ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca dostateczna Uczeo: Dział III. RÓŻNORODNOŚD ORGANIZMÓW (cd.) III.4. Królestwo roślin wyróżnia nasienne

Transkrypt

1 ocena dopuszczająca główne cechy określa podstawowe czynności życiowe rozpoznaje y zarodnikowe i nasienne określa środowisko występowania mchów i paprotników mchów i paprotników form życiowych nasiennych wyróżnia y nagonasienne i okrytonasienne obu grup organy y: korzeo, łodygę, liśd i kwiat określa podstawowe funkcje organów rozróżnia podstawowe systemy korzeniowe główne funkcje korzenia podstawowe funkcje łodygi rozpoznaje y o łodydze zielnej i zdrewniałej, nadziemnej i podziemnej określa podstawowe funkcje liścia budowę zewnętrzną liścia rozróżnia niektóre gatunki polskich drzew budowę kwiatu ocena ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca dostateczna Uczeo: Dział III. RÓŻNORODNOŚD ORGANIZMÓW (cd.) III.4. Królestwo wyróżnia Opisuje wyjaśnia biologiczne plechowce i fotosyntezę i znaczenie fotosyntezy charakterystyczne organowce oddychanie i oddychania cechy budowy wyjaśnia kryterium opisuje transport zielenic, brunatnic i glonów podziału na wody w ie krasnorostów występujących w zarodnikowe i porównuje cechy wykazuje, że glony różnych nasienne morfologiczne glonów żyjące na różnych środowiskach wyróżnia cechy i lądowych głębokościach mają plechowców i charakteryzuje różne barwniki znaczenie glonów organowców skrzypy i widłaki wykazuje, że wymienia wyróżnia wyjaśnia występowanie charakterystyczne plechowce i ochrony na lądzie wiąże się z cechy mchów i organowce paprotników obecnością tkanek paprotników dostrzega związek dostrzega tkanki glonów między budową współdziałanie liści, budujące organy występujących w anatomiczną i korzeni i łodyg w ne różnych tkanek funkcjonowaniu rozpoznaje okazy środowiskach ilustruje przykładami y różnorodnośd form i planuje nagonasiennych i znaczenie glonów funkcji korzeni doświadczenie okrytonasiennych badające wpływ przedstawia wyniki charakterystyczne między budową a warunków samodzielnej cechy mchów i pełnioną środowiska na obserwacji paprotników przez poszczególne kiełkowanie nasion rozpoznaje i tkanki strefy korzenia opisuje główne strefy budujące organy ilustruje korzenia ne przykładami wnioskuje, że rozpoznaje okazy różnorodnośd form i korzeo wydłuża się w funkcji łodyg strefie wzrostu nagonasiennych i, że po wyjaśnia, co okrytonasiennych obcięciu wierzchołka stanowi pęd y wyniki pędu a przestaje wyróżnia cechy samodzielnej rosnąd na długośd liścia obserwacji przystosowujące go rozpoznaje i między budową a do fotosyntezy opisuje główne strefy funkcjami tkanek rozpoznaje liście korzenia budujących liśd pojedyncze i złożone wnioskuje, że dostrzega zalety, że igły korzeo wydłuża się w wytwarzania strefie wzrostu kwiatostanów nagonasiennych są wyjaśnia, co wykazuje rolę liśdmi stanowi pęd y łagiewki pyłkowej wyróżnia cechy określa części funkcje liścia słupka, z których przystosowujące go powstają elementy elementów kwiatu do fotosyntezy owocu rozróżnia y rozpoznaje liście wykazuje wiatropylne i pojedyncze i złożone różnorodnośd owadopylne, że igły materiałów główne zapasowych w etapy rozwoju y nagonasiennych są nasionach rozpoznaje liśdmi podstawowe rodzaje ruchu owoców funkcje dostrzega skutki

2 określa, że słupek i pręciki są organami rozmnażania płciowego wyjaśnia, na czym polega zapylenie i zapłodnienie budowę nasienia warunki niezbędne do kiełkowania przedstawia zastosowanie w życiu wymienia podstawowe pierwiastki życia określa biologiczną rolę wody w życiu organizmów wymienia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach wymienia podstawowe składniki pokarmów: białka, cukry, tłuszcze, witaminy, sole mineralne wyjaśnia trzy główne funkcje składników rozsiewanych przez wiatr i zwierzęta dostrzega różnice między nasionami nagonasiennych i okrytonasiennych istotną rolę w przyrodzie pierwiastki wchodzące w skład związków chemicznych występujących w organizmach określa rolę białek, tłuszczów, cukrów i kwasów nukleinowych w organizmach wymienia pokarmy bogate w białka, cukry, tłuszcze planuje i przeprowadza doświadczenie sprawdzające obecnośd skrobi w elementów kwiatu rozróżnia y wiatropylne i owadopylne główne etapy rozwoju y rozpoznaje podstawowe rodzaje owoców rozsiewanych przez wiatr i zwierzęta dostrzega różnice między nasionami nagonasiennych i okrytonasiennych istotną rolę w przyrodzie podaje przystosowania owoców do rozsiewania przez wiatr i zwierzęta znaczenie wegetatywnego rozmnażania się wykazuje różnice między kwiatami i liśdmi nagonasiennych i okrytonasiennych nadmiernej eksploatacji zasobów nych Dział IV. ZWIĄZKI CHEMICZNE W ŻYCIU ORGANIZMÓW Określa biologiczną funkcję pierwiastków biogennych Określa jednostki składowe białek, tłuszczów, cukrów i kwasów nukleinowych analizuje pokarmy pod względem zawartości składników pokarmowych ocenia zdrowotne znaczenie błonnika, że należy ograniczad spożywanie pokarmów bogatych planuje i przeprowadza doświadczenie dokumentuje przebieg uzasadnia kluczową rolę enzymów w organizmach formułuje wnioski na podstawie stwierdzenie, że białka zwierzęce są pełnowartościowe

