JÓZEF ŻUROWSKI, ARCHEOLOG I KONSERWATOR KRAKOWSKI

Transkrypt

1 Anna TYNIEC JÓZEF ŻUROWSKI, ARCHEOLOG I KONSERWATOR KRAKOWSKI Pisząc o Józefie Żurowskim relacjonujemy w znacznej mierze sytuację krakowskiej archeologii i konserwatorstwa archeologicznego w okresie międzywojennym. Odrodzona po I. wojnie światowej Polska, mimo trudnej sytuacji politycznej i gospodarczej, zdecydowała się uregulować kwestie opieki nad zabytkami prehistorycznymi. W szczupłym gronie archeologów, którzy byli w stanie podjąć takie prace, postać Żurowskiego zasługuje na baczną uwagę. Józef Żurowski urodził się 4 października 1892 r. w Podhajczykach, w pow. rudeckim, w woj. lwowskim. Naukę rozpoczął we Lwowie, a kontynuował w Gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie. Studia prehistoryczne rozpoczął w 1911 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim (dalej: UJ), zaliczył tu także kursy archeologii klasycznej, historii sztuki, antropologii i historii. Trzy lata później rozpoczął pracę asystenta w Muzeum Archeologicznym Polskiej Akademii Umiejętności (dalej: Muzeum PAU). Po wybuchu I. wojny światowej został wcielony do armii austriackiej, jako tzw. jednoroczny ochotnik, podchorąży 16. pułku piechoty. W latach stacjonował w Wiedniu i w tym samym czasie studiował na tamtejszym uniwersytecie. W latach odbył służbę wojskową w Wojsku Polskim. Kontynuował pracę w Muzeum Archeologicznym oraz został zastępcą asystenta w Zakładzie Archeologii Prehistorycznej UJ. W roku 1922, za pracę o Wykopalisko z Jakuszowic Małych na tle zabytków krajów ościennych, uzyskał stopień doktora archeologii przedhistorycznej. W 1920 r. został mianowany Konserwatorem Zabytków Przedhistorycznych na Okręg Krakowski. Nie przerwało to jednak jego związków z Muzeum PAU i UJ, na którym habilitował się w roku 1928 na podstawie pracy Skarby halsztackiego okresu z doliny Dunajca [Żurowski, 1927; Jakimowicz, 1936; Gedl, 2000]. Osoba wyznaczona na urząd konserwatora regionu stanowiła o sukcesie działań konserwatorskich na tym terenie. Żurowski był znakomicie wykształconym prehistorykiem, teoretykiem archeologii, wybitnym badaczem terenowym, posiadał także niebywałe umiejętności organizacyjne. Nie zaniedbywał popularyzacji archeologii, co miało duży wpływ na postrzeganie przez społeczeństwo problemów ochrony zabytków i prac terenowych. Zachowały się jego liczne artykuły dla prasy zwłaszcza pisane dla Ilustrowanego Kuriera Codziennego (dalej: IKC) cechują je: wysoki poziom merytoryczny i dbałość o formę wypowiedzi.! "#$#%&'( ) &*#%$"#!+ ',&-. /0$ 1!.&' "67."63"# 1 &,8 )!,63 %$9 %$ )!+ - ) 0'8&"#! 0 : &; tak Roman Jakimowicz [1936, s. 142] napisał w 1936 r., po śmierci Żurowskiego. Słowa te, pozbawione patosu, znakomicie oddają zasługi zmarłego i obrazują, jak silny wywarł wpływ na krakowską prehistorię i ochronę zabytków archeologicznych. Świadczą, że to głównie jego osobiste przymioty i pracowitość stanowiły o sukcesie Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych (dalej: PGKZP) w Małopolsce. Żurowski współpracował jednocześnie z UJ (był docentem uczelni), PAU i poza krakowskimi instytucjami naukowymi. Był wychowawcą i wzorem dla