Narzędzia Informatyki. Aspekty etyczno-prawne związane z wytwarzaniem i użytkowaniem oprogramowania

Transkrypt

1 Narzędzia Informatyki Aspekty etyczno-prawne związane z wytwarzaniem i użytkowaniem oprogramowania 14 listopada 2016

2 Prawo autorskie W Polsce terminem tym określa się ogół praw przysługujących autorowi dzieła, w szczególności, przepisy upoważniające autora do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści Prawo autorskie określa Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83) Według Ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

3 Prawo autorskie W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); plastyczne; fotograficzne; lutnicze; wzornictwa przemysłowego; architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;

4 Prawo autorskie Ustawa wyróżnia: autorskie prawa osobiste autorskie prawa majątkowe

5 Autorskie prawa osobiste są prawami ojcostwa utworu i obejmują przede wszystkim prawo autora do wiązania z dziełem jego nazwiska prawo to nigdy nie wygasa, nie można się go zrzec ani przenieść na inną osobę prawnie dopuszczalne jest zobowiązanie się twórcy w umowie do niewykonywania autorskiego prawa osobistego (prawa do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem)

6 Autorskie prawa majątkowe monopol praw majątkowych na rzecz autora utworu albo w określonych przypadkach wydawcy lub producenta zasadą w prawie autorskim jest, iż z utworu może korzystać lub nim rozporządzać tylko osoba uprawniona - twórca lub osoba, która nabyła określone prawa majątkowe

7 Program komputerowy Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie zawiera definicji programu komputerowego Wg polskiego prawa program komputerowy zalicza się do: utworów wyrażonych słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej

8 Program komputerowy W amerykańskim systemie prawnym program komputerowy posiada odniesienie do dziedziny informatycznej. Występuje jako: zestaw instrukcji (rozkazów) przeznaczonych do użycia bezpośrednio, lub pośrednio w komputerze w celu osiągnięcia określonego rezultatu Rosyjski system prawny w swojej definicji programu obejmuje także: dane przeznaczone dla komputera oraz przedstawienia audiowizualne generowane przez program

9 Według Encyklopedii PWN oprogramowanie (ang. software) to ogół programów, w które wyposażony jest system komputerowy; Rozróżnia się Oprogramowanie oprogramowanie podstawowe (m.in. system operacyjny, translatory, graficzny interfejs użytkownika) oraz oprogramowanie użytkowe (aplikacyjne), służące do wykonywania określonych, złożonych zadań, np. oprogramowanie statystyczne.

10 Oprogramowanie Według Wikipedii Oprogramowanie to całość informacji w postaci zestawu instrukcji, zaimplementowanych interfejsów i zintegrowanych danych przeznaczonych dla komputera do realizacji wyznaczonych celów. Oprogramowanie jest synonimem terminów program komputerowy oraz aplikacja, przy czym stosuje się go zazwyczaj do określania większych programów oraz ich zbiorów.

11 Oprogramowanie Ogólnie zatem, oprogramowanie składa się z: programów, dokumentacji, grafiki, dźwięków, wszelkich innych danych potrzebnych programom do działania (np. pliki konfiguracyjne, klucze szyfrujące). Oprogramowanie jako przejaw twórczości jest chronione prawem autorskim Warunki korzystania z oprogramowania określane są w licencji

12 Licencjonowanie oprogramowania Obecnie najpopularniejszym sposobem dystrybucji oprogramowania jest jego licencjonowanie Klient kupując program nie staje się jego właścicielem. Twórca lub dystrybutor programu udziela mu jedynie licencji na jego używanie (podobnie jak w przypadku np. utworów muzycznych) Najczęściej licencja jest tekstem jednostronnie narzuconym przez producenta, który kupujący musi zaakceptować w całości, aby móc korzystać z oprogramowania

13 Trochę historii Do rewolucji mikrokomputerowej (lata 70te) Duże komputery typu mainframe Mała kompatybilność konfiguracji Programy wytwarzane dla firm, rządu i nauki Często własnymi siłami Mało firm stricte programistycznych

14 Trochę historii Druga połowa lat 70tych Powstają firmy programistyczne, np. Microsoft (1975) Masowa produkcja mikrokomputerów, np. Apple II ( ) Pierwszy arkusz kalkulacyjny VisiCalc 1979 IBM PC

15 Trochę historii Lata 80te i 90te Popularyzacja komputerów w firmach i domach Rozwój rynku gier Program łatwo skopiować - ukraść Różne podejścia firm do zabezpieczenia swoich interesów

16 Trochę historii Wiek XXI Stosowanie aktywacji na masową skalę - Windows XP r. Nowe platformy - PDA, telefony, tablety,... Centralizacja dystrybucji aplikacji - AppStore, Google Play Platformy gier - Steam