3 pokarmowych wyjaśnia główną rolę witamin i soli mineralnych uzasadnia systematycznego spożywania warzyw i owoców przedstawia znaczenie wody jako ważnego uzupełnienia pokarmów wymienia narządy wchodzące w skład różnych układów i funkcje układów ziemniaku podaje w tłuszcze zwierzęce przykłady pokarmów analizuje pokarmy bogatych w błonnik pod względem wymienia pokarmy zawartości bogate w witaminy A, C, B6, B12, D, kwas witamin i soli foliowy, a także w mineralnych magnez, żelazo,, że wapo najskuteczniejsze skutki niedoboru w działanie mają organizmie witamin i witaminy i sole soli mineralnych mineralne zawarte w pokarmach, a nie w tabletkach Dział V. BUDOWA I FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEK opisuje hierarchiczną budowę organizmów V.1. Organizm i lokalizuje tkanki w organizmie określa zależnośd budową a układów narządów uzasadnia współdziałania narządów i układów narządów we właściwym funkcjonowaniu organizmu określa rolę układu pokarmowego opisuje rolę zębów wyjaśnia przyczyny powstawania próchnicy zębów wyjaśnia, na czym polega trawienie wyjaśnia, dlaczego ludzie mają różne potrzeby pokarmowe, że potrzeby pokarmowe ludzi zależą od wieku, stanu zdrowia, trybu życia, aktywności fizycznej określa zawartośd składników pokarmowych w wybranych produktach spożywczych na podstawie analizy treści etykiet wyjaśnia pojęcie dieta zasady właściwego odżywiania się oblicza indeks rozróżnia i wskazuje na rysunku lub modelu narządy układu pokarmowego wyjaśnia rolę jamy ustnej, żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego i jelita grubego miejsce i produkty trawienia białek, węglowodanów i tłuszczów określa miejsce wchłaniania produktów trawienia i wskazuje je na rysunku, modelu stwierdza doświadczalnie trawienie skrobi w jamie ustnej określa zawartośd dodatków do żywności w wybranych produktach spożywczych na podstawie analizy V.2. Układ pokarmowy Wyjaśnia na czym polega trawienie pokarmów związek budowy odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną przez nie lokalizuje narządy układu pokarmowego na modelu lub schemacie wyjaśnia rolę ślinianek, trzustki i wątroby w procesie trawienia wykazuje wpływ na nasze zdrowie sposobu przechowywania i przygotowania żywności oblicza wartośd kaloryczną posiłku wyjaśnia wady i zalety diety wegetariaoskiej porównuje swój sposób odżywiania określa warunki, w jakich przebiega trawienie rolę enzymów trawiennych w procesie rozkładu pokarmów wady i zalety dodatków do żywności związek budowy odcinków przewodu pokarmowego z pełnioną przez nie

4 swojej masy ciała analizuje konsekwencje niewłaściwego odżywiania się przyczyny i skutki otyłości i niedowagi treści etykiet potrzebę czytania informacji na etykietach produktów spożywczych właściwie interpretuje BMI, dlaczego należy stosowad dietę zróżnicowaną pod względem składników pokarmowych się z właściwymi zasadami wymienia główne składniki krwi określa funkcję składników krwi elementy układu krwionośnego określa główne funkcje układu krwionośnego serca czynniki wpływające na pracę serca wykonuje pomiar tętna i ciśnienia krwi przyczyny chorób serca i układu krążenia wyjaśnia przyczyny nadciśnienia określa układ limfatyczny jako częśd układu krążenia definiuje pojęcie odpornośd organizmu drogi wnikania czynników chorobotwórczych do organizmu sposoby nabywania odporności czynniki wywołujące reakcje odpornościowe celowośd stosowania prowadzi obserwację mikroskopową preparatu trwałego krwi znaczenie krwiodawstwa porównuje naczynia krwionośne prowadzi obserwację mikroskopową tętnicy i żyły wyjaśnia, w jaki sposób pracuje serce badania wykonywane w diagnostyce chorób serca określa wpływ różnych czynników na pracę serca i układu krwionośnego wyjaśnia rolę prostych badao diagnostycznych w profilaktyce chorób układu krążenia elementy układu limfatycznego określa główne funkcje układu limfatycznego wyjaśnia funkcje płynu tkankowego i limfy różne reakcje organizmu na V.3. Układ krążenia i odpornościowy Wyróżnia grupy krwiwykonuje rysunek schematyczny dokumentujący wyniki obserwacji mikroskopowej ilustruje za pomocą schematu przepływ krwi w małym i dużym obiegu między budową naczyo krwionośnych a ich funkcjami zastawek w sercu wyjaśnia związek między pracą serca a tętnem i ciśnieniem między pracą serca a wysiłkiem fizycznym podaje objawy wybranych chorób serca i układu krążenia znaczenie badao profilaktycznych serca i krwi w diagnostyce chorób rozróżnia rodzaje odporności znaczenie przeszczepów w utrzymaniu życi wyjaśnia związek między trybem życia a właściwym funkcjonowaniