Załącznik nr??? do Uchwały nr?????? Rady Gminy Trzyciąż z dnia????????? 2017 roku. Gminny Program Rewitalizacji Gminy Trzyciąż na lata

Transkrypt

1

2 Załącznik nr??? do Uchwały nr?????? Rady Gminy Trzyciąż z dnia????????? 2017 roku Gminny Program Rewitalizacji Gminy Trzyciąż na lata Trzyciąż, grudzień 2016

3 SPIS TREŚCI 1. Wstęp Charakterystyka gminy w aspektach społecznym, gospodarczym, środowiskowym, przestrzennym i technicznym Zjawiska społeczne Zjawiska gospodarcze Zjawiska środowiskowe Zjawiska przestrzenno-funkcjonalne Zjawiska techniczne Pozycja rozwojowa gminy Trzyciąż na tle powiatu i województwa Metodologia wyboru obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Uwarunkowania społeczne, gospodarcze, przestrzenne, Środowiskowe i Techniczne Jednostek Urbanistycznych Diagnoza zjawisk społecznych Czynniki związane z ubóstwem i wykluczeniem społecznym Czynniki bezpieczeństwa Aktywność mieszkańców Diagnoza zjawisk techniczno-środowiskowych Czynniki gospodarcze Czynniki demograficzne Czynniki przestrzenne Czynniki techniczno-środowiskowe Czynniki techniczne Jakość życia i dostępność usług Wybór obszaru zdegradowanego wraz z uzasadnieniem Charakter potrzeb rewitalizacyjnych Wskazanie obszaru rewitalizacji wraz z uzasadnieniem Podobszar 1: Imbramowice Centrum Podobszar 2: Ściborzyce-Centrum Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji Wskazanie kluczowych potrzeb rewitalizacyjnych Wizja obszaru po rewitalizacji Cele rewitalizacji oraz kierunki interwencji Cel strategiczny 1. Aktywizacja społeczno-gospodarcza w oparciu o lokalne potencjały Cel strategiczny 2. Wykorzystanie społecznej aktywności dla wzmacniania więzi lokalnych na obszarze rewitalizacji Przedsięwzięcia rewitalizacyjne Lista podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych Rewitalizacja centrum Imbramowic wraz z odtworzeniem infrastruktury służącej wzmacnianiu więzi społecznych i rozwoju gospodarczego Zagospodarowanie centrum miejscowości Ściborzyce Poprawa infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej w miejscowości Imbramowice poprzez budowę ciągu pieszego, miejsc parkingowych oraz elementów małej architektury Rewaloryzacja zabytkowego Zespołu Kościelno-Klasztornego Sióstr Norbertanek w Imbramowicach wraz z lepszym udostępnieniem obiektu do celów turystycznych Aktywizacja społeczno-ekonomiczna obszaru rewitalizacji poprzez wykorzystanie instrumentów ekonomii społecznej Ożywienie życia kulturalnego mieszkańców gminy Trzyciąż poprzez budowę Gminnego Ośrodka Kultury i Biblioteki U źródeł pielęgnowanie i rozwijanie tradycji lokalnej Poprawa jakości nauczania w szkołach na obszarach objętych kryzysem gminy Trzyciąż Rewitalizacja niszczejącego budynku dawnej szkoły w Trzyciąż z przeznaczeniem na rozwój infrastruktury społecznie użytecznej Czas dojrzałości, czas aktywności - aktywizacja społeczna i zawodowa mieszkańców z obszaru Imbramowic i Ściborzyc Renowacja budynku dawnej Organistówki w Imbramowicach wraz z zagospodarowaniem otoczenia Norbertański Festiwal Chorału Gregoriańskiego Musica Antiqua Modernizacja obiektu Niepublicznej Szkoły Podstawowej w Imbramowicach S t r o n a

4 8.2. Charakterystyka uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych Charakterystyka pozostałych dopuszczalnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych Plan finansowy Kompleksowość i komplementarność Gminnego Programu Rewitalizacji Mechanizmy zapewnienia komplementarności pomiędzy poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi Komplementarność przestrzenna Komplementarność problemowa Komplementarność proceduralno-instytucjonalna Komplementarność międzyokresowa Komplementarność źródeł finansowania Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji Harmonogram realizacji procesu rewitalizacji Struktura zarządzania Gminnym Programem Rewitalizacji System obiegu informacji w instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie programem Promocja i informacja System monitoringu i oceny skuteczności działań Rodzaje monitoringu i wskaźniki monitoringu Monitoring rzeczowy Monitoring finansowy Sprawozdawczość Zasady pomiaru i doboru wskaźników monitorowania Ocena Gminnego Programu Rewitalizacji Ocena przed realizacją programu (ocena ex-ante) Ocena w połowie okresu realizacji (ocena mid-term) Ocena na zakończenie Programu (ocena ex-post) Ocena bieżąca (ocena on-going) Kryteria oceny Określenie niezbędnych zmian w uchwałach Określenie niezbędnych zmian w uchwałach, o których mowa w art. 15 ust 1 pkt 10) Określenie niezbędnych zmian w uchwale, o której mowa w art. 7, ust Specjalna Strefa Rewitalizacji Zmiany w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Niezbędne zmiany w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Niezbędne zmiany w Wieloletniej Prognozie Finansowej Partycypacja społeczna Partycypacja społeczna na etapie przygotowywania Gminnego Programu Rewitalizacji Diagnozowanie obszaru zdegradowanego Wyznaczanie obszaru rewitalizacji Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji Tworzenie Gminnego Programu Rewitalizacji Partycypacja społeczna na etapie realizacji Gminnego Programu Rewitalizacji Mechanizmy włączania w proces rewitalizacji mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy Komitet Rewitalizacji Partnerstwo zasady współpracy pomiędzy sektorem publicznym, społecznym i gospodarczym Instrumenty wsparcia beneficjentów działań rewitalizacyjnych Instrumenty włączające społeczność lokalną w działania rewitalizacyjne Partycypacja społeczna na etapie oceny efektów Gminnego Programu Rewitalizacji Załącznik SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1. Gęstość zaludnienia w gminach powiatu w 2014 roku... 8 Rysunek 2. Przyrost naturalny na 1 tys. ludności w 2014 roku S t r o n a

5 Rysunek 3. Dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego w 2014 roku Rysunek 4. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w 2014 roku. 15 Rysunek 5. Udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa, podatek dochodowy od osób fizycznych w 2014 roku Rysunek 6. Udział osób korzystających z wodociągu w ogóle ludności w 2014 roku Rysunek 7. Liczba NGO według rejestru powiatowego na 100 mieszkańców w Rysunek 8. Frekwencja wyborcza w 2014 roku Rysunek 9. Liczba aktywnych czytelników na 100 mieszkańców Rysunek 10. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na ludności w 2014 r Rysunek 11. Udział osób starszych w ogóle ludności w 2014 roku Rysunek 12. Liczba zabytków na 1 km 2 w 2014 roku Rysunek 13. Stężenie pyłu zawieszonego PM10 kryterium ochrony zdrowia Rysunek 14. Stężenie pyłu zawieszonego PM2,5 kryterium ochrony zdrowia Rysunek 15. Obszar zdegradowany Rysunek 16. Podobszar rewitalizacji Imbramowice Centrum obrys z uwzględnieniem działek (1:3 000) oraz zdjęcie satelitarne obszaru Rysunek 17. Elewacja zabytkowego Zespołu Klasztornego Sióstr Norbertanek wymagająca renowacji Rysunek 18. Biały Domek i zagospodarowanie w centrum Imbramowic Rysunek 19. Tereny w okolicach klasztoru i zdegradowana przestrzeń wokół źródła Rysunek 20. Podobszar rewitalizacji Ściborzyce-Centrum obrys z uwzględnieniem działek (1:3 000) oraz zdjęcie satelitarne obszaru Rysunek 21. Zabudowania mieszkaniowe i zagrodowe wzdłuż drogi powiatowej w Ściborzycach Rysunek 22. Zespół Pałacowy Popielów w Ściborzycach i źródełko Jordan Rysunek 23. Osiedle mieszkaniowe w Ściborzycach Rysunek 24. Remiza OSP i tereny rekreacyjne w Ściborzycach Rysunek 25. Zabezpieczenia przed zalewaniem domów na podobszarze rewitalizacji praz typowa dla obszaru zabudowa mieszkaniowo-zagrodowa Rysunek 26. Ogłoszenia dotyczące zbierania kart zadań do Gminnego Program Rewitalizacji Rysunek 27. Centrum Imbramowic i fragmenty remizy OSP Rysunek 28. Samowypływ wody wraz z otaczającym obszarem wymagającym zagospodarowania Rysunek 29. Teren w okolicy samowypływu Rysunek 30. Fragmenty obszaru objętego projektem (Izba Regionalna i punkt apteczny) Rysunek 31. Zły stan elewacji zabytkowego Zespołu Klasztornego SS. Norbertanek Rysunek 32. Elewacje kościoła i klasztoru od strony wschodniej Rysunek 33. Stan detalu - korozja stali niszczy wątki ceglane muru, parapetów i wypraw, pozbawione warstw ochronnych elementy kamienne i tynki na wieży, zniszczony cokół i stan tynków nad cokołem Rysunek 34. Hełm wieży z roku 1965 (zdjęcie 1, 2 i 3), hełm wieży zegarowej na Wawelu, do który najprawdopodobniej zbliżona była pierwotna konstrukcja w Imbramowicach (zdjęcie 4 i 5), projekt nowego hełmu wieży (zdjęcie 6) Rysunek 35. Oddziaływanie podstawowych infrastrukturalnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych Rysunek 36. Praca z mapą w trakcie warsztatów rewitalizacyjnych dot. problemów i potencjałów poszczególnych jednostek urbanistycznych Rysunek 37. Warsztaty rewitalizacyjne z mieszkańcami gminy Trzyciąż Rysunek 38. Warsztaty rewitalizacyjne z mieszkańcami gminy Trzyciąż Rysunek 39. Ogłoszenia dotyczące konsultacji umieszczone na stronach BIP Urzędu Gminy Trzyciąż Rysunek 40. Spotkanie z lokalnymi liderami w Imbramowicach Rysunek 41. Spacer rewitalizacyjny w Ściborzycach SPIS WYKRESÓW Wykres 1. Piramida wieku w 2014 roku... 9 Wykres 2. Wskaźnik obciążenia demograficznego Wykres 3. Saldo migracji ogółem na 1 tys. ludności Wykres 4. Współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół podstawowych Wykres 5. Współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół gimnazjalnych Wykres 6. Liczba udzielonych porad na jednego mieszkańca Wykres 7. Zasięg korzystania z pomocy społecznej S t r o n a

6 Wykres 8. Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku Wykres 9. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys Wykres 10. Udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności Wykres 11. Liczba korzystających z pomocy społecznej na 100 mieszkańców Wykres 12. Liczba klientów pomocy społecznej w wieku 65 lat i więcej na 100 osób w wieku poprodukcyjnym Wykres 13. Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu bezrobocia na 100 osób w wieku produkcyjnym Wykres 14. Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu długotrwałej i ciężkiej choroby na 100 mieszkańców Wykres 15. Liczba przestępstw na 100 mieszkańców Wykres 16. Liczba kradzieży i rozbojów na 100 mieszkańców Wykres 17. Liczba kolizji drogowych na 100 mieszkańców Wykres 18. Wskaźnik obciążenia demograficznego SPIS TABEL Tabela 1. Porównanie wskaźników charakteryzujących analizowane zjawiska w 2014 roku Tabela 2. Wskaźniki z zakresu społecznego - czynniki związane z ubóstwem i wykluczeniem społecznym Tabela 3. Wskaźniki z zakresu czynników bezpieczeństwa Tabela 4. Wskaźniki z zakresu czynników demograficznych Tabela 5. Wskaźniki z zakresu aktywności mieszkańców Tabela 6. Wskaźniki z zakresu techniczno-środowiskowego Tabela 7. Wartości wskaźnika sum standaryzowanych dla zjawisk społecznych i techniczno-środowiskowych Tabela 8. Wartości wskaźnika degradacji Tabela 9. Mapa koncentracji problemów społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzennotechnicznych na obszarze gminy Trzyciąż badanie fokusowe Tabela 10. Kluczowe wskaźniki obrazujące stan kryzysu obszaru rewitalizacji z powodu koncentracji problemów Tabela 11. Kluczowe zjawiska negatywne i potencjały na obszarze Imbramowice Tabela 12. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Imbramowice Centrum Tabela 13. Kluczowe zjawiska negatywne i potencjały na obszarze Ściborzyce Tabela 14. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Ściborzyce-Centrum Tabela 15. Kluczowe problemy poszczególnych podobszarów rewitalizacji wraz z ich hierarchizacją Tabela 16. Kluczowe problemy społeczno-gospodarcze obszaru rewitalizacji Tabela 17. Cel strategiczny 1. Aktywizacja społeczno-gospodarcza w oparciu o lokalne potencjały Tabela 18. Cel strategiczny 2. Wykorzystanie społecznej aktywności dla wzmacniania więzi lokalnych na obszarze rewitalizacji Tabela 19. Kryteria oceny projektów rewitalizacyjnych Tabela 20. Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Trzyciąż na lata Tabela 21. Wskaźniki oddziaływania Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Trzyciąż na lata Tabela 22. Uzupełniające przedsięwzięcia rewitalizacyjne - zadania inwestycyjne umieszczono w polu białym, zadania miękkie umieszczono w polach zaciemnionych Tabela 23. Harmonogram rzeczowo finansowy przedsięwzięć planowanych do realizacji w ramach Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Trzyciąż na lata Tabela 24. Podsumowanie uzupełniających przedsięwzięć rewitalizacyjnych w odniesieniu do celów Gminnego Programu Rewitalizacji Tabela 25. Powiązanie celów Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Trzyciąż na lata ze strategicznymi dokumentami dotyczącymi rozwoju przestrzenno-społeczno-gospodarczego gminy, regionu i kraju Tabela 26. Ramowy program realizacji procesu rewitalizacji w latach Tabela 27. Częstotliwość sprawozdawczości z uwzględnieniem pomiaru wskaźników S t r o n a

7 1. WSTĘP Przemiany społeczno-gospodarcze na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza wywołane procesem globalizacji oraz transformacją ustrojową i wyzwaniami gospodarki wolnorynkowej spowodowały szereg niekorzystnych zjawisk i procesów na obszarach jednostek samorządu, takich jak degradacja tkanki materialnej oraz narastające problemy w sferze społeczno-gospodarczej. W takiej sytuacji szczególnego znaczenia zaczęło nabierać planowanie oraz realizacja kompleksowych projektów rewitalizacyjnych, obejmujących sferę przestrzenną, społeczną, gospodarczą, środowiskową i kulturową, a tym samym odpowiadających na indywidualny zestaw zidentyfikowanych problemów danego obszaru. Rewitalizację należy rozumieć jako: wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe (integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki), skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację programów rewitalizacji. Udział w takim procesie jest ważny dla wielu osób i podmiotów z obszaru nim objętym dla samorządu gminy, którego dotyczy, mieszkańców tego miejsca, organizacji społecznych, przedsiębiorców, zaś w szczególny sposób dla wszystkich grup społecznych zagrożonych kryzysem na obszarze objętym procesami rewitalizacyjnymi. Opracowanie Gminnego Programu Rewitalizacji zostało, w pierwszej kolejności, poprzedzone szczegółową diagnozą w szeroko rozumianym obszarze zagadnień społecznych, a w drugiej kolejności także gospodarczych, przestrzenno-funkcjonalnych, technicznych i środowiskowych (diagnoza została opracowana zgodnie z Ustawą o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 roku [Dziennik Ustaw 2015, poz. 1777, tom 1] oraz Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata opracowanymi przez Ministra Infrastruktury i rozwoju [MIiR/H /20(01)/07/2015] w lipcu 2015 roku z późniejszymi zmianami). Dopiero tak przeprowadzona analiza pozwoliła dokonać pełnej diagnozy problemów i zagrożeń, wskazać obszary o największej koncentracji zjawisk kryzysowych, a w konsekwencji wyznaczyć obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji. To na nich ostatecznie zdefiniowano katalog działań, które konsekwentnie wdrażane i realizowane będą prowadziły do sukcesywnego wydźwignięcia się z sytuacji kryzysowej lub przynajmniej minimalizowania jej skutków. W programie ujęto działania, które w najbliższych latach winny być realizowane z wykorzystaniem środków unijnych (EFRR, EFS, EFRROW), ale, co równie ważne, także działania, które finansowane będą z innych środków publicznych oraz prywatnych. Połączenie aktywności wielu osób i instytucji, także różnych środków, w tym właśnie zarówno publicznych, jak i prywatnych, pozwoli w sposób kompleksowy rozwiązać wszystkie zdiagnozowane w dokumencie problemy. Szeroka partycypacja społeczna i współdecydowanie mieszkańców o kształcie Gminnego Programu Rewitalizacji było nadrzędnym celem dla koordynatorów procesu. To właśnie mieszkańcy mają największą wiedzę na temat potrzeb i problemów swojego otoczenia, a zatem to oni są najlepszym źródłem informacji dla lokalnych władz o tym, co trzeba zrobić, aby stworzyć lepsze warunki życia w gminie. Do udziału w opracowywaniu Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Trzyciąż na lata zaproszono osoby i instytucje, które są odpowiedzialne za rozwiązywanie problemów na obszarze gminy Trzyciąż, a także osoby i instytucje, które chcą w tym procesie uczestniczyć i czują się za niego odpowiedzialne. Zaproszenie do udziału w procesie wypracowywania programu było otwarte i dostępne dla wszystkich, m.in. poprzez zaproszenie publikowane na stronie internetowej gminy, ale też zaproszenia docierające za pośrednictwem instytucji zaufania społecznego. Bezpośrednie włączenie społeczności lokalnej w proces rewitalizacji stwarzało możliwość dyskusji na otwartym forum, wymianę poglądów, czy zaproponowanie innowacyjnych i nieszablonowych rozwiązań dla obszarów kryzysowych. Warunkiem dobrej dyskusji jest jednak świadomość społeczeństwa o procesie rewitalizacji, o jego znaczeniu i skutkach, jakie za sobą niesie. Z tego względu dużą wagę przykładano do przekazania jak największej liczbie mieszkańców informacji o rewitalizacji w sposób zrozumiały i wyczerpujący. Na stronie internetowej gminy 6 S t r o n a

8 uruchomiono podstronę dotyczącą rewitalizacji, wyznaczono osobę odpowiedzialną za informowanie mieszkańców o zachodzących procesach i ich konsekwencjach, informacje o prowadzonych pracach pojawiały się w lokalnej gazecie, na urzędowych tablicach ogłoszeń, a także na spotkaniach organizowanych przez urząd (m.in. spotkania sołeckie) oraz inne organizacje i instytucje w gminie. Istotnym elementem partycypacyjnego tworzenia Programu był cykl spotkań i warsztatów począwszy od tych wstępnych, prowadzonych dla całej gminy, aż po kolejne przybliżenia czyli warsztaty poświęcone obszarowi zdegradowanemu i obszarowi rewitalizacji, których zwieńczeniem była praca nad konkretnymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi. Mieszkańcy także szeroko wypowiadali swoją opinię za pośrednictwem realizowanych ankiet, które dotyczyły jakości życia i problemów na terenie jednostek urbanistycznych, konkretnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych i ich hierarchizacji. Mieszkańcom i zainteresowanym podmiotom umożliwiono włączenie się w proces na każdym etapie i w wielu różnych formach, a całość działań, które doprowadziły do opracowania dokumentu, miała głęboko partycypacyjny charakter. Analizując cały proces należy podkreślić, iż w sposób kompleksowy dotykał on w równej mierze zarówno zagadnień społecznych, jak i ekonomicznych, przestrzennych, technicznych, środowiskowych i kulturowych. Tak prowadzony proces tworzenia Programu pozwolił wybrać te obszary i działania rewitalizacyjne, które koncentrują się na najbardziej zdegradowanych obszarach w gminie, tj. tych, w których skala problemów i zjawisk kryzysowych jest największa. Co więcej, takie podejście do całości problemów zagwarantowało w ostatecznym rozrachunku pełną komplementarność w stosunku do postawionych na początku kwestii i to zarówno w wymiarze przestrzennym, jak i problemowym, proceduralno-instytucjonalnym, a także w zakresie różnych źródeł finansowania (zarówno od strony dostępnych środków, jak i zaangażowanych stron).. 7 S t r o n a

9 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY W ASPEKTACH SPOŁECZNYM, GOSPODARCZYM, ŚRODOWISKOWYM, PRZESTRZENNYM I TECHNICZNYM Na potrzeby Gminnego Programu Rewitalizacji (GPR) charakterystyka gminy Trzyciąż została przygotowana w sześcioletnim horyzoncie czasowym, dla lat Ponadto, w celu lepszego zobrazowanie zjawisk, tło analiz stanowią analogiczne wskaźniki z tego samego okresu dla powiatu olkuskiego oraz województwa małopolskiego. Charakterystyka gminy składa się z analizy pięciu obszarów wyróżnionych zgodnie z definicją zawartą w Ustawie o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 r. i Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata przygotowanych przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju. Obejmują one kwestie społeczne, gospodarcze, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne i środowiskowe. Całościowe spojrzenie na gminę, a także odniesienie się do wartości średnich z poziomu powiatu i województwa, pozwoliło w dalszej części prac nad dokumentem lepiej rozumieć i diagnozować procesy zachodzące wewnątrz gminy, a także ich skalę i na tej podstawie wyciągać wnioski co do istotności zdarzeń zachodzących w poszczególnych jednostkach urbanistycznych zdefiniowanych na poziomie gminy Trzyciąż. Pomimo, iż dokument odnosi się do sytuacji wewnętrznej gminy w prowadzonej analizie zjawisk nie można abstrahować od wartości średnich dla porównywalnych jednostek, bowiem tylko wtedy możliwe jest rzetelne wskazywanie, czy dane zjawisko rzeczywiście jest, czy nie jest problemem i przesądza o obiektywnych czynnikach obniżających jakość życia mieszkańców danej jednostki urbanistycznej. Gmina Trzyciąż położona jest w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, w powiecie olkuskim, leżącym w północnej części województwa małopolskiego. Gmina Trzyciąż należy do dość dobrze skomunikowanych zarówno z Krakowem, czas dojazdu samochodem wynosi ok. 40 minut, jak i Olkuszem, ok. 30 minut. 1. Przez gminę przebiega jedna droga wojewódzka nr 794. Gminę Trzyciąż zamieszkuje obecnie 7,1 tys. mieszkańców, czyli 6,2% ludności powiatu olkuskiego. Liczba ludności ogółem od 2010 roku maleje. Powierzchnia gminy w 2014 roku wynosiła 96,56 km 2, czyli ponad 15% powierzchni powiatu. Gęstość zaludnienia w całym badanym okresie wynosiła 74 osoby na km 2. Rysunek 1. Gęstość zaludnienia w gminach powiatu w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 1 Na podstawie Bazy Informacji Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego 8 S t r o n a

10 W gminie Trzyciąż liczba kobiet była mniejsza niż liczba mężczyzn (98 kobiet na 100 mężczyzn) w powiecie i województwie sytuacja była odmienna - przeważały kobiety. Zmiany demograficzne mające miejsce w całym kraju można było również zauważyć w gminie Trzyciąż; wykres przedstawiający piramidę wieku zwraca uwagę na niekorzystne jej zwężanie się w dolnej części, co jest związane z systematycznie malejącym udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym - w roku 2009 było to 20,4%, a w roku 2014 spadło do 19,2% (proces ten przebiega bardziej dynamicznie niż w całym województwie). Na uwagę zasługuję również fakt, że liczba kobiet w wieku 85 lat i więcej prawie 3-krotnie przewyższa liczbę mężczyzn. Wykres 1. Piramida wieku w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 2.1. Zjawiska społeczne Najbardziej istotnymi w kontekście GPR, zgodnie z Ustawą o rewitalizacji i ministerialnymi Wytycznymi, są zjawiska społeczne, a w szczególności takie kwestie jak bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, niski poziom edukacji lub kapitału społecznego oraz niewystarczający poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Ponadto do obszaru społecznego zostały przypisane również zagadnienia z zakresu demografii. Poniżej zaprezentowano syntetyczny przegląd podstawowych danych: Podobnie jak powiecie olkuskim i odwrotnie niż w województwie, w gminie Trzyciąż od 2010 roku liczba ludności maleje. W badanym okresie tylko w 2012 roku przyrost naturalny przyjmował dodatnie wartości. Relacja pomiędzy przyrostem naturalnym dla gminy Trzyciąż i powiatu olkuskiego była zmienna (w powiecie również przeważają wartości ujemne). W Małopolsce w latach przyrost naturalny był dodatni. 9 S t r o n a

11 Rysunek 2. Przyrost naturalny na 1 tys. ludności w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Inaczej niż w powiecie i województwie, w gminie odnotowano korzystne zjawisko malejącego wskaźnika obciążenia demograficznego, czyli liczby osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym (wyjątek 2013 rok wzrost o 0,1 punkt procentowy). Jednak wskaźnik ten w latach przyjmował zawsze wartości wyższe niż w Małopolsce czy powiecie olkuskim. Wykres 2. Wskaźnik obciążenia demograficznego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Od roku 2012 saldo migracji, czyli różnica pomiędzy liczbą osób przyjeżdżających i wyjeżdżających na stałe do gminy Trzyciąż, przyjmowało wartości ujemne. W powiecie natomiast, inaczej niż w województwie, w całym analizowanym okresie wskaźnik ten przyjmował wartości ujemne. 10 S t r o n a

12 Wykres 3. Saldo migracji ogółem na 1 tys. ludności Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Na obszarze gminy funkcjonuje obecnie 8 placówek wychowania przedszkolnego: 1 przedszkole i 7 oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych. W analizowanym okresie liczba oddziałów przedszkolnych spadła o 1 placówkę, a punktów przedszkolnych o 4. Liczba dzieci w wieku 3-5 lat przypadająca na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego w badanym okresie ulegała wahaniom. W 2014 r. wyniosła 4,5 i była na najwyższym poziomie w całym analizowanym okresie oraz znacznie wyższa niż średnia liczba dostępnych miejsc dla całego województwa oraz powiatu. Rysunek 3. Dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W latach liczba szkół podstawowych w gminie Trzyciąż zmniejszyła się o 1 do poziomu 7 placówek, w tym okresie liczba szkół w województwie wahała się, a w powiecie spadła o 1 placówkę. W 2012 roku do użytku uczniów szkół podstawowych przeznaczono 98 komputerów, z czego 92 miały dostęp do Internetu. Na jeden komputer z dostępem do Internetu przypadało średnio 9,22 ucznia, czyli o 4,83 więcej w porównaniu do Małopolski i 0,11 więcej niż w powiecie. 11 S t r o n a

13 W 2014 roku współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół podstawowych wyniósł 88,72% i spadł o 5,58 punktu procentowego w porównaniu z rokiem poprzednim. W tym czasie spadek odnotowano również w porównywanych jednostkach terytorialnych i wynosił on odpowiednio 4,08 punktu procentowego dla Małopolski i 2,32 punktu procentowego dla powiatu. W całym analizowanym okresie współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół podstawowych w gminie Trzyciąż przyjmował wartości niższe niż w powiecie i województwie. Wykres 4. Współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół podstawowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Średni wynik sprawdzianu w szkołach podstawowych w gminie Trzyciąż w 2014 roku wynosił 60,2%, a w 2013 roku 57,3%. W obu przypadkach wyniki te były niższe niż średni procentowy wynik dla całego powiatu i województwa. Od 2009 liczba szkół gimnazjalnych utrzymywała się na stałym poziomie (3 placówki), natomiast w Małopolsce w tym okresie odnotowano wzrost liczby szkół, a w powiecie olkuskim spadek o 1 placówkę. W 2012 roku do użytku uczniów szkół gimnazjalnych przeznaczono 34 komputery, wszystkie z dostępem do Internetu. Na jeden komputer z dostępem do Internetu przypadało średnio 10,18 uczniów, czyli o ponad 2 osoby więcej w porównaniu ze średnią dla Małopolski i prawie o 1 osobę więcej niż w powiecie. W 2014 roku współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół gimnazjalnych wyniósł 90,99% i wzrósł o 1,39 punktu procentowego w stosunku do roku poprzedniego. Spadek o niecały punkt procentowy odnotowano w województwie małopolskim, a minimalny wzrost w powiecie olkuskim. Za wyjątkiem 2010 roku w całym analizowanym okresie współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół gimnazjalnych w gminie Trzyciąż przyjmował niższe wartości niż w województwie i w powiecie. 12 S t r o n a

14 Wykres 5. Współczynnik skolaryzacji brutto dla szkół gimnazjalnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Wyniki egzaminu gimnazjalnego w gminie Trzyciąż były niższe od średniej dla województwa i powiatu we wszystkich zakresach przedmiotowych (również w 2013 r.), a znacząco niższe w przypadku języka angielskiego: o język polski: Trzyciąż 68,7%, powiat 71,2%, województwo 70,3%, o matematyka: Trzyciąż 43,4%, powiat 49,4%, województwo 50,33%, o historia i wiedza o społeczeństwie: Trzyciąż 60,4%, powiat 61,1%, województwo 61,1%, o przedmioty przyrodnicze: Trzyciąż 52,9%, powiat 54,6%, województwo 54,5%, o język angielski poziom podstawowy: Trzyciąż 34,4%, powiat 67,2%, województwo 67,9%. Na terenie gminy działają 2 przychodnie, w których udzielono łącznie 29,8 tys. porad medycznych spadek o 0,2 tys. w porównaniu z rokiem poprzednim. Liczba udzielonych porad na jednego mieszkańca oscylowała wokół 3,8-4,2 i była nieznacznie wyższa od liczby porad udzielonych na jednego mieszkańca województwa oraz nieznacznie niższa od liczby porad udzielnych na jednego mieszkańca powiatu. Wykres 6. Liczba udzielonych porad na jednego mieszkańca Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Mieszkańcy gminy mieli do dyspozycji 1 aptekę, a jej obciążenie liczbą osób od 2010 roku systematycznie malało do poziomu 7,1 tys. osób, przy czym był to poziom ponad dwukrotnie wyższy niż dla województwa i powiatu. W gminie nie funkcjonowała żadna placówka stacjonarnej pomocy społecznej. W latach liczba gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej wahała się, podobnie liczba osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej. Rośnie natomiast od 2010 roku 13 S t r o n a

15 liczba gospodarstw i liczba osób w gospodarstwach domowych poniżej kryterium dochodowego. W przypadku powiatu i województwa sytuacja kształtowała się podobnie: liczba gospodarstwa i osób wahała się. W gminie Trzyciąż w latach udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w liczbie ludności ogółem wahał się, podobnie jak udział ludności poniżej kryterium dochodowego. W całym okresie wskaźnik ten przyjmował wartości niższe niż w Małopolsce czy powiecie olkuskim. Wykres 7. Zasięg korzystania 2 z pomocy społecznej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W przypadku wszystkich trzech analizowanych jednostek terytorialnych nastąpił spadek liczby rodzin otrzymujących zasiłki rodzinne na dzieci do lat 17 oraz spadek udziału dzieci w wieku do lat 17, które otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku. Udział ten, dla gminy Trzyciąż w latach , był zawsze wyższy o kilka do kilkunastu punktów procentowych od średniej dla powiatu i nieznacznie wyższy od średniej dla województwa. Wykres 8. Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Do roku 2012 rosła liczba zarejestrowanych bezrobotnych mieszkańców gminy oraz ich udział w stosunku do liczby ludności w wieku produkcyjnym. W 2014 roku odnotowano spadek obu wartości z poziomu 315 do poziomu 280 bezrobotnych (tj. udział bezrobotnych z 7,4% do 6,5%). Podobnie prezentowała się sytuacja w województwie 2 Zasięg korzystania z pomocy społecznej to udział osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej w ludności ogółem. 14 S t r o n a

16 małopolskim oraz powiecie olkuskim. Inaczej niż w Małopolsce i powiecie olkuskim, mężczyźni stanowili liczniejszą grupę wśród zarejestrowanych bezrobotnych (63,6%). Rysunek 4. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W 2014 roku w gminie Trzyciąż działały 2 biblioteki, z czego 1 z nich była przystosowana dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. W ciągu ostatnich lat liczba czytelników i wielkość księgozbioru wahały się, co oznacza również zmienną liczbę książek dostępnych dla jednego czytelnika biblioteki. Ponadto mieszkańcy gminy Trzyciąż mieli gorszy dostęp do księgozbioru od przeciętnego mieszkańca województwa i powiatu. Biblioteki w gminie dysponowały 2 komputerami, które były udostępnione do użytku czytelników, wszystkie komputery były podłączone do Internetu Zjawiska gospodarcze Kolejnym obszarem, który został wytypowany zgodnie z Ustawą do analizy, jest obszar gospodarczy. Koncentruje się on na zjawiskach związanych z przedsiębiorczością oraz kondycją lokalnych przedsiębiorstw. Sytuacja gminy Trzyciąż przedstawia się w tym zakresie w sposób następujący: W 2014 roku na terenie gminy do rejestru REGON było wpisanych 489 podmiotów gospodarczych co więcej - nastąpił wzrost w porównaniu z 2009 rokiem, z wahaniami w latach wcześniejszych. Najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych było w sekcji G w dziale 47 sprzedaż detaliczna (119 podmiotów), a następnie w sekcji H, w dziale 49 transport lądowy oraz transport rurociągowy (61 podmiotów). Pod względem wielkości dominowały mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające od 0-9 osób. Podobnie prezentowała się sytuacja pod względem dominującej sekcji PKD w województwie i powiecie, przeważały podmioty z sekcji G w dziale 47 sprzedaż detaliczna, podobnie natomiast rosła liczba podmiotów w powiecie (z wahaniami) oraz przeważały podmioty o wielkości zatrudnienia 0-9 osób. W całym badanym okresie, w porównaniu z województwem i powiatem, w gminie Trzyciąż wskaźnik przedsiębiorczości przyjmował wyraźnie niższe wartości. 15 S t r o n a

17 Wykres 9. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Ze względu na brak dostępnych danych przedstawiających wprost kondycję finansową mieszkańców gmin, do analizy wykorzystana została informacja o podatku dochodowym od osób fizycznych, która jest pochodną przychodów ludności. Rysunek 5. Udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa, podatek dochodowy od osób fizycznych w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W 2014 roku pozycja ta w dochodach własnych gminy w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosiła 360,63 zł, średnia dla gmin w powiecie i województwie jest prawie 2 razy większa Zjawiska środowiskowe Kolejnym obszarem zdefiniowanym w Ustawie i Wytycznych, w którym należy badać zjawiska kryzysowe, są kwestie związane z jakością środowiska. Obszar ten powiązany jest ze standardami środowiska, w tym gospodarką odpadami stanowiącymi zagrożenie dla życia, zdrowia lub stanu środowiska. Podstawowe dane dotyczące tego obszaru są następujące: gmina Trzyciąż położona jest na obszarze Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego oraz Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. 16 S t r o n a

18 Ponad 53% gminy to obszary prawnie chronione, znajduje się tu również 14 pomników przyrody. Na terenie gminy znajduje się 1 obszar Natura 2000: Michałowiec PLH W gminie działa 1 oczyszczalnia ścieków, która obsługuje 21,2% mieszkańców. W 2014 roku 16,5% powierzchni gminy stanowiły lasy, dla województwa wskaźnik ten wynosił 28,7%, a dla powiatu 35,9% Zjawiska przestrzenno-funkcjonalne Czwarty z wytypowanych obszarów to zjawiska przestrzenno-funkcjonalne, które charakteryzują: wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną oraz stan tej infrastruktury, dostęp i jakość podstawowych usług, dostępność komunikacyjna: W 2014 roku udział osób korzystających z wodociągu w ogólnej liczbie ludności wynosił 99,5%, natomiast wartość tego wskaźnika dla Małopolski wynosiła 80,5%, a dla powiatu olkuskiego 98,5%. Rysunek 6. Udział osób korzystających z wodociągu w ogóle ludności w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Długość czynnej sieci kanalizacyjnej na 100 km 2 od roku 2009 wzrosła do poziomu 28,0. W województwie wartość tego wskaźnika wynosiła 89,0, a w powiecie 36,1, również rosnąc od 2009 roku. Udział mieszkańców gminy korzystających z sieci kanalizacyjnej wynosił 24,4% (59,8% województwo, 51,2% powiat) i wzrósł w porównaniu z 2009 rokiem o 9,8 punktu procentowego. W tym samym czasie w powiecie odnotowano wzrost o 3,5 punktu procentowego, a w województwie o 7,7 punktu procentowego. 17 S t r o n a

19 Wykres 10. Udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ogólnej liczbie ludności Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 2.5. Zjawiska techniczne W gminie było mieszkań w budynkach mieszkalnych (wzrost od 2009 roku). Na jedno mieszkanie przypadały ponad 3 osoby. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wynosiła 91,1 m 2, czyli 29,2 m 2 na osobę. W październiku 2015 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego wpisanych było 7 obiektów: o zespół dworski w Glanowie, o kościół parafialny pod wezwaniem Św. Benedykta w Imbramowicach, o zespół klasztorny Sióstr Norbertanek w Imbramowicach, o stary cmentarz w Imbramowicach, o kościół parafialny pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela w Jangrocie, o zespół pałacowy w Ściborzycach, o zespół dworski w Tarnawie Pozycja rozwojowa gminy Trzyciąż na tle powiatu i województwa Tabela 1. Porównanie wskaźników charakteryzujących analizowane zjawiska w 2014 roku Wskaźnik Trzyciąż woj. małopolskie powiat olkuski Gęstość zaludnienia Wskaźnik obciążenia demograficznego 64,7 59,2 58,7 Kobiety na 100 mężczyzn Przyrost naturalny na 1 tys. ludności -0,7 1,4-1,7 Saldo migracji na pobyt stały na 1 tys. ludności -1,8 0,9-2,3 Współczynnik skolaryzacji brutto - szkoły podstawowe 88,72 93,89 94,31 Współczynnik skolaryzacji brutto - szkoły gimnazjalne 90,99 96,87 98,69 Dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego 4,46 1,17 1,13 Porady lekarskie ogółem na 1 mieszkańca 4,2 3,9 4,3 Ludność na 1 aptekę (w tys.) 7,1 3,0 2,9 18 S t r o n a

20 Zasięg korzystania z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego (%) 3 Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny, w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku 4,4 6,4 4,7 33,0 30,7 21,0 Ludność na 1 placówkę biblioteczną (w tys.) 3,5 4,4 3,9 Księgozbiór bibliotek na ludności 2 843, , ,0 Czytelnicy bibliotek publicznych na ludności Wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach 10,8 15,6 21,8 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym 6,5 6,6 9,0 Udział pracujących mężczyzn na terenie gminy 4 63,6 49,1 53,3 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności Lesistość 5 16,5 28,7 35,9 Udział ludności korzystającej z oczyszczalni w ludności ogółem 21,2 62,8 53,4 Korzystający z instalacji w % ogółu ludności - wodociąg 99,5 80,5 98,5 Korzystający z instalacji w % ogółu ludności - kanalizacja 24,4 59,8 51,2 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej na 100 km 2 28,0 89,0 36,1 Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (m 2 ) 91,1 77,6 77,5 Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę 29,2 26,1 25,7 Mieszkania na mieszkańców 320,2 336,1 331,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Jeżeli wskaźnik negatywnie odbiega od średniej dla województwa małopolskiego jest zaznaczany kolorem czerwonym. 3 Zasięg korzystania z pomocy społecznej to udział osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej w ludności ogółem. 4 Dane dla roku Wskaźnik lesistości (lesistość) - stosunek procentowy powierzchni lasów do ogólnej powierzchni geograficznej kraju (danej jednostki terytorialnej: województwa, powiatu, gminy). 19 S t r o n a

21 3. METODOLOGIA WYBORU OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI W celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji opracowano diagnozę, która została przeprowadzona na podstawie wiarygodnych i mierzalnych danych pozyskanych z Urzędu Gminy w Trzyciążu i jednostek organizacyjnych m.in. Ośrodka Pomocy Społecznej w Trzyciążu, Biblioteki Publicznej w Trzyciążu, Komendy Powiatowej Policji, Głównego Urzędu Statystycznego, Starostwa Powiatowego w Olkuszu. Dla przestrzennego określenia problemów i potencjałów gminę podzielono zgodnie ze strukturą jednostek pomocniczych na sołectwa. Jest to podział naturalny dla mieszkańców gminy, który także umożliwia przeprowadzenie analizy zróżnicowania wewnątrzgminnego. Biorąc pod uwagę, że rewitalizacja ma w pierwszej kolejności służyć poprawie jakości życia mieszkańców, uznano, że kwestie społeczne mają kluczowe i nadrzędne znaczenie dla wyznaczania obszaru zdegradowanego. Dla wyznaczonych obszarów przeprowadzono diagnozę wskaźników opisujących negatywne zjawiska społeczne takie jak: zakres korzystania z pomocy społecznej, ubóstwo, przestępczość, niski poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, niewielka dostępność podstawowych usług w dziedzinie oświaty, zdrowia, kultury. W celu wskazania obszarów wymagających rewitalizacji, na podstawie szeregu wskaźników opisujących problemy społeczne zbudowano tak zwany wskaźnik syntetyczny. Pierwszym etapem budowy wskaźnika syntetycznego jest normalizacja zmiennych w celu sprowadzenia ich do porównywalnej skali tzw. skali niemianowanej, czyli nie związanej z jednostką miary. Jest to zabieg konieczny z punktu widzenia poprawności obliczeń, ponieważ dzięki niemu różne rozpiętości zmiennych nie będą sztucznie nadawały wagi, czynnikom przyjmującym wartość z wyższych przedziałów. W trakcie normalizacji zmiennych przekształcono również destymulanty w stymulanty. Jako stymulanty, na potrzeby wskazania obszaru zdegradowanego, przyjęte zostały zmienne, których wyższa wartość wstępowała w obszarach gminy kwalifikujących się jako obszary zdegradowane (np. liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na 100 mieszkańców). Natomiast destymulantami były zmienne, których niższa wartość oznaczała bardziej problemowy obszar (np. liczba przedsiębiorstw na mieszkańców). Obliczeń dokonano według następujących wzorów: z ij = z ij = x ij min{x ij } i max{x ij } min{x ij } i i max {x ij } x ij i {x ij } min max i i {x ij } gdzie: Xij to wartość i-tego obszaru (np. sołectwo) dla j-tej zmiennej, Zij to zmienna po normalizacji. dla stymulant dla destymulant Syntetyczną miarę, odzwierciedlającą sytuację obszarów w poszczególnych zakresach, utworzono przy użyciu metody sum standaryzowanych. Metoda sum standaryzowanych należy do grupy metod bezwzorcowych porządkowania liniowego, zgodnego ze wzorem: k S i = j=1 Z ij i = 1,, n Wskaźnik sum standaryzowanych został skonstruowany na bazie wskaźników cząstkowych zaprezentowanych w rozdziale 3. Wskaźniki cząstkowe zsumowano. Dla każdego obliczonego dla sołectwa wskaźnika syntetycznego, zasadniczo daną referencyjną jest średni wskaźnik sum standaryzowanych dla całej gminy, obliczony jako średnia arytmetyczna wskaźników syntetycznych dla sołectw. W analizie uwzględniono również rozrzut wskaźników syntetycznych, biorąc jako wielkość porównawczą 50% wartości maksymalnej wskaźnika syntetycznego. 20 S t r o n a

22 Najwyższe wartości obliczonego wskaźnika sumarycznego oznaczają największą koncentrację negatywnych zjawisk społecznych na tych obszarach. Za obszar objęty kryzysem społecznym uznano wszystkie jednostki, w których wartość wskaźnika sumarycznego była wyższa niż zmienna referencyjna, w tym przypadku średnia wartość dla gminy wskaźnika syntetycznego dla zjawisk społecznych. Jednostki urbanistyczne, dla których społeczny wskaźnik syntetyczny będzie wyższy niż średnia dla gminy, mogą być potencjalnie uznane za zdegradowane, pod warunkiem występowania w nich dodatkowo co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk technicznośrodowiskowych: gospodarczych w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw; środowiskowych w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska; przestrzenno-funkcjonalnych w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych; technicznych w szczególności złego stanu obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, przede wszystkim w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Analizy zjawisk techniczno-środowiskowych dokonano w oparciu o: czynniki techniczne, środowisko gospodarcze, przestrzenne i przyrodnicze. Analogicznie jak w przypadku zjawisk społecznych, został skonstruowany wskaźnik syntetyczny, a wskaźniki cząstkowe, poddano standaryzacji. Otrzymano sumaryczny wskaźnik czynników techniczno-środowiskowych, który określał koncentrację zjawisk negatywnych. Ostatnim etapem diagnozy było wskazanie obszaru zdegradowanego, który wykazuje kumulację negatywnych zjawisk społecznych, a dodatkowo w analizowanych czynnikach techniczno-środowiskowych wykazuje nagromadzenie negatywnych cech. Na bazie wcześniej obliczonych wskaźników sum standaryzowanych skonstruowano wskaźnik degradacji obszaru, wyliczony jako suma dwóch wcześniej uzyskanych wskaźników. 21 S t r o n a

23 4. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE, GOSPODARCZE, PRZESTRZENNE, ŚRODOWISKOWE I TECHNICZNE JEDNOSTEK URBANISTYCZNYCH Przedmiotem niniejszego rozdziału jest analiza czynników społecznych, gospodarczych, przestrzenno-funkcjonalnych i techniczno-środowiskowych gminy Trzyciąż oraz wskazanie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na obszarze gminy. Analizy dokonano zgodnie z zaleceniami wynikającymi z Ustawy rewitalizacyjnej, to znaczy w pierwszej kolejności dokonano pogłębionej analizy zjawisk społecznych, w tym w szczególności związanych z poziomem bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji, niskiego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym czy kulturalnym. Ponadto przeanalizowano pozostałe zjawiska (gospodarcze, przestrzenno-funkcjonalne i techniczno-środowiskowe). Koncentracja negatywnych zjawisk społecznych z jednoczesnym występowaniem jednego lub więcej negatywnych zjawisk w pozostałych obszarach pozwoliła wskazać i wyznaczyć obszary o największej kumulacji zjawisk kryzysowych Diagnoza zjawisk społecznych Diagnoza uwarunkowań społecznych w gminie Trzyciąż opierała się na zestawie wskaźników dotyczących: czynników związanych z ubóstwem i wykluczeniem społecznym; czynników bezpieczeństwa; czynników demograficznych; aktywności mieszkańców Czynniki związane z ubóstwem i wykluczeniem społecznym W celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego wytypowano listę 12 wskaźników, które poddano analizie w wymiarze terytorialnym i czasowym. Diagnoza uwzględniała wpływ wszystkich zmiennych, natomiast komentarz analityczny koncentruje się na kluczowych wskaźnikach. W latach liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 100 mieszkańców wahała się od 0,5 do 7,1. Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przeliczona na 100 mieszkańców mówi o skali tego zjawiska i obrazuje sytuację materialno-bytową ludności danego sołectwa. W całym badanym okresie negatywnie pod względem omawianego wskaźnika wyróżniały się sołectwa: Małyszyce i Imbramowice. Wykres 11. Liczba korzystających z pomocy społecznej na 100 mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Trzyciążu 22 S t r o n a

24 Wśród wskaźników związanych z korzystaniem ze środków pomocy społecznej największe wartości przyjmował wskaźnik akcentujący problemy demograficzne gminy, czyli wskaźnik dotyczący liczby osób w wieku 65 lat i więcej sięgających po środki pomocy społecznej na 100 osób w wieku poprodukcyjnym. Najgorzej prezentowała się w tym zakresie sytuacja w sołectwach Imbramowice, Milonki, Ściborzyce oraz Podchybie. Wykres 12. Liczba klientów pomocy społecznej w wieku 65 lat i więcej na 100 osób w wieku poprodukcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Trzyciążu Kolejnym wskaźnikiem, na który należy zwrócić uwagę jest wskaźnik związany z liczbą bezrobotnych. Osoby mające status bezrobotnych nie są w stanie zapewnić gospodarstwu stałego źródła dochodu z pracy zarobkowej, co może przekładać się na kondycję finansową wszystkich członków danego gospodarstwa domowego. W przypadku liczby korzystających ze wsparcia z powodu bezrobocia na 100 osób w wieku produkcyjnym w całym analizowanym okresie, największą wartość tego wskaźnika odnotowano w sołectwach: Imbramowice, a w 2013 i 2014 roku również w Małyszycach. Natomiast w badanym okresie dla całego obszaru wskaźnik przyjmował wartości od 0,2 do 2,8. Wykres 13. Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu bezrobocia na 100 osób w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Trzyciążu Długotrwała i ciężka choroba członka gospodarstwa domowego dezorganizuje życie rodziny. Niejednokrotnie w związku z podjęciem opieki nad taką osobą, członek rodziny zmuszony jest częściowo lub w całości zrezygnować z pracy zarobkowej. Ponadto osoby przewlekle chore mogą wymagać dodatkowo specjalistycznych zabiegów medycznych oraz drogich lekarstw, które istotnie obciążają budżet gospodarstwa domowego. W latach liczba osób korzystających z tego 23 S t r o n a

25 powodu ze środków pomocy społecznej na 100 mieszkańców wahała się od 0,4 do 3,5. W całym badanym okresie negatywnie pod względem omawianego wskaźnika wyróżniały sołectwa: Małyszyce, Imbramowice, Porąbka i Podchybie. Wykres 14. Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu długotrwałej i ciężkiej choroby na 100 mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Trzyciążu 24 S t r o n a

26 Tabela 2. Wskaźniki z zakresu społecznego - czynniki związane z ubóstwem i wykluczeniem społecznym Jednostka urbanistyczna Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na podstawie danych o rzeczywistej liczbie osób w rodzinach objętych pomocą społeczną na 100 mieszkańców Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu alkoholizmu na 100 mieszkańców Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu bezradności w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego na 100 mieszkańców Liczba osób bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej na 100 osób w wieku produkcyjnym Glanów 1,43 1,43 2,20 2,21 0,24 0,00 0,00 0,00 0,24 0,24 0,00 0,00 0,82 0,40 0,82 0,81 Imbramowice 5,37 5,42 5,88 6,48 0,83 0,63 0,84 0,86 1,24 1,25 0,84 0,65 2,78 2,49 2,84 2,54 Jangrot 1,65 1,73 1,80 1,96 0,22 0,14 0,07 0,15 0,07 0,14 0,07 0,07 0,87 0,62 0,75 0,50 Małyszyce 5,71 5,85 7,06 7,02 0,57 0,00 0,59 0,58 1,14 1,17 0,59 0,00 1,08 1,11 2,30 2,25 Michałówka 2,59 2,56 3,04 3,27 0,43 0,00 0,00 0,00 0,22 0,21 0,22 0,22 1,05 0,68 1,05 0,67 Milonki 2,33 2,32 3,00 2,98 0,00 0,00 0,00 0,00 0,66 0,66 0,67 0,66 0,55 0,55 1,09 0,55 Podchybie 3,31 3,33 3,41 3,49 0,00 0,00 0,00 0,00 1,66 1,67 1,14 0,58 0,92 0,92 0,93 0,94 Porąbka 2,87 2,82 2,80 2,75 0,00 0,00 0,35 0,34 0,72 0,70 0,70 0,69 1,24 1,23 1,84 1,24 Sucha 2,18 2,16 2,49 2,95 0,00 0,00 0,00 0,00 0,16 0,15 0,16 0,31 0,80 0,53 0,78 0,52 Ściborzyce 2,87 3,26 3,81 4,17 0,96 0,65 0,63 0,64 0,32 0,33 0,32 0,32 1,04 0,52 1,03 0,51 Tarnawa 1,33 1,35 1,53 1,54 0,00 0,00 0,00 0,00 0,50 0,51 0,34 0,34 0,86 0,86 0,57 0,57 Trzyciąż 0,52 0,53 0,52 0,52 0,00 0,00 0,00 0,00 0,13 0,13 0,13 0,13 0,20 0,20 0,41 0,41 Zadroże 1,83 1,82 1,95 2,05 0,24 0,12 0,12 0,12 0,37 0,36 0,12 0,12 1,00 0,80 0,81 0,79 Zagórowa 1,69 1,66 1,67 1,64 0,00 0,00 0,00 0,00 0,34 1,00 0,33 0,33 1,57 1,53 1,55 1,52 25 S t r o n a

27 Jednostka urbanistyczna Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu niepełnosprawności na 100 mieszkańców Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu długotrwałej bądź ciężkiej choroby na 100 mieszkańców Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu potrzeby ochrony macierzyństwa na 100 mieszkańców Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu przemocy na 100 mieszkańców Glanów 0,72 0,48 0,73 0,74 0,95 0,95 0,73 0,98 0,00 0,00 0,24 0,49 0,00 0,00 0,00 Imbramowice 2,07 2,08 2,73 2,59 2,27 2,29 2,52 2,59 0,41 0,42 0,63 0,43 0,41 0,42 0,21 Jangrot 0,72 0,65 0,87 0,73 0,72 0,72 0,79 0,80 0,14 0,14 0,22 0,15 0,00 0,00 0,00 Małyszyce 1,14 1,17 1,76 1,75 2,29 2,34 2,94 3,51 0,00 0,00 0,59 0,58 0,00 0,00 0,00 Michałówka 0,86 0,64 1,30 1,09 1,30 1,28 1,09 0,87 0,22 0,00 0,22 0,22 0,00 0,00 0,00 Milonki 0,66 0,66 0,67 0,66 1,33 0,99 0,67 1,32 0,33 0,33 0,33 0,33 0,00 0,33 0,33 Podchybie 1,10 1,11 0,57 0,58 1,66 2,22 2,84 1,74 0,55 0,56 0,57 0,58 0,00 0,00 0,00 Porąbka 0,36 0,35 0,70 0,69 1,43 1,41 1,05 2,06 0,36 0,00 0,35 0,34 0,00 0,00 0,00 Sucha 0,62 0,46 0,93 0,78 1,09 1,08 1,25 1,09 0,16 0,15 0,31 0,16 0,00 0,15 0,00 Ściborzyce 0,96 0,98 1,27 0,96 1,27 1,30 0,63 0,96 0,32 0,33 0,32 0,32 0,00 0,00 0,00 Tarnawa 0,67 0,51 0,68 0,68 0,67 0,67 0,85 1,03 0,17 0,17 0,00 0,17 0,17 0,00 0,00 Trzyciąż 0,26 0,26 0,13 0,13 0,39 0,39 0,52 0,39 0,13 0,13 0,13 0,00 0,00 0,00 0,00 Zadroże 0,73 0,73 0,73 0,72 0,85 0,85 0,73 0,84 0,24 0,24 0,24 0,12 0,00 0,00 0,00 Zagórowa 0,68 0,66 1,00 0,33 1,69 1,66 2,00 1,64 0,34 0,00 0,00 0,33 0,34 0,00 0,00 26 S t r o n a

