Modelowanie początkowych etapów przetwarzania. informacji wzrokowej.
|
|
- Martyna Maria Grabowska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki Modelowanie początkowych etapów przetwarzania informacji wzrokowej. Autor Leszek Mazurek Promotor dr inż. Zbigniew Mikrut Kraków 2001
2 Składam serdeczne podziękowania Panu dr Zbigniewowi Mikrutowi za okazaną życzliwość, zrozumienie, pomoc oraz cenne uwagi przekazywane w trakcie przygotowywania niniejszej pracy. 2
3 Spis Treści Spis Treści...3 Wstęp...5 Rozdział 1: Budowa systemu wzrokowego człowieka Wprowadzenie Budowa oka Droga wzrokowa Kora wzrokowa...26 Rozdział 2: Opis budowy siatkówki Fotoreceptory Zewnętrzna Warstwa Synaptyczna OPL Wewnętrzna Warstwa Synaptyczna IPL Komórki zwojowe...44 Rozdział 3: Modelowanie reakcji komórek siatkówki Model matematyczny oraz przyjęte założenia Opis programu Przykład - modelowanie komórek horyzontalnych Prezentacja innych uzyskanych wyników...66 Rozdział 4: Podsumowanie i wnioski...71 Bibliografia i linki...72 Dodatki:...1 A. Szczegółowy opis komórek...1 A.1 Fotoreceptory...A - 1 A.2 Komórki dwubiegunowe...a - 4 A.3 Komórki horyzontalne....a - 6 A.4 Komórki zwojowe...a - 11 A.5 Komórki amakrynowe...a - 29 A.6 Konwergencja i dywergencja...a
4 B. Szczegółowy opis programu...b - 1 B.1 Klawisze funkcyjne...b - 1 B.2 Opis pojęć...b - 3 B.3 Implementacja...B - 5 C. Słownik pojęć...c - 1 D. Spis zawartości nośnika...d - 1 4
5 Wstęp. W związku z gwałtownym rozwojem techniki, a zwłaszcza informatyki, który możemy zaobserwować w ciągu ostatnich lat, przed wieloma dziedzinami nauki otwierają się zupełnie nowe niespotykane dotąd możliwości poznawcze. Jedną z takich dziedzin jest niewątpliwie medycyna, która aktualnie niemalże na każdym kroku wykorzystuje najnowsze zdobycze współczesnej techniki. Dzięki temu, że te niegdyś odległe dyscypliny nauki bardzo się do siebie ostatnio zbliżyły, ludzkość postępuje coraz to większymi krokami na drodze do poznania i zrozumienia istoty ludzkiego umysłu, świadomości, a być może i rzeczy, które dopiero wyłaniają się z za zasłony magii i zabobonu. Współczesne komputery dysponujące ogromną mocą obliczeniową coraz częściej wykorzystywane są do modelowania zjawisk zachodzących w ludzkim organizmie, a w szczególności w mózgu. Niestety, choć są one w stanie wykonywać miliony operacji w ułamku sekundy daleko im jeszcze do sprawności obliczeniowych matki natury, dla której miliardy równocześnie pracujących komórek nerwowych nie stanowią najmniejszego problemu. Można mieć nadzieję, że w miarę rozwoju techniki możliwe będzie modelowanie, a co za tym idzie poznanie i zrozumienie, większych obszarów naszego systemu nerwowego. Dziś możemy się pokusić jedynie o próby zbudowania modeli maleńkich jego fragmentów, w postaci prostych sieci neuronowych, lub wręcz symulowania pracy pojedynczej komórki nerwowej. 5
6 Ponieważ wszystkie neurony w mózgu są ze sobą ściśle powiązane i dynamicznie współpracują ustawicznie wymieniając informacje, jest rzeczą niezwykle ważną poznanie nie tylko sposobów przetwarzania tych informacji ale również źródeł ich pozyskiwania z otaczającego świata. Spośród wszystkich systemów sensorycznych wzrok jest tym, który dostarcza znaczącej większości informacji trafiających do mózgu ze świata zewnętrznego. Zatem znaczenie poznania sposobu przetwarzania faktycznego wyglądu świata na współgrające ze sobą reakcje komórek nerwowych mózgu, wydaje się być niepodważalne. Celem niniejszej pracy jest poznanie budowy początkowych fragmentów systemu wzrokowego, w oparciu o dostępne informacje, a następnie stworzenie programu komputerowego pozwalającego na modelowanie zachodzących w nim procesów, oraz zbudowanie modelu, którego reakcje byłyby zgodne z rzeczywistymi reakcjami komórek nerwowych systemu wzrokowego człowieka. W rozdziale pierwszym, dla szerszego zobrazowania i lepszego zrozumienia dalszej części pracy, przedstawiona zostanie budowa systemu wzrokowego począwszy od samego oka, aż do warstw kory mózgowej odpowiedzialnych za przetwarzanie obrazów. W części drugiej przybliżony i uszczegółowiony zostanie początkowy fragment systemu wzrokowego siatkówka oka, oraz opisane zostaną rodzaje komórek, ich wzajemne powiązania i zachodzące tam procesy. W rozdziale trzecim, w oparciu o przyjęty model matematyczny i na jego podstawie stworzony program komputerowy, zbudowany i zaprezentowany zostanie model pewnych komórek siatkówki, a następnie zostanie on zweryfikowany, w oparciu o zebrane informacje, z rzeczywistymi zarejestrowanymi reakcjami komórek. 6
7 Rozdział 1: Budowa systemu wzrokowego człowieka. 1.1 Wprowadzenie. Spośród wszystkich systemów recepcyjnych pozwalających na zbieranie informacji o otaczającym świecie, najważniejszy jest system wzrokowy, z uwagi na ilość przekazywanych informacji. W nerwie wzrokowym człowieka znajduje się ok. 1,6 2 mln włókien nerwowych, które przekazują do mózgu informacje pobrane za pomocą mln receptorów 1. Przytłaczająca ilość informacji, jaka jest zbierana z otoczenia za pomocą naszego narządu wzroku jest następnie przetwarzana przez miliony komórek nerwowych, aby wreszcie dotrzeć do naszej świadomości jako czyjaś twarz, jakiś przedmiot, ciąg liter, czy też najprościej - świadomość tego, że jest dzień lub noc. Szacuje się, że blisko 90% informacji o otoczeniu uzyskiwane jest przez człowieka za pomocą wzroku. Tabela 1.1 pokazuje porównanie ilości receptorów w różnych systemach sensorycznych człowieka. Z tabeli tej widać wyraźnie jak kolosalne znaczenie ma dla nas kanał wzrokowy jako źródło informacji o otaczającym świecie. Tabela 1.1. Porównanie systemów sensorycznych człowieka. 2 Zmysł człowieka Ilość receptorów Wzrok Węch Dotyk Smak Słuch [Lindsay 1991], [/facts]. 2 [/facts] zimna i ciepła, dotyku, bólu, źródło [Smith 1989]. 7
8 System wzrokowy człowieka zaopatruje nas w cały szereg różnorakich informacji zarówno pod względem znaczenia jak i przekazywanych treści. Można się pokusić o podzielenie tych informacji w następujące kategorie, z których każda zawiera w sobie cały szereg przekazywanych elementarnych znaczeń. Każda z tych kategorii występuje niezależnie od innych i jednocześnie z innymi wyławiana jest z tego samego obrazu pojawiającego się przed naszymi oczami. jasność: jasny, ciemny... kontury: linia, kąt prosty... barwy: czerwony, zielony... kształty: kwadrat, koło... obiekty: piłka, samochód... materiał: plastik, metal, woda... ilość: dużo, mało, dwa... lokalizacja w przestrzeni: pod, nad, obok, za... ruch: spada, podnosi się, przejechał... odległość: daleko, blisko... niebezpieczeństwo: (obiekt lecący w naszą stronę)... pismo: termometr, agrafka... wrażenia estetyczne: ładne, brzydkie... twarze: sąsiad, kolega... Pojedyncze znaczenia stanowią finalny etap procesu przetwarzania informacji w systemie wzrokowym człowieka. Są tym, co dociera do naszej świadomości i może wywoływać, świadome lub nieświadome, reakcje ze strony innych układów (np. motorycznych) znajdujących się w mózgu. System wzrokowy jest układem sensorycznym pozwalającym nam na odbiór informacji docierającej do nas za pomocą fal elektromagnetycznych z widzialnej części widma elektromagnetycznego. Dwie główne cechy charakteryzujące światło to częstotliwość (lub odpowiadająca jej długość fali) oraz intensywność. Widzialny zakres częstotliwości znajduje się pomiędzy falami krótkimi, ultrakrótkimi i promieniowaniem podczerwonym z jednej strony, a promieniowaniem ultrafioletowym i Roentgena z drugiej (por. rys. 1.1). Długości fal dostrzegalne przez nas mieszczą się w zakresie od 400 nanometrów światło postrzegane jako fiolet do 700 nanometrów światło widziane jako czerwień. Wiele 8
9 stworzeń takich jak ptaki, owady, ryby czy gady dostosowało swój system wizyjny do widzenia w podczerwieni i ultrafiolecie. Rysunek 1.1. Widmo elektromagnetyczne. [/joy] Po zaadaptowaniu do ciemności ludzie są najbardziej wrażliwi na fale o długości około 507 nm. Jest to maksimum wrażliwości na światło komórek odpowiedzialnych za widzenie w ciemności pręcików. Natomiast w stanie przystosowania do oświetlenia największa wrażliwości jest obserwowana dla fal o długości około 555 nm. To z kolei odpowiada maksimum wrażliwości czopków komórek odpowiedzialnych za postrzeganie w jasności (por. rys. 1.2 i 1.3). Rysunek 1.2. Wrażliwość fotoreceptorów na światło o różnej barwie. 9
10 Rysunek 1.3. Średnia wrażliwość czopków. [/joy] Jest rzeczą trudną dokładne określenie intensywności i energii światła, ale godny uwagi jest już sam fakt, że najbardziej intensywne światło ciągle jeszcze nie wywołujące uczucia bólu, jest milion miliardów razy intensywniejsze, aniżeli najsłabsze widzialne światło (w przybliżeniu rząd ) 1. Prędkość rozchodzenia się światła wynosząca około km/s w próżni powoduje, że do naszego systemu wzrokowego informacje docierają niemal natychmiast, stymulacja wzrokowa odbierana z odległości 100 km zauważana jest po czasie 0,33 ms. Rzeczą niezwykłą jest ilość rozróżnialnych przez człowieka kolorów. Jak podają autorzy w pracy [Judd 1975] człowiek jest w stanie rozróżnić około 10 milionów kolorów. Tabela 1.2. Intensywność światła dostrzeganego przez człowieka. 2 Intensywność światła (db) Odpowiednik psychologiczny 160 Próg bólu 140 Światło słoneczne 80 Biała kartka w świetle lampy stołowej 60 Ekran telewizora 40 Najsłabsze oświetlenie dla widzenia barw 0 Światło progowe dla oka zaadaptowanego do ciemności 1 [Lindsay 1991] inne źródła podają 10 9 patrz. [Tadeusiewicz 1989].. 2 [Lindsay 1991]. 10
11 1.2 Budowa oka. Schemat budowy oka przedstawiony jest na rysunku 1.4. Rysunek 1.4. Przekrój oka. [/oko] Światło wpadające do oka zanim dotrze do siatkówki przechodzi przez rogówkę, płyn wodnisty, tęczówkę, soczewkę i ciało szkliste. Każda z tych części wykonuje proste zadanie i choć każda z nich posiada wady 1, oko jako całość stanowi wspaniały instrument optyczny, doskonale przystosowany do funkcji, jaką musi spełniać. Ludzkie oko jest bardziej elastyczne, wrażliwsze i niezawodne niż instrumenty optyczne zrobione przez człowieka. Światło wpadając do oka napotyka najpierw na swej drodze błonę ochronną rogówkę. Następnie przechodzi przez komorę przednią oka i dalej przez otwór źreniczny w tęczówce. Źrenica kontroluje ilość światła przenikającego do oka. Działa w ten sposób, że przy dużym oświetleniu kurczy się, chroniąc oko przed nadmiarem światła, a przy słabym rozszerza, aby wpuścić możliwie najwięcej światła. Zmiana ta dokonuje się w zakresie od maksimum wynoszącego 7-8 mm do minimum w granicy 2-3 mm. Warto zauważyć, że zmiana szerokości źrenicy zmniejsza ilość wpadającego do oka światła około 16 razy (12 db). Jednak odnosząc to do zakresu pracy systemu wzrokowego określanego na około 140 db (patrz. Tabela 1.2) nie wnosi to znacznej różnicy. Po uświadomieniu sobie tego faktu jasne się staje, że głównym zadaniem źrenicy nie jest regulacja intensywności wpadającego do oka światła; podstawowa jej funkcja polega na uzyskaniu największej głębi ostrości możliwej do uzyskania w danych warunkach oświetlenia. Należy również pamiętać, że 1 np. aberrajca sferyczna i chromatyczna na soczewce. 11
12 rozmiar źrenicy zmienia się w zależności od stanu układu nerwowego, reagując na stan emocjonalny, czy też proces myślenia lub rozwiązywania problemów. Rysunek 1.5. Budowa oka. [/conn] Po przejściu przez źrenicę światło trafia na soczewkę, której zadaniem jest ogniskowanie oglądanego obrazu na siatkówce. Funkcja ta realizowana jest w ten sposób, że w miarę obserwowania dalszych lub bliższych przedmiotów działanie specjalnych mięśni powoduje zmianę grubości soczewki, co w efekcie prowadzi do wyostrzenia widzianego obrazu na powierzchni siatkówki. Soczewka jako przyrząd optyczny jest wysoce niedoskonała. Występują na niej wady optyczne (aberracja sferyczna i chromatyczna) powodujące zniekształcenie widzianego obrazu, dodatkowo w miarę starzenia soczewka traci swoje właściwości, a jej zdolność do ogniskowania obniża się. Mechanizm ogniskowania soczewki jest w zasadzie automatyczny i odbywa się bez udziału naszej świadomości, jednakże można na niego świadomie oddziaływać wymuszając takie ogniskowanie soczewki, aby żaden widziany obraz nie był widziany ostro. Po przejściu przez soczewkę oraz znajdującą się wewnątrz oka galaretowatą substancję ciało szkliste, światło pada na siatkówkę gdzie znajdują się elementy światłoczułe. Ponieważ soczewka odwraca widziany obraz, to co pojawia się na siatkówce jest odwrócone w stosunku do rzeczywistości o 180 (por. rys. 1.6). Rysunek 1.6. Odwracanie widzianego obrazu przez soczewkę. [/oko] 12
13 Siatkówka to składająca się z kilku warstw komórek, tkanka pokrywająca wklęsłą wewnętrzną powierzchnię oka. Głównym jej zadaniem jest przekształcenie wpadającego do oka światła w reakcje fizjologiczne i docelowo w impulsy nerwowe przekazujące informacje do kory wzrokowej w mózgu. Siatkówka składa się trzech warstw oraz pięciu rodzajów komórek. Warstwa pierwsza na drodze światła to warstwa komórek zwojowych, które są komórkami nerwowymi przekazującymi impulsy nerwowe. Drugą warstwę stanowią komórki dwubiegunowe, amakrynowe i horyzontalne, jest to warstwa łącząca między komórkami zwojowymi i fotoreceptorami. Ostatnią trzecią warstwę stanowią fotoreceptory, których są dwa rodzaje: pręciki odpowiedzialne za widzenie w ciemności i czopki odpowiedzialne za widzenie w dzień. Uproszczony schemat budowy siatkówki przedstawiony jest na rysunkach 1.7 i 1.8. Rysunek 1.7. Struktura siatkówki. [/conn] Światło na swej drodze do fotoreceptorów musi pokonać dwie warstwy komórek i tylko dzięki temu, że są one przeźroczyste docierając do receptorów nie ulega ono istotnemu rozproszeniu lub osłabieniu. 13
14 Rysunek 1.8. Komórki siatkówki. [/conn] Na powierzchni siatkówki można wyróżnić dwa istotne obszary. Pierwszy, zwany dołkiem środkowym lub plamką żółtą jest to miejsce o średnicy ok. 1.5 mm, odpowiadające środkowi naszego pola widzenia (por. rys. 1.9). W obszarze tym występuje maksymalne zagęszczenie czopków (w sumie około 2 miliony), pozbawiony jest on natomiast zupełnie pręcików (por. rys i rys. 1.11). Plamka żółta jest miejscem o największej ostrości widzenia. Rysunek 1.9. Siatkówka człowieka (fovea - dołek środkowy, optic nerve - ujście nerwu wzrokowego tzw. plamka ślepa) 14
15 Rysunek Rozmieszczenie czopków w dołku środkowym. [/webvision] Drugi punkt to tak zwana plamka ślepa, która stanowi ujście włókien nerwowych z siatkówki, a zarazem początek nerwu wzrokowego. Miejsce to znajduje się w odległości ok. 16 od dołka środkowego i całkowicie pozbawione jest receptorów. Choć w polu widzenia istnieje więc miejsce gdzie nic nie widzimy, to jednak do naszej świadomości to nie dociera ponieważ mózg uzupełnia brakującą informację 1. Rysunek Porównanie rozmiarów pręcików i czopków( skala na prawym rys.= 10 µm). [/psy460] W każdym oku człowieka jest około 126 milionów światłoczułych receptorów, 120 milionów pręcików i 6 milionów czopków. Dla porównania ilość punktów na ekranie monitora komputerowego przy rozdzielczości 1024x768 wynosi zaledwie 786 tysięcy. Ponieważ pręciki i czopki różnią się od siebie zarówno pod względem rozmieszczenia jak i czułości, reakcji na światło, budowy i wreszcie samym przeznaczeniem, możemy 1 Istnieje proste doświadczenie pozwalające przekonać się o istnieniu plamki ślepej. [/blind] 15
16 powiedzieć, że mamy do czynienia nie z jednym systemem wzrokowym, lecz dwoma, opartymi na czopkach i pręcikach. Pręciki to receptory bardzo czułe, służą głównie do widzenia w ciemności, zajmują zewnętrzne obszary siatkówki. Czopki są mniej wrażliwe na światło, rozmieszczone są głównie w centrum pola widzenia, a w szczególności w rejonie dołka środkowego. Wykorzystywane są do widzenia w dzień, przede wszystkim do postrzegania barw i konturów. Zagęszczenie fotoreceptorów na powierzchni siatkówki nie jest jednolite (por. rys i 1.13): osiąga dla czopków maksimum / mm 2 w okolicy dołka środkowego, a dla pręcików / mm 2 w odległości 20 stopni od dołka środkowego. Rysunek Rozkład pręcików i czopków w oku. [/psy280] 16
