DOSKONALENIE ZARZ DZANIA W SAMORZ DACH LOKALNYCH

Transkrypt

1 P STWOWA W SZA SZKO A ZAWODOWA W KONINIE DOSKONALENIE ZARZ DZANIA W SAMORZ DACH LOKALNYCH REDAKCJA NAUKOWA ROMA FIMI SKA-BANASZYK ARTUR ZIMNY Konin 2013

2 Autorzy Iwona Bocian, Waldemar W. Budner, Ewa Dygas, Roma Fimi ska-banaszyk, Kamila Graniczna, Przemys aw Jó wiak, Dariusz Ka ny, Dorota Kwiatkowska, Agnieszka Michalak, Ryszard Nawrocki, Witold Nowak, Ewelina Rape a, Maria Remiezowicz, Krzysztof Waliszewski, Adam Wolanowski, Artur Zimny, Artur Zwierzy ski Recenzja naukowa prof. dr hab. Wanda Gaczek Redakcja i korekta Ewa Kapyszewska Projekt ok adki Agnieszka Jankowska Sk ad i amanie Piotr Bajak Druk i oprawa Sowa druk na yczenie, ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa, ISBN Copyright by Pa stwowa Wy sza Szko a Zawodowa w Koninie Copyright by Iwona Bocian, Waldemar W. Budner, Ewa Dygas, Roma Fimi ska-banaszyk, Kamila Graniczna, Przemys aw Jó wiak, Dariusz Ka ny, Dorota Kwiatkowska, Agnieszka Michalak, Ryszard Nawrocki, Witold Nowak, Ewelina Rape a, Maria Remiezowicz, Krzysztof Waliszewski, Adam Wolanowski Artur Zimny, Artur Zwierzy ski Wydawnictwo Pa stwowej Wy szej Szko y Zawodowej w Koninie ul. kard. S. Wyszy skiego 3C, Konin tel wydawnictwo@konin.edu.pl

3 Spis tre ci WST P CZ I Teoretyczne i praktyczne aspekty zarz dzania w samorz dach lokalnych Waldemar W. Budner Klastry w gospodarce lokalnej znaczenie, czynniki i bariery rozwoju 12 Roma Fimi ska-banaszyk, Iwona Bocian, Kamila Graniczna Metody zarz dzania wiedz w gminach Golina i Tuliszków 12 Agnieszka Michalak Systematyczne doskonalenie jako ci us ug w samorz dach terytorialnych 22 Maria Remiezowicz Zarz dzanie w obszarze polityki spo ecznej w samorz dzie gminnym 32 Krzysztof Waliszewski Zarz dzanie zad eniem jednostek samorz du terytorialnego w Polsce 54 Artur Zimny Rozwój spo eczno-gospodarczy gmin podregionu koni skiego 21 CZ II Raporty i komunikaty samorz dów lokalnych oraz instytucji z nimi wspó pracuj cych Ewa Dygas Inwestujemy w przysz projekty i do wiadczenia gminy Przykona 61 Przemys aw Jó wiak Bankowo spó dzielcza i jej rola w finansowaniu samorz dów lokalnych 65 Dariusz Ka ny, Adam Wolinowski Podnoszenie kwalifikacji pracowników jako element zarz dzania w samorz dach 95

4 Dorota Kwiatkowska, Artur Zwierzy ski Profesjonalna administracja szansa na rozwój w regionach 65 Ryszard Nawrocki Praktyczne do wiadczenia w zarz dzaniu samorz dem gminy Stare Miasto 87 Witold Nowak Strategia marki jako narz dzie w rozwoju samorz du terytorialnego 98 Ewelina Rape a Wspó praca przynosi lepsze efekty, czyli turystyka w powiecie koni skim 65 Artur Zimny Wzd autostrady A2 post p, stagnacja czy regres? 45

5 WZD AUTOSTRADY A2 POST P, STAGNACJA CZY REGRES? Artur Zimny Rezultaty funkcjonowania autostrad mo na rozpatrywa przez pryzmat rozwoju kraju, jak równie rozwoju ró nych jednostek przestrzennych województwa, powiatu, gminy. O ile z punktu widzenia kraju czy województwa istnienie autostrad nale y z ca pewno ci oceni pozytywnie, poniewa wi e si to z szeregiem korzy ci zarówno o charakterze ekonomicznym, jak i pozaekonomicznym, o tyle z punktu widzenia powiatu czy gminy istnienie autostrady wcale nie musi by oceniane pozytywnie. W wymiarze lokalnym funkcjonowanie autostrady mo e bowiem doprowadzi do dwóch skrajnie ró nych sytuacji. Pierwsza to taka, w której autostrada, poprzez popraw dost pno ci transportowej, podnosi atrakcyjno lokalizacyjn terenów, przez które przebiega. Z kolei druga oznacza zaburzenie harmonii przestrzennej, pogorszenie warunków ycia poprzez dezintegracj wielu terenów 1 oraz zniszczenie rodowiska naturalnego. W wietle powy szych uwag mo na stwierdzi, e autostrada mo e by zarówno szans wzrostu atrakcyjno ci lokalizacyjnej i aktywno ci gospodarczej, jak i stanowi barie- rozwoju terenów, na których jest zlokalizowana. Aby spe ni si pierwszy z wymienionych scenariuszy, konieczna jest lokalizacja na terenie gminy w a, który umo liwia wjazd i zjazd z autostrady. Dzi ki niemu wzrasta bowiem dost pno komunikacyjna, a tym samym atrakcyjno lokalizacyjna. Ponadto istotne jest wyznaczenie na terenie gminy MOPu, czyli miejsca obs ugi podró nych, w którym mog powsta miejsca pracy dla kilkudziesi ciu osób oraz przyczyni si do powi kszenia wp ywów do bud etu gminy. Celem opracowania jest ustalenie oraz ocena zmian, jakie zasz y w rozwoju gospodarczym wielkopolskich gmin zlokalizowanych wzd autostrady A2 w latach Osi gni cie tego celu pozwoli wskaza, czy w przypadku gmin województwa wielkopolskiego wyst puje pierwsza czy te druga z nakre lonych sytuacji. Tym samym mo liwe b dzie podj cie próby udzielenia odpowiedzi na pytanie sformu owane w tytule niniejszego opracowania. 1 Dezintegracja mo e przejawia si odci ciem lub wyd eniem drogi od niektórych domostw do strefy us ugowej lub te podzia em gospodarstw rolnych.

6 160 Doskonalenie zarz dzania w samorz dach lokalnych Badaniem obj te zosta y gminy województwa wielkopolskiego zlokalizowane wzd autostrady A2, czyli, zgodnie z za eniem przyj tym przez autora, te, przez które przebiega autostrada oraz te, z obszaru których do autostrady jest nie wi cej ni 5 km. Spo ród 34 gmin spe niaj cych powy sze kryterium z bada wy czono miasta Pozna i Konin, z uwagi na ich specyficzny i nieporównywalny charakter w stosunku do pozosta ych jednostek terytorialnych, oraz siedem gmin le cych w bezpo rednim siedztwie regionalnego o rodka wzrostu w postaci miasta Poznania. Ich uwzgl dnienie w badaniach mog oby bowiem obni wiarygodno rezultatów pomiaru, tj. czystego wp ywu autostrady na rozwój gospodarczy. Ogó em analiz obj tych zosta o 25 gmin, tj. (w kolejno ci z zachodu na wschód): Miedzichowo, Zb szy, Nowy Tomy l, Lwówek, Ku lin, Opalenica, Duszniki, Buk, Kostrzyn, roda Wielkopolska, Dominowo, Nekla, Wrze nia, Ko aczkowo, Strza kowo, S upca (gmina wiejska), L dek, Golina, Rzgów, Stare Miasto, Krzymów, W adys awów, Ko cielec, Brudzew i D bie. Gminy te zajmuj cznie obszar 3352 km 2, co stanowi 11,24% powierzchni województwa wielkopolskiego. Zamieszkuje tam prawie 290 tys. osób, czyli 8,47% populacji Wielkopolski 2. one bardzo zró nicowane pod wzgl dem powierzchni i liczby mieszka ców 3. Kluczow kwesti dla realizacji g ównego celu opracowania by o ustalenie poziomu rozwoju gospodarczego badanych gmin w 2005 roku, czyli w roku poprzedzaj cym oddanie do u ytku autostrady A2 na odcinku Konin-Stryków oraz w 2011 roku, czyli po sze ciu latach funkcjonowania autostrady przebiegaj cej przez niemal ca e województwo wielkopolskie. Z uwagi na z ony charakter tego rozwoju autor pos si jedn z metod wielowymiarowej analizy porównawczej (WAP), a mianowicie metod sum standaryzowanych. Punktem wyj cia do jej zastosowania by o dokonanie wyboru zmiennych opisuj cych poziom rozwoju gospodarczego gmin, czyli, mówi c pro ciej, wska ników rozwoju gospodarczego. Na podstawie kryterium merytorycznoformalnego 4 wyodr bniono wst pnie 10 cech, które charakteryzowa y sytuacj gmin w obszarze aktywno ci gospodarczej i kondycji finansowej 5. Nast pnie na podstawie kryterium statystycznego wyeliminowano cechy o niskiej zmienno ci oraz te, które by y zbyt silnie skorelowane z pozosta ymi cechami 6. Z jednej strony pos ono si klasycznym wspó czynnikiem zmienno ci, którego minimalna dopuszczalna warto zosta a ustalona na poziomie powy ej 10%, natomiast z drugiej wykorzystano wspó - 2 Obliczenia w asne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Stan na 30 czerwca 2011 roku. 3 wiadczy o tym prawie trzykrotna ró nica mi dzy powierzchniami najwi kszej a najmniejszej gminy oraz ponad pi tnastokrotna ró nica mi dzy gmin o najwi kszej i najmniejszej liczbie mieszka ców (w obydwu przypadkach s to odpowiednio gminy Wrze nia i Dominowo). 4 A. Zelia, Taksonomiczna analiza przestrzennego zró nicowania poziomu ycia w Polsce w uj ciu dynamicznym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2000, s Wy oniony zbiór cech nie by zbyt liczny, co wynika o z konieczno ci wykorzystania w obydwu analizowanych latach (2005 i 2011) zmiennych o tej samej warto ci informacyjnej. 6 E. Nowi ska- niewska, Relacje przestrzenne w Polsce w okresie transformacji w wietle teorii rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2004, s. 155.

7 Artur Zimny, Wzd autostrady A2 post p, stagnacja czy regres? 161 czynnik korelacji liniowej Pearsona. Ostatecznie do zdiagnozowania poziomu rozwoju gospodarczego gmin przyj to nast puj ce cechy-wska niki rozwoju 7 : X 1 spó ki handlowe z udzia em kapita u zagranicznego na 1000 mieszka ców(s), X 2 osoby fizyczne prowadz ce dzia alno gospodarcz na 1000 mieszka ców w wieku produkcyjnym (S), X 3 zarejestrowani bezrobotni na 1000 mieszka ców w wieku produkcyjnym (D), X 4 dochody bud etowe gminy w z na jednego mieszka ca (S), X 5 dochody gminy z udzia u w podatkach dochodowych w z na jednego mieszka ca (S), X 6 wydatki inwestycyjne gminy w z na jednego mieszka ca (S). Powy sze cechy pozwoli y na skonstruowanie syntetycznego miernika rozwoju gospodarczego gmin w latach 2005 i Wy sza warto miernika wiadczy a o wy szym poziomie rozwoju gospodarczego gminy, natomiast ni sza warto oznacza a, e gmina charakteryzuje si ni szym poziomem rozwoju. Nale y w tym miejscu podkre li, e miernik zosta skonstruowany nie tylko dla 25 gmin obj tych badaniem, ale równie dla przeci tnej wielkopolskiej gminy (dalej: PWG) 8. Poziom rozwoju PWG, a dok adniej rzecz ujmuj c zmiana tego poziomu, sta a si punktem odniesienia dla gmin zlokalizowanych wzd autostrady A2. Inaczej mówi c, gminy, które w ci gu sze ciu lat odnotowa y wzrost warto ci miernika syntetycznego, nale y uzna za jednostki charakteryzuj ce si post pem w rozwoju gospodarczym, gminy o spadku warto ci miernika mniejszym lub zbli onym do PWG za jednostki charakteryzuj ce si stagnacj rozwojow, natomiast gminy, które odnotowa y znacznie wi kszy spadek warto ci miernika w porównaniu do PWG za jednostki charakteryzuj ce si regresem w rozwoju. Na podstawie wybranych cech diagnostycznych, które potraktowano jako równoprawne oraz zgodnie z procedur przedstawion w poprzedniej cz ci opracowania, obliczono warto ci syntetycznego miernika rozwoju gospodarczego dla ka dej gminy obj tej badaniem w latach 2005 i Otrzymane warto ci pozwoli y na uporz dkowanie gmin pod wzgl dem osi gni tego poziomu rozwoju. Z uwagi na ograniczony charakter niniejszego opracowania, pomini to szczegó ow prezentacj wyników tego porz dkowania i przedstawiono jedynie warto ci mierników syntetycznych w formie graficznej (rys. 1). 7 W przedstawionym zbiorze, obok zmiennych stymulant, których wy sze warto ci wiadczy y o wy szym poziomie rozwoju gospodarczego gmin, znalaz a si jedna zmienna destymulanta (X 3 ), której wy sze warto ci oznacza y ni szy poziom omawianego zjawiska. W celu wyeliminowania ewentualnych waha w zakresie finansów gminnych w roku obj tych analiz w stosunku do pozosta ych lat, a tym samym w celu wiarygodnego zdiagnozowania kondycji finansowej gmin pos ono si warto ciami u rednionymi z lat oraz Warto ci poszczególnych zmiennych dla PWG zosta y ustalone poprzez obliczenie redniej uwzgl dniaj cej wszystkie gminy województwa wielkopolskiego (z wyj tkiem Poznania i miast cych subregionalnymi o rodkami wzrostu, tj. Kalisza, Konina, Pi y, Gniezna, Ostrowa Wielkopolskiego i Leszna).