28 Jednostka urbanistyczna Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu ubóstwa na 100 mieszkańców Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu wielodzietności na 100 mieszkańców Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w wieku 65 lat i więcej na 100 osób w wieku poprodukcyjnym Liczba osób objętych niebieską kartą na 100 mieszkańców Glanów 0,72 0,72 0,49 0,74 0,00 0,00 0,00 0,00 2,33 1,22 1,39 1,19 0,00 0,00 0,00 0,00 Imbramowice 1,65 1,46 1,68 1,51 0,21 0,63 0,63 0,43 7,45 8,51 6,45 6,67 0,21 0,42 0,21 0,22 Jangrot 0,50 0,36 0,43 0,29 0,00 0,29 0,22 0,15 0,98 0,64 0,64 0,97 0,00 0,00 0,07 0,07 Małyszyce 0,57 0,58 1,18 1,17 0,00 0,00 0,00 0,00 10,26 2,50 2,38 2,33 0,00 0,00 0,00 0,58 Michałówka 0,65 0,43 0,65 0,44 0,00 0,00 0,00 0,00 6,67 3,90 3,70 3,80 0,00 0,21 0,43 0,44 Milonki 0,33 0,33 0,67 0,33 0,00 0,00 0,00 0,00 6,52 6,25 4,35 4,44 0,00 0,33 0,33 0,00 Podchybie 0,55 0,56 0,57 0,58 0,00 0,00 0,00 0,00 4,65 4,76 5,13 5,26 0,00 0,00 0,00 0,00 Porąbka 0,72 0,70 1,05 0,69 0,00 0,00 0,00 0,00 5,00 4,92 1,64 1,61 0,00 0,00 0,00 0,00 Sucha 0,47 0,31 0,47 0,31 0,00 0,31 0,16 0,00 4,55 4,39 3,74 3,57 0,00 0,15 0,00 0,00 Ściborzyce 0,64 0,33 0,63 0,32 0,64 0,98 0,32 0,32 4,17 4,29 4,23 4,48 0,00 0,33 0,00 0,00 Tarnawa 0,50 0,51 0,34 0,34 0,00 0,00 0,00 0,00 1,55 1,57 1,60 1,64 0,17 0,00 0,00 0,00 Trzyciąż 0,13 0,13 0,26 0,26 0,00 0,00 0,00 0,00 1,60 1,49 1,46 1,44 0,00 0,00 0,00 0,00 Zadroże 0,61 0,49 0,49 0,48 0,12 0,12 0,12 0,12 1,35 1,37 1,32 1,32 0,00 0,00 0,37 0,36 Zagórowa 1,01 1,00 1,00 0,99 0,00 0,33 0,00 0,00 1,64 1,64 1,59 1,61 0,34 0,00 0,00 0,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Trzyciążu 27 S t r o n a

29 Czynniki bezpieczeństwa Poczucie bezpieczeństwa jest jednym z podstawowych kryteriów oceny obszaru, w którym się żyje, pracuje i spędza czas. Przestępczość stanowi ważny czynnik wpływający na jakość życia mieszkańców. Za zapewnienie bezpieczeństwa na terenie gminy Trzyciąż odpowiada Komisariat Policji w Wolbromiu. W celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego wykorzystano 8 wskaźników z zakresu statystyk policyjnych. Analizie opisowej poddano 3 przyjmujące najwyższe wartości: liczbę przestępstw na 100 mieszkańców; liczbę kradzieży i rozbojów na 100 mieszkańców; liczbę kolizji drogowych na 100 mieszkańców. Liczba przestępstw ogółem na 100 mieszkańców pokazuje zagrożenie przestępczością w układzie terytorialnym. Najniższe poczucie bezpieczeństwa w całym analizowanym okresie mogli mieć mieszkańcy sołectwa Małyszyce i Trzyciąż. Wykres 15. Liczba przestępstw na 100 mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Olkuszu Kradzież, według Kodeksu Karnego, jest zaborem cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia. Pod pojęciem zaboru rozumie się fizyczne wyjęcie rzeczy spod władztwa właściciela. Natomiast rozbój jest zaborem cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia przy użyciu jednego z trzech wymienionych sposobów: używając przemocy wobec osoby, grożąc natychmiastowym użyciem przemocy, doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności i bezbronności. Największe wartości tego wskaźnika w latach odnotowano w sołectwie Trzyciąż, a w 2014 roku również w Małyszycach. 28 S t r o n a

30 Wykres 16. Liczba kradzieży i rozbojów na 100 mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Olkuszu Pomimo, iż przez obszar gminy nie przechodzi żadna droga kategorii krajowej, gmina Trzyciąż nie jest wolna od zdarzeń związanych z ruchem drogowym. Wypadek drogowy jest zdarzeniem w ruchu drogowym, w którym jeden lub więcej uczestników zostaje ranny lub ponosi śmierć. Inną formą przestępstwa, które występuje w ruchu drogowym jest kolizja. Jest to wypadek drogowy, w wyniku którego uszkodzeniu ulega jedynie mienie, a nie osoby w nim uczestniczące. W badanym okresie wskaźnik ten przyjmował wartości od poziomu 0 do blisko 8 na 100 mieszkańców. Najwyższe wartości wskaźnika w latach wystąpiły w sołectwie Podchybie, jednym z kilku, przez które przebiega droga wojewódzka 794, stwarzająca największe zagrożenie. Do niebezpiecznych zdarzeń drogowych dochodzi także na drodze wojewódzkiej na zakręcie w Zadrożu. Jest to miejsce wskazywane w trakcie warsztatów i spotkań rewitalizacyjnych jako wyjątkowo niebezpieczne, a łuk drogi wymaga korekty (technicznej, bądź w zakresie organizacji ruchu). Wykres 17. Liczba kolizji drogowych na 100 mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Olkuszu Aktywność mieszkańców Aktywność społeczności lokalnej może mieć istotny wpływ na zmiany zachodzące w ich otoczeniu. Jednym z przejawów aktywności mieszkańców jest liczba organizacji pozarządowych działających na terenie gminy, reprezentowana przez wskaźnik liczby NGO na 100 mieszkańców. Wskaźnik ten można interpretować jako współczynnik aktywności społeczeństwa obywatelskiego im większa liczba jednostek tego rodzaju, tym bardziej aktywna jest lokalna społeczność. Ze względu na cele analizy (wytypowanie obszarów wymagających rewitalizacji) istotne jest S t r o n a 29

31 wskazanie jednostek o najniższych wartościach omawianego wskaźnika. Najgorsza sytuacja w tym zakresie jest w trzech sołectwach: Małyszyce, Milonki i Podchybie, gdzie nie zarejestrowano żadnych organizacji pozarządowych. Rysunek 7. Liczba NGO według rejestru powiatowego na 100 mieszkańców w 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Trzyciąż Jedną z podstawowych form uczestnictwa obywatela w życiu publicznym, dostępną dla każdego uprawnionego, jest głosowanie w wyborach. Analiza rozkładu przestrzennego frekwencji w wyborach samorządowych, które odbyły się w 2014 roku pozwoliła wskazać obszary gminy z najmniejszą aktywnością mieszkańców w tym zakresie, są to sołectwa: Imbramowic, Małyszyce i Ściborzyce. Rysunek 8. Frekwencja wyborcza w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej 30 S t r o n a

32 Ostatnim ze wskaźników opisujących aktywność mieszkańców jest liczba aktywnych czytelników korzystających z bibliotek publicznych z danego obszaru. Analizując ten wskaźnik można stwierdzić, że najmniej aktywni są mieszkańcy sołectw: Tarnawa i Ściborzyce. Rysunek 9. Liczba aktywnych czytelników na 100 mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Trzyciąż Poniżej zaprezentowano wcześniej omówione dane w układzie tabelarycznym z uwzględnieniem konkretnych wartości dla poszczególnych badanych sołectw. S t r o n a 31

33 Tabela 3. Wskaźniki z zakresu czynników bezpieczeństwa Jednostka urbanistyczna Liczba przestępstw ogółem na 100 mieszkańców Zgwałcenia na 100 mieszkańców Kradzieże i rozboje na 100 mieszkańców Bójka, pobicie na 100 mieszkańców Uszczerbek na zdrowiu na 100 mieszkańców Glanów 1,19 0,24 0,49 1,72 0,00 0,24 0,00 0,00 0,74 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Imbramowice 1,03 0,83 1,89 1,30 0,00 0,21 0,42 0,63 0,43 0,00 0,21 0,00 0,00 0,00 Jangrot 0,50 0,50 1,44 0,87 0,00 0,00 0,29 0,29 0,15 0,07 0,07 0,00 0,00 0,07 Małyszyce 2,29 0,00 3,53 4,68 0,00 1,14 0,00 0,00 1,17 0,00 0,00 0,00 0,00 0,58 Michałówka 0,00 0,21 0,22 1,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Milonki 1,66 2,65 1,33 1,66 0,00 0,00 0,99 0,33 0,00 0,33 0,00 0,00 0,00 0,00 Podchybie 0,55 0,00 1,70 2,33 0,58 0,55 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Porąbka 1,08 1,06 0,00 0,34 0,00 0,00 0,35 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Sucha 0,78 0,46 1,40 1,40 0,00 0,00 0,15 0,16 0,31 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Ściborzyce 1,27 0,65 0,32 0,96 0,00 0,32 0,00 0,00 0,32 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Tarnawa 0,33 0,67 0,85 1,20 0,00 0,00 0,17 0,00 0,17 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Trzyciąż 0,79 1,71 2,73 2,48 0,00 0,66 0,92 1,56 1,30 0,00 0,00 0,26 0,00 0,13 Zadroże 1,10 0,61 2,56 1,45 0,00 0,00 0,24 0,61 0,36 0,00 0,00 0,00 0,24 0,24 Zagórowa 1,35 0,33 0,00 0,66 0,00 0,34 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 32 S t r o n a

34 Jednostka urbanistyczna Uszkodzenie mienia na 100 mieszkańców Wypadki drogowe na 100 mieszkańców Kolizje drogowe na 100 mieszkańców Glanów 0,24 0,00 0,00 0,00 0,24 0,00 0,00 0,00 0,48 0,24 0,73 0,25 Imbramowice 0,21 0,00 0,00 0,00 0,21 0,00 0,00 0,22 0,21 0,21 0,42 0,22 Jangrot 0,07 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,07 Małyszyce 0,57 0,00 0,59 0,58 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Michałówka 0,00 0,00 0,00 0,00 0,22 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,22 0,00 Milonki 0,00 0,00 0,00 0,00 0,33 0,00 0,33 0,00 0,00 0,66 0,33 0,33 Podchybie 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,56 1,70 0,00 2,21 2,78 3,41 7,56 Porąbka 0,36 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,72 0,00 0,00 0,00 Sucha 0,00 0,00 0,16 0,16 0,31 0,00 0,16 0,16 0,62 0,93 0,00 0,47 Ściborzyce 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,32 0,33 0,00 0,00 Tarnawa 0,00 0,00 0,00 0,17 0,00 0,00 0,00 0,00 0,17 0,17 0,17 0,34 Trzyciąż 0,00 0,26 0,00 0,13 0,00 0,26 0,00 0,52 1,05 0,66 1,30 1,04 Zadroże 0,24 0,00 0,12 0,00 0,37 0,36 0,12 0,12 0,61 0,61 1,10 0,84 Zagórowa 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,33 0,00 0,66 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Trzyciąż S t r o n a 33

35 Tabela 4. Wskaźniki z zakresu czynników demograficznych Jednostka urbanistyczna Wskaźnik obciążenia demograficznego Współczynnik starości Glanów 71,72 66,93 62,86 65,85 20,53 19,57 17,56 20,59 Imbramowice 68,06 70,82 68,79 67,75 19,42 19,58 19,54 19,44 Jangrot 72,80 72,58 73,25 71,66 22,07 22,36 22,44 22,40 Małyszyce 88,17 90,00 95,40 92,13 22,29 23,39 24,71 25,15 Michałówka 61,89 60,27 60,28 54,03 16,20 16,45 17,61 17,21 Milonki 66,30 65,93 63,93 62,84 15,28 15,89 15,33 14,90 Podchybie 66,06 65,14 64,49 62,26 23,76 23,33 22,16 22,09 Porąbka 73,29 74,23 75,46 80,75 21,51 21,48 21,33 21,31 Sucha 72,12 70,98 66,75 68,41 17,13 17,59 16,67 17,36 Ściborzyce 63,54 60,73 62,37 60,00 22,93 22,80 22,54 21,47 Tarnawa 73,20 71,18 68,57 67,62 21,46 21,38 21,19 20,85 Trzyciąż 53,94 55,62 57,91 58,14 16,40 17,61 17,82 18,12 Zadroże 63,55 63,62 65,32 63,19 18,03 17,74 18,41 18,21 Zagórowa 54,97 53,57 55,44 53,54 20,61 20,27 21,00 20,39 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Trzyciąż Tabela 5. Wskaźniki z zakresu aktywności mieszkańców Jednostka urbanistyczna Frekwencja NGO na 100 mieszkańców Liczba zapisanych czytelników do bibliotek z danego obszaru Glanów 51,67 0,49 6,86 Imbramowice 43,16 0,43 18,14 Jangrot 47,61 0,07 10,84 Małyszyce 43,16 0,00 24,56 Michałówka 47,61 0,44 5,88 Milonki 47,94 0,00 5,63 Podchybie 47,61 0,00 8,14 Porąbka 51,67 0,69 7,22 Sucha 47,61 0,31 4,96 Ściborzyce 43,16 0,32 4,49 Tarnawa 47,94 0,17 4,44 Trzyciąż 51,67 0,52 21,25 Zadroże 47,94 0,12 7,72 Zagórowa 47,94 0,33 6,91 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Trzyciąż 34 S t r o n a

36 4.2. Diagnoza zjawisk techniczno-środowiskowych Analizę zjawisk techniczno-środowiskowych przeprowadzono w oparciu o czynniki gospodarcze, przestrzenne, techniczne i środowiskowe Czynniki gospodarcze Zgodnie ze wskaźnikami uwzględnionym w Ustawie o rewitalizacji, sytuacja kryzysowa w danym obszarze może być również związana z niskim poziomem przedsiębiorczości na analizowanym terenie. Dobrze rozwinięta sfera działalności gospodarczej jest wypadkową wielu czynników: począwszy od kapitału ludzkiego, przez położenie gminy, na wsparciu władz lokalnych kończąc. Poziom przedsiębiorczości jest mierzony liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1 tysiąc mieszkańców. Wskaźnik przedsiębiorczości w sołectwach w 2014 roku wahał się od 32 do ponad 117 podmiotów na 1 tysiąc mieszkańców. Rysunek 10. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na ludności w 2014 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Trzyciąż W gminie Trzyciąż najniższy poziom przedsiębiorczości odnotowano w sołectwach Ściborzyce i Tarnawa, natomiast w porównaniu z 2009 rokiem największy spadek liczby podmiotów (wyrażony w %) odnotowano w Porąbce i Glanowie Czynniki demograficzne Ze względu na szeroko dyskutowane problemy demograficzne związane ze starzeniem się społeczeństwa, w analizie zjawisk społecznych uwzględniono również dwa wskaźniki z tej dziedziny: wskaźnik obciążenia demograficznego oraz udziału osób starszych. Pierwszy z nich wskazuje na niekorzystną tendencję nadmiernego obciążenia ludności w wieku produkcyjnym w sołectwach Małyszyce (bardzo wysoki udział ponad 90%) i Porąbka. S t r o n a 35

37 Wykres 18. Wskaźnik obciążenia demograficznego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Trzyciąż Drugi wskaźnik, tj. zwiększający się udział osób starszych, które w przyszłości mogą wymagać odpowiednio dostosowanych placówek do swoich potrzeb, najwyższe wartości przyjmuje w sołectwach: Małyszyce, Jangrot, Podchybie i Ściborzyce. Rysunek 11. Udział osób starszych w ogóle ludności w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Trzyciąż Czynniki przestrzenne Czynniki przestrzenno-funkcjonalne charakteryzowane są poprzez: wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną oraz stan tej infrastruktury na danym obszarze. W dalszej analizie wykorzystano dwa wskaźniki z tego zakresu: liczbę zabytków wpisanych do rejestru zabytków na 1 km 2 ; liczbę interwencji OSP na 1 tysiąc ludności. Pierwszym analizowanym wskaźnikiem jest liczba zabytków na 1 km 2. W 2014 roku najwięcej zabytków ujętych w gminnej ewidencji było w sołectwach: Imbramowice i Milonki. Obiekty te często o funkcjach mieszkaniowych są nierzadko w złym stanie technicznym, co przekłada się na obraz stanu zasobu mieszkaniowego na obszarze gminy. 36 S t r o n a

38 Rysunek 12. Liczba zabytków na 1 km 2 w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Trzyciąż Liczba interwencji Ochotniczej Straży Pożarnej może wynikać między innymi ze stanu urządzeń grzewczych, wypalania pól, lokalnych podtopień, będących skutkiem nawalnych deszczy i niedrożnych rowów odprowadzających wody opadowe oraz innych zdarzeń losowych. W latach wskaźnik ten przyjmował wartości z przedziału od 0 do ponad 6 interwencji na 100 mieszkańców. W badanym okresie najwięcej interwencji na 1 mieszkańca było w sołectwach: Glanów, Ściborzyce i Jangrot w ogromnej części przyczyną były lokalne podtopienia Czynniki techniczno-środowiskowe Kolejną badaną grupą czynników, o której mowa w Wytycznych są czynniki związane ze stanem technicznym zabudowy znajdującej się na terenie gminy oraz ze standardami środowiska, w tym gospodarką odpadami stanowiącymi zagrożenie dla życia, zdrowia lub stanu środowiska. W dalszej analizie wykorzystano jeden wskaźnik z tego zakresu: poziom zanieczyszczenia pyłami z palenisk. Diagnozę w tej części oparto o analizę treści raportu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie pod tytułem Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku. Wskazuje on na przekroczenie emisji PM10 oraz PM2,5 (emisja pyłu zawieszonego o najdrobniejszych frakcjach mogących łatwo przedostać się do dróg oddechowych) z palenisk lokalnych. S t r o n a 37