17 Rysunek Mapa rozkładu czopków na siatkówce. [/psy280] W przekazywaniu informacji od receptorów do mózgu uczestniczą różne rodzaje komórek. Ze względu na sposób połączeń pomiędzy tymi komórkami możemy mówić o dwóch organizacjach (kierunkach) dróg wzrokowych (por. rys. 1.14). P C P C P,C - fotoreceptory (preciki, czopki) D - dwubiegunowe D H D H - horyzontalne A - amakrynowe Z - zwojowe Z A Nerw Wzrokowy Rysunek Schemat połączeń pomiędzy komórkami siatkówki. 17
18 Organizacja pionowa, która odpowiada za przekazywanie sygnałów nerwowych od receptorów do mózgu, oraz organizacja pozioma, dzięki której informacja wymieniana jest pomiędzy sąsiadującymi ze sobą komórkami. W kierunku pionowym sygnał nerwowy przechodzi przez dwie synapsy - pierwsza znajduje się pomiędzy receptorem a komórką dwubiegunową, druga pomiędzy komórką dwubiegunową i komórką zwojową. Aksony komórek zwojowych tworzą pień nerwu wzrokowego wychodzącego z oka. W kierunku poziomym informacja przekazywana jest pomiędzy receptorami za pośrednictwem komórek horyzontalnych, oraz pomiędzy komórkami dwubiegunowymi i zwojowymi za pośrednictwem komórek amakrynowych. Komórki horyzontalne i amakrynowe odpowiedzialne są za to jak wiele receptorów widzianych jest przez pojedynczą komórkę zwojową, z tą różnicą, że komórki amakrynowe zbierają informację z bardziej odległych obszarów. Zagęszczenie połączeń poziomych nie jest takie samo na powierzchni całej siatkówki. Na peryferiach jedna komórka zwojowa może pobierać informacje od setek, a czasem tysięcy receptorów, natomiast w okolicach plamki żółtej pojedynczy czopek może poprzez oddzielną komórkę dwubiegunową łączyć się z pojedynczą komórką zwojową. Takie bezpośrednio połączone ze sobą komórki noszą nazwę karłowatych komórek dwubiegunowych oraz karłowatych komórek zwojowych z uwagi na swoje małe rozmiary. Ponieważ w okolicach dołka środkowego na pojedynczą komórkę zwojową przypada zaledwie kilka receptorów 1 pole widzenia takiej komórki określane jest na ok stopnia. Na peryferiach natomiast z uwagi na to, iż na pojedynczą komórkę zwojową przypada bardzo wiele receptorów pole widzenia takiej komórki wynosi ok. 3 stopni. Ma to decydujące znaczenie przy określaniu rozdzielczości ludzkiego oka oraz możliwości dostrzegania przez nas szczegółów w polu widzenia. Zazwyczaj komórki zwojowe łączą się wyłącznie z czopkami lub wyłącznie z pręcikami, ale tutaj również czasami zdarzają się wyjątki. Wszystkie komórki receptorów, komórki horyzontalne oraz komórki dwubiegunowe komunikują się z innymi komórkami wyłącznie poprzez gradientowe zmiany potencjału (por. rys. 1.15), natomiast niektóre komórki amakrynowe oraz wszystkie komórki zwojowe wytwarzają potencjały czynnościowe (por. rys. 1.16). Gradientowe 1 Średnio ilość receptorów przypadających na jedną komórkę zwojową w dołku środkowym wynosi 3:1, natomiast dla całej siatkówki jest to 125:1. 18
19 zmiany potencjału pozwalają na bardzo szybkie i ciągłe przekazywanie informacji. Zaletą potencjałów czynnościowych jest możliwość przekazywania informacji na duże odległości, co nie jest możliwe w przypadku zmian gradientowych. Rysunek Przykład reakcja receptora w postaci gradientowej zmiany potencjału. Rysunek Przykładowa reakcja komórki zwojowej w postaci potencjałów czynnościowych (reakcję komórki odzwierciedla ilość impulsów w jednostce czasu). [/webvision] Mówiąc o komórkach zwojowych musimy wspomnieć również o polach recepcyjnych. Polem recepcyjnym komórki zwojowej nazywamy obszar siatkówki, którego pobudzenie, przez padające nań światło, ma wpływ na zmianę aktywności tejże komórki zwojowej. Przesuwając małym promieniem światła po polu recepcyjnym komórki zwojowej możemy zaobserwować dwojaką reakcję. Reakcja ta może być pobudzająca zwiększająca liczbę potencjałów czynnościowych w jednostce czasu, lub hamująca (zmniejszająca). Reakcja komórki zwojowej zależy od tego, czy pobudzane receptory są z nią połączone poprzez połączenia synaptyczne pobudzające czy też hamujące. Podobna do powyższej definicja pola recepcyjnego używana jest wobec wszystkich komórek reagujących na światło 1. Istnieją dwa główne typy pól recepcyjnych komórek zwojowych siatkówki. Pierwszy rodzaj to komórki, których środek pola recepcyjnego działa pobudzająco, a brzegi 1 Także dla komórek w innych systemach percepcyjnych. 19
20 działają hamująco. Mówimy, że takie komórki zwojowe są typu ON/OFF (ang. ON-center/OFF-surround), czyli mają pobudzające centrum oraz hamujące otoczenie. Drugi rodzaj to komórki, których środek działa hamująco, a brzegi pobudzająco, są to komórki typu OFF/ON (ang. OFF-center/ON-surround) (por. rys. 1.17). Rysunek Komórki tylu ON/OFF i OFF/ON. [/conn] Zmiany potencjałów czynnościowych komórek zwojowych są wyznacznikiem o ile bardziej obiekt, na który patrzy dana komórka jest jaśniejszy (w przypadku komórek typu ON/OFF) lub ciemniejszy od otoczenia (w przypadku komórek OFF/ON). Istnienie tego typu mechanizmów pozwala na wykrywanie krawędzi obiektów znajdujących się w polu widzenia, a to jest podstawą do usunięcia redundancji z przekazywanej informacji, co powoduje jej uproszczenie i skompresowanie. 1.3 Droga wzrokowa. Aksony wszystkich komórek zwojowych tworzą nerw wzrokowy, który przekazuje zebraną z siatkówki informacje o polu widzenia w głąb mózgu. Ponieważ stosunek ilości receptorów do ilości włókien w nerwie wzrokowym wynosi około 125:1, wynika z tego ze informacja przekazywana do mózgu jest w znacznym stopniu 20
21 skompresowana. W komórkach siatkówki wyławiana jest, z całego informacyjnego chaosu, jaki trafia do naszych oczu, informacja istotna i tylko ona przekazywana jest poprzez nerw wzrokowy. Ilość włókien nerwowych w nerwie wzrokowym określana jest na dla każdego oka. Tak duża liczba włókien nerwowych jest bardzo precyzyjnie uporządkowana w nerwie wzrokowym tzn. aksony wychodzące z sąsiednich komórek zwojowych znajdują się obok siebie. Długość nerwu wzrokowego wynosi ok. 50 mm. Rysunek Droga wzrokowa. [/conn] Dwa pęki włókien nerwowych wychodzących z prawego i lewego oka spotykają się w obszarze skrzyżowania wzrokowego (por. rys. 1.18) gdzie następuje przegrupowanie włókien w taki sposób, że włókna wychodzące z obu oczu, a przekazujące informacje z prawego pola widzenia (kolor czerwony na rysunku lewe połowy siatkówek) łączą się razem i biegną dalej do lewej półkuli. Natomiast włókna obsługujące lewą część pola widzenia (kolor niebieski) biegną do prawej półkuli. Na przeciwległą stronę trafiają jedynie włókna z przyśrodkowych (nosowych) części siatkówki, natomiast włókna ze skrajnych zewnętrznych (skroniowych) części pozostają po tej samej stronie ciała. Daje to w efekcie odwzorowanie prawej części pola widzenia w lewej półkuli, a lewej części w prawej półkuli 1. W obszarze skrzyżowania wzrokowego nie występują żadne dodatkowe połączenia synaptyczne. Znajdujące się tam włókna nerwowe to w dalszym ciągu te same aksony komórek zwojowych z siatkówki. 1 Takie skrzyżowanie jest cechą prawie każdego szlaku nerwowego i odzwierciedla to powszechnie znany fakt, że prawa część naszego ciała obsługiwana jest przez lewą półkulę mózgu i odwrotnie. 21
22 Przegrupowane włókna nerwowe biegną w dwa obszary mózgu. Pierwszy z tych obszarów to ciało kolankowate boczne (łac. LGN lateral geniculate nucleus), do którego dociera ok. 80% włókien. Drugi obszar to wzgórek czworaczy górny (łac. SC superior colliculus), do którego dochodzi pozostałe 20% włókien 1 (por. rys. 1.19). Jak wykazały badania, funkcje tych obszarów są odmienne. Uznaje się, że SC jest istotny przy określaniu położenia przedmiotów w otoczeniu. Można powiedzieć, że docierające do niego informacje służą znalezieniu odpowiedzi na pytanie GDZIE? Potwierdza to chociażby fakt, że wychodzące stąd włókna kierują się do systemu kontrolującego ruchy oczu, położenie głowy oraz zmiany pozycji ciała. Natomiast LGN przetwarza informacje, które służą ustaleniu odpowiedzi na pytanie CO? 2 Rysunek Schemat drogi wzrokowej w mózgu człowieka. [/duch] 1 [/psy280] 2 [Lindsay 1991] 22
