierwotnych w porównaniu z liniami ci¹g³ymi jest zjawiskiem oczywistym, jednak e wyniki badañ w³asnych wskazuj¹ na stosunkowo wysok¹ wra liwoœæ œwie o izolowanych komórek mysich, porównywaln¹ raczej z wra liwoœci¹ ci¹g³ych linii komórkowych. Rozbie - noœæ ta mo e wynikaæ z gatunkowej ró nicy wra liwoœci komórek, choæ bardziej prawdopodobny wydaje siê odmienny efekt dzia³ania ró nych badanych preparatów z nanosrebrem. Trudno natomiast na podstawie wyników testu MTT, stosowanego w badaniach w³asnych, dywagowaæ nad mechanizmem toksycznego dzia³ania nanosrebra, jako e test ten jedynie poœrednio ocenia wp³yw substancji na aktywnoœæ mitochondriów, nie daj¹c szczegó³owego wgl¹du w subkomórkowy mechanizm ich dzia³ania. Mo na jednak zak³adaæ, e podobnie jak w badaniach innych autorów, zanotowane obni enie aktywnoœci mitochondriów wi¹za³o siê z wywo³aniem przez nanosrebro stresu oksydacyjnego w komórce. Istotny wzrost poziomu reaktywnych form tlenu, wskazuj¹cy na rozwój stresu oksydacyjnego pod wp³ywem nanosrebra zanotowano w linii ludzkich monocytów (THP-1), zaœ w mysich makrofagach (RAW 264.7) obserwowano spadek poziomu dysmutazy ponadtlenkowej i wewn¹trzkomórkowego glutationu, które s¹ wa nymi sk³adowymi systemu komórkowej obrony antyoksydacyjnej oraz zwiêkszony poziom metaloproteinaz, uczestnicz¹cych w degradacji komórek pod wp³ywem stresu oksydacyjnego (2, 7). Wyczerpanie mo liwoœci systemu ochronnego komórki prowadzi do uruchomienia kaskady kaspaz i apoptozy komórek na drodze mitochondrialnego szlaku œmierci komórki, co potwierdzili Foldbjerg i wsp. (2) w linii ludzkich monocytów (THP-1) inkubowanych z nanosrebrem.

4 850 Medycyna Wet. 20, 66 (12) Tab. 3. Wp³yw nanocz¹steczek srebra na aktywnoœæ proliferacyjn¹ splenocytów mysich stymulowanych mitogenami (SI) Mitogen ConA LPS M 1,505 1,022* 1,075* 1,370 1,682 1,747 1,832** 2,080* 1,743 1,71 0,166 0,184 0,068 0,165 0,154 0,173 0,334 0,198 0,156 0,290 M 1,199 0,980 0,923 0,844* 1,094 1,223 1,503* * 1,129 1,204 1,303 0,125 0,131 0,255 0,093 0,198 0,150 0,239 0,247 0,161 0,265 Objaœnienia: jak w tab. 1; ** ró nica statystycznie istotna w stosunku do kontroli przy p < 0,05 Tab. 4. Wp³yw nanocz¹steczek srebra na aktywnoœæ proliferacyjn¹ jednoj¹drzastych leukocytów krwi obwodowej myszy stymulowanych mitogenami (SI) Mitogen ConA LPS M 1,295 0,919* 0,963* 1,4 1,335 1,433 1,621* 2,183* 1,706* 1,343 0,148 0,117 0,086 0,154 0,184 0,209 0,277 0,239 0,172 0,176 M 1,203 1,083 1,018 1,035 1,182 1,053 1,505* 1,798* 1,392 1,239 0,134 0,161 0,081 0,1 0,173 0,1 0,114 0,136 0,132 0,128 Objaœnienia: jak w tab. 1 Zaobserwowany w badaniach w³asnych wp³yw nanosrebra na ywotnoœæ komórek nie pokrywa³ siê w pe³ni z jego oddzia³ywaniem na proliferacjê komórek pod wp³ywem mitogenów. Dwie najwy sze dawki (20 i ppm) hamowa³y, co prawda, znacz¹co proliferacjê obu typów komórek pod wp³ywem ConA (p < 0,01), nie wp³ywa³y jednak istotnie na proliferacjê stymulowan¹ LPS (p > 0,05), choæ indeks stymulacji komórek inkubowanych ze srebrem by³ ni szy od indeksu komórek kontrolnych. Znacz¹cy spadek proliferacji komórek pod wp³ywem LPS zanotowano tylko w przypadku splenocytów i wy³¹cznie przy dawce 5 ppm (p < 0,01). Z kolei niskie, nietoksyczne stê- enia nanocz¹stek srebra wp³ywa³y korzystnie na badany parametr. Stymulacjê proliferacji splenocytów pod wp³ywem ConA obserwowano przy dawkach 0,2 (p < 0,01) i 0,5 ppm (p < 0,05), zaœ leukocytów przy dawkach 0,1-0,5 ppm (p < 0,01). W obu typach komórek efekt by³ najsilniej wyra ony przy stê eniu 0,2 ppm. Natomiast na proliferacjê stymulowan¹ LPS korzystnie wp³ywa³y dawki 0,2 i 0,5 ppm w przypadku leukocytów (p < 0,01) i 0,2 ppm w przypadku splenocytów (p < 0,05) (tab. 3, 4). Badania innych autorów potwierdzaj¹ niekorzystny wp³yw wysokich dawek nanosrebra na proliferacjê komórek immunokompetentnych stê enie ppm znacz¹co obni a³o aktywnoœæ proliferacyjn¹ leukocytów krwi obwodowej cz³owieka i mysich makrofagów. W adnej z cytowanych prac nie wykazano jednak stymulacji proliferacji przy ni szych dawkach cz¹stek (9, 11). Co prawda, inkubacja leukocytów cz³owieka z nanosrebrem w stê eniach 1-5 ppm wi¹za³a siê z podwy szeniem indeksu stymulacji komórek pod wp³ywem fitohemaglutyniny, jednak uzyskany efekt nie by³ statystycznie istotny (9). W tym przypadku rozbie - noœæ uzyskanych wyników z wynikami badañ innych autorów z ca³¹ pewnoœci¹ umotywowaæ mo na zakresem stosowanych stê eñ, bowiem w obu cytowanych pracach najni sza badana dawka nanocz¹stek wynosi³a 1 ppm, a korzystny efekt dzia³ania nanosrebra w badaniach w³asnych odnotowano przy dawkach kilkakrotnie ni szych (0,1-0,5 ppm). Mimo braku korzystnego dzia³ania na proliferacjê, inni autorzy wykazali jednak wp³yw nanosrebra na aktywnoœæ komórek immunokompetentnych, choæ przedstawione przez nich wyniki nie s¹ zgodne. Yen i wsp. (11) obserwowali zmiany morfologii mysich makrofagów, bêd¹ce widoczn¹ oznak¹ aktywacji komórek, zaœ Shin i wsp. (9) zanotowali spadek produkcji cytokin prozapalnych (IL-5, INF-ã, TNF-á) przez leukocyty krwi obwodowej cz³owieka stymulowane PHA pod wp³ywem nanocz¹stek. Z drugiej natomiast strony, Santoro i wsp. (8) oraz Park i wsp. (7) wykazali wzrost poziomu cytokin prozapalnych w hodowli mysich makrofagów pod wp³ywem nanosrebra. O ile w pierwszym przypadku obserwowany efekt nie by³ statystycznie istotny, o tyle wg Park i wsp. (7) dzia³anie prozapalne nanosrebra, wyra one wzmo on¹ produkcj¹ NO i TNF-á oraz nasilon¹ ekspresj¹ genów TNF-á, by³o niezaprzeczalne. Tymczasem nieliczne doœwiadczenia przeprowadzone na zwierzêtach wykaza³y wy³¹cznie dzia³anie przeciwzapalne nanosrebra, w zakresie modulacji ekspresji cytokin (obni enie ekspresji cytokin prozapalnych, wzmo ona ekspresja przeciwzapalnych) i nasilonej apoptozy komórek zapalnych. Efekt taki obserwowano na œwiñskim i mysim modelu kontaktowego zapalenia skóry oraz mysim modelu ran pooparzeniowych, po zastosowaniu zewnêtrznych opatrunków i kremów z nanosrebrem (1, 6, ).