39 Rysunek 13. Stężenie pyłu zawieszonego PM10 kryterium ochrony zdrowia Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie Rysunek 14. Stężenie pyłu zawieszonego PM2,5 kryterium ochrony zdrowia Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2014 roku, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie Mieszkańcy całej gminy Trzyciąż są równomiernie, bardziej jednak od mieszkańców pozostałych gmin powiatu olkuskiego, narażeni na emisję pyłów zawieszonych PM10 oraz PM2.5. Wysokie stężenie pyłów zawieszonych ma wpływ na zachorowalność mieszkańców na choroby układu oddechowego, alergie oraz choroby nowotworowe. Częstsze zapadanie na choroby układu oddechowego wiąże się z większą liczbą porad udzielanych przez lekarzy oraz istotnym zagrożeniem dla życia i zdrowia mieszkańców Czynniki techniczne Czynniki techniczne są reprezentowane przez dostępność infrastruktury komunalnej oraz pokrycie planami zagospodarowania miejscowego, które ustalają przeznaczenie gruntów w gminie, określają sposób ich zagospodarowania i zabudowy. Stanowią one informację dla mieszkańców i potencjalnych inwestorów o przeznaczeniu konkretnych terenów w gminie. Plany 38 S t r o n a

40 zagospodarowania miejscowego pokrywały w pełni wszystkie sołectwa w gminie. Dostęp do infrastruktury wodociągowej posiadali wszyscy mieszkańcy gminy Trzyciąż. W infrastrukturę kanalizacyjną były wyposażone tylko trzy sołectwa: Zadroże, Jangrot i Trzyciąż. Natomiast infrastrukturę gazową odnotowano w sześciu sołectwach: Milonkach, Podchybiu, Porąbce, Suchej, Tarnawie i Zadrożu. Badano także zjawiska lokalnych podtopień spowodowanych nawalnymi deszczami, które są poważnym problemem dla mieszańców. W ostatnich latach na terenie gminy Trzyciąż notowano lokalne podtopienia spowodowane nawalnym deszczem w miejscowościach: Porąbka, Sucha ze spływam wód do początkowego biegu rzeki Przemsza; Jangrot Cieplice ze spływem wód do rzeki Przemsza oraz Małyszyce, Ściborzyce ze spływem wód do rzeki Dłubnia i Tarnawa. S t r o n a 39

41 Tabela 6. Wskaźniki z zakresu techniczno-środowiskowego Zjawiska gospodarcze Zjawiska techniczne Zjawiska przestrzenne Jednostka urbanistyczna Liczba przedsiębiorstw na 1 tys. ludności Dynamika 2009=100 Dostępność infrastruktury komunalnej - kanalizacja (%) Dostępność infrastruktury komunalnej gaz (%) Lokalne podtopienia Liczba zabytków wpisana do gminnego rejestru zabytków Liczba interwencji OSP na 100 mieszkańców Glanów 90,7 90,2 0,0 0,0 0,00 0,66 1,43 4,63 2,70 Imbramowice 79,9 105,7 0,0 0,0 0,00 2,48 0,42 3,78 0,22 Jangrot 53,1 114,1 0,8 0,0 1,00 0,51 1,65 2,60 2,04 Małyszyce 70,2 109,1 0,0 0,0 1,00 0,75 0,00 0,00 0,00 Michałówka 52,3 100,0 0,0 0,0 0,00 0,12 0,00 0,00 0,00 Milonki 56,3 113,3 0,0 1,0 0,00 1,84 0,00 0,00 0,00 Podchybie 46,5 114,3 0,0 1,0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Porąbka 113,4 89,2 0,0 1,0 1,00 0,00 0,00 2,45 0,69 Sucha 71,3 131,4 0,0 1,0 1,00 0,13 0,00 1,40 0,47 Ściborzyce 32,1 111,1 0,0 0,0 1,00 0,77 1,30 6,03 1,60 Tarnawa 37,6 122,2 0,0 1,0 0,00 0,55 0,51 0,17 0,68 Trzyciąż 117,3 100,0 1,0 0,0 0,00 0,44 1,05 2,34 0,78 Zadroże 76,0 96,9 0,5 1,0 0,00 0,41 0,49 1,95 0,72 Zagórowa 55,9 121,4 0,0 0,0 0,00 0,00 0,00 1,67 0,99 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Trzyciąż 40 S t r o n a

42 4.3. Jakość życia i dostępność usług W trakcie analiz badano dostępność usług społecznych i technicznych oraz subiektywne odczucie mieszkańców dotyczące jakości życia w poszczególnych jednostkach urbanistycznych. Mieszkańcy najczęściej podkreślali ograniczoną mobilność, przede wszystkim we wschodniej części gminy, spowodowaną głównie niedostateczną komunikacją publiczną (szczególnie autobusową). W trakcie warsztatów i konsultacji społecznych sygnalizowano niską częstotliwość kursowania komunikacji publicznej i złe dopasowanie rozkładów jazdy do potrzeb mieszkańców, a także rosnące poczucie braku bezpieczeństwa związane z lokalnymi podtopieniami dróg i zabudowań występujące w trakcie nawalnych opadów. Respondenci podkreślali także niewystarczającą dostępność miejsc do spędzania wolnego czasu i brak oferty spędzania wolnego czasu dostosowanej do ich potrzeb, co powoduje konieczność wyjazdów do większych miejscowości. Respondenci zauważają także, że w niektórych miejscowościach m.in. w Ściborzycach i Imbramowicach, niewystarczające jest urządzenie i zagospodarowanie przestrzeni publicznych, które tworzą naturalne centra miejscowości (brak ławek, koszy na śmieci). Sygnalizowana jest także niska dostępność usług społecznych (brak szkoły, sklepu) w sołectwach położonych we wschodniej części gminy Wybór obszaru zdegradowanego wraz z uzasadnieniem Ostatnim etapem diagnozy było wskazanie obszaru zdegradowanego, który wykazuje kumulację negatywnych zjawisk społecznych oraz dodatkowo w pozostałych analizowanych zjawiskach wykazuje także nagromadzenie negatywnych cech. Na podstawie uzyskanego wskaźnika sum standaryzowanych dla zakresu społecznego, jako tereny o szczególnej koncentracji problemów w tym obszarze można wytypować następujące sołectwa: Imbramowice, Małyszyce, Podchybie, Ściborzyce. W wymienionych sołectwach na uwagę zasługiwały problemy związane z ogólnym korzystaniem ze środków pomocy społecznej, bezrobociem i niekorzystną sytuacją demograficzną. Również bezpieczeństwo w tych sołectwach, wynikające przede wszystkim z narażenia na czynniki naturalne jak podtopienia, nie jest na zadowalającym poziomie. Niepokojąca jest również kwestia związana z niekorzystnymi zmianami demograficznymi, a w szczególności udziałem osób starszych, który najwyższy był w sołectwie Małyszyce. Tabela 7. Wartości wskaźnika sum standaryzowanych dla zjawisk społecznych i technicznośrodowiskowych Zjawiska Pozostałe społeczne zjawiska Imbramowice 51,7 5,0 Małyszyce 41,9 5,7 Podchybie 34,1 2,2 Ściborzyce 27,5 7,2 Milonki 24,8 2,9 Porąbka 21,9 3,7 Zadroże 21,8 2,9 Zagórowa 19,3 2,9 Sucha 18,3 3,7 Michałówka 16,7 2,9 Jangrot 16,4 5,7 Tarnawa 15,2 3,0 Glanów 14,6 6,2 Trzyciąż 13,9 3,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie pozyskanych danych S t r o n a 41

43 Opierając się na tak przeprowadzonym postępowaniu badawczym możliwe było wyznaczenie jednostek urbanistycznych, które charakteryzują się koncentracją negatywnych zjawisk, tj. noszą znamiona obszaru zdegradowanego w pierwszej kolejności pod kątem społecznym, a następnie w 4 pozostałych kwestiach gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, środowiskowej i technicznej. Tabela 8. Wartości wskaźnika degradacji Jednostki urbanistyczne Wskaźnik degradacji Skala degradacji (stan jednostki urbanistycznej) Zdiagnozowane problemy w poszczególnych aspektach rewitalizacji społeczny gospodarczy przestrzennofunkcjonalny środowiskowy Imbramowice 56,7 Bardzo zły x x x Małyszyce 47,6 x x x Podchybie 36,3 zły x x Ściborzyce 34,7 x x x x x Milonki 27,7 Porąbka 25,6 x Zadroże 24,6 x Zagórowa 22,1 x x dobry Jangrot 22,1 x x x Sucha 22,0 Glanów 20,8 x x x Michałówka 19,5 x x Tarnawa 18,2 x x x bardzo dobry Trzyciąż 17,1 x x x Źródło: Opracowanie własne na podstawie pozyskanych danych x techniczny Rysunek 15. Obszar zdegradowany Źródło: Opracowanie własne 42 S t r o n a

44 5. CHARAKTER POTRZEB REWITALIZACYJNYCH 5.1. Wskazanie obszaru rewitalizacji wraz z uzasadnieniem Synteza wyników uzyskanych z przeprowadzonej diagnozy oraz badań ilościowych i jakościowych obecnej sytuacji w gminie Trzyciąż, a także oczekiwania i potrzeby lokalnej społeczności wyrażone podczas warsztatów rewitalizacyjnych, doprowadziły do wyodrębnienia obszaru rewitalizacji na terenie gminy, który cechuje się największą kumulacją negatywnych zjawisk i problemów. Specyfika pracy w mniejszych gminach sprawia, iż przy określaniu obszaru rewitalizacji najistotniejszym czynnikiem są indywidualne opinie mieszkańców. W procesie tworzenia dokumentu najistotniejsze dla wspólnoty samorządowej było uwzględnienie wewnętrznej różnorodności obszarów wiejskich, bowiem specyfika problemów jest inna w przysiółku obejmującym kilka domów, a inna w centrum dużej wsi. Różnice w wielkości i gęstości zaludnienia jednostek urbanistycznych są niezmiernie ważne, gdyż, szczególnie na terenach wiejskich, gęstość zamieszkania zupełnie zmienia relacje społeczne i dlatego przy wyznaczaniu obszaru rewitalizacji kluczowe znaczenie miały opinie wyrażone przez mieszkańców. Poglądy te zostały wyrażone w trakcie badań fokusowych, szerokiej ankietyzacji oraz spotkań z mieszkańcami. Opinie zebrane w czasie badań, wskazujące koncentrację i charakterystykę problemów, były podstawą do ostatecznego definiowania granic podobszarów rewitalizacji, a najistotniejsze z nich znalazły się w opisie każdego z podobszarów rewitalizacji z podziałem na problemy społeczne i pozostałe (por. tabela Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji). Badania ilościowe obejmowały: badania mieszkańców metodą CAWI, dotyczące jakości życia w gminie Trzyciąż i poszczególnych sołectwach (liczba wypełnionych ankiet: 59, czas badania: ) Badania jakościowe przeprowadzono z wykorzystaniem techniki zogniskowanych wywiadów grupowych. Na potrzeby wyznaczenia obszaru rewitalizacji przeprowadzono 1 wywiad grupowy, w którym uczestniczyło łącznie 11 osób członkowie organizacji pozarządowych, pracownik socjalny, urzędnicy. Szeroki udział mieszkańców na każdym etapie wyznaczania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gwarantuje, że wybrane obszary są odpowiedzią na rzeczywiste zapotrzebowanie mieszkańców gminy Trzyciąż. Trafne dopasowanie do dostrzeganych i wskazywanych przez mieszkańców problemów pozwoli na podjęcie działań naprawczych, które dadzą oczekiwane przez społeczeństwo efekty. Tabela 9. Mapa koncentracji problemów społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-technicznych na obszarze gminy Trzyciąż badanie fokusowe Źródło: Mapa z badania fokusowego w Urzędzie Gminy w Trzyciążu S t r o n a 43

45 Proces badawczy pozwolił określić lokalizację kluczowych problemów, a w konsekwencji wyznaczyć obszar rewitalizacji tylko tam, gdzie na obszarze zdegradowanym była kumulacja problemów społecznych i minimum jeden kluczowy czynnik gospodarczy, środowiskowy, przestrzenny lub techniczny. Tabela 10. Kluczowe wskaźniki obrazujące stan kryzysu obszaru rewitalizacji z powodu koncentracji problemów Ubóstwo Bezrobocie Przestępczość Problematyka Wskaźnik Gmina Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 100 mieszkańców Liczba osób objętych pomocą społeczną z powodu bezrobocia na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym Liczba przestępstw ogółem na 1000 mieszkańców Wskazany obszar rewitalizacji 3,07 5,32 0,99 1,53 1,58 1,67 Niski poziom kapitału społecznego Liczba NGO na mieszkańców 0,48 0,28 Poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym Kluczowy czynnik (gospodarczy, środowiskowy, przestrzenny, techniczny) z kategorii pozostałych zjawisk negatywnych, decydujący o wskazaniu obszaru Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Trzyciążu Frekwencja wyborcza 47,62 43,15 Jako kluczowe zjawisko negatywne dla obszaru wskazano niską aktywność gospodarczą na obszarze rewitalizacji Szeroki udział mieszkańców na każdym etapie wyznaczania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gwarantuje, że wybrane obszary są odpowiedzią na rzeczywiste zapotrzebowanie mieszkańców gminy Trzyciąż. Trafne dopasowanie do dostrzeganych i wskazywanych przez mieszkańców problemów pozwoli na podjęcie działań naprawczych, które dadzą oczekiwane przez społeczeństwo efekty. Wyznaczono obszar rewitalizacji o łącznej powierzchni 81,22 ha (tj. 0,84% powierzchni gminy), zamieszkiwany przez 343 osoby (tj. 4,84% populacji gminy Trzyciąż). Składa się on z 2 podobszarów: Podobszar 1: Imbramowice Centrum; Podobszar 2: Ściborzyce Centrum Podobszar 1: Imbramowice Centrum Diagnoza przeprowadzona w rozdziale 4, wsparta wynikami warsztatów oraz analizą ankiet zbieranych w trakcie konsultacji społecznych, wskazuje na następujące deficyty i potencjały obszaru i jego otoczenia: Tabela 11. Kluczowe zjawiska negatywne i potencjały na obszarze Imbramowice Kluczowe Negatywne Potencjały zjawiska Społeczne 1. Bardzo duża liczba beneficjentów pomocy społecznej. 2. Zagrożenie alkoholizmem. 3. Bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. 4. Wysokie bezrobocie. 5. Duża liczba osób niepełnosprawnych 1. Aktywne NGO. 2. Aktywność w dziedzinie kultury. 3. Wysoki udział w kulturze mierzony poziomem czytelnictwa. 4. Infrastruktura sprzyjająca rozwojowi działań prospołecznych. 44 S t r o n a

46 potrzebujących wsparcia. 6. Długotrwała i ciężka choroba. 7. Duża liczba matek potrzebujących wsparcia. 8. Występujące zjawisko przemocy domowej. 9. Ubóstwo. 10. Rosnąca liczba osób korzystająca z pomocy społecznej w powodu wielodzietności. 11. Najwyższa w gminie liczba seniorów korzystających z pomocy społecznej. 12. Brak motywacji do podejmowania pracy zarobkowej i aktywności społecznej. 13. Słaba asymilacja nowych mieszkańców (także tych, którzy wchodzą do miejscowych rodzin poprzez małżeństwa). Pozostałe 1. Brak gazu. 1. Relatywnie wysoki wskaźnik przedsiębiorczości. (w tym 2. Brak kanalizacji. 2. Atrakcyjna przyroda i krajobraz. gospodarcze, środowiskowe, 3. Dużo starszych budynków, często w 3. Najcenniejszy zabytek powiatu olkuskiego (klasztor przestrzennofunkcjonalne) SS. Norbertanek). gorszym stanie technicznym. 4. Słaba dostępność komunikacyjna. 4. Miejsce rozpoznawalne przez turystów i pielgrzymów. 5. Rozproszona zabudowa. 5. Duży potencjał dla rozwoju działalności rolniczej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych oraz wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty) Obszar Imbramowice Centrum, wskazany jako rewitalizowany, charakteryzuje się największymi deficytami na obszarze zdegradowanym: Imbramowice, ale także stwarza realną możliwość kreowania pozytywnych zmian, które wpłyną zarówno na poprawę sytuacji na tym terenie, jak również będą pozytywnie oddziaływać na cały obszar zdegradowany. Rysunek 16. Podobszar rewitalizacji Imbramowice Centrum obrys z uwzględnieniem działek (1:3 000) oraz zdjęcie satelitarne obszaru Źródło: UG Trzyciąż Imbramowice Centrum Tabela 12. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Imbramowice Centrum Aspekty społeczne Aspekty pozostałe (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne) 1. Coraz więcej ludzi pije alkohol, także w ścisłym centrum. 2. Nie czujemy się bezpiecznie, bo nie ma chodnika. 3. Coraz więcej ludzi ubogich. 4. Marazm. 5. Brak miejsc w przestrzeni publicznej, zachęcających do wspólnego spędzania czasu. 6. Spora grupa osób starszych potrzebuje wsparcia. 7. Niewystarczające wykorzystanie budynków publicznych na cele społeczne i kulturalne w 1. Nieestetycznie zagospodarowane centrum miejscowości (brak zagospodarowania). 2. Nie ma dostępu do kanalizacji i gazu. 3. Niszczejący klasztor i brak pieniędzy na odnowienie elewacji klasztoru i jego otoczenia. 4. Niezagospodarowane atrakcyjne tereny w centrum miejscowości. 5. Częste zalewania po dużych deszczach. 6. Bardzo słaby zasięg telefonii komórkowej. S t r o n a 45