23 Ciało kolankowate boczne zbudowane jest z około komórek nerwowych tworzących 6 warstw, z których każda ma nieco odmienną rolę. Do warstw 1, 4 i 6 docierają włókna dochodzących z oka po przeciwnej strony ciała, natomiast do warstw 2, 3 i 5 włókna od oka po tej samej stronie ciała (por. rys. 1.20). Uporządkowana struktura nerwu wzrokowego ma swoje odzwierciedlenie również w LGN. Końce aksonów sąsiednich komórek zwojowych trafiają do sąsiednich obszarów w LGN i SC, czyli jeżeli punkt A znajduje się obok punktu B w obrazie obserwowanym to również komórki reagujące na oba te punkty będą w sąsiedztwie w LGN i SC. Każda z sześciu warstw LGN odzwierciedla topograficzną reprezentację świata. Rysunek Schematy połączeń pomiędzy siatkówką i ciałem kolankowatym bocznym. [/mather] i [/sensesweb] 23
24 Komórki w ciele kolankowatym bocznym posiadają swoje koncentryczne pola recepcyjne podobne do tych z komórek zwojowych siatkówki. Również tu są one dwojakiego typu: ON-center/OFF-sorrund oraz OFF-center/ON-surround. W warstwach 1 i 2 występuje mieszanina komórek (typu ON/OFF i OFF/ON) natomiast w każdej z warstw od 3 do 6 występują komórki tylko jednego typu. W obszarze LGN występują dwa rodzaje komórek: duże (magnocellular cells) i małe (parvocellular cells). Poza rozmiarami istnieje kilka innych cech różnicujących te dwa typy komórek. Komórki duże znajdują się w warstwach 1 i 2 (tzw. warstwy magnocelularne), reagują na ruch, ich pola recepcyjne są 2-3 razy większe niż w przypadku komórek małych, mają one większą czułość (por. rys. 1.21). Komórki małe występują w warstwach 3-6 (tzw. warstwy parvocelularne), reagują one na kolor, natomiast ich pola recepcyjne mają lepszą ostrość i rozdzielczość 1. Rysunek Ciało kolankowate boczne [/psy460] Funkcjonalność ciała kolankowatego bocznego nie została do końca zbadana i wyjaśniona, ale można przypuszczać na bazie doświadczeń, że spełnia ono następujące funkcje: wzmacnia informacje o kontraście, porządkuje informacje o kolorze, ruchu, formie, dopasowuje poziom przetwarzanego sygnału, otrzymuje sprzężenie zwrotne z 1 [/psy460] 24
25 dalszych obszarów systemu wzrokowego. Można powiedzieć, że informacja opuszczająca LGN jest odzwierciedleniem obrazu na siatkówce jednakże, jest ona znormalizowana, co do intensywności i koloru. Informacja z ciała kolankowatego bocznego zarówno z warstw wielkokomórkowych jak i drobnokomórkowych przesyłana jest za pośrednictwem włókien nerwowych do kory wzrokowej. Pasmo tych włókien tworzy promienistość wzrokową (por. rys. 1.22). Istnieje również bardzo silne sprzężenie zwrotne z kory wzrokowej (V1) do LGN, które moduluje sygnały płynące z siatkówki. Dotychczas nie ustalono u naczelnych proporcji pomiędzy ilością włókien nerwowych dochodzących z kory mózgowej, do ilości dochodzących z siatkówki, jednakże zbadano, że w przypadku kota proporcje te wynoszą około 10:1. Rysunek Promienistość wzrokowa. [/seeing] 25
26 1.4 Kora wzrokowa. Aby zdać sobie sprawę z wielkości kory wzrokowej wystarczy przytoczyć fakt, że zajmuje ona powierzchnię około 60% całej kory mózgowej 1, uwzględniając wszystkie obszary zajmujące się reakcją na pobudzenia wizualne. Generalnie korę wzrokową można podzielić na korę pierwszorzędową i drugorzędową (albo pierwotną i wtórną). Kora pierwszorzędowa zajmuje pole 17 wg Brodmanna i zwana jest też inaczej korą prążkową lub V1 (por. rys. 1.23). Rysunek Kora wzrokowa - schemat. [/duch] Około 50-65% 2 (80% 3 ) obszaru V1 zajmuje się przetwarzaniem informacji pochodzących z centralnych 10 pola widzenia. Kora ta podobnie jak LGN ma budowę warstwową złożoną z sześciu warstw, lecz tutaj podobieństwa się kończą. Informacja pochodząca od komórek zwojowych do LGN trafia do wszystkich warstw, natomiast w korze V1 informacja pochodząca z LGN trafia głównie do warstwy czwartej (por. rys. 1.24). 1 [/useful] 2 [/numbers] 3 [/psy460] 26
27 Rysunek Struktura kory pierwszorzędowej. [/psy460] Informacja z warstw drobnokomórkowych w LGN trafia w dolne obszary warstwy 4c, natomiast z warstw wielkokomórkowych LGN do obszarów górnych (por. rys. 1.25). Rysunek Przekrój warstwy V1 kory wzrokowej. [/mather] Komórki pierwszorzędowej kory wzrokowej podobnie jak wszystkie inne omawiane dotąd komórki nerwowe posiadają swoje pola recepcyjne. Pośród komórek znajdujących się w obszarze V1 można wyróżnić trzy główne typy: - komórki warstwy 4c których pola recepcyjne są tego samego typu jak komórek w LGN oraz komórek zwojowych (koncentryczne z przeciwstawnym centrum i otoczeniem). - komórki proste z wydłużonym polem recepcyjnym i przez to pobudzane maksymalnie przez linie, paski lub krawędzie o określonej orientacji pobudzającej jakiś szczególny rejon siatkówki, są również komórki proste reagujące na kolor (por. rys i 1.27). 27
28 Rysunek Pola recepcyjne prostych komórek nerwowych warstwy V1. [/psy280] Rysunek Przykłady reakcji komórek prostych na ruch, kolor oraz położenie. [/psy280] - komórki złożone, które są podobne do komórek prostych z tym, że reagują na pobudzenie na większym obszarze siatkówki, istnieją również komórki złożone reagujące na określony kierunek oraz prędkość poruszania się bodźca. W obszarze kory pierwotnej stwierdzono obecność, prostopadłych do jej powierzchni, obszarów reagujących na podobne bodźce. Obszary te tworzą coś w rodzaju kolumn wewnątrz kory mózgowej i z uwagi na swoją złożoną strukturę noszą nazwę hiperkolumn. 28
29 Rysunek Kolumny dominacji ocznej, plamki, kolumny "nachylenia". [/sensesweb] Każda taka hiperkolumna zajmuje powierzchnię około 1mm 2 i składa się z dwóch kolumn dominacji ocznej, w których komórki reagują silniej na informacje docierające z lewego bądź prawego oka (por. rys. 1.28). Generalnie odpowied ź każdej komórki w obszarze V1 zdominowana jest przez jedno oko. Wewnątrz każdej kolumny dominacji ocznej znajduje się od 15 do 20 kolumn nachylenia zawierających komórki reagujące najbardziej na jedno konkretne nachylenie bodźca. Stwierdzono, że komórki leżące blisko siebie reagują na podobne bodźce, a bodźce specyficzne dla sąsiednich kolumn różnią się od siebie o ok. 10. W każdej takiej kolumnie znajdują się zarówno komórki proste jak i złożone. Istnieje prawie tyle samo kolumn przeznaczonych dla dołka środkowego, co dla pozostałej części siatkówki. Badania struktur mózgowych wykazały, że komórki nerwowe związane z percepcją barw również tworzą w mózgu zespoły zorganizowane w tzw. plamki. Plamki swym kształtem przypominają małe walce, a każdy z nich mieści się w środku kolumny dominacji ocznej. Komórki leżące wewnątrz plamek reagują na barwę, nie wykazując odpowiedzi na nachylenie bodźca, natomiast komórki leżące poza plamkami przeciwnie wykazują reakcję na nachylenie nie reagując na barwę. Kora drugorzędowa składa się z kilku pól: V2 i V3, mieszczących się w polu 18 wg Brodmanna, oraz V4 i V5 (MT) mieszczących się w polu 19 (por. rys. 1.23). Każde z tych pól specjalizuje się w analizie różnych aspektów informacji wzrokowej, takich jak barwa, kształt, ruch czy głębia i każdy z nich otrzymuje wejścia z innych obszarów kory pierwotnej (por. rys. 1.29). 29
Wprowadzenie do technologii HDR
Wprowadzenie do technologii HDR Konwersatorium 2 - inspiracje biologiczne mgr inż. Krzysztof Szwarc krzysztof@szwarc.net.pl Sosnowiec, 5 marca 2018 1 / 26 mgr inż. Krzysztof Szwarc Wprowadzenie do technologii
Bardziej szczegółowoFotometria i kolorymetria
9. (rodzaje receptorów; teoria Younga-Helmholtza i Heringa; kontrast chromatyczny i achromatyczny; dwu- i trzywariantowy system widzenia ssaków; kontrast równoczesny). http://www.if.pwr.wroc.pl/~wozniak/
Bardziej szczegółowoTemat: Budowa i działanie narządu wzroku.