5 Medycyna Wet. 20, 66 (12) 851 Pomimo pewnych rozbie noœci uzyskanych wyników, zarówno badania w³asne, jak i innych autorów, wskazuj¹, e nanocz¹steczki srebra wywieraj¹ znacz¹cy wp³yw na ywotnoœæ i aktywnoœæ komórek immunokompetentnych in vitro. Ich dzia³anie uzale nione jest jednak od du ej iloœci zmiennych (pochodzenie komórek i samych nanocz¹steczek, wysokoœæ dawek, czas ekspozycji), które nale a³oby uwzglêdniæ przy ocenie skutecznoœci dzia³ania nanosrebra jako potencjalnego terapeutyku. Dodatkowo fakt, e wysokie dawki nanosrebra wykazuj¹ dzia³anie cytotoksyczne, dyktuje ostro ne podejœcie do niego jako suplementu diety. Z drugiej strony, nie da siê wykluczyæ, e odpowiednio dawkowane nanosrebro mog³oby znaleÿæ zastosowanie jako immunomodulator w terapii okreœlonych schorzeñ, o czym œwiadczy choæby stymulacja proliferacji komórek przy niskich stê eniach nanocz¹stek uzyskana w badaniach w³asnych czy te dowiedzione przez innych autorów dzia³anie przeciwzapalne nanosrebra (1, 6, 9, ). Dla doprecyzowania jednak dawek, drogi i czasu administracji nanosrebra, a tak e wskazañ, przy których jego stosowanie przyniesie wiêcej korzyœci ni potencjalnych skutków ubocznych, konieczne jest przeprowadzenie gruntownych badañ w tym zakresie. Piœmiennictwo 1.Bhol K. C., Schechter P. J.: Topical nanocrystalline silver cream suppresses inflammatory cytokines and induces apoptosis of inflammatory cells in a murine model of allergic contact dermatitis. Br. J. Dermatol. 2005, 152, Foldbjerg R., Olsen P., Hougaard M., Dang D. A., Hoffmann H. J., Autrup H.: PVP-coated silver nanoparticles and silver ions induced reactive oxygen species, apoptosis and necrosis in THP-1 monocytes. Toxicol. Lett. 2009, 190, Lubick N.: Nanosilver toxicity: ions, nanoparticles or both? Environ. Sci. Technol. 2008, 42, Luoma S. N.: Silver nanotechnologies and the environment: old problems or new challenges? PEN 15, september 2008 (report by Project on Emerging Nanotechnologies; 5.Mossmann T.: Rapid colorimetric assay for cellular growth and survival: application to proliferation and cytotoxicity assays. J. Immunol. Methods 1983, 65, Nadworny P. L., Wang J. F., Tredget E. E., Burrell R. E.: Anti-inflammatory activity of nanocrystalline silver in a porcine contact dermatitis model. Nanomed. Nanotechnol. Biol. Med. 2008, 4, Park E. J., Yi J., Kim Y., Choi K., Park K.: Silver nanoparticles induce cytotoxicity by a Trojan-horse type mechanism. Toxicol. in Vitro 20, 24, Santoro C. M., Duchsherer N. L., Grainger D. W.: Minimal in vitro anti-microbial efficacy and ocular cell toxicity from silver nanoparticles. Nanobiotechnol. 2007, 3, Shin S. H., Ye M. K., Kim H. S., Kang H. S.: The effects of nano-silver on the proliferation and cytokine expression by peripheral blood mononuclear cells. Int. Immunopharmacol. 2007, 7, Tian J., Wong K. K. Y., Ho C. M., Lok C. N., Yu W. Y., Che C. M., Chiu J. F., Tam P. K. H.: Topical delivery of silver nanoparticles promotes wound healing. ChemMedChem 2007, 2, Yen H. J., Hsu S. H., Tsai C. L.: Cytotoxicity and immunological response of gold and silver nanoparticles of different sizes. Small 2009, 5, Adres autora: dr Joanna Ma³aczewska, ul. Oczapowskiego 13, -957 Olsztyn; j.malaczewska7@wp.pl