Samuel Huntington. The Clash of Civilizations Zderzenie cywilizacji Oprac. Dr Radosław Fiedler

Transkrypt

1 Samuel Huntington The Clash of Civilizations Zderzenie cywilizacji Oprac. Dr Radosław Fiedler Przygotowano na podstawie S. Huntington,, Zderzenie cywilizacji oraz Zderzenie cywilizacji. Sąd nad teorią Huntingtona, praca zbiorowa pod red. P. Marczewskiego i P. ŚwieŜaka

2

3 Najszlachetniejszą cywilizacją znaną ludzkości jest nasza muzułmańska. ( ) Powodem bankructwa zachodniej cywilizacji jest jej materialistyczne podejście i odcięcie się od religii i wartości. ( ) Tylko jeden naród zdolny jest wskrzesić globalną cywilizację, a jest nim nasz naród naród islamu. Szejk Abd al-rahman al-sudais, cyt. za Forum, nr 36/2004.

4 Islam, podobnie jak chrześcijaństwo, jest religią monoteistyczną. Gdyby tylko kaŝdy Turek zarabiał 30 tysięcy Euro rocznie, a nie trzy tysiące, to nikt nawet nie zająknąłby się o kulturze ani o religii. ( ) Gdyby Japonia, której kultura jest całkowicie odmienna od europejskiej, zajmowała połoŝenie geograficzne Turcji, nikt nie myślałby o odrzuceniu jej kandydatury. Problemem Turcji jest bieda. Ale Europa nie śmie powiedzieć: My nie lubimy biedaków. Ona mówi: Nie lubimy waszej kultury ani religii. Orhan Pamuk, cyt. za Forum, nr 47/2005.

5 ( ) zderzenie cywilizacji jest pseudonimem zderzenia czasów: dotkniętej kryzysem epoki nowoczesnej i tej następnej, jeszcze bezimiennej, o której opowieści jeszcze nie zostały napisane. ( ) Koncepcje Fukuyamy czy Huntingtona to złudzenia odnowionego porządku serwowane zamiast nadziei nowego porządku ( ) zwycięska na razie opowieść Huntingtona przejmując tę obolałą rzeczywistość, zagrzewa do walki terrorystów i zarazem jest politycznym orędziem koalicji antyterrorystycznej. MoŜna ironizować, iŝ zyskała rangę uniwersalną, gdyby nie fakt, Ŝe okazała się takŝe pętlą uniwersalnie zaciskającą się teraz wokół niemałej części globu. ( ) A czy chcemy umierać za taką opowieść?. Lidia Burska, Zderzenie z losem?, Res Publica Nowa, nr 3/2004.

6

7

8

9 Główna teza W świecie po zimnej wojnie wytworzyła się unikalna w dziejach sytuacja: jest on jednocześnie wielobiegunowy oraz wielo- -cywilizacyjny. Uproszony przez Huntingtona został obraz społeczności międzynarodowej: państwa współpracują ze sobą w ramach danej cywilizacji, a rywalizują z państwami z wrogich cywilizacji.

10 Zachód Prawosławie Ameryka Łacińska Islam Hinduizm Konfucjańska Sub-Saharyjska Afryka Buddyzm Japonia Dawne kolonie brytyjskie państwa osamotnione

11

12 Kręgi cywilizacyjne według Huntingtona Zachód Ameryka Łacińska Prawosławie Islam Chiny Japonię Indie (plus ewentualnie osobny krąg Buddyjski) Najsłabiej wyodrębnionym ośrodkiem jest Afryka

13 Trzy odpowiedzi na zachodnią kulturę i modernizację 1. Nieudana - Japonia odrzucenie od XVI w. do rewolucji Meji. 2. Kemalizm odgórna rewolucja w celu stworzenia społeczeństwa wyznającego zachodnie wartości. 3. Modernizacja plus rodzinna kultura, ale bez westernizacji.