Temat: Budowa i działanie narządu wzroku. Oko jest narządem wzroku. Umożliwia ono rozróżnianie barw i widzenie przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Oko jest umiejscowione w kostnym oczodole.
Bardziej szczegółowoZmysły. Wzrok 250 000 000. Węch 40 000 000. Dotyk 2 500 000. Smak 1 000 000. Słuch 25 000. Równowaga?
Zmysły Rodzaj zmysłu Liczba receptorów Wzrok 250 000 000 Węch 40 000 000 Dotyk 2 500 000 Smak 1 000 000 Słuch 25 000 Równowaga? Fale elektromagnetyczne Wzrok Informacje kształt zbliżony do podstawowych
Bardziej szczegółowoJeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy
I CO MU ZAGRAŻA Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy pozwalają np. widzieć w ciemności. Zewnętrzne
Bardziej szczegółowoZmysł wzroku Narząd wzroku Zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych i przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe jest określana jako zmysł wzroku. Anatomiczną postacią tego zmysłu
Bardziej szczegółowoBIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA I SYSTEMY PERCEPCYJNE UKŁAD WZROKOWY ŹRENICA ROGÓWKA KOMORA PRZEDNIA TĘCZÓWKA SOCZEWKI KOMORA TYLNA MIĘŚNIE SOCZEWKI
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA I SYSTEMY PERCEPCYJNE UKŁAD WZROKOWY MIĘŚNIE SOCZEWKI TĘCZÓWKA ŹRENICA ROGÓWKA KOMORA PRZEDNIA KOMORA TYLNA SOCZEWKA MIĘŚNIE SOCZEWKI NACZYNIÓWKA TWARDÓWKA CIAŁKO SZKLISTE
Bardziej szczegółowoĆwiczenie nr 1. Temat: BADANIE OSTROŚCI WIDZENIA W RÓŻNYCH WARUNKACH OŚWIETLENIOWYCH
Grupa: Elektrotechnika, sem 3., wersja z dn. 03.10.2011 Podstawy Techniki Świetlnej Laboratorium Ćwiczenie nr 1. Temat: BADANIE OSTROŚCI WIDZENIA W RÓŻNYCH WARUNKACH OŚWIETLENIOWYCH Opracowanie wykonano
Bardziej szczegółowoOKO BUDOWA I INFORMACJE. Olimpia Halasz xd Bartosz Kulus ; x
OKO BUDOWA I INFORMACJE Olimpia Halasz xd Bartosz Kulus ; x OCZY - narządy receptorowe umożliwiające wykrywanie kierunku padania światła i jego intensywności oraz, wraz ze wzrostem złożoności konstrukcji,
Bardziej szczegółowoJaki kolor widzisz? Doświadczenie pokazuje zjawisko męczenia się receptorów w oku oraz istnienie barw dopełniających. Zastosowanie/Słowa kluczowe
1 Jaki kolor widzisz? Abstrakt Doświadczenie pokazuje zjawisko męczenia się receptorów w oku oraz istnienie barw Zastosowanie/Słowa kluczowe wzrok, zmysły, barwy, czopki, pręciki, barwy dopełniające, światło
Bardziej szczegółowoPlan wykładu. Prozopagnozja. wrażenie sensoryczne a percepcja. wrażenia sensoryczne i percepcja
Plan wykładu (1) rozróżnienie wrażeń sensorycznych i percepcji Psychologia procesów poznawczych: percepcja, język, myślenie wrażenie sensoryczne a percepcja W 3 dr Łukasz Michalczyk (2) wprowadzenie do
Bardziej szczegółowoTajemnice świata zmysłów oko.
Tajemnice świata zmysłów oko. Spis treści Narządy zmysłów Zmysły u człowieka Oko Budowa oka Model budowy siatkówki Działanie oka Kolory oczu Choroby oczu Krótkowzroczność Dalekowzroczność Astygmatyzm Akomodacja
Bardziej szczegółowo8. Narządy zmysłów. 1. Budowa i działanie narządu wzroku. 2. Ucho narząd słuchu i równowagi. 3. Higiena oka i ucha
8. Narządy zmysłów 1. Budowa i działanie narządu wzroku 2. Ucho narząd słuchu i równowagi 3. Higiena oka i ucha 4. Zmysły powonienia, smaku i dotyku Senses the ability to perceive information from the
Bardziej szczegółowoPODSTAWY BARWY, PIGMENTY CERAMICZNE
PODSTAWY BARWY, PIGMENTY CERAMICZNE Barwa Barwą nazywamy rodzaj określonego ilościowo i jakościowo (długość fali, energia) promieniowania świetlnego. Głównym i podstawowym źródłem doznań barwnych jest
Bardziej szczegółowoFizyczne Metody Badań Materiałów 2
Fizyczne Metody Badań Materiałów 2 Dr inż. Marek Chmielewski G.G. np.p.7-8 www.mif.pg.gda.pl/homepages/bzyk Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Bardziej szczegółowoØYET - OKO ROGÓWKA (HORNHINNEN)
ØYET - OKO ROGÓWKA (HORNHINNEN) Błona (hinne) ta to okno oka na świat. Ma 5 mm grubości i składa się z 5 warstw. Warstwa zewnętrzna to nabłonek (epitelet). Chroni on oko przed uszkodzeniem i zapewnia gładką
Bardziej szczegółowoGrupa: Elektrotechnika, sem 3, wersja z dn. 03.11.2015 Technika Świetlna Laboratorium
6-965 Poznań tel. (-61) 6652688 fax (-61) 6652389 Grupa: Elektrotechnika, sem 3, wersja z dn. 3.11.2 Technika Świetlna Laboratorium Ćwiczenie nr 3 Temat: BADANIE POLA WIDZENIA Opracowanie wykonano na podstawie:
Bardziej szczegółowoSzkoła Główna Służby Pożarniczej Zakład Ratownictwa Technicznego i Medycznego. Laboratorium Bezpieczeństwa Ratownictwa.
Szkoła Główna Służby Pożarniczej Zakład Ratownictwa Technicznego i Medycznego Laboratorium Bezpieczeństwa Ratownictwa Ćwiczenie nr 3 Temat: Badanie indywidualnego pola widzenia w różnych typach masek Warszawa
Bardziej szczegółowoAutomatyczne tworzenie trójwymiarowego planu pomieszczenia z zastosowaniem metod stereowizyjnych
Automatyczne tworzenie trójwymiarowego planu pomieszczenia z zastosowaniem metod stereowizyjnych autor: Robert Drab opiekun naukowy: dr inż. Paweł Rotter 1. Wstęp Zagadnienie generowania trójwymiarowego
Bardziej szczegółowoDzień dobry. Miejsce: IFE - Centrum Kształcenia Międzynarodowego PŁ, ul. Żwirki 36, sala nr 7
Dzień dobry BARWA ŚWIATŁA Przemysław Tabaka e-mail: przemyslaw.tabaka@.tabaka@wp.plpl POLITECHNIKA ŁÓDZKA Instytut Elektroenergetyki Co to jest światło? Światło to promieniowanie elektromagnetyczne w zakresie
Bardziej szczegółowoFizjologia czlowieka seminarium + laboratorium. M.Eng. Michal Adam Michalowski
Fizjologia czlowieka seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski michal.michalowski@uwr.edu.pl michaladamichalowski@gmail.com michal.michalowski@uwr.edu.pl https://mmichalowskiuwr.wordpress.com/
Bardziej szczegółowoDr inż. Krzysztof Petelczyc Optyka Widzenia
Literatura: Dr inż. Krzysztof Petelczyc Optyka Widzenia http://webvision.med.utah.edu/book A. Valberg Light Vision Color D. Atchison, G. Smith Optics of Human eye M. Zając Optyka okularowa Plan wykładu
Bardziej szczegółowoPrawo Bragga. Różnica dróg promieni 1 i 2 wynosi: s = CB + BD: CB = BD = d sinθ
Prawo Bragga Prawo Bragga Prawo Bragga Różnica dróg promieni 1 i 2 wynosi: s = CB + BD: CB = BD = d sinθ d - odległość najbliższych płaszczyzn, w których są ułożone atomy, równoległych do powierzchni kryształu,
Bardziej szczegółowoZłudzenia optyczne. . Złudzenia optyczne dzieli się na cztery kategorie:
ZŁUDZENIA OPTYCZNE Złudzenia optyczne Złudzenie optyczne - błędna interpretacja obrazu przez mózg pod wpływem kontrastu, cieni, użycia kolorów, które automatycznie wprowadzają mózg w błędny tok myślenia.