wielu młodszych archeologów, którzy stali się jego współpracownikami, a później kontynuatorami nie tylko pojedynczych działań, ale akcji badawczych, pracy organizacyjnej, dydaktycznej i opracowań. Byli wśród nich: Jan Bartys, Jan Fitzke, Rudolf Jamka, Tadeusz Reymana, Józef Marciniak, Stefan Nosek czy Gabriel Leńczyk. Próby wprowadzenia ochrony prawnej dziedzictwa archeologicznego trwały na ziemiach polskich od XIX w. w ramach funkcjonowania w państwach zaborczych, jak i na gruncie rodzimym, w narodowych towarzystwach naukowych [Blombergowa, 1999]. Zrozumiano, iż opiekę nad zabytkami archeologicznymi należy powierzać archeologom [Blombergowa, 1999, s. 125 i n., tam dalsza literatura]. W 1920 r. powołano do życia PGKZP, konserwatorem krakowskim mianowano Żurowskiego, ucznia i współpracownika Włodzimierza Demetrykiewicza [Gedl, 2000, s. 338; Nosek, 1950, s ; 1967, s ; Woźny, 2010a]. Okręg krakowski był jednym z tych terenów, na których instytucjonalna opieka nad zabytkami (w tym archeologicznymi) miała wcześniejszą metrykę. 106

2 Doświadczenia tutaj wypracowane miały ogromny wpływ nie tylko na sytuację w okręgu, lecz także na strukturę i zasady funkcjonowania całego PGKZP [por. Demetrykiewicz, 1920; Memorjał, 1920; Blombergowa, 1999, s. 126; Woźny, 2010a; 2010b]. Konserwatorska działalność Żurowskiego przebiegała wielotorowo. W pełni realizował założenia tej pracy [por. Blombergowa, 1999, s. 126]. Zorganizował siedzibę konserwatora z pomieszczeniami dla zbiorów archeologicznych. Weryfikował zgłoszenia o zabytkach i prowadził inspekcje terenowe. Współpracował z badaczami i miłośnikami prahistorii, z których część stała się współpracownikami PGKZP 1. Weryfikował archiwalne informacje o stanowiskach. Przygotowywał wnioski o opiekę prawno-konserwatorską i nadzorował ich realizację. Prowadził regularne prace wykopaliskowych na licznych stanowiskach. Opracowywał naukowo badane wykopaliskowo stanowiska i planowe akcje badawcze publikowane następnie w czasopismach naukowych. Konsultował programy działań lokalnych muzeów (w Miechowie, Pińczowie i Kielcach) 2. Popularyzował odkrycia poprzez wykłady naukowe i popularnonaukowe rozpowszechniane, jako audycje radiowe i artykuły w prasie 3. Prowadził akcje informacyjne dla ludności o celach pracy archeologów i służby konserwatorskiej oraz postepowaniu z zabytkami. Teoretycznie okres działalności Żurowskiego w PGKZP zamyka rok 1928 funkcje PGKZP przejąć miało centralne Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie. Środowisko archeologów było jednak zgodne, że funkcjonowanie konserwatorów terenowych jest konieczne. Na obszarze zachodniej Małopolski i Śląska kryzys w działalności konserwatorskiej nastąpił kilka lat później po niespodziewanej śmierci Żurowskiego, w styczniu 1936 r. Dobitnym tego przykładem były badania Kopca Kraka starannie przygotowane teoretycznie i organizacyjnie [Żurowski, 1934a], prowadzone wg ściśle wyznaczonego planu [Jakubik i in., 1934; 1935], nie zostały dokończone. Jakimowicz, który objął kierownictwo prac po śmierci Żurowskiego, nie był w stanie doprowadzić do, zgodnego z planem pierwotnym, przekopania całości nasypu kurhanu [Jamka, 1965, s ]. Nie sposób wymienić w krótkim tekście wszystkich prac i badań prowadzonych przez Żurowskiego. Wspomnimy jedynie niektóre o szerszym zasięgu. Już w początkach urzędowej działalności konserwatorskiej, w 1920 r. [Majewski, 1920, s ], Żurowski podjął współpracę z Adolfem Szyszko-Bohuszem, kierownikiem odbudowy zamku na Wawelu [Żurowski, 1921b, s. 177]. Materiały archeologiczne z tych badań w 1926 r. przewieziono do Sukiennic, a Reyman rozpoczął ich porządkowanie. Była to część systematycznych prac nad inwentaryzowaniem i opracowywaniem pozyskanych zbiorów [Żurowski, 1929a, s ). Od początku lat dwudziestych XX w. Żurowski rozpoczął kolejny etap starań o zabezpieczenie unikalnych nawarstwień jaskiń podkrakowskich [Demetrykiewicz, 1922; Sprawozdanie II, s. 156; Sprawozdanie III, s. 159; Sprawozdanie IV, s. 58; Żurowski, 1925a, s. 28]. Przeprowadził ich inwentaryzację [Żurowski, 1923, s ]. Dzięki temu w 1924 r. jaskinie w dolinie Prądnika koło Ojcowa objęto pełną opieką konserwatorską [Żurowski a, s ; 1929a, s. 216] 4. Objęła ona także inne znane stanowiska paleolityczne rejonu krakowskiego. W roku 1921 Żurowski rozpoczął systematyczny objazd majątków ziemskich przeznaczonych do parcelacji [Żurowski, 1921b, s. 169 i n.]. Wykorzystywał przy tym informacje z archiwów Leona Kozłowskiego, Demetrykiewicza i Erazma Majewskiego oraz dostępnych publikacji źródłowych. Wizytacjami objął głównie rejony, gdzie możliwe było jeszcze wyłączenie stanowisk z podziału ziemi (w powiatach olkuskim, jędrzejowskim, miechowskim, pińczowskim). Spowodował wstrzymanie niszczących prac ziemnych m.in. na grodziskach w Zagórowej, pow. Olkusz i Jastrzębcu, pow. Stopnica. Rejestrował również znaleziska na gruntach nie podlegających parcelacji w okolicach 1 Wśród nich Bolesław Czapkiewicz, Wrzosek czy Julian Piwowaski, którzy przedstawiali osobne sprawozdania por. Czapkiewcz, 1923; Zbiory tamtejsze systematyzowano i tworzono w tych placówkach terenowe zaplecze prac badawczych por. Żurowski, 1929a, s Audycje nadawane były przez radiostację śląską także w paśmie ogólnoeuropejskim np. na temat badań w Złotej Sandomierskiej, na żywo transmitowany był referat wygłoszony przez Żurowskiego w języku angielskim. Liczne teksty publikowane były w IKC. 4 Przy finalizacji tej sprawy z Żurowskim współdziałał konserwatorem okręgu lwowskiego, Bohdanem Januszem. 107

3 Kuchar pod Wiślicą; Jaksicach czy Książnicach Wielkich, powiat Pińczów [Żurowski, 1921b]. W tym także roku odwiedził grodziska w pow. pińczowskim m.in. w: Wiślicy; Stradowie, Chrobrzu i Pełczyskach. W dwóch pierwszych przypadkach rozpoczął wieloletnie zabiegi o wyłączenie grodzisk z eksploatacji rolniczej [Żurowski, 1923, s. 85; a, s. 331; 1929a, s ; Zoll- Adamikowa, Wołoszyn, 2007, s. 35, 44]. Sprawdzał także informacje na temat kopców i podejmował decyzje o ochronie kurhanów [Żurowski, 1921b, s ]. Już na początku pracy konserwatorskiej Żurowski: uściślił miejsce odkrycia znalezisk z okresu brązu na terenie Żydowa pod Stopnicą, a w trakcie wizji lokalnej odkrył skarb brązowy i groby podkloszowe [Żurowski, 1921b, s. 178; 1922]; odzyskał także wyposażenie grobu