8 162 Doskonalenie zarz dzania w samorz dach lokalnych gminy kategorii A, gminy kategorii B, gminy kategorii C 9 Rys. 1. Warto ci syntetycznych mierników rozwoju gospodarczego gmin obj tych badaniem w latach 2005 i 2011 ród o: Opracowanie w asne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Uzyskane warto ci mierników wiadcz o znacznym zró nicowaniu gmin z uwagi na ich poziom rozwoju gospodarczego. Wyniki oblicze wskazuj, e zarówno w 2005, jak i w 2011 roku najlepsza sytuacja wyst powa a w gminach Buk i Nowy Tomy l, a najgorsza w gminach Dominowo (w 2005 roku) oraz D bie i L dek (w 2011 roku). Jednostki nale ce do pierwszej z wymienionych grup to niew tpliwie liderzy, je li chodzi o poziom rozwoju gospodarczego, natomiast jednostki z grupy drugiej mo na okre li mianem maruderów. Na uwag zas uguje, e cztery spo ród pi ciu wymienionych gmin zlokalizowane s w pobli u w ów autostrady A2. Porównanie pozycji wszystkich gmin obj tych badaniem w obydwu analizowanych latach pozwala dostrzec pewne ró nice, zarówno in plus, jak i in minus, co zreszt potwierdza wspó czynnik korelacji rang Spearmana równy 0, Ró nice te s najwi ksze w przypadku gminy Duszniki, która odnotowa a spadek o 12 pozycji oraz gmin Brudzew i Dominowo, które odnotowa y wzrost o 8 pozycji. Ponadto w badanym okresie dwie gminy znacz co poprawi y (wzrost o przynajmniej 5 pozycji), a dwie gminy znacz co pogorszy y swoj lokat (spadek o przynajmniej 5 pozycji). 9 Kategorie te zosta y szerzej omówione w dalszej cz ci opracowania. 10 Wspó czynnik korelacji rang Spearmana przyjmuje warto ci z przedzia u <-1;1>. Im warto wska nika jest bli sza jedno ci, tym zgodno pozycji jest wi ksza. M. Witkowski, Analiza wspó zale no ci, w: Statystyka, J. Paradysz (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2005, s. 233.

9 Artur Zimny, Wzd autostrady A2 post p, stagnacja czy regres? 163 Pomimo e nieliczne spostrze enia zasygnalizowane wcze niej napawaj pewnym optymizmem, to jednak po przyjrzeniu si zmianom pozycji PWG trudno jednoznacznie stwierdzi, e wielkopolskie gminy po one wzd autostrady A2 to jednostki terytorialne, które w ci gu ostatnich lat odnios y sukces w aspekcie gospodarczym. Wprawdzie w 2005 roku 76% gmin obj tych badaniem charakteryzowa o si ni szym poziomem rozwoju ni PGW, natomiast w 2011 roku odsetek ten wynosi 68%, to jednak w ród analizowanych jednostek znalaz y si zarówno te, których sytuacja gospodarcza poprawi a si w znacz cym stopniu (Brudzew, Dominowo, Buk), jak i te, które zanotowa y relatywny spadek niemal wszystkich wska ników gospodarczych w 2011 roku w porównaniu do 2005 roku (Duszniki, Ko aczkowo, Rzgów). Po uwzgl dnieniu przyj tego wcze niej za enia metodologicznego odnosz cego si do relacji mi dzy zmian warto ci syntetycznego miernika rozwoju gospodarczego poszczególnych gmin a zmian warto ci tego miernika dla PGW w latach , mo na wyodr bni trzy kategorie wielkopolskich gmin zlokalizowanych wzd autostrady A, B i C. Kategori A tworzy 12 gmin, które odnotowa y post p w rozwoju, kategori B 7 gmin, które charakteryzuj si stagnacj rozwojow, a kategori C 6 gmin, które odnotowa y regres w rozwoju 11. W celu uzyskania bardziej szczegó owych informacji dokonano dalszego podzia u kategorii A i C. Wyró niono: A1 gminy o znacznym wzro- cie warto ci miernika rozwoju gospodarczego i A2 gminy o nieznacznym wzro cie warto ci miernika oraz C1 gminy o nieznacznym spadku warto ci miernika rozwoju gospodarczego i C2 gminy o znacznym spadku miernika rozwoju. Tabela 1. Klasyfikacja gmin obj tych badaniem ze wzgl du na zmiany w poziomie rozwoju gospodarczego w 2011 roku w porównaniu do 2005 roku Kategoria Charakter zmian Gminy A1 znaczny post p Brudzew, Buk, Dominowo, Kostrzyn, Krzymów, Wrze nia A2 nieznaczny post p Ku lin, Lwówek, Miedzichowo, Opalenica, Stare Miasto, Strza kowo B stagnacja Golina, Ko cielec, L dek, Nekla, Nowy Tomy l, roda Wlkp., W adys awów C1 nieznaczny regres bie, Zb szy C2 znaczny regres Duszniki, Ko aczkowo, Rzgów, S upca ród o: Opracowanie w asne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Analiza informacji zawartych w tab. 1 potwierdza sformu owany wcze niej wniosek, e zmiany, które zasz y w poziomie rozwoju gospodarczego gmin województwa wielkopolskiego zlokalizowanych wzd autostrady A2 od chwili oddania do u ytku odcinka Konin-Stryków do 2011 roku, trudno jest oceni jednoznacznie, poniewa niektóre gminy odnotowa y znacz popraw sytuacji gospodarczej, inne natomiast znacz ce pogorszenie. W zwi zku z tym uzasadnione wydaje si wskazanie przyczyn post pu i regresu. Otó rezultaty wnikliwej analizy pozwalaj stwierdzi, e znaczny wzrost warto ci syntetycznego miernika rozwoju gospodarczego, który odnotowano w przypadku sze ciu gmin kategorii A1, uwarunkowany by w szczególno ci relatywn popraw nast puj cych wska ników (kolejno wed ug ich znaczenia): liczba zareje- 11 Omawiane kategorie gmin s doskonale widoczne na rys. 1.