Bardziej szczegółowoOPTYKA GEOMETRYCZNA I INSTRUMENTALNA
1100-1BO15, rok akademicki 2018/19 OPTYKA GEOMETRYCZNA I INSTRUMENTALNA dr hab. Rafał Kasztelanic Wykład 11 Jakość widzenia Warunki świetlne, w których pracuje układ wzrokowy, tworzą środowisko wzrokowe,
Bardziej szczegółowoNARZĄD WZROKU
NARZĄD WZROKU Oko można porównać do kamery cyfrowej, wyposażonej w: system soczewek (rogówka, soczewka, ciało szkliste) automatyczną regulację ostrości obrazu (akomodacja) automatyczną regulację przesłony
Bardziej szczegółowoRóżne sposoby widzenia świata materiał dla ucznia, wersja z instrukcją
CZĘŚĆ A CZŁOWIEK Pytania badawcze: Różne sposoby widzenia świata materiał dla ucznia, wersja z instrukcją Czy obraz świata jaki rejestrujemy naszym okiem jest zgodny z rzeczywistością? Jaki obraz otoczenia
Bardziej szczegółowo17. Który z rysunków błędnie przedstawia bieg jednobarwnego promienia światła przez pryzmat? A. rysunek A, B. rysunek B, C. rysunek C, D. rysunek D.
OPTYKA - ĆWICZENIA 1. Promień światła padł na zwierciadło tak, że odbił się od niego tworząc z powierzchnią zwierciadła kąt 30 o. Jaki był kąt padania promienia na zwierciadło? A. 15 o B. 30 o C. 60 o
Bardziej szczegółowoI. PROMIENIOWANIE CIEPLNE
I. PROMIENIOWANIE CIEPLNE - lata '90 XIX wieku WSTĘP Widmo promieniowania elektromagnetycznego zakres "pokrycia" różnymi rodzajami fal elektromagnetycznych promieniowania zawartego w danej wiązce. rys.i.1.
Bardziej szczegółowoPDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdffactory
Promieniowanie elektromagnetyczne (fala elektromagnetyczna) rozchodzące się w przestrzeni zaburzenie pola elektromagnetycznego. Zaburzenie to ma charakter fali poprzecznej, w której składowa elektryczna
Bardziej szczegółowoSIECI NEURONOWE Liniowe i nieliniowe sieci neuronowe
SIECI NEURONOWE Liniowe i nieliniowe sieci neuronowe JOANNA GRABSKA-CHRZĄSTOWSKA Wykłady w dużej mierze przygotowane w oparciu o materiały i pomysły PROF. RYSZARDA TADEUSIEWICZA BUDOWA RZECZYWISTEGO NEURONU
Bardziej szczegółowoMechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory
Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory Iinformacja o intensywności bodźca: 1. Kodowanie intensywności bodźca (we włóknie nerwowym czuciowym) odbywa się za pomocą zmian częstotliwość
Bardziej szczegółowoPotencjał spoczynkowy i czynnościowy
Potencjał spoczynkowy i czynnościowy Marcin Koculak Biologiczne mechanizmy zachowania https://backyardbrains.com/ Powtórka budowy komórki 2 Istota prądu Prąd jest uporządkowanym ruchem cząstek posiadających
Bardziej szczegółowoOptyka stanowi dział fizyki, który zajmuje się światłem (także promieniowaniem niewidzialnym dla ludzkiego oka).
Optyka geometryczna Optyka stanowi dział fizyki, który zajmuje się światłem (także promieniowaniem niewidzialnym dla ludzkiego oka). Założeniem optyki geometrycznej jest, że światło rozchodzi się jako
Bardziej szczegółowoTeoria światła i barwy
Teoria światła i barwy Powstanie wrażenia barwy Światło może docierać do oka bezpośrednio ze źródła światła lub po odbiciu od obiektu. Z oka do mózgu Na siatkówce tworzony pomniejszony i odwrócony obraz
Bardziej szczegółowoI. TEST SPRAWDZAJĄCY WIELOSTOPNIOWY : BODŹCE I ICH ODBIERANIE
I. TEST SPRAWDZAJĄCY WIELOSTOPNIOWY : BODŹCE I ICH ODBIERANIE INSTRUKCJA Test składa się z 28 pytań. Pytania są o zróżnicowanym stopniu trudności, ale ułożone w takiej kolejności aby ułatwić Ci pracę.
Bardziej szczegółowo- 1 - OPTYKA - ĆWICZENIA
- 1 - OPTYKA - ĆWICZENIA 1. Promień światła padł na zwierciadło tak, że odbił się od niego tworząc z powierzchnią zwierciadła kąt 30 o. Jaki był kąt padania promienia na zwierciadło? A. 15 o B. 30 o C.
Bardziej szczegółowow kontekście percepcji p zmysłów
Układ nerwowy człowieka w kontekście percepcji p zmysłów Układ nerwowy dzieli się ę na ośrodkowy i obwodowy. Do układu nerwowego ośrodkowego zalicza się mózgowie (mózg, móżdżek i pień mózgu) oraz rdzeń
Bardziej szczegółowoPercepcja, język, myślenie
Psychologia procesów poznawczych Percepcja, język, myślenie percepcja cz.1 Wstęp Fizjologia i neuropsychologia percepcji Psychofizyka dr Łukasz Michalczyk Percepcja to proces poprzez który nasz mózg (umysł)
Bardziej szczegółowoEfekt Dopplera. dr inż. Romuald Kędzierski
Efekt Dopplera dr inż. Romuald Kędzierski Christian Andreas Doppler W 1843 roku opublikował swoją najważniejszą pracę O kolorowym świetle gwiazd podwójnych i niektórych innych ciałach niebieskich. Opisał
Bardziej szczegółowobiologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY
biologia w gimnazjum 2 OBWODOWY UKŁAD NERWOWY BUDOWA KOMÓRKI NERWOWEJ KIERUNEK PRZEWODZENIA IMPULSU NEROWEGO DENDRYT ZAKOŃCZENIA AKSONU CIAŁO KOMÓRKI JĄDRO KOMÓRKOWE AKSON OSŁONKA MIELINOWA Komórka nerwowa
Bardziej szczegółowoAkwizycja obrazów. Zagadnienia wstępne
Akwizycja obrazów. Zagadnienia wstępne Wykorzystane materiały: R. Tadeusiewicz, P. Korohoda, Komputerowa analiza i przetwarzanie obrazów, Wyd. FPT, Kraków, 1997 A. Przelaskowski, Techniki Multimedialne,
Bardziej szczegółowoLaboratorium Optyki Falowej
Marzec 2019 Laboratorium Optyki Falowej Instrukcja do ćwiczenia pt: Filtracja optyczna Opracował: dr hab. Jan Masajada Tematyka (Zagadnienia, które należy znać przed wykonaniem ćwiczenia): 1. Obraz fourierowski
Bardziej szczegółowof = -50 cm ma zdolność skupiającą
19. KIAKOPIA 1. Wstęp W oku miarowym wymiary struktur oka, ich wzajemne odległości, promienie krzywizn powierzchni załamujących światło oraz wartości współczynników załamania ośrodków, przez które światło
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKA KOMISJA KONKURSU PRZYRODNICZEGO
WOJEWÓDZKA KOMISJA KONKURSU PRZYRODNICZEGO ZADANIA NA ETAP SZKOLNY KONKURSU PRZYRODNICZEGO W ROKU SZKOLNYM 2009/2010 Instrukcja dla uczestników Konkursu 1. Test musi być rozwiązywany samodzielnie. 2. Test
Bardziej szczegółowoSystemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie)
Systemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie) specjalizacja strukturalna i funkcjonalna ze względu na rodzaj bodźca oraz
Bardziej szczegółowoZałamanie na granicy ośrodków
Załamanie na granicy ośrodków Gdy światło napotyka na granice dwóch ośrodków przezroczystych ulega załamaniu tak jak jest to przedstawione na rysunku obok. Dla każdego ośrodka przezroczystego istnieje
Bardziej szczegółowoWykład 8. Siatkówka i generacja sygnału nerwowego
Wykład 8 Siatkówka i generacja sygnału nerwowego Dno oka Dno oka Tętnice i żyły Plamka ślepa (dysk optyczny Dołek środkowy Siatkówka układ nerwowy wyższe obszary mózgu (jądro ciała kolankowatego bocznego
Bardziej szczegółowoBudowa i zróżnicowanie neuronów - elektrofizjologia neuronu
Budowa i zróżnicowanie neuronów - elektrofizjologia neuronu Neuron jest podstawową jednostką przetwarzania informacji w mózgu. Sygnał biegnie w nim w kierunku od dendrytów, poprzez akson, do synaps. Neuron
Bardziej szczegółowoDodatek 1. C f. A x. h 1 ( 2) y h x. powrót. xyf
B Dodatek C f h A x D y E G h Z podobieństwa trójkątów ABD i DEG wynika z h x a z trójkątów DC i EG ' ' h h y ' ' to P ( ) h h h y f to ( 2) y h x y x y f ( ) i ( 2) otrzymamy to yf xy xf f f y f h f yf
Bardziej szczegółowoTajemnice koloru, część 1
Artykuł pobrano ze strony eioba.pl Tajemnice koloru, część 1 Jak działa pryzmat? Dlaczego kolory na monitorze są inne niż atramenty w drukarce? Możemy na to odpowiedzieć, uświadamiając sobie, że kolory
Bardziej szczegółowovoice to see with your ears
voice to see with your ears Łukasz Trzciałkowski gr00by@mat.umk.pl 2007-10-30 Zmysł słuchu to zmysł umożliwiający odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych. Jest on wykorzystywany przez organizmy żywe do
Bardziej szczegółowoPrzewodnik po soczewkach
Przewodnik po soczewkach 1. Wchodzimy w program Corel Draw 11 następnie klikamy Plik /Nowy => Nowy Rysunek. Następnie wchodzi w Okno/Okno dokowane /Teczka podręczna/ Przeglądaj/i wybieramy plik w którym
Bardziej szczegółowoDyfrakcja. interferencja światła. dr inż. Romuald Kędzierski
Dyfrakcja i interferencja światła. dr inż. Romuald Kędzierski Zasada Huygensa - przypomnienie Każdy punkt ośrodka, do którego dotarło czoło fali można uważać za źródło nowej fali kulistej. Fale te zwane
Bardziej szczegółowoJAK "WIDZI" NASZ MÓZG?