14 Główna teza Pozycja Zachodu relatywnie słabnie, a wyzwanie rzucają mu przede wszystkim kultury Islamu i Chin. Zachód osiągnął szczyt swojej potęgi mniej więcej w latach 20. XX wieku, a od tego czasu jego potęga relatywnie maleje (o czym świadczy kurczenie się terytorium, nad którym Zachód panuje, pogarszająca się proporcja w stosunku do innych cywilizacji jeśli chodzi o liczbę ludności i potencjał ekonomiczny, a wkrótce zapewne równieŝ słabnąca pozycja militarna).

15 Proces odwrotu Zachodu 1. Powolny 2. Nielinearny 3.Dotyczy róŝnych zasobów

16 Struktura modelowego kręgu cywilizacyjnego Państwa ośrodki (core-states, np. Japonia, Chiny, Rosja, Indie) czyli centrów danych cywilizacji; Państwa członkowie (member-states); Państwa osamotnione (lone countires, np. Etiopia, ponownie Japonia) czyli państw tworzących cywilizacje same w sobie, które trudno przyporządkować do jakiegokolwiek kręgu kulturowego; Państwa rozszczepione (cleft countries, za takie badacz uznaje np. Sudan, Indonezję, Ukrainę) Państwa rozdarte torn countries: Rosja, Turcja, Meksyk jest to grupa krajów, które są niezdecydowane, jaki krąg powinny wybrać: w przypadku Rosji dylemat dotyczy Zachodu i jej własnej drogi, a np. Turcja jest rozdarta między Zachodem a Islamem.

17 Struktura cywilizacji W ramach poszczególnych cywilizacji autor wymienia równieŝ subcywilizacje, np. w cywilizacji islamu są to subcywilizacje: arabska, turecka, perska i malajska. Huntington twierdzi takŝe, Ŝe lista cywilizacji nie jest definitywnie zamknięta: cywilizacjami stać się mogą w przyszłości kręgi: afrykański i buddyjski. KaŜda cywilizacja jest długowieczna, ale nie nieśmiertelna przechodzi poprzez fazy świetności, stagnacji i upadku.

18 Rola państw ośrodków Państwa-ośrodki powinny zdaniem Huntingtona wejść w rolę dawnych supermocarstw i odpowiadać za sytuację w swoich strefach wpływów. Legitymizuje i uprawnia je do tego wspólnota kulturowa w obrębie danego kręgu. Bywa i tak, Ŝe państwo-ośrodek przejmuje ze względów bezpieczeństwa kontrolę nad pobliskim terytorium obcym mu pod względem cywilizacyjnym (np. Chiny w Tybecie i kraju Ujgurów, Rosja na Północnym Kaukazie).

19

20 Konflikty Arogancja Zachodu Nietolerancja islamu Chińska pewność siebie

21 Tortury?! USA nigdy!

22 Islam religia miecza Islam religia miecza 1. Islam to religia miecza, prowokująca konflikty. 2. Islam w drodze historycznych podbojów wszedł w kontakt z wieloma innymi cywilizacjami, istnieją więc między nimi silne napięcia. 3. Islam jako arbitralna i absolutystyczna religia wyklucza kompromis. 4. Tereny islamskie były często obszarem zachodnich podbojów. 5. Brak państwa ośrodka w cywilizacji islamskiej. 6. Eksplozja demograficzna.

23

24 Mysz samobójcza terrorystka

25

26

27

28 Zachód usiłujący z konfliktu bliskowschodniego uczynić zderzenie cywilizacji

29 Uciekajmy! Nadchodzi zachodnia cywilizacja

30 Starcie cywilizacji wojny kresowe Są prowadzone na obrzeŝach cywilizacji Wybuchają z przerwami i właściwie nigdy się nie kończą Brutalność i bardzo duŝa ilość ofiar Krwawe granice islamu Przykłady wojen kresowych Afganistan i Zatoka Perska

31 Pesymizm (...)pod koniec XX wieku zaczęły budzić się takie potęgi jak Chiny, Indie, kraje islamskie. One stopniowo zyskują na sile i zyskują co najistotniejsze samoświadomość. Nie chcą juŝ być rządzone i nie chcą juŝ dać się podporządkować. Teraz to jest właśnie przyczyną tego największego napięcia w stosunkach międzynarodowych: wyrastanie nowych sił i ciągła obecność starej, która nie chce ustąpić, ale musi znaleźć sobie nowe miejsce. Ryszard Kapuściński w rozmowie z Grzegorzem Miecugowem, w programie Inny punkt widzenia, wydanie ksiąŝkowe: Wydawnictwo HELION, Gliwice 2005.

32 Jak przeciwdziałać? Musimy nauczyć się pokory twierdzi Huntington i zamiast próbować dalszej ekspansji ideowej, naleŝy przede wszystkim bronić swojej pozycji i toŝsamości. Konieczne jest teŝ zrozumienie innych cywilizacji, ich racji i argumentów. To, w połączeniu z potwierdzeniem wartości związanych z własną cywilizacją, pozwoli na uniknięcie globalnego, międzycywilizacyjnego konfliktu, w który moŝe zostać rozpętany przez agresywną cywilizację islamu.

33 Co powinien zrobić Zachód? Propozycja Huntingtona W wielobiegunowym świecie róŝnych cywilizacji, Zachód Powinien dokonać trzech rzeczy: uświadomić sobie, co jest obecnie prawdziwą i zasadniczą osią konfliktów, przystosować do tego stanu zimnowojenne instytucje polityczne oraz zakwestionować rasistowskie przekonanie o uniwersalizmie swojej własnej kultury przeciwnie, poniewaŝ jest ona wyjątkowa, skupić się raczej na jej rewitalizacji i obronie.

34 Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki Harald Müller (ur. 1949) politolog, profesor na Uniwersytecie im. Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem, dyrektor Heskiej Fundacji Badań nad Pokojem i Konfliktami Zamiast zderzenia współŝycie kultur Zafałszowanie rzeczywistości Tendencyjne przedstawianie danych Czynnik etniczny konfliktów

35 Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki Bassam Tibi (ur. 1944) mieszkający w Niemczech, a wywodzący się z Syrii, profesor nauk politycznych na Uniwersytecie w Getyndze. Islam versus fundamentalizm i terroryzm Zislamizowana Europa? Zeuropeizowany islam?

36 Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki Francis Wheen Francis Wheen (ur. 1957) brytyjski dziennikarz i pisarz, felietonista. Autor ksiąŝki: Jak brednie podbiły świat. Krótka historia współczesnych urojeń Brak konsekwencji w klasyfikowaniu cywilizacji np. przyporządkowując Grecję do kultury prawosławnej Większość konfliktów nie toczy się między cywilizacjami, lecz w ich obrębie Źródłami konfliktów są nadal: głód terytorium, desperacja wywołana sytuacją ekonomiczną, fanatyzm religijny, Ŝądza władzy, obrona przed zagroŝeniem z zewnątrz i rywalami w kraju

37 Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki Francis Wheen c. d. Nie ma czystych cywilizacji w dobie globalizacji Zderzenie cywilizacji znajduje zrozumienie, bo chcą w nie wierzyć ludzie Współczesne konflikty mają charakter wojen domowych

38 Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki Immanuel Wallerstein (ur. 1930) amerykański profesor socjologii, dyrektor utworzonego przez siebie Fernand Braudel Center for the Study of Economics. Istnienie trzech uniwersalizmów: - uniwersalizm religijny - Uniwersalizm wynikający z wartości Oświecenia - Uniwersalizm silniejszych

39 Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki Immanuel Wallerstein Wielość uniwersalizmów i w reakcji na nie wielość partykularyzmów Stwierdzenie o istnieniu konfliktu kultur nic nowego nie wnosi

40 Zderzenie cywilizacji w ogniu krytyki Piotr Kłodkowski Kłodkowski (ur. 1964) orientalista związany z Instytutem Badań nad Cywilizacjami przy WyŜszej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Cywilizacje nie są monolityczne, róŝnice są nawet wewnątrz poszczególnych państw danego kręgu kulturowego Iluzja uniwersalizmu i globalizmu

41