huńskiego Jakuszowic oraz uzupełnił informacje na temat miejsca i okoliczności ich odkrycia [! ),&#., s. 179; Archiwum MAK Spuścizny teczka Akta osobowe Józefa Żurowskiego, II notatki, brudnopisy i maszynopis pracy doktorskiej Józefa Żurowskiego Wykopalisko z Jakuszowic Małych, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1921]. Prowadził także weryfikacje w pow. pińczowskim. Uchronił od dewastacji wczesnośredniowieczne grodzisko w Łapczycy pod Bochnią [Żurowski, 1921b, s. 180; 1923, s. 85]. Rok 1922 to czas rozpoczęcia oficjalnych wysiłków zmierzających do ochrony Kopca Kraka. Inicjatorem tych działań był Demetrykiewicz. Przygotowano pełną dokumentację wniosku o ochronę kopca i jego otoczenia [Żurowski, 1923, s. 85; 1925a, s. 28, 35; Archiwum MAK: Spuścizny teczka Akta osobowe Józefa Żurowskiego, I]. Także wtedy natrafiono na pierwsze pochówki w Prokocimiu koło Krakowa [Żurowski 1923, s. 85; 1925a, s ; 1925b; ZOW 1, s. 13], co zapoczątkowało długotrwałe badania rozległego cmentarzyska kultury łużyckiej. Dziełem przypadku było odkrycie w Krzysztoforzycach skarbu ozdób brązowych [Żurowski, 1923, s ; 1925a, s. 32]. Pod Krakowem zarejestrowano kolejne, badane w latach późniejszych, stanowisko archeologiczne w Giebułtowie [por. Żurowski 1923, s. 86; a, s. 337, ; 1925a, s. 29, 32, 33]. W Książnicach Wielkich, pow. Pińczów przeprowadzono badania wykopaliskowe neolitycznych cmentarzyska i osady [Żurowski 1923, s , 94 99]. W tym samym roku Żurowski przeprowadził wykopaliska na terenie neolitycznej osady w podkrakowskich Witkowicach [Żurowski, 1923, s ; 1933, s. 158 i n.]. Konserwator podejmował systematyczne akcje poszukiwawcze na wybranych terenach [Żurowski, 1923, s ]: pod Krakowem na lewobrzeżu Wisły, pomiędzy Czernichowem a Piekarami oraz w okolicach Bieżanowa [Żurowski, 1923, s. 91; 1933, s. 159] i pod Olkuszem. Zajmował się terenem samego Krakowa w rejonie Kopca Krakusa, przy Collegium Maius [Żurowski 1923, s. 87, 92] oraz na Wzgórzu św. Bronisławy [op. cit., s. 92; Czapkiewicz, 1923]. Systematycznie weryfikował informacje o znaleziskach z dolin: Raby (np. grodzisko w Chełmie), Dunajca (np. grodzisko w Marcinkowicach) [Żurowski, a, s ], Skawy (pomiędzy Zatorem a Suchą), Soły (w okolicach Żywca) [Sprawozdania z posiedzeń..., 1927, s. IX X] 5 i Wisły (w Dolanach, Morsku, Witowie oraz okolicach Sandomierza pomiędzy Winiarami a Zawichostem [Żurowski, a, s. 334]). W 1923 r. Żurowski prowadził także planowe badania wykopaliskowe w Książnicach Wielkich, w Przezwodach, pow. Sandomierz, Giebułtowie pod Krakowem, Majkowicach, pow. Miechów oraz w Jaksicach, pow. Pińczów [Żurowski, a, s ]. Doprowadził także do przekazania przez osoby prywatne muzeom krakowskim (Archeologicznemu PAU i Narodowemu), m.in. zabytków z grobów w Giebułtowie, Jaksicach i Jakuszowicach [Żurowski, a, s. 332]. W 1925 r. Żurowski rozpoczął akcję inwentaryzacji grodzisk doliny Dunajca (m.in. Zawada Lanckorońska, pow. Brzesko oraz Naszacowice, pow. Nowy Sącz) i zapoczątkował administracyjną opiekę nad nimi [Żurowski, 1929a, s. 219]. W kolejnych latach weryfikacja pozwoliła na określenie stanu znanych i zlokalizowanie wielu nowych stanowisk [Żurowski, 1929a, s. 222]. Z czasem akcję przejął Leńczyk [por. Sprawozdania 1934, s. 148; Leńczyk, 1932; 1934a; 1934b; 1935; Tyniec, 2010]. 5 Kontynuacja prac nad warowniami Ziemi Krakowskiej prowadzonymi przed I. wojna światową przez Demetrykiewicza i Mariana Wawrzenieckiego. 108