47 stosunku do potrzeb i oczekiwań mieszkańców. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe) Powierzchnia podobszaru: 53,63 ha. Ludność podobszaru: 200 osób. Opis podobszaru: Obszar obejmuje zabudowę mieszkaniową przy drodze gminnej od działki nr 56 aż po ścisłe centrum miejscowości, w którym znajdują się wszystkie najważniejsze obiekty i funkcje: Zabytkowy Klasztor Sióstr Norbertanek, Biały Domek (siedziba muzeum regionalnego), remiza OSP, sklepy, boisko. Rysunek 17. Elewacja zabytkowego Zespołu Klasztornego Sióstr Norbertanek wymagająca renowacji Źródło: Peridea Najważniejszym obiektem Imbramowic, jak również całej gminy, jest zabytkowy Zespół Klasztorny Sióstr Norbertanek, obejmujący kościół pw. śś. Piotra i Pawła, budynek klasztorny, trójskrzydłową zabudowę gospodarczą od południa klasztoru, dom kapelana, dawny spichlerz, dom rekolekcyjny, oraz otoczenie w/w budynków zamknięte obwodem muru ogrodzeniowego zewnętrznego, na które składają się dziedzińce i ogrody wraz z drzewostanem wysokim, mury ogrodzeniowe wraz z bramami i bramkami, mur ogrodzeniowy zewnętrzny ujmujący całość zespołu oraz mury ogrodzeniowe wewnętrzne dzielące założenie na odrębne części. Cały obiekt został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-322, na mocy decyzji PSOZ-IV-130/95 z dnia 13 grudnia 1995 r. Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie. Zespół Klasztorny ss. Norbertanek w Imbramowicach został także wskazany w Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami na lata jako jeden z zabytków o najwyższej wartości artystycznej i historycznej oraz o szczególnie istotnym znaczeniu dla regionu. Pierwsze obiekty klasztorne powstały w miejscu obecnego założenia w momencie ufundowania klasztoru w roku Przez setki lat klasztor przechodził różne koleje losu podupadał, był niszczony i grabiony. Założenie klasztorne Sióstr Norbertanek w Imbramowicach w obecnym kształcie powstało po wielkim pożarze z roku Jest to dzieło o wybitnym znaczeniu historycznym i kulturowym stanowi założoną kompozycję architektoniczną powstałą w latach w duchu i stylu baroku rzymskiego. Także zgromadzone w klasztorze zabytki ruchome przedstawiają ogromną wartość. W zdecydowanej większości reprezentują solidny, europejski poziom i pochodzą z różnych artystycznych epok i okresów oraz krajów. Polscy twórcy są tutaj reprezentowani najliczniej, a ich dzieła architektoniczne czy rzeźbiarskie najpełniej obrazują rozwój polskiej kultury i sztuki, w szczególności doby późnego baroku. Równie cennym i ciekawym zbiorem są zabytki sztuki piśmienniczej, a w szczególności liturgii i śpiewu kościelnego (rękopisy, starodruki), z których najstarsze pochodzą z końca XIV, choć w zbiorach klasztornych znajduje się także bulla papieska z 1229 roku. Obecnie obiekty wchodzące w skład zespołu klasztornego są systematycznie odnawiane. W ostatnich latach rewaloryzacji poddano budynek dawnej szkoły klasztornej (obecnie dom pielgrzyma), zabytkowy spichlerz oraz część terenów zielonych wewnątrz założenia klasztornego. Najpilniejszych prac remontowych wymaga elewacja zespołu klasztornego (jej stan jest katastrofalny), budynek kapelani, a także zabytkowy mur okalający założenie klasztorne, który w kilku miejscach grozi zawaleniem. Drugim ważnym obiektem zabytkowym jest kościół parafialny pw. św. Benedykta Opata. Kościół położony na niewielkim wzniesieniu wśród starego drzewostanu jest otoczony XVIIIwiecznym murem, w który włączone są kamienne schody oraz barokowe, murowane budynki 46 S t r o n a

48 dzwonnicy kościelnej i kostnicy, kryte gontowymi dachami. Późnobarokowy kościół (wzniesiony w latach ) jest jednonawowy, o skromnej dekoracji ścian i dobrych proporcjach bryły. Zbudowano go na planie prostokąta. Do wnętrza kościoła prowadzą barokowe drzwi obramione kamiennym portalem, nad nim tablica erekcyjna. Ściany świątyni podzielone są pilastrami. Na ścianach prezbiterium i nawy widoczna późnobarokowa polichromia figuralna dotycząca sakramentów. Wykonana techniką fresku dekoracja przedstawia w prezbiterium trzy sceny: nad ołtarzem Trójcę Świętą, na północnej ścianie Ostatnią Wieczerzę, a po stronie południowej Gody w Kanie Galilejskiej. Sceny ilustrujące inne sakramenty zdobią ściany nawy. W późnobarokowym ołtarzu głównym (XVIII w.) obraz ukazujący śmierć św. Benedykta, pędzla Wojciecha Eliasza (1875 r.).obiekt figuruje na liście Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. Nieopodal kościoła mieści się budynek Organistówki w którym ulokowane jest biuro Stowarzyszenia Przyjaciół Imbramowic Dłubnia u źródeł i punkt informacyjno-konsultacyjny. Staraniami organizacji budynek, który był przez wiele lat niezdatny do użytkowania, został wyremontowany i przystosowany do potrzeb społecznych. Na obszarze zlokalizowana jest także Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Imbramowicach, a w niedalekiej odległości mieści się pomnik przyrody nieożywionej (od 2002 roku) Źródło Hydrografów. Źródło mieści się na prywatnej posesji przy starym budynku młyna, nieczynnym dzisiaj, niegdyś napędzanym wodą źródlaną. W centrum miejscowości mieści się Biały Domek, pochodzący z roku 1750 roku, a wybudowany nieopodal klasztoru przez Zgromadzenie Sióstr Norbertanek jako szpital dla ubogich i chorych ze wsi klasztornych. Po konfiskacie majątku klasztornego w 1819 roku, budynek przeszedł na własność gminy. Od 2005 roku, jest w użyczeniu Biblioteki i Ośrodka Animacji Kultury w Trzyciążu, który prowadzi tam izbę regionalną i bibliotekę. Nieopodal, po drugiej stronie drogi, zlokalizowany jest ośrodek zdrowia. Rysunek 18. Biały Domek i zagospodarowanie w centrum Imbramowic Źródło: Peridea Na obszarze rewitalizacji znajduje się też budynek remizy OSP z przełomu lat 70. i 80. w niezadawalającym stanie technicznym oraz przylegający do niej zespół budynków o funkcjach handlowo-usługowych (do niedawna funkcjonowały trzy pawilony, obecnie działa już tylko jeden sklep). Całość nie remontowana od kilku lat, sprawia wrażenie zaniedbanej i nieestetycznej. Podobnie jak teren wokół obiektów, który stanowi ścisłe centrum miejscowości. Całość nie tworzy estetycznej przestrzeni, nie tworzy miejsca, które mogłoby integrować mieszkańców (choć są ku temu specyficzne walory przepływająca Dłubnia i urokliwe źródełko położone nie dalej niż 150 metrów od remizy). Estetyka i stan zagospodarowania centrum nie współgra także z najważniejszym zabytkiem powiatu olkuskiego, jakim jest Zespół Klasztorny Sióstr Norbertanek, odwiedzanym przez rzesze turystów i pielgrzymów. Rysunek 19. Tereny w okolicach klasztoru i zdegradowana przestrzeń wokół źródła Źródło: Peridea Pozostała część obszaru to zabudowa mieszkaniowa i zagrodowa wzdłuż drogi gminnej, o zróżnicowanej estetyce. Wciąż jeszcze na wielu zabudowaniach jest nieściągnięty azbest. S t r o n a 47

49 Podobszar 2: Ściborzyce-Centrum Diagnoza przeprowadzona w rozdziale 4, wsparta wynikami warsztatów oraz analizą ankiet zbieranych w trakcie konsultacji społecznych, wskazuje na następujące deficyty i potencjały obszaru i jego otoczenia: Tabela 13. Kluczowe zjawiska negatywne i potencjały na obszarze Ściborzyce Kluczowe Negatywne Potencjały zjawiska Społeczne Pozostałe (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzennofunkcjonalne) 1. Rosnąca liczba osób objętych pomocą społeczną. 2. Zagrożenie alkoholizmem. 3. Występujące zjawisko ubóstwa. 4. Rosnąca liczba osób starszych korzystających z pomocy społecznej. 5. Osoby niepełnosprawne potrzebujące wsparcia. 6. Niski udział w kulturze (mierzony aktywnością czytelniczą). 7. Przeciętna aktywność NGO. 8. Wysoki współczynnik starości. 1. Relatywnie duża liczba zdarzeń wymagających interwencji służb kryzysowych (OSP). 2. Najniższy w gminie wskaźnik przedsiębiorczości. 3. Brak kanalizacji. 4. Brak gazu. 5. Lokalne podtopienia spowodowane nawalnymi deszczami. 6. Występują starsze budynki, często w gorszym stanie technicznym. 7. Rozproszona zabudowa. 8. Słaba dostępność komunikacyjna. 1. Mało osób korzysta ze wsparcia pomocy społecznej z powodu bezrobocia. 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa. 1. Duży potencjał dla rozwoju działalności rolniczej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych oraz wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty) Obszar Ściborzyce-Centrum, wskazany jako rewitalizowany, charakteryzuje się największymi deficytami na obszarze zdegradowanym: Ściborzyce, ale także stwarza realną możliwość kreowania pozytywnych zmian, które wpłyną zarówno na poprawę sytuacji na tym terenie, jak również będą pozytywnie oddziaływać na cały obszar zdegradowany. Rysunek 20. Podobszar rewitalizacji Ściborzyce-Centrum obrys z uwzględnieniem działek (1:3 000) oraz zdjęcie satelitarne obszaru Źródło: UG Trzyciąż 48 S t r o n a

50 ŚCIBORZYCE-CENTRUM Tabela 14. Przesłanki wyboru podobszaru rewitalizacji Ściborzyce-Centrum Aspekty społeczne Aspekty pozostałe (w tym gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne) 1. Duża ludzi pijących alkohol w miejscach publicznych (coraz większy problem z alkoholem, dotykający rodziny). 2. Ubożejąca społeczność. 3. Niska aktywność kobiet. 4. Duża liczba osób starszych potrzebujących wsparcia. 5. Bierność i niechęć do zmiany swojego położenia. 1. Niedostateczna estetyka i funkcjonalność przestrzeni publicznej w centrum miejscowości. 2. Zdegradowana tkanka mieszkaniowa na osiedlu popegeerowskim. 3. Obawa dużych deszczów i zalewania wodą. 4. Kiepsko działają komórki. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników konsultacji społecznych (ankiety, warsztaty, badania fokusowe) Powierzchnia podobszaru: 27,59 ha. Ludność podobszaru: 143 osoby. Opis podobszaru: Obszar obejmuje centralną cześć wsi wraz z zabytkowym pałacem rodziny Popielów pochodzącym z początku XX w. (dokładna data nie jest znana), osiedlem popegeerowskim, a także budynkami mieszkalnymi wzdłuż drogi powiatowej nr 1150 K. Rysunek 21. Zabudowania mieszkaniowe i zagrodowe wzdłuż drogi powiatowej w Ściborzycach Źródło: Peridea Po wojnie pałac wraz z przyległymi zabudowaniami został przejęty przez PGR. W otoczeniu wybudowano pomieszczenia gospodarcze, chlewy i obory. W pałacu urządzono biura i mieszkania dla pracowników. Obniżono oryginalne stropy, zmniejszono otwory okienne, cześć przejść w środku zamurowano, tak by całość przystosować do użytkowania PGR-u. Pałac jest położony u stóp rozległego wzgórza i otoczony parkiem. Po zachodniej stronie znajdowały się zabudowania gospodarcze, a od północy stawy, obecnie tylko częściowo zachowane. Jest to czterokondygnacyjny budynek nakryty wysokim, czterospadowym dachem. Najniższą kondygnację zbudowano z kamiennych, nieregularnych ciosów, ściany zaś parteru i piętra z cegły. Plan budynku jest zbliżony do kwadratu, z pięciobocznym ryzalitem na osi, w której znajduje się główne wejście. Po wschodniej stronie usytuowana jest narożna galeria ze schodami do ogrodu, a nad nią taras. Zaprojektowane przez Talowskiego okna były różnorodne: duże, szerokie, łukowato wykrojone w parterze, wąskie i mniejsze na piętrze frontu, w części zachodniej budynku i w przyziemiu zaś zupełnie małe. Obecnie okna są mniejsze, prostokątne, częściowo zamurowane. Dawne wykroje okien widoczne są w ścianach w postaci łuków nadokiennych. Od strony ogrodu znajdowała się głęboka trójarkadowa loggia w parterze, nad nią taras z ażurową, metalową balustradą. Na parterze od strony ogrodu okna były mniejsze, na piętrze zaś duże, łukowato wykrojone. Rysunek 22. Zespół Pałacowy Popielów w Ściborzycach i źródełko Jordan Źródło: S t r o n a 49

51 Ściany pałacu z czerwonej cegły ozdabiają detale architektoniczne wykonane z jasnego kamienia oraz tynku. Zestawienie tych materiałów i barw, dające mocny kontrast, należało do często stosowanych i ulubionych przez Talowskiego. Nieodłącznym elementem była także zieleń. Stanowiła ona nie tylko tło dworu, ale i jego dekorację przy ścianach rosły pnącza, przydając budynkowi niezwykłej malowniczości. Pałac otoczony jest drzewami, w północnej części stawy, obecnie tylko częściowo zachowane. Obecnie obiekt jest w fatalnym stanie technicznym. Po pożarze, jaki miał miejsce w latach siedemdziesiątych XX wieku, zawaliły się stropy jego reprezentacyjnej części. Liczne przeróbki i adaptacje, zakłóciły zaś pierwotną koncepcję architektoniczną. Niedaleko pałacu, przy głównej drodze Ściborzyc, znajduje się wywierzysko, nazywane źródełkiem Jordan. To pulsujące krasowe źródło ma niezwykle przejrzystą wodę, która ponoć posiada lecznicze właściwości. Przylegające do pałacu osiedle, składające się z kilku trzy, czterokondygnacyjnych budynków, jest w złym stanie technicznym. Pierwotnie było to osiedle służące pracownikom pobliskiego PGR. W konsekwencji bardzo dużo lokali zamieszkują dziś osoby starsze. Wokół budynków mniejsze zabudowania o charakterze gospodarczym. Cały teren wymaga uporządkowania i estetyzacji. Rysunek 23. Osiedle mieszkaniowe w Ściborzycach Źródło: Peridea W sąsiedztwie kolonii domów odnowiona remiza OSP, plac zabaw oraz tereny rekreacyjne. Inne obiekty na obszarze rewitalizacji to budynek po dawnej mleczarni obecnie klub strażaka, a także obiekt dawnej szkoły obecnie o funkcji mieszkaniowej. Rysunek 24. Remiza OSP i tereny rekreacyjne w Ściborzycach Źródło: Peridea Pozostała część podobszaru to zabudowa mieszkaniowa i zagrodowa wzdłuż drogi powiatowej. Stan budynków mieszkalnych na obszarze różny. Problemem dotykającym miejscowość jest częste zalewanie przez deszcze nawalne, które powodują występowanie wody z rowów i podtapianie posesji. Rysunek 25. Zabezpieczenia przed zalewaniem domów na podobszarze rewitalizacji praz typowa dla obszaru zabudowa mieszkaniowo-zagrodowa Źródło: Peridea 50 S t r o n a

52 5.2. Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji Po wyznaczeniu i przyjęciu uchwałą Rady Gminy granic obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, dokonano pogłębionej diagnozy obszaru rewitalizacji. Najważniejszym celem pogłębionej analizy obszaru rewitalizacji było osadzenie procesu budowy programu rewitalizacji w lokalnym środowisku, bo tylko to gwarantuje trafność sformułowania celów rewitalizacji oraz adekwatność przedsięwzięć rewitalizacyjnych. To właśnie mieszkańcy obszaru rewitalizacji określili hierarchię zdiagnozowanych problemów, wskazując w ten sposób swoje priorytety w zakresie jakości życia. Co więcej, to właśnie mieszkańcy obszaru rewitalizacji, na kolejnych etapach procesu rewitalizacji, wskazywali swoje dążenia, pragnienia, aspiracje i potrzeby, które znalazły odzwierciedlenie w wizji i celach programu rewitalizacji. Pogłębionej diagnozy obszaru rewitalizacji dokonano na podstawie analizy desk research zgromadzonych danych statystycznych i dwóch technik badań jakościowych: zogniskowanych wywiadów grupowych, wywiadów z liderami lokalnymi z obszaru rewitalizacji. Dane pierwotne, tj. pochodzące z indywidualnych rozmów z mieszkańcami oraz z badań fokusowych, zestawiono z danymi ilościowymi zgromadzonymi podczas analizy desk research dokonanej w trakcie analizy sytuacji społeczno-gospodarczej. Pozwoliło to przeanalizować relację między skalą opisywanych zjawisk na obszarze rewitalizacji, a odczuciami mieszkańców. Analiza została dokonana w dwóch zasadniczych obszarach: społecznym i gospodarczym. Wynika to z faktu, że obecne pojmowanie procesów rewitalizacji zasadnicze cele interwencji Programu sytuuje głównie w sferach społecznej i gospodarczej, zaś działania techniczne i planistyczne są uzupełniające (narzędziowe) wobec celów społeczno-gospodarczych. Szczegółowa analiza potwierdziła trafność wytyczenia obszaru rewitalizacji. Respondenci zgodzili się, iż zdiagnozowane obszary kryzysowe i obszary rewitalizacji mają istotne znaczenie dla gminy Trzyciąż, a równocześnie są obszarami, które koncentrują w sobie negatywne zjawiska społeczne i gospodarcze. Obszar rewitalizacji został zdiagnozowany jako objęty w całości koncentracją powiązanych ze sobą problemów związanych z brakiem pracy i bezrobociem, ubóstwem, poczuciem braku perspektyw w obecnym miejscu zamieszkania (peryferyjność położenia) i w konsekwencji odpływem mieszkańców (szczególnie ludzi młodych), rosnącą liczbą ludzi starszych (bardzo często pozostających bez opieki z uwagi na emigrację młodych do okolicznych aglomeracji śląskiej i krakowskiej), dużym uzależnieniem się od wsparcia środkami pomocy społecznej, ciągle zbyt małą i nie w pełni dostosowaną do potrzeb i oczekiwań szczególnie młodzieży ofertą społeczno-kulturalną, narastającymi zjawiskami patologii (alkoholizm, przemoc domowa, itp.), co z pewnością wiąże się z brakiem poczucia perspektyw w pokoleniu dorosłych mieszkańców obszaru. Na tę koncentrację nakładają się problemy zagospodarowania przestrzennego, szczególnie związane z bardzo dużym rozproszeniem zabudowy, co pociąga za sobą bardzo duże koszty budowy infrastruktury technicznej. Charakterystycznym elementem obszaru rewitalizacji jest stosunkowo słabo rozwinięta przedsiębiorczość wynika to w równej mierze z braków infrastrukturalnych (podstawowej infrastruktury komunalnej i teletechnicznej, dobrej dostępności komunikacyjnej, położeniem na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych), co z rolniczych tradycji całego obszaru, które jednak obecnie nie zapewniają w odczuciu mieszkańców godziwych warunków życia. Dużym problemem jest też zanieczyszczenie środowiska, szczególnie tzw. niska emisja z sektora bytowego dojmująca w okresach jesienno-zimowych, ale obecna także w pozostałych porach roku. Kryzys w obszarze rewitalizacji ma więc charakter społeczny oraz gospodarczy, ekologiczny, techniczny i funkcjonalno-przestrzenny. Kolejnym etapem pogłębionej analizy było dokonanie hierarchizacji zidentyfikowanych problemów. Na podstawie wyników prowadzonych wywiadów nadano wagi poszczególnym problemom, co pozwoliło określić kluczowe problemy społeczno-gospodarcze obszaru rewitalizacji, a w przyszłości pozwoli zwrócić szczególną uwagę na te problemy, które w odczuciu lokalnej społeczności wymagają podjęcia najpilniejszych interwencji, ale tym samym dają największą szansę na dokonanie realnej zmiany. S t r o n a 51