10 164 Doskonalenie zarz dzania w samorz dach lokalnych strowanych bezrobotnych w gminie, wysoko wydatków inwestycyjnych gminy oraz wysoko dochodów gminy z udzia u w podatkach dochodowych. Z drugiej strony relatywne pogorszenie wymienionych wy ej wska ników przyczyni o si do znacznego spadku warto ci syntetycznego miernika rozwoju gospodarczego, który odnotowano w przypadku czterech gmin kategorii C2 (tab. 2). Tabela 2. Zestawienie relatywnych zmian warto ci wska ników rozwoju gospodarczego gmin kategorii A1 i C2 w 2011 roku w porównaniu do 2005 roku Gmina Kategoria Wska nik rozwoju X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 6 Brudzew A Buk A Dominowo A1 + + Kostrzyn A Krzymów A Wrze nia A Duszniki C2 + + Ko aczkowo C2 + + Rzgów C upca C relatywna poprawa warto ci wska nika, relatywne pogorszenie warto ci wska nika ród o: Opracowanie w asne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. W wietle dokonanej analizy mo na stwierdzi, e gminami, których sytuacja gospodarcza znacz co poprawi a si w ci gu sze ciu lat funkcjonowania autostrady przebiegaj cej przez niemal ca e województwo wielkopolskie, s zarówno gminy z bezpo rednim dost pem do w a (Brudzew, Buk, Wrze nia), jak i gminy, które nie maj takiego dost pu (Dominowo, Kostrzyn, Krzymów). Podobna sytuacja wyst puje w przypadku gmin, których sytuacja gospodarcza uleg a znacz cemu pogorszeniu s ród nich gminy oddalone od w a (Duszniki, Ko aczkowo, Rzgów) oraz gmina wiejska S upca, na terenie której zlokalizowany jest w ze. Wp yw autostrady A2 na rozwój gospodarczy Wielkopolski by przedmiotem bada realizowanych w 2011 roku przez Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu na zlecenie firmy Autostrada Wielkopolska S.A. Wyniki bada wskazuj, e trzy rodzaje efektów funkcjonowania autostrady, tj. efekty bezpo rednie (zwi zane z wp ywami do Skarbu Pa stwa z tytu u zobowi za spó ek zwi zanych z autostrad ), efekty po rednie (zwi zane z funkcjonowaniem firm bezpo rednio zwi zanych z obecno ci autostrady, np. handel i us ugi w pasie wzd autostrady oferowane podró nym) oraz efekty indukowane (niezwi zane bezpo rednio z autostrad, ale korzystaj ce z generowanych przez ni korzy ci, czyli wynikaj ce z dalszego wydatkowania pieni dzy, który zosta y wygenerowany w regionie w zwi zku z istnieniem autostrady) w samym tylko 2010 roku wygenerowa y korzy ci ekonomiczne dla regionu na poziomie oko o 1,28 mld z Zob. Autostrada Eksploatacja Podró ni Pracownicy Przyroda, Pozna 2011, s. 9.

11 Artur Zimny, Wzd autostrady A2 post p, stagnacja czy regres? 165 Po analizie wyników bada, przeprowadzonych przez autora, nale y podkre li, e sytuacja, w której zarówno w 2005, jak i w 2011 roku zdecydowana wi kszo gmin obj tych badaniem charakteryzowa a si ni szym poziomem rozwoju gospodarczego ni przeci tna gmina wielkopolska z pewno ci nie napawa optymizmem. Pomimo e odsetek gmin o ni szym poziomie rozwoju zmala w ci gu sze ciu lat, to jednak nie uprawnia to do jednoznacznego stwierdzenia, e gminy wielkopolskie po one wzd autostrady A2 to jednostki terytorialne, które w ci gu sze ciu lat odnios y sukces w aspekcie gospodarczym. Z nielicznymi bowiem wyj tkami (Buk, Nekla, Nowy Tomy l, Opalenica, Stare Miasto, roda Wielkopolska) wielkopolskie gminy zlokalizowane wzd autostrady to tereny rednio lub s abo rozwini te pod wzgl dem gospodarczym. Warto jednak zauwa, e cz z nich wykorzysta a swoj szans wynikaj z po enia w pobli u autostrady lub blisko ci w a (np. Brudzew, Miedzichowo). Z kolei innym, pomimo wielu walorów lokalizacyjnych, nie uda o si do tej pory wykorzysta tej szansy (np. S upca gmina wiejska). Zwa ywszy na to, e we wszystkich gminach, w których w analizowanym okresie odnotowano znaczny post p w aspekcie gospodarczym, zwi kszy y si wydatki inwestycyjne i zmniejszy o si bezrobocie oraz e w niemal wszystkich gminach, które odnotowa y znaczny regres w omawianym aspekcie, powy sze wska niki uleg y pogorszeniu, nale y przypuszcza, e korzy ci z lokalizacji na terenie gminy lub w jej pobli u autostrady A2, je li wyst puj, to przejawiaj si przede wszystkim powstawaniem nowych miejsc pracy oraz nasileniem dzia inwestycyjnych gmin. Bibliografia Autostrada Eksploatacja Podró ni Pracownicy Przyroda, Pozna Bank Danych Lokalnych GUS, Nowi ska- niewska E., Relacje przestrzenne w Polsce w okresie transformacji w wietle teorii rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna Sobczyk M., Syntetyczny miernik jako ci rodowiska przyrodniczego, w: Klasyfikacja i analiza danych. Problemy teoretyczne. Taksonomia, K. Jajuga (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wroc awiu, Wroc aw Witkowski M., Analiza wspó zale no ci, w: Statystyka, J. Paradysz (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna Zelia A., Taksonomiczna analiza przestrzennego zró nicowania poziomu ycia w Polsce w uj ciu dynamicznym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2000.