17 Licencjonowanie oprogramowania Licencja na oprogramowanie - umowa na korzystanie z utworu jakim jest aplikacja komputerowa, zawierana pomiędzy podmiotem, któremu przysługują majątkowe prawa autorskie do utworu, a osobą, która zamierza z danej aplikacji korzystać Użytkownicy komputerów najczęściej mogą spotykać się z licencją w odniesieniu do tzw. licencji użytkownika (EULA - End User License Agreement) czyli z zapisem definiującym warunki udzielenia licencji końcowemu użytkownikowi oprogramowania Licencje na oprogramowanie - są najczęściej bardzo restrykcyjne lecz większość użytkowników nie czyta ich w całości

18 Co zawiera licencja? Zwykle licencja zawiera: ograniczenie co do liczby komputerów, na których można zainstalować oprogramowanie ograniczenie co do liczby użytkowników, którzy mogą korzystać z oprogramowania ograniczenie co do czasu, przez który można używać oprogramowania klauzulę o wyłączonej odpowiedzialności producenta z tytułu używania oprogramowania przez licencjobiorcę, której znaczenie polega na braku jakiejkolwiek odpowiedzialności producentów oprogramowania za skutki błędów w programach

19 Licencje OEM Licencje OEM są specyficzną odmianą licencjonowania oprogramowania przeznaczoną dla producentów sprzętu komputerowego, bądź gotowych zestawów komputerowych (np. laptopów), którzy sami instalują oprogramowanie na sprzedawanych przez siebie komputerach, lub dołączają je do sprzedawanego sprzętu (np. nagrywarki CD/DVD, karty graficzne), z zastrzeżeniem, że owo oprogramowanie może być tylko z nim używane Licencje OEM są zwykle tańsze od typowych licencji na tzw. oprogramowanie pudełkowe

20 Klient NIE może Licencje OEM oddzielić oprogramowania OEM od sprzętu, z którym je zakupił oddzielnie używać oprogramowania OEM, oddzielnie sprzedać oprogramowania OEM, odsprzedać sprzętu bez dołączonego oprogramowania OEM W przypadku oprogramowania dołączonego do komputerów biurkowych i laptopów, wymiana jednego lub kilku komponentów komputera (np. płyty głównej) może spowodować utratę licencji

21 Sprzedaż praw majątkowych Możliwą, choć rzadziej spotykaną, formą sprzedaży oprogramowania jest sprzedaż praw majątkowych do programu. Ta forma sprzedaży spotykana się przy tworzeniu oprogramowania na zlecenie i każdy taki przypadek jest uregulowany osobną umową, w której twórca oprogramowania sprzedaje klientowi wszystkie prawa majątkowe do programu.

22 Patenty Ze sprzedażą oprogramowania mogą być także związane patenty. Właściciel patentu udziela klientowi licencji na używanie technologii objętej owym patentem Obecnie w Polsce obowiązuje Konwencja o patencie europejskim, która wyłącza programy komputerowe z możliwości udzielenia patentu Amerykańskie prawo zezwala na patentowanie oprogramowania

23 Domena publiczna Domena publiczna (ang. public domain) nie jest licencją. Jest to ogół twórczości, do której wygasły autorskie prawa majątkowe, i która jest przez to dostępna dla wszystkich, i do dowolnych zastosowań. Do domeny publicznej należą także dzieła, które od początku ich powstania nie były objęte tymi prawami (np. teksty ustaw, statystyki sportowe, formuły matematyczne).

24 Wybrane rodzaje licencji oprogramowania

25 Rodzaje licencji Ze względu na podejście do praw dawanych użytkownikom oprogramowania możemy podzielić sposoby licencjonowania na: model zamknięty (oprogramowanie własnościowe, prawnie zastrzeżone, zamknięte) model otwarty (wolne oprogramowanie, oprogramowanie o otwartym kodzie źródłowym) model mieszany

26 Opogramowanie własnościowe Tradycyjne podejście do produkcji i dystrybucji oprogramowania, w którym producent generuje swoje zyski ze sprzedaży licencji na używanie pojedynczych lub wielu kopii oprogramowania. Kategorie oprogramowania własnościowego: typowe oprogramowanie z licencją EULA oprogramowanie shareware/freeware/adware

27 EULA End User License Agreement Pojęcie EULA ( licencja użytkownika końcowego) oznacza standardowy typ licencji, na której jest dystrybuowane oprogramowanie własnościowe. Termin ten dotyczy zarówno licencji dla użytkowników indywidualnych, jak i korporacyjnych.