53 Tabela 15. Kluczowe problemy poszczególnych podobszarów rewitalizacji wraz z ich hierarchizacją Problem Wskaźnik Podobszar 1: Imbramowice - Centrum Podobszar 2: Ściborzyce - Centrum Ubóstwo Bezrobocie Rosnąca liczba osób starszych potrzebujących wsparcia Niski poziom kapitału społecznego Brak poczucia bezpieczeństwa Słaba kondycja gospodarcza Słaba dostępność usług społecznych i kulturalnych Słaba dostępność infrastruktury komunalnej Słaba dostępność komunikacyjna Zagrożenie podtopieniami Liczba osób zagrożonych ubóstwem na 100 mieszkańców Liczba klientów pomocy społecznej korzystających ze wsparcia z powodu bezrobocia na 100 osób w wieku produkcyjnym Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w wieku 65 lat i więcej w odniesieniu do osób korzystających z pomocy społecznej w wieku 65 lat z podobszaru zdegradowanego Liczba NGO na 1000 mieszkańców (średnia dla gminy 0,48) Liczba przyjętych zgłoszeń przez policję na podobszarze rewitalizacji w odniesieniu do podobszaru zdegradowanego Liczba przedsiębiorstw na podobszarze rewitalizacji w odniesieniu do podobszaru zdegradowanego Procent osób z podobszaru rewitalizacji, które uważają, że jest słaba dostępność usług społecznych (w badaniach ankietowych odpowiedź: przeciętna, słaba, bardzo słaba) Procent mieszkańców mających dostęp do infrastruktury komunalnej wodociągu, kanalizacji, gazu Procent osób z podobszaru rewitalizacji, które uważają, że jest słaba dostępność komunikacyjna (w badaniach ankietowych odpowiedź: przeciętna, słaba, bardzo słaba) Procent powierzchni obszaru rewitalizacji zagrożona podtopieniami Wartość wskaźnika Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników pogłębionej diagnoz obszaru rewitalizacji Ranga Wartość wskaźnika Ranga 69% 9 74% 8 75% 10 79% 9 64% 6 72% 10 0,43 4 0, % 3 65% 2 36% 1 25% 7 81% 8 65% 4 74% 7 69% 5 62% 2 78% 3 76% 5 84% 6 Badania z udziałem osób z obszaru rewitalizacji lokalnych pracodawców, liderów lokalnych, mieszkańców obszaru rewitalizacji - pozwoliły zatem zidentyfikować wiodące bariery rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru rewitalizacji. Tabela 16. Kluczowe problemy społeczno-gospodarcze obszaru rewitalizacji Podobszar Problem gospodarczy Problem społeczny rewitalizacji Podobszar 1: Imbramowice - Centrum Koncentracja ubóstwa (szczególnie wśród rodzin wielodzietnych, matek wymagających wsparcia, rodzin, w których dochodzi do zjawisk przemocy domowej, rodzin i osób obciążonych patologiami [alkohol],). Problemy wynikające z migracji z obszaru do Znaczące braki w infrastrukturze komunalnej (wodociąg, kanalizacji, gaz, sieci teleinformatyczne). Trudności logistycznokomunikacyjne wynikające z położenia poza głównymi szlakami 52 S t r o n a

54 Podobszar 2: Ścibożyce - Centrum większych aglomeracji. Dominujące poczucie braku perspektyw i braku pomysłu na wyjście z kryzysu. Bardzo duża liczba osób starszych, w tym samotnych i niepełnosprawnych. Słaba asymilacja nowych mieszkańców (także tych, którzy wchodzą do miejscowych rodzin poprzez małżeństwa). Problemy wynikające z peryferyjnego położenia i słabej dostępności komunikacyjnej, które stanowią usprawiedliwienie dla biernych postaw w zakresie aktywności ekonomicznej. Duże rozproszenie zabudowy, co utrudnia i podraża koszty dostarczania pomocy społecznej. Brak przestrzeni publicznej, która zachęcałaby do integracji mieszkańców, wyciągała ich z domów, aktywizowała. Nagromadzenie problemów społecznych wzajemnie powiązanych (problemy na rynku pracy i zła sytuacja finansowa części rodzin, problemy zdrowotne, nałogi przede wszystkim alkoholizm, zadłużenie i wynikające z tego konflikty rodzinne). Problemy demograficzne i wynikające z emigracji (duża liczba osób starszych, w tym samotnych). Osiedle postpgrowskie z typowymi problemami dla miejsc, które utraciły jedyny zakład, będący podstawowym źródłem dochodu (ale i zajęcia) dla tutejszych mieszkańców. Słaby dostęp do usług opiekuńczowychowawczych dla najmłodszych mieszkańców obszaru. Bardzo niska aktywność kobiet. Duża bierność i nieumiejętność dokonania skutecznej zmiany swojego położenia. komunikacyjnymi. Rozproszenie zabudowy. Niska ekonomika działalności rolniczej, która niegdyś dominowała na tym obszarze. Utrwalanie się, a nawet pogłębianie problemów osób trwale wykluczonych z rynku pracy (długotrwale bezrobotni). Bardzo niskie wskaźniki rozwoju przedsiębiorczości. Tereny dawnego PGR, które utraciły swoje funkcje gospodarcze definiujące rozwój tego obszaru. Znaczące braki w infrastrukturze komunalnej (kanalizacja, gaz, sieci teleinformatyczne). Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników pogłębionej diagnoz obszaru rewitalizacji (badania fokusowe i indywidualne wywiady pogłębione) Ostatnim etapem pogłębionych badań było wskazanie potencjałów, na których można się oprzeć przeciwdziałając zdefiniowanemu kryzysowi. Kluczowym elementem mogą być tutaj tradycje rolnicze i powiązane z tym relatywnie czyste środowisko (w tym czyste, nieskażone gleby), co w połączeniu z relatywną bliskością dwóch dużych ośrodków aglomeracyjnych (Śląska i Krakowa) może stanowić bazę do rozwoju ekologicznego rolnictwa, które dostarczy dobrej jakości produktu na dwa duże rynki zbytu. Warto także pamiętać o przedwojennej tradycji serowarskiej tego obszaru oraz o rozwijającej się dziś na terenie Imbramowic hodowli owcy olkuskiej. Niewątpliwym atutem obszaru są jego walory przyrodniczo-krajobrazowe z wciąż słabo odkrytym i zagospodarowanym Dłubniańskim Parkiem Krajobrazowym oraz unikatowymi zabytkami dziedzictwa kulturowego - z Klasztorem Sióstr Norbertanek, którego historia sięga w tym miejscu XIII oraz Pałacem Popielów w Ściborzycach. Połączenie walorów przyrodniczo-krajobrazowych oraz kulturowo-religijnych może stanowić doskonały element aktywizacji społeczno-ekonomicznej tego obszaru, dając miejscowej ludności atrakcyjne możliwości tworzenia miejsc pracy czy samozatrudnienia. Potencjał społeczny S t r o n a 53

55 obszaru w połączeniu z przerwaniem negatywnych trendów może być istotnym czynnikiem przywrócenia energii i aktywności na obszarze objętym kryzysem i przeciwdziałania trwałej emigracji (przede wszystkim) młodych ludzi. Pomimo trudności na rynku pracy obszar rewitalizacji zamieszkiwany jest przez przedsiębiorczych mieszkańców, którzy nie obawiają się podejmowania nowych wyzwań, także gospodarczych, co będzie wspierało zachodzące procesy społeczno-gospodarcze Wskazanie kluczowych potrzeb rewitalizacyjnych W trakcie procesu tworzenia Programu Rewitalizacji - w toku licznych spotkań, warsztatów, ankiet i badań definiowano szereg problemów oraz poszukiwano optymalnych dróg ich rozwiązywania. W sposób oczywisty ciągle jeszcze niezaspokojone są podstawowe potrzeby mieszkańców takie jak braki infrastruktury wodno-ściekowej, słaba dostępność komunikacyjna części podobszarów rewitalizacji, braki w wyposażeniu w infrastrukturę społeczną czy nierozwiązany problem jakości powietrza, szczególnie w okresach jesienno-zimowych. Może się wydawać, iż są to typowe problemy dotykające tkanki technicznej czy przestrzenno-funkcjonalnej oraz środowiskowej. Przy bliższym jednak poznaniu odczuć i opinii mieszkańców obszaru zdegradowanego należy stwierdzić, iż są to bardzo konkretne problemy dotykające podstawowych elementów jakości życia, a co za tym idzie wręcz wkraczające w obszar społeczny. I zaspokojenie tych podstawowych potrzeb jest dla mieszkańców obszarów rewitalizacji gminy Trzyciąż fundamentalnie ważne. Wśród problemów, które znacząco wpływają na jakość życia w gminie mieszkańcy wymieniali migrację, szczególnie ludzi młodych, upadające rolnictwo (niedostosowane do obecnej rzeczywistości) bezrobocie, marazm, nieumiejętność przełamania obecnej stagnacji, a także brak miejsc z atrakcyjną ofertą społecznokulturalną, niewystarczającą dostępność infrastruktury rekreacyjnej, a także miejsc z odpowiednią opieką dzienną dla osób starszych i dzieci. Na uwagę zasługuje także poczucie słabnących więzi rodzinnych i lokalnych. Bardzo wiele potrzeb dotyka też kwestii związanych z poprawą zagospodarowania przestrzeni publicznych, także w kontekście lepszego wykorzystania walorów przyrodniczo-krajobrazowych oraz unikatowych zabytków w taki sposób, by przestrzeń ta lepiej służyła wewnętrznej integracji społeczności, ale stanowiła też element przyciągający tu osoby z zewnątrz, a tym samym dawała możliwość rozwijania usług świadczonych przez miejscową ludność na rzecz osób z zewnątrz i poprawiania w ten sposób własnej sytuacji społeczno-ekonomicznej. Ostatecznie potrzeby rewitalizacyjne zdefiniowano w postaci celów i głównych kierunków interwencji. Za priorytetową kwestię mieszkańcy gminy Trzyciąż uznali te działania, które w dłuższej perspektywie prowadzić będą do aktywizacji społeczno-gospodarczej w oparciu o lokalne potencjały z jednej strony rozumiane jako aktywność i kreatywność mieszkańców, odtworzenie przedwojennych tradycji związanych z lokalnym produktem (szczególnie serowarstwem), z drugiej rozumiane jako unikatowe walory związane z Dolina Dłubni, jej Parkiem krajobrazowym oraz cennymi w skali Małopolski, a znajdującymi się na obszarze rewitalizacji, zabytkami. Stąd wiodące kierunki rozwoju określone w ramach tego celu skupiają się na kwestiach tworzenia warunków do rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru rewitalizacji poprzez z jednej strony wspieranie tradycyjnych sektorów gospodarki na obszarze rewitalizacji w tym rolnictwa i przetwórstwa produktów rolno-spożywczych, z drugiej tworzenie oferty krótko- i średnioterminowej turystyczno-rekreacyjnej przyciągającej tutaj mieszkańców aglomeracji śląskiej i krakowskiej, a w zakresie turystyki pielgrzymkowej także osób z innych regionów Polski i Europy. Aby mogło się to stać i aby obszar ten był coraz bardziej konkurencyjny, należy także dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić obszarowi rewitalizacji dostępność dobrej jakości infrastruktury podstawowej. Nie da się jednak mówić o zmianach społeczno-gospodarczych obszaru bez nadrobienia ciągle jeszcze obecnych - i to w dużej skali zapóźnień cywilizacyjnych. Stąd ważne dla podnoszenia jakości życia na obszarze rewitalizacji jest doprowadzenie do powstania podstawowej infrastruktury warunkującej godne warunki życia i sprzyjającej rozwojowi gospodarczemu, w tym 54 S t r o n a

56 lokowaniu się tutaj nowych firm, zarówno wodno-ściekowej, drogowej, ale także teleinformatycznej czy związanej z zapewnieniem czystego powietrza. Bardzo ważne dla mieszkańców obszarów objętych kryzysem jest także uruchomienie i wykorzystanie społecznej aktywności dla wzmacniania więzi lokalnych na obszarze rewitalizacji, szczególnie poprzez wspieranie osób starszych, samotnych oraz dotkniętych biernością i wykluczeniem społecznym, z jednej strony poprzez wsparcie instytucjonalne, z drugiej poprzez budowanie społecznej odpowiedzialności wszystkich członków lokalnej wspólnoty za los poszczególnych jej mieszkańców. Tu niezwykle ważne będzie wspieranie rozwoju trzeciego sektora, a także tworzenie oferty usług społecznych odpowiadającej na potrzeby mieszkańców, w tym także w wymiarze zwiększania możliwości podejmowania działalności zawodowej (opieka nad dziećmi, edukacja, w tym edukacja przez całe życie, zapewnienie opieki osobom starszym np. w ramach dziennego wsparcia). Z kolei projektem, który w odczuciu mieszkańców i władz samorządowych gminy Trzyciąż, w największym stopniu przyczynia się do poprawy relacji wewnątrz wspólnoty lokalnej, jest zagospodarowanie centrum miejscowości Imbramowice oraz Ściborzyce czyli obu podobszarów rewitalizacji. Zaniedbane centra, nie sprzyjające integracji, są w opinii mieszkańców i samorządu jedną z przyczyn erozji stosunków społecznych na tym obszarze. Stworzenie atrakcyjnej przestrzeni publicznej, z wykorzystaniem (szczególnie dotyczy to Imbramowic) walorów przyrodniczych i bliskości norbertańskiego klasztoru, powinno pomóc lokalnej społeczności w lepszej integracji, stworzy też przestrzeń do rozwoju gospodarczego (mini rynek o funkcjach handlowych), a w pobliżu rzeki pozwoli zrewitalizować i zagospodarować tamtejszą zieleń i samowypływ wody, tworząc atrakcyjną przestrzeń relaksu dla mieszkańców i gości odwiedzających Zespół Kościelno-Klasztorny w Imbramowicach. S t r o n a 55

57 6. WIZJA OBSZARU PO REWITALIZACJI Nadrzędnym celem podejmowanych działań w perspektywie kilku najbliższych lat jest poprawa jakości życia mieszkańców gminy Trzyciąż, powstrzymanie degradacji obszarów znajdujących się w gorszym położeniu oraz przywrócenie miejscom wskazanym przez lokalną społeczność jako obszar rewitalizacji jego pierwotnych ważnych z punktu widzenia lokalnego rozwoju funkcji. Będzie się to odbywać poprzez szereg mniejszych i większych projektów, zarówno infrastrukturalnych, jak i miękkich, realizowanych w równej mierze przez samorząd i instytucje publiczne, jak i przez organizacje pozarządowe oraz przedsiębiorców i innych ważnych aktorów rozwoju lokalnego. Nadrzędną ideą przyświecającą tym działaniom jest wyprowadzenie wskazanych obszarów ze stanu kryzysowego poprzez usunięcie zjawisk, które spowodowały ich degradację. Cele, kierunki interwencji oraz konkretne zadania rewitalizacyjne mają doprowadzić do przemiany zdegradowanych terenów we wszystkich pięciu aspektach: społecznym poprzez zapobieganie patologiom społecznym przestępczości, marginalizacji, wykluczeniu, ale też przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom demograficznym poprzez odbudowywanie więzi społecznych i rodzinnych, wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i dorosłych z mniejszych i peryferyjnych ośrodków z mieszkańcami z obszarów lepiej zurbanizowanych, wyposażonych w bogatszą infrastrukturę o charakterze społecznym. Niezwykłą wagę przykłada się także w tych procesach do rozwijania i wzmacniania trzeciego sektora, a poprzez to budowania społeczeństwa obywatelskiego; gospodarczym poprzez organizację warunków do tworzenia nowych miejsc pracy, rozpowszechnianie aktywności gospodarczej, lokowanie na obszarze zdegradowanym nowych przedsiębiorstw; przestrzenno-funkcjonalnym w tym zachowania dziedzictwa kulturowego przez remonty, modernizację i konserwację zabytkowych obiektów i przestrzeni publicznej oraz poprawę środowiska naturalnego; technicznym poprzez dbałość o podstawową infrastrukturę techniczną (wodociągi, kanalizacja, drogi) jako element zwiększający atrakcyjność zamieszkania i w pewnym stopniu ograniczający odpływ ludności, a także jeden z najważniejszych czynników wpływających na lokalizację przedsiębiorstw oraz poprawę stanu technicznego zarówno budynków prywatnych, jak i komunalnych; środowiskowym przede wszystkim poprzez poprawę stanu środowiska naturalnego, dbałość o tereny zielone na zurbanizowanych obszarach i wdrażanie koncepcji zrównoważonego rozwoju, która ma zapewnić zaspokojenie potrzeb społeczności, z uwzględnieniem przyszłych pokoleń i priorytetowym znaczeniem zachowania, odtworzenia i rozwijania środowiska przyrodniczego. Poniżej zaprezentowano wizję rewitalizacji tj. opis stanu obszaru rewitalizowanego gminy Trzyciąż w perspektywie roku 2023 i kolejnych lat. Wypracowano ją z jednej strony w oparciu o prace warsztatowe i deklarowane aspiracje lokalnej wspólnoty, nie zapominając jednakże o wizji rozwoju definiowanej na poziomie obowiązującej strategii gminy. Podejście takie zapewnia spójność obu dokumentów strategicznych już na poziomie wizji i gwarantuje, iż deklarowane cele są zbieżne w zamyśle rozwoju obszaru, w sposób zintegrowany i kompleksowy przyczyniając się do poprawy jakości życia mieszkańców Trzyciąża. Wizję tę sformułowano w sposób następujący: Zintegrowana wspólnota lokalna obszaru rewitalizacji gminy Trzyciąż tworzy przyjazne miejsce do prowadzenia aktywnego życia, wspiera osoby starsze, niepełnosprawne i niezaradne życiowo, ma dostęp do podstawowej infrastruktury dla dobrej jakości życia, wykorzystuje tradycje produktu lokalnego, dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze, czyste powietrze oraz położenie w pobliżu dużych aglomeracji dla rozwoju gospodarczego i wzmacniania oferty turystyczno-rekreacyjnej, budując wokół tych atutów podstawy swojego rozwoju. 56 S t r o n a