4 109 Także w 1925 r. Żurowski podjął wieloletnią akcję badawczą neolitycznych stanowisk w rejonie Sandomierza, głównie w Złotej [Żurowski 1929a, s ; 1929b; 1930; 1932, s. 118 i n.]. W roku 1926 Żurowski rozpoczął wizytacje grodzisk w województwie śląskim. Ta wieloletnia akcja badawcza zakończyła się publikacjami, w tym atlasem grodzisk [Żurowski 1929a, s ; 1934b; Żurowski, Jakimowicz, Bąk, 1939]. Intensyfikacja działań na terenie województwa śląskiego skłoniła konserwatora do delegowania tam Reymana [Żurowski, 1935, s. 287; Reyman, 1935]. Żurowski jako konserwator działał także (zgodnie z zasadą prac wg kompetencji naukowych) poza wyznaczonym mu okręgiem. Od roku 1923 interweniował w okolicach Sandomierza (w okręgu kieleckim), gdzie przeprowadził badania wykopaliskowe [Żurowski, a, s ]. Obowiązki konserwatora na terenie kielecczyzny, w zastępstwie chorego Stefana Krukowskiego, spełniał także w latach następnych [Żurowski, 1929a, s. 215 przypis 2]. Warto wspomnieć, że badacze ci wspomagali się w działalności terenowej prowadzili prace inwentaryzacyjno-poszukiwawcze w rejonie Wzgórza św. Bronisławy w Krakowie [Żurowski, 1925a, s. 27; 1929a, s ] czy weryfikację odkrycia 6.&'067# &$ + %3,8 koło dworca towarowego w Krakowie [Żurowski 1929a, s ]. Żurowski zasłużył się także w ratowaniu kopalni krzemienia w Krzemionkach Opatowskich, gdzie w latach przeprowadził badania wykopaliskowe [Żurowski, 1929a, s , 224]. W roku 1926, z upoważnienia Kierownictwa PGKZP, Żurowski prowadził poszukiwania terenowe na terenie województwa lwowskiego, a także weryfikację zgromadzonych tam materiałów zabytkowych [Żu- Ryc. 1. Klepsydra Józefa Żurowskiego (zbiory: Archiwum MAK) rowski 1929a, s ]. Zaś konserwator lwowski, B. Janusz, wspo- Fig. 1. Tombstone of Józef Żurowski (collection of the archive of MAK) magał go wcześniej przy finalizacji kwestii ochrony jaskiń ojcowskich. Żurowski jako konserwator podejmował zadania wynikające ze zgłoszeń i zagrożenia obiektów zabytkowych na wyznaczonym terenie działalności, nie przeszkadzało mu to w realizacji prac terenowych i gabinetowych związanych z jego rozległymi zainteresowaniami badawczymi. Opracowania materiałów prowadzone były niemal równolegle z ich pozyskiwaniem, a ich publikacje do tej pory są aktualne. Żurowski prowadził szeroko zakrojoną akcję popularyzacji archeologii. Wygłaszał wykłady na kursach wakacyjnych: geograficznych i dla nauczycieli szkół powszechnych, a także referaty