28 Przykładowa EULA Licencja systemu Microsoft Windows XP Professional zezwala na: instalowanie i używanie tylko 1 kopii systemu, używanie systemu na komputerze posiadającym maksymalnie 2 procesory, udostępnianie usług obsługi plików, drukowania, połączenia z Internetem, oraz dostępu zdalnego maksymalnie 10 komputerom lub innym urządzeniom, wykonanie tylko 1 kopii zapasowej nośnika z oprogramowaniem, jednorazowe bezpośrednie przekazanie (sprzedaż lub podarunek) produktu osobie trzeciej przez pierwotnego użytkownika. Windows%20XP_Professional_Polish_a675687b-f2e8-4c76-b d2135.pdf

29 Borland no-nonsense license agreement Stosowana przez firmę Borland w latach 90tych program należy traktować jak książkę - naraz może pracować tylko jedna osoba nie wolno w narzędziach programistycznych tworzyć produktów konkurencyjnych dla firmy Borland

30 Kontrowersyjne zapisy Electronic Frontier Foundation opublikowała dokument opisujący takie kontrowersyjne klauzule zawarte w licencjach: zakaz publicznego krytykowania produktu (McAfee VirusScan, Microsoft.NET), zgoda na monitorowanie użytkownika przez producenta oprogramowania (Windows XP, Windows Vista), zakaz używania produktu razem z produktami innych producentów (GAIN), automatyczna zgoda na wszystkie przyszłe wersje licencji (itunes)

31 Shareware Shareware nie jest licencją. Jest to metoda marketingowa powstała w latach 80-tych, polegająca na udostępnianiu programów użytkownikom, aby mogli je wypróbować przed zakupem. Zwyczajowo jednak określenie shareware używane jest jako jedna z kategorii oprogramowania własnościowego. Programy shareware są dostarczane tylko w wersji binarnej, bez ich kodu źródłowego.

32 Shareware Podstawową cechą oprogramowania shareware jest zezwolenie użytkownikom na dalsze rozpowszechnianie (redystrybucję) programu. Drugą podstawową cechą shareware jest umieszczanie w programach zachęt (sugestie lub żądania) do zakupu oprogramowania po wypróbowaniu. Każdy program shareware ma swoją osobną licencję, nie ma żadnego ogólnego typu licencji shareware.

33 Początkowo programy shareware były w pełni funkcjonalne. Obecnie producenci często dzielą produkt shareware na: darmową wersję podstawową (ang. basic) lub lekką (light) i płatną wersję pełną (full, retail), zwaną także zarejestrowaną (registered) albo profesjonalną (pro), wersje testowe (ang. trial), rzadziej nazywane wersjami demonstracyjnymi (demo). charakteryzujące się ograniczeniami działania, najczęściej czasowymi (np. 30 dni) lub określającymi maksymalną liczbę uruchomień. nagware, crippleware, etc. Shareware

34 Freeware (darmowe oprogramowanie) Określenie to początkowo było używane zamiennie z shareware, z czasem jego użycie ograniczono do darmowych programów nieograniczających czasowo używania. Freeware Freeware obejmuje także darmowe programy, które zabraniają redystrybucji lub ją ograniczają. Dodatkowo część programów freeware zezwala tylko na użytek niekomercyjny, a do użytku komercyjnego trzeba kupić pełną wersję.

35 Freeware Typowe programy rozprowadzane jako freeware, podobnie jak shareware, są udostępniane bez kodu źródłowego, a ich modyfikowanie jest zabronione. Freeware vs wolne oprogramowanie

36 Freeware Chociaż oprogramowanie freeware jest darmowe, to część jego twórców prosi: o dobrowolne wpłaty pieniędzy - donationware (ang. donation datek, dotacja) na konto twórcy, lub na konto jakiejś organizacji charytatywnej, o wysłanie do nich kartki pocztowej - cardware, beerware, catware, sisterware Inne nietypowe licencje pod hasłem otherware

37 Adware darmowe oprogramowanie wyświetlające użytkownikowi reklamy. Reklamy mogą być dla twórcy głównym źródłem dochodu. Niektórzy twórcy łączą adware z shareware, i za jednorazową opłatą oferują wersję bez reklam. Można też łączyć wiele w/w kategorii np. program pocztowy Eudora przez długi czas był oferowany w 3 wersjach: płatnej, bez reklam; darmowej, z reklamami; Adware darmowej, bez reklam, ale z ograniczoną funkcjonalnością.

38 Software as a Service Oprogramowanie sprzedawane na zasadzie subskrypcji Przykłady: Microsoft Office 365 Adobe Creative Cloud oprogramowanie typu edziennik dla szkół

39 Oprogramowanie własnościowe Podsumowując: terminy związane z shareware mogą się łączyć w przeróżnych kombinacjach, dlatego warto przeczytać licencję każdego programu i sprawdzić na co ona pozwala. Tym bardziej, że niektórzy producenci mylnie te pojęcia interpretują i np. określają swój program mianem shareware, mimo iż jego redystrybucja jest zabroniona.