58 7. CELE REWITALIZACJI ORAZ KIERUNKI INTERWENCJI Wyznaczone cele rewitalizacji oraz kierunki interwencji odpowiadają wcześniej zidentyfikowanym potrzebom i służą eliminacji bądź ograniczeniu negatywnych zjawisk na wyznaczonym obszarze rewitalizacji. Głównym celem działań rewitalizacyjnych przewidzianych w Gminnym Programie Rewitalizacji jest ograniczenie skali występowania negatywnych zjawisk i procesów na obszarze rewitalizacji w gminie Trzyciąż oraz wzmocnienie wewnętrznego potencjału tego obszaru w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju całej gminy. Powyższy cel główny realizowany będzie przez trzy cele strategiczne obejmujące wszystkie sfery procesu rewitalizacji (tj. społeczną, gospodarczą, przestrzenno-funkcjonalną, techniczną i środowiskową). Osiągnięcie celów strategicznych nastąpi z kolei poprzez realizację celów szczegółowych i kierunkowe działania rewitalizacyjne, dzięki którym negatywne zjawiska zostaną znacznie ograniczone lub całkowicie wyeliminowane Cel strategiczny 1. Aktywizacja społeczno-gospodarcza w oparciu o lokalne potencjały Cel strategiczny Aktywizacja społeczno-gospodarcza w oparciu o lokalne potencjały skupia się na wykorzystaniu endogenicznych potencjałów związanych z jednej strony na tradycyjnych gałęziach gospodarki tego obszaru, z drugiej na unikatowych walorach przyrodniczych, krajobrazowych oraz dziedzictwie kulturowym Imbramowic i Ściborzyc, a także okolicznych miejscowości. W ramach pierwszego celu operacyjnego mowa o tworzeniu narzędzi i instrumentów, które pozwolą inkubować i wspierać lokalną przedsiębiorczość, szczególnie poprzez powrót i wykorzystanie lokalnych, często przedwojennych tradycji związanych z produktem lokalnym. Myślenie takie łączy w sobie potencjał rolniczy tego obszaru z rozwojem produkcji żywnościowej oraz jej komercjalizacją. To także szansa na rewitalizację szeregu obiektów, które niegdyś służyły dzielności gospodarczej czy rolniczej, a dziś popadają w ruinę. Próba oparcia lokalnego rozwoju gospodarczego na tradycyjnych niegdyś na tym obszarze sektorach, daje też szanse połączenia sił i wysiłków różnych instytucji i osób, w tym lokalnych przedsiębiorców, samorządu, Lokalnej Grupy Działania, formalnych i nieformalnych organizacji pozarządowych, czy wreszcie tutejszych sióstr zakonnych, które włączają się wraz ze swoją infrastrukturą w szereg działań związanych z aktywizacją społeczną i ekonomiczną miejscowej ludności. Zaangażowanie tak wielu i tak różnych instytucji może znacząco ułatwić start wielu inicjatywom, a także znacząco obniżyć początkowe koszty poprzez zapewnienie dostępu do istniejącej (choć być może wymagającej modernizacji) infrastruktury. Z pierwszym celem w sposób bezpośredni wiąże się kolejny, związany z wykorzystaniem potencjału Doliny Dłubni dla rozwoju oferty rekreacyjnej i turystycznej. Mowa tu o tworzeniu przyjaznej przestrzeni publicznej, która powinna służyć mieszkańcom w celu lepszej integracji wspólnoty lokalnej, a także zachęcać osoby odwiedzające tutejsze zabytki czy korzystające z uroków lokalnej przyrody, do pozostania na tym obszarze dłużej. Ważnym elementem, poruszanym także w innych dokumentach o charakterze strategicznym, jest lepsze wykorzystanie dla celów rekreacyjnych Dłubni na odcinku Ściborzyce-Imbramowice, co daje ogromne szanse na przyciągnięcie tutaj osób z okolicznych gmin, także Krakowa, a w konsekwencji stworzenia nowych miejsc pracy w szeroko rozumianych usługach związanych z obsługą osób przybywających tu w celach turystycznych czy rekreacyjnych. Są to działania, które wzmocnią w sensie społecznym i ekonomicznym obszar objęty kryzysem i stworzą szanse dla mieszkańców obszaru na zmianę swojej sytuacji życiowej i powolne acz systematyczne wychodzenie z kryzysu. Nie będzie to jednak możliwe bez zapewnienia dostępu do dobrej jakości infrastruktury podstawowej. Wydaje się naturalne, iż w XXI wieku mieszkańcy chcą korzystać z podstawowej infrastruktury wodno-ściekowej, niekoniecznie liniowej, ale dostępnej, przy czym respektującej S t r o n a 57

59 uwarunkowania ekonomiczne. Ważnym aspektem jest także poprawa poczucia dostępności komunikacyjnej obszaru rewitalizacji i obszaru zdegradowanego. Nie oznacza to od razu działań inwestycyjnych, ale być może wypracowania z lokalną społecznością takich rozwiązań, które nie będą utrwalać przekonania o tym, że miejsce zamieszkania oddalone o kilka, kilkanaście kilometrów od centrum gminy czy głównej drogi determinuje niemożność zmiany ich obecnej sytuacji. Z tym wiąże się także poprawa poczucia bezpieczeństwa w ruchu komunikacyjnym, szczególnie powodowana troską o dzieci dochodzące do szkół i pokonujące niejednokrotnie znaczne odległości. Coraz bardziej społecznie zauważanym problemem jest też kwestia zanieczyszczenia powietrza, szczególnie w okresach grzewczych. Także tutaj winny się nakładać działania inwestycyjne, prowadzące do wymiany źródeł ciepła, ale nie można zaniedbać i zaniechać działań związanych z edukacją i zmianą dotychczasowych nawyków i zachowań związanych z używaniem paliw niskiej jakości czy wręcz spalaniem odpadów w domowych urządzeniach grzewczych. Tabela 17. Cel strategiczny 1. Aktywizacja społeczno-gospodarcza w oparciu o lokalne potencjały CEL STRATEGICZNY I. AKTYWIZACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W OPARCIU O LOKALNE POTENCJAŁY Cel operacyjny Cel operacyjny Cel operacyjny 1.1. Integracja środowisk gospodarczych dla przeciwdziałania marginalizacji obszaru objętego kryzysem Wiodące kierunki interwencji: o tworzenie narzędzi i instrumentów wsparcia przedsiębiorczości; o wykorzystanie przedwojennych tradycji kulinarnych (m.in. serowarskich i cukierniczych) dla aktywizacji gospodarczej obszaru rewitalizacji; o certyfikacja i promocja produktu lokalnego; o rewitalizacja obiektów pełniących niegdyś ważne funkcje gospodarcze; o wspieranie i rozwój ekonomii społecznej dla przeciwdziałania bezrobocia; o inkubowanie współpracy różnych podmiotów w celu wykreowania i komercjalizacji produktu lokalnego (przedsiębiorcy, samorząd, LGD, NGO, klasztor, grupy nieformalne) Wykorzystanie potencjału Doliny Dłubni dla rozwoju oferty rekreacyjnej i turystycznej wzmacniającej obszar objęty kryzysem Wiodące kierunki interwencji: o wykorzystanie lokalnych walorów przyrodniczo-krajobrazowych dla tworzenia przyjaznej przestrzeni publicznej służącej zaspokajaniu potrzeb mieszkańców w różnym wieku (skwery, parki, place zabaw); o zagospodarowanie Dłubni na odcinku Ściborzyce-Imbramowice dla celów rekreacyjnych; o rozbudowa infrastruktury sportowej i rekreacyjnej na obszarze objętym kryzysem (boiska, ścieżki rowerowe i piesze, siłownia na wolnym powietrzu); O rewitalizacja kluczowych na obszarze rewitalizacji zabytków wraz z ich otoczeniem (klasztor ss. Norbertanek, pałac w Ściborzycach) Poprawa jakości i konkurencyjności obszaru rewitalizacji poprzez zapewnienie dostępu do dobrej jakości infrastruktury podstawowej Wiodące kierunki interwencji: o rozbudowa systemów odbioru ścieków i dostarczania wody dostosowanych do warunków lokalnych i uwarunkowań ekonomicznych; o poprawa dostępności komunikacyjnej obszaru objętego kryzysem wraz z eliminacją zagrożeń wynikających z ruchu kołowego; o kształtowanie postaw proekologicznych i wdrażanie programu niskiej emisji oraz podnoszenia efektywności energetycznej; o modernizacja infrastruktury teleinformatycznej i poprawa sprawności działania Internetu; o przeciwdziałanie skutkom wywoływanym przez nawalne deszcze na obszarze objętym kryzysem. 58 S t r o n a

60 7.2. Cel strategiczny 2. Wykorzystanie społecznej aktywności dla wzmacniania więzi lokalnych na obszarze rewitalizacji Kolejny cel Wykorzystanie społecznej aktywności dla wzmacniania więzi lokalnych na obszarze rewitalizacji dotyka kwestii fundamentalnie ważnych dla procesów rewitalizacyjnych. Skupia się na wspieraniu osób dotkniętych biernością i wykluczeniem społecznym oraz stwarzaniu takich warunków, by w sposób trwały wydobyć te osoby, a nierzadko całe rodziny, z sytuacji kryzysowych. Co ważne, w ramach tego celu zwraca się uwagę z jednej strony na konieczność opracowania i wdrożenia programów aktywizacji społecznej osób najbardziej potrzebujących, ale z drugiej zwraca się uwagę na potrzebę wzmocnienia - a nierzadko też odbudowania - wspólnot lokalnych i sąsiedzkich, tak aby w większym stopniu budować poczucie integracji i współodpowiedzialności za losy członków tej wspólnoty, którzy mieszkają obok siebie. W ramach tego celu zwraca się też uwagę na lepsze wykorzystanie istniejącego zasobu obiektów komunalnych, ale też szerzej publicznych dla podejmowania działań związanych organizowaniem miejsc spotkań, integracji, czy wspólnych działań, które będą wspierały osoby, znajdujące się chwilowo w trudniejszym położeniu. Drugi cel wiąże się z poprzednim w sposób bezpośredni i stwarza instytucjonalne ramy dla budowania solidaryzmu i społecznej odpowiedzialności za losy osób w trudniejszym położeniu. Służyć ma temu konsekwentne rozwijanie i wzmacnianie trzeciego sektora, zarówno poprzez przekazywanie mu części zadań wykonywanych do tej pory przez samorząd (wychodząc z założenia, że im bliżej osoby wymagającej wsparcia będzie dostarczyciel danej usługi, tym będzie miał lepsze rozpoznanie potrzeb i adekwatnych do sytuacji form wsparcia), ale także poprzez rozwijanie szeroko rozumianego dialogu społecznego, wdrażanie narzędzi konsultacji i partycypacji społecznej, świadome kształtowanie lokalnych liderów oraz promowanie idei wolontariatu, jako ważnego elementu budowania społeczeństwa obywatelskiego, które czuje się współodpowiedzialne za losy członków swojej lokalnej wspólnoty. Elementem, który pozwoli znacząco podnieść jakość życia na obszarze rewitalizacji, w tym także podnieść szanse osób w różnym wieku na rynku pracy, jest dostarczenie im szerokiego wachlarza usług społecznych. Mowa tu zarówno o usługach opiekuńczo-wychowawczych dla najmłodszych mieszkańców obszaru (żłobki, przedszkola), które nie tylko pozwolą na lepszą socjalizację tych dzieci, a ich rodzicom (najczęściej matkom) pozwolą wcześniej wrócić na rynek pracy, ale także podnoszeniu jakości edukacji, rozwijaniu edukacji osób dorosłych, czy rozwijaniu dobrej jakości opieki zdrowotnej, a przede wszystkim profilaktyki zdrowotnej. Nie bez znaczenia dla jakości życia, atrakcyjności zamieszkania, ale też rozwijania kompetencji społecznych, jest dostęp do dobrej jakości oferty kulturalnej oraz budowanie kompetencji w zakresie umiejętnego korzystania i uczestnictwa w kulturze. Tabela 18. Cel strategiczny 2. Wykorzystanie społecznej aktywności dla wzmacniania więzi lokalnych na obszarze rewitalizacji CEL STRATEGICZNY II. WYKORZYSTANIE SPOŁECZNEJ AKTYWNOŚCI DLA WZMACNIANIA WIĘZI LOKALNYCH NA OBSZARZE REWITALIZACJI Cel operacyjny 2.1. Wsparcie osób dotkniętych biernością i wykluczeniem społecznym poprzez stwarzanie warunków do wychodzenia z sytuacji kryzysowych Wiodące kierunki interwencji: o opracowanie oraz wdrożenie programów i projektów aktywizacji społecznej osób najbardziej potrzebujących; o wdrażanie projektów społecznych służących integracji różnych środowisk i grup wiekowych; o odbudowa i wzmocnienie wspólnot lokalnych i sąsiedzkich; o wzmocnienie działań profilaktycznych na rzecz wzmacnia funkcjonowania rodziny w tym m.in. tworzenie środowisk samopomocowych; o udostępnienie publicznego zasobu w celu integracji społecznej np. zapewnienie animatorów i uruchomienie ogólnodostępnych miejsc (np. remiza, szkoła, obiekty sportowo-rekreacyjne) do codziennych spotkań. S t r o n a 59

61 Cel operacyjny Cel operacyjny 2.2. Budowanie dialogu społecznego i wzmacnianie więzi społecznych Wiodące kierunki interwencji: o wspieranie rozwoju trzeciego sektora; o rozwijanie i wdrażenie narzędzi konsultacji i partycypacji społecznej; o uruchomienie szkoły liderów lokalnych w celu kształtowania postaw prospołecznych, przede wszystkim wśród młodych ludzi; o promocja wolontariatu Tworzenie oferty usług społecznych odpowiadającej na potrzeby mieszkańców Wiodące kierunki interwencji: o zapewnienie dostępu do opieki nad najmłodszymi mieszkańcami (żłobki, przedszkola); o stworzenie warunków do zapewnienia opieki długoterminowej i krótkoterminowej dla osób starszych i niepełnosprawnych; o poprawa jakości kształcenia w szkołach na obszarze rewitalizacji (m.in. organizacja zajęć pozalekcyjnych, tworzenie funduszy stypendialnych dla uzdolnionych uczniów); o doposażenie placówek oświatowych w nowoczesne narzędzia wspomagające proces dydaktyczny; o przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu na terenie gminy poprzez podnoszenie świadomości i umiejętności korzystania z nowych narzędzi komunikacji; o promocja uczenia się przez całe życie i rozwijanie różnorodnych form edukacji osób dorosłych; o poprawa odstępności podstawowej opieki zdrowotnej; o profilaktyka zdrowego trybu życia i kształtowanie postaw odpowiedzialności za własne zdrowie; o rozwijanie atrakcyjnej i dostosowanej do potrzeb mieszkańców oferty kulturalnej. 60 S t r o n a

62 8. PRZEDSIĘWZIĘCIA REWITALIZACYJNE 8.1. Lista podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych W procesie prac nad Programem dokonano wyboru kluczowych projektów rewitalizacyjnych, które w najwyższym stopniu będą oferować kompleksowe rozwiązanie zdiagnozowanych problemów na obszarach kryzysowych i w znaczący sposób wpłyną na osiągnięcie założonych celów strategicznych i kierunków interwencji. Identyfikacja projektów została przeprowadzona w ramach społecznego naboru projektów oraz w ramach wewnętrznego zgłaszania propozycji projektowych w trakcie warsztatów rewitalizacyjnych, a także innych spotkań, na których poruszono problem rewitalizacji np. zebrania sołeckie, komisje i posiedzenia radnych gminy. Wyłonienia i uszeregowania projektów kluczowych do realizacji w ramach GPR dokonano w oparciu o opinie mieszkańców (mieszkańcy dokonali hierarchizacji najważniejszych projektów w formie ankiety przeprowadzanej pomiędzy 2 listopada, a 5 grudnia 2016 roku) oraz ocenę formalną i merytoryczną projektów, bazującą na obiektywnych kryteriach strategicznych, przeprowadzoną przez zespół pracujący nad Programem. Tabela 19. Kryteria oceny projektów rewitalizacyjnych Spójność terytorialna Działania ujęte w projekcie będą realizowane dla mieszkańców obszaru rewitalizacji i będą oddziaływać na mieszkańców obszaru zdegradowanego. Kompleksowość Zasadność realizacji Komplementarność Spójność strategiczna Wpływ na osiągnięcie założonych celów strategicznych Źródło: Opracowanie własne Kompleksowość oddziaływania projektu na sfery: społeczną, infrastrukturalną, przestrzenną gospodarczą i środowiskową. Preferowane były projekty dotyczące kilku celów tematycznych. Projekt bezpośrednio wpływa na poprawę sytuacji problemowych na rewitalizowanym obszarze. Projekt jest komplementarny bądź zintegrowany z innymi projektami realizowanymi lub planowanymi do realizacji. Założone w projekcie działania są spójne ze zdiagnozowanymi celami i kierunkami działań ujętymi w opracowaniach strategicznych na poziomie gminy, powiatu lub województwa. Określone w projekcie wskaźniki wpływają na osiągnięcie celu strategicznego. Poniżej przedstawiono 13 projektów zgłoszonych przez samorząd i jednostki samorządowe, organizacje pozarządowe oraz przedsiębiorców i mieszkańców w otwartej procedurze naboru kart zadań do Gminnego Programu Rewitalizacji. Zadania poprzez stronę internetową gminy zgłaszane były w ostatniej fazie prac nad GPR. Rysunek 26. Ogłoszenia dotyczące zbierania kart zadań do Gminnego Program Rewitalizacji Źródło: S t r o n a 61