5 110 popularnonaukowe [Żurowski, 1923, s. 89; a, s. 332; 1929a, s. 222, 227; 1935, s. 286, 291]. Prowadził także weryfikację, inwentaryzację i opracowanie znalezisk prahistorycznych znajdujących się w zbiorach prywatnych [Żurowski, b]. Nie należy zapominać, że przez cały czas Żurowski wspierał Demetrykiewicza w reorganizacji zbiorów Muzeum Archeologicznego PAU; zinwentaryzował i opisał zbiór archeologiczny krakowskiego Muzeum Etnograficznego [Żurowski, 1921a]; rozpoczął także porządkowanie takiego zbioru w Muzeum Narodowym w Krakowie. Śmierć Żurowskiego zaskoczyła wszystkich, ale pozostawił godnych kontynuatorów swojej pracy Szczególny to dowód Jego niebywałych zdolności dydaktycznych i organizacyjnych. LITERATURA 1999 Urzędowa opieka nad zabytkami archeologicznymi pod zaborami i w Polsce niepodległej do roku 1928 // Tadeusz Roman Żurowski i konserwatorstwo archeologiczne w Polsce XX wieku (red. Z. Kobyliński, J. Wysocki). Warszawa. S Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych w Zachodniej Małopolsce // WA. T. 8. S Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych za lata // WA. T. 10. S W sprawie gruntownej reformy i nowego urządzenia instytucji publicznych przeznaczonych do badań naukowych nad wykopaliskami archeologicznymi w Polsce, jakoteż dla umiejętnej ich ochrony // WA. T. 5. S Znaczenie naukowe jaskiń polskich. Kraków Józef Żurowski ( ) // Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Historycznego (red. J. Dybiec). Kraków. S Ś. p. Józef Żurowski // Wiadomości numizmatyczno-archeologiczne. T. 17 (rocznik 1935). S I-sze sprawozdanie z badań nad Kopcem Krakusa. Kraków II-gie sprawozdanie z badań nad Kopcem Krakusa. Kraków Wyniki badań wykopaliskowych na Kopcu Krakusa w Krakowie // Slavia Antiqua. T. 12. S Sprawozdanie z inwentaryzacji i planowania grodzisk w okolicy Krakowa // Sprawozdania PAU. T. 37/9. S a Drugie sprawozdanie z inwentaryzacji i planowania grodzisk w woj. krakowskim w 1933 r. // Sprawozdania PAU. T. 39/3. S b Grodziska i zamczyska w woj. krakowskim // ZOW. T. 9. S , mapa Trzecie sprawozdanie z badań archeologicznych w woj. krakowskim w r // Sprawozdania PAU. T. 40/9. S ! 1920 Sprawozdanie z działalności Prezydjum Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków " Przedhistorycznych w r // WA. T. 5. S O organizację archeologii przedhistorycznej w Polsce (Memorjał Polskiej Akademji Umiejętności w Krakowie wniesiony do Ministerstwa W. R. i O. P. // WA. T. 5. S

6 Wkład ośrodka krakowskiego w badaniach nad prehistoria ziem polskich // ZOW. T. 19. S Zarys historii badań archeologicznych w Małopolsce. Kraków Sprawozdanie z badań archeologicznych na Górnym Śląsku przeprowadzonych w sierpniu 1928 roku // WA. T. 13. S Sprawozdania z posiedzeń Komisji odbytych od r // Materjały Prehistoryczne. T. 1. S Sprawozdanie z II Konferencji konserwatorów okręgowych odbytej w Poznaniu w dn marca 1922 r. // WA. T. 7. S Sprawozdanie z III Konferencji konserwatorów okręgowych odbytej w Warszawie w dn. 24 i 25 czerwca 1922 r. // WA. T. 7. S Sprawozdanie z IV Konferencji konserwatorów okręgowych odbytej w Krakowie w dn listopada 1922 r. // WA. T. 8. S Rozwój prehistorii polskiej w okresie 20-lecia międzywojennego. Część I: , Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Archeologiczna 23. Poznań Archeolog, Gabriel Leńczyk // Gabriel Leńczyk. Wspomnienia. Husów. S , a Włodzimierz Demetrykiewicz ( ) pierwszy prehistoryk z Krakowa // MA. T. 38. S b Niepublikowany rękopis Włodzimierza Demetrykiewicza z 1918 roku // MA. T. 38. S " 2007 Stan badań nad grodem właściwym w Stradowie // Zoll-Adamikowa H., Szmoniewski B. Sz., Tyniec-Kępińska A. Wołoszyn M., Stradów. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. T. 1. Polskie Badania Archeologiczne 36. Warszawa. 1921a Wykopaliska przedhistoryczne w krakowskiem muzeum etnograficznem // WA. T. 6. S ryc. 1921b Sprawozdanie Urzędu Konserwatorskiego na okręg krakowski // WA. T. 6. S Skarb z Żydowa // WA. T. 6. S Sprawozdanie z działalności państw. konserwatora zabytków przedhistorycznych na okręg zachodnio-małopolski w r // WA. T. 8. S a Sprawozdanie z działalności państw. konserwatora zabytków przedhistorycznych okręgu zachodnio-małopolskiego za r // WA. T. 9. S b Wykopaliska z cmentarzysk ciałopalnych (halsztackich) Kwaczały i Jankowic pow. chrzanowskiego w zbiorach prywatnych // WA. T. 9. S a O dotychczasowym stanie badań przedhistorycznych okolicy Krakowa, o ich postępie w latach ostatnich i o planie na przyszłość // Wiadomości numizmatyczno-archeologiczne. T S b Odkrycie przedhistorycznego cmentarzyska w Prokocimiu pod Krakowem // Ilustrowany Kuryer Codzienny. Kraków. 245 (7. IX). S Skarby halsztackiego okresu z doliny Dunajca // Prace i Materjały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne. T. 4. S

7 1929a Sprawozdanie z działalności Państw. Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych Okręgu Zachodnio Małopolskiego i Śląskiego za lata // WA. T. 10. S b Z badań archeologicznych w Złotej koło Sandomierza w latach 1927 i 1928 // ZOW. T. 4/1. S c Nowe odkrycia archeologiczne w Sandomierskiem // ZOW. T. 4/2. S Największe badania archeologiczne w Polsce // Kalendarz Ilustrowany Kuryer Codzienny. Kraków. S Pierwsze ślady kultury pucharów dzwonowatych w Polsce // WA. T. 11. S a Czem może być Kopiec Krakusa i jak należy go badać? Kraków. 1934b Stan badań prehistorycznych w wojew. Śląskiem // Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach. Т Sprawozdanie z działalności konserwatora zabytków przedhistorycznych okręgu zach.-małopolskiego i śląskiego za lata 1927 i 1928 // WA. T. 13. S Atlas grodzisk i zamczysk śląskich, zeszyt I wraz z 25 tablicami, objaśnieniami i badaniami toponomastycznymi. Kraków. JOSEPH ŻUROWSKI ( ), ARCHAEOLOGIST AND PROTECTOR OF MONUMENTS OF KRAKOW Anna TYNIEC Writing about Joseph Żurowski relates to a large extent the situation of Kraków archaeology and archaeological conservation during the interwar period. He studied at the Jagiellonian University in Kraków and Vienna. He worked in the Archaeological Museum of Polish Academy of Sciences and the Institute of Prehistoric Archaeology at the Jagiellonian University. In 1922 he became a doctor of prehistoric archeology; in 1928 J. Żurowski habilitated at the Jagiellonian University. In the years he served in the Austrian army; from 1921 to 1923 did his military service in the Polish Army. In 1920 he was Protector of Monuments at the District Prehistoric Krakow. He was welleducated prehistorian, archeology theoretician, a prominent field scholar, also had an incredible organizational skills. He was an educator and a role model for many younger archaeologists. He also don t neglect popularization of archeology. 112