8 JAK "WIDZI" NASZ MÓZG? BOŻENA ROLNIK słowa kluczowe: percepcja wzrokowa, rozpoznawanie kształtu, rozpoznawanie ruchu, rozpoznawanie barw, zaburzenia percepcji wzrokowej Kiedy zastanawiamy się nad tym,
Bardziej szczegółowoRegulacja nerwowo-hormonalna. 1. WskaŜ strzałkami na rysunku gruczoły i napisz ich nazwy: przysadka mózgowa, tarczyca, jajniki, nadnercza.
Regulacja nerwowo-hormonalna 1. WskaŜ strzałkami na rysunku gruczoły i napisz ich nazwy: przysadka mózgowa, tarczyca, jajniki, nadnercza. 2. Zaznacz nazwę struktury, która koordynuje działalność wszystkich
Bardziej szczegółowoWstęp do sztucznych sieci neuronowych
Wstęp do sztucznych sieci neuronowych Michał Garbowski Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Wydział Informatyki 15 grudnia 2011 Plan wykładu I 1 Wprowadzenie Inspiracja biologiczna
Bardziej szczegółowoInstrukcje dla zawodników
Instrukcje dla zawodników Nie otwieraj arkusza z zadaniami dopóki nie zostaniesz o to poproszony. Instrukcje poniżej zostaną ci odczytane i wyjaśnione. 1. Arkusz składa się z 3 zadań. 2. Każde zadanie
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 12 (44) Wyznaczanie długości fali świetlnej przy pomocy siatki dyfrakcyjnej
Ćwiczenie 12 (44) Wyznaczanie długości fali świetlnej przy pomocy siatki dyfrakcyjnej Wprowadzenie Światło widzialne jest to promieniowanie elektromagnetyczne (zaburzenie poła elektromagnetycznego rozchodzące
Bardziej szczegółowoWykład 9. ogólne prawa percepcji. dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii
Wykład 9 ogólne prawa percepcji dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii 1. etap percepcji recepcja absorpcja energii fizycznej przez receptor receptory są dostrojone do różnych rodzajów energii fizycznej
Bardziej szczegółowoOd słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA. malyska.edu.pl
Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA malyska.edu.pl Proces dydaktyczny= U + N + materiał nauczania Uczeń główny podmiot procesu dydaktycznego Najwyższe dobro i prawo dziecka, to możliwość
Bardziej szczegółowoPercepcja jako zmysłowy odbiór bodźców Procesy percepcji Percepcja jako proces Definicja percepcji/spostrzegania Odbiór wrażeń Percepcja rejestracja
Percepcja jako zmysłowy odbiór bodźców Wzrok Procesy percepcji wykład 5 Słuch Smak Węch Dotyk (czucie skórne) Zmysł równowagi Definicja percepcji/spostrzegania W wąskim znaczeniu odbiór wrażeń zmysłowych
Bardziej szczegółowoBARWA. Barwa postrzegana opisanie cech charakteryzujących wrażenie, jakie powstaje w umyśle;
BARWA Barwa postrzegana opisanie cech charakteryzujących wrażenie, jakie powstaje w umyśle; Barwa psychofizyczna scharakteryzowanie bodźców świetlnych, wywołujących wrażenie barwy; ODRÓŻNIENIE BARW KOLORYMETR
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO.
SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU DOBRZE MIEĆ O(G)LEJ W GŁOWIE. O KOMÓRKACH UKŁADU NERWOWEGO. SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie. II. Części lekcji. 1. Część wstępna. 2. Część realizacji. 3.
Bardziej szczegółowoPERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH.
PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH. Spostrzeganie wzrokowe- to zdolność do rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz ich interpretowania w oparciu o dotychczasowe doświadczenia.
Bardziej szczegółowoOpis matematyczny odbicia światła od zwierciadła kulistego i przejścia światła przez soczewki.
Opis matematyczny odbicia światła od zwierciadła kulistego i przejścia światła przez soczewki. 1. Równanie soczewki i zwierciadła kulistego. Z podobieństwa trójkątów ABF i LFD (patrz rysunek powyżej) wynika,
Bardziej szczegółowoŁadunki elektryczne i siły ich wzajemnego oddziaływania. Pole elektryczne. Copyright by pleciuga@ o2.pl
Ładunki elektryczne i siły ich wzajemnego oddziaływania Pole elektryczne Copyright by pleciuga@ o2.pl Ładunek punktowy Ładunek punktowy (q) jest to wyidealizowany model, który zastępuje rzeczywiste naelektryzowane
Bardziej szczegółowoZaznacz prawdziwą odpowiedź: Fale elektromagnetyczne do rozchodzenia się... ośrodka materialnego A. B.
Imię i nazwisko Pytanie 1/ Zaznacz właściwą odpowiedź: Fale elektromagnetyczne są falami poprzecznymi podłużnymi Pytanie 2/ Zaznacz prawdziwą odpowiedź: Fale elektromagnetyczne do rozchodzenia się... ośrodka
Bardziej szczegółowoZarządzanie barwą w fotografii
1 z 6 2010-10-12 19:45 14 czerwca 2010, 07:00 Autor: Szymon Aksienionek czytano: 2689 razy Zarządzanie barwą w fotografii Mamy możliwość używania cyfrowych aparatów fotograficznych, skanerów, monitorów,
Bardziej szczegółowoWstęp do fotografii. piątek, 15 października 2010. ggoralski.com
Wstęp do fotografii ggoralski.com element światłoczuły soczewki migawka przesłona oś optyczna f (ogniskowa) oś optyczna 1/2 f Ogniskowa - odległość od środka układu optycznego do ogniska (miejsca w którym
Bardziej szczegółowo5.1. Powstawanie i rozchodzenie się fal mechanicznych.
5. Fale mechaniczne 5.1. Powstawanie i rozchodzenie się fal mechanicznych. Ruch falowy jest zjawiskiem bardzo rozpowszechnionym w przyrodzie. Spotkałeś się z pewnością w życiu codziennym z takimi pojęciami
Bardziej szczegółowoTak określił mechanikę kwantową laureat nagrody Nobla Ryszard Feynman ( ) mechanika kwantowa opisuje naturę w sposób prawdziwy, jako absurd.
Tak określił mechanikę kwantową laureat nagrody Nobla Ryszard Feynman (1918-1988) mechanika kwantowa opisuje naturę w sposób prawdziwy, jako absurd. Równocześnie Feynman podkreślił, że obliczenia mechaniki
Bardziej szczegółowoWyznaczanie długości fali świetlnej za pomocą spektrometru siatkowego
Politechnika Łódzka FTIMS Kierunek: Informatyka rok akademicki: 2008/2009 sem. 2. grupa II Termin: 19 V 2009 Nr. ćwiczenia: 413 Temat ćwiczenia: Wyznaczanie długości fali świetlnej za pomocą spektrometru
Bardziej szczegółowoWektory, układ współrzędnych
Wektory, układ współrzędnych Wielkości występujące w przyrodzie możemy podzielić na: Skalarne, to jest takie wielkości, które potrafimy opisać przy pomocy jednej liczby (skalara), np. masa, czy temperatura.
Bardziej szczegółowoi ruchów użytkownika komputera za i pozycjonujący oczy cyberagenta internetowego na oczach i akcjach użytkownika Promotor: dr Adrian Horzyk
System śledzenia oczu, twarzy i ruchów użytkownika komputera za pośrednictwem kamery internetowej i pozycjonujący oczy cyberagenta internetowego na oczach i akcjach użytkownika Mirosław ł Słysz Promotor:
Bardziej szczegółowoKwantowe własności promieniowania, ciało doskonale czarne, zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne.
Kwantowe własności promieniowania, ciało doskonale czarne, zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne. DUALIZM ŚWIATŁA fala interferencja, dyfrakcja, polaryzacja,... kwant, foton promieniowanie ciała doskonale
Bardziej szczegółowoPL B1. WOJSKOWY INSTYTUT MEDYCYNY LOTNICZEJ, Warszawa, PL BUP 23/13
PL 222455 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 222455 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 399143 (51) Int.Cl. H02M 5/00 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia:
Bardziej szczegółowoDźwięk. Cechy dźwięku, natura światła
Dźwięk. Cechy dźwięku, natura światła Fale dźwiękowe (akustyczne) - podłużne fale mechaniczne rozchodzące się w ciałach stałych, cieczach i gazach. Zakres słyszalnej częstotliwości f: 20 Hz < f < 20 000
Bardziej szczegółowoSpostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej.
Spostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej. Odbiór informacji przez organizmy żywe przebiega w specyficzny sposób. Zespoły komórek nerwowych nazywanych detektorami cech wykonują kodowanie wybranych
Bardziej szczegółowoPomiar drogi koherencji wybranych źródeł światła
Politechnika Gdańska WYDZIAŁ ELEKTRONIKI TELEKOMUNIKACJI I INFORMATYKI Katedra Optoelektroniki i Systemów Elektronicznych Pomiar drogi koherencji wybranych źródeł światła Instrukcja do ćwiczenia laboratoryjnego
Bardziej szczegółowoSoczewkami nazywamy ciała przeźroczyste ograniczone dwoma powierzchniami o promieniach krzywizn R 1 i R 2.
Optyka geometryczna dla soczewek Autorzy: Zbigniew Kąkol, Piotr Morawski Soczewkami nazywamy ciała przeźroczyste ograniczone dwoma powierzchniami o promieniach krzywizn R i R 2. Nasze rozważania własności
Bardziej szczegółowoWykład XI. Optyka geometryczna
Wykład XI Optyka geometryczna Jak widzimy? Aby przedmiot był widoczny, musi wysyłać światło w wielu kierunkach. Na podstawie światła zebranego przez oko mózg lokalizuje położenie obiektu. Niekiedy promienie
Bardziej szczegółowoZjawiska w niej występujące, jeśli jest ona linią długą: Definicje współczynników odbicia na początku i końcu linii długiej.
1. Uproszczony schemat bezstratnej (R = 0) linii przesyłowej sygnałów cyfrowych. Zjawiska w niej występujące, jeśli jest ona linią długą: odbicie fali na końcu linii; tłumienie fali; zniekształcenie fali;
Bardziej szczegółowoPODSTAWY > Figury płaskie (1) KĄTY. Kąt składa się z ramion i wierzchołka. Jego wielkość jest mierzona w stopniach:
PODSTAWY > Figury płaskie (1) KĄTY Kąt składa się z ramion i wierzchołka. Jego wielkość jest mierzona w stopniach: Kąt możemy opisać wpisując w łuk jego miarę (gdy jest znana). Gdy nie znamy miary kąta,
Bardziej szczegółowoPrzetwarzanie obrazów wykład 4
Przetwarzanie obrazów wykład 4 Adam Wojciechowski Wykład opracowany na podstawie Komputerowa analiza i przetwarzanie obrazów R. Tadeusiewicz, P. Korohoda Filtry nieliniowe Filtry nieliniowe (kombinowane)
Bardziej szczegółowoWidmo promieniowania
Widmo promieniowania Spektroskopia Każde ciało wysyła promieniowanie. Promieniowanie to jest składa się z wiązek o różnych długościach fal. Jeśli wiązka światła pada na pryzmat, ulega ono rozszczepieniu,
Bardziej szczegółowoWprowadzenie. ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia. Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103
ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103 Wprowadzenie Udar mózgu jest schorzeniem uszkadzającym mózg. W związku
Bardziej szczegółowoFotometria i kolorymetria
10. Opis barwy; cechy psychofizyczne barwy; indukcja przestrzenna i czasowa; widmo bodźca a wrażenie barwne; wady postrzegania barw; testy Ishihary. http://www.if.pwr.wroc.pl/~wozniak/ Miejsce i termin
Bardziej szczegółowoZwierciadło kuliste stanowi część gładkiej, wypolerowanej powierzchni kuli. Wyróżniamy zwierciadła kuliste:
Fale świetlne Światło jest falą elektromagnetyczną, czyli rozchodzącymi się w przestrzeni zmiennymi i wzajemnie przenikającymi się polami: elektrycznym i magnetycznym. Szybkość światła w próżni jest największa
Bardziej szczegółowoRys. 1. Zakres widzialny fal elektromagnetycznych dla widzenia w ciągu dnia i nocy.
Pomiary natężenia oświetlenia Możliwości percepcyjne, a przez to stan psychofizyczny człowieka zależą w bardzo dużym stopniu od środowiska, w jakim aktualnie przebywa. Bodźce świetlne są decydującymi czynnikami
Bardziej szczegółowoWzmacniacze operacyjne
Wzmacniacze operacyjne Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest badanie podstawowych układów pracy wzmacniaczy operacyjnych. Wymagania Wstęp 1. Zasada działania wzmacniacza operacyjnego. 2. Ujemne sprzężenie
Bardziej szczegółowoAKUSTYKA. Matura 2007
Matura 007 AKUSTYKA Zadanie 3. Wózek (1 pkt) Wózek z nadajnikiem fal ultradźwiękowych, spoczywający w chwili t = 0, zaczyna oddalać się od nieruchomego odbiornika ruchem jednostajnie przyspieszonym. odbiornik
Bardziej szczegółowoA) 14 km i 14 km. B) 2 km i 14 km. C) 14 km i 2 km. D) 1 km i 3 km.
ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO Kod pracy Wypełnia Przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Wojewódzkiego Konkursu Przedmiotowego z Fizyki Imię i nazwisko ucznia... Szkoła...
Bardziej szczegółowoRozważania rozpoczniemy od fal elektromagnetycznych w próżni. Dla próżni równania Maxwella w tzw. postaci różniczkowej są następujące:
Rozważania rozpoczniemy od fal elektromagnetycznych w próżni Dla próżni równania Maxwella w tzw postaci różniczkowej są następujące:, gdzie E oznacza pole elektryczne, B indukcję pola magnetycznego a i
Bardziej szczegółowoPrzewaga klasycznego spektrometru Ramana czyli siatkowego, dyspersyjnego nad przystawką ramanowską FT-Raman
Porównanie Przewaga klasycznego spektrometru Ramana czyli siatkowego, dyspersyjnego nad przystawką ramanowską FT-Raman Spektroskopia FT-Raman Spektroskopia FT-Raman jest dostępna od 1987 roku. Systemy
Bardziej szczegółowoBADANIE ZMYSŁU WZROKU
BADANIE ZMYSŁU WZROKU Badanie Ślepej Plamki Mariottea macula ceca Tarcza nerwu wzrokowego (discus nervi optici) ( Drugi nerw czaszkowy N.Opticus (II) Miejsce na siatkówce całkowicie niewrażliwe na bodźce
Bardziej szczegółowoŚwiatło fala, czy strumień cząstek?
1 Światło fala, czy strumień cząstek? Teoria falowa wyjaśnia: Odbicie Załamanie Interferencję Dyfrakcję Polaryzację Efekt fotoelektryczny Efekt Comptona Teoria korpuskularna wyjaśnia: Odbicie Załamanie
Bardziej szczegółowoTEORIA FAL ELLIOTTA podstawowe założenia
TEORIA FAL ELLIOTTA podstawowe założenia Reguły dotyczące Impulsu: http:///teoria-fal-elliotta/ Impuls jest pięciofalową strukturą oznaczaną 1-2-3-4-5 i poruszającą się w kierunku wyższego trendu. Jest
Bardziej szczegółowoZastosowanie terapii Neurofeedback w leczeniu zaburzeń psychicznych
Zastosowanie terapii Neurofeedback w leczeniu zaburzeń psychicznych Kasper Czech Zakład Psychologii Klinicznej i Sądowej Uniwersytet Śląski Definicja metody Biofeedback Metoda umożliwiająca zmianę wybranych
Bardziej szczegółowo12.Opowiedz o doświadczeniach, które sam(sama) wykonywałeś(aś) w domu. Takie pytanie jak powyższe powinno się znaleźć w każdym zestawie.
Fizyka Klasa III Gimnazjum Pytania egzaminacyjne 2017 1. Jak zmierzyć szybkość rozchodzenia się dźwięku? 2. Na czym polega zjawisko rezonansu? 3. Na czym polega zjawisko ugięcia, czyli dyfrakcji fal? 4.
Bardziej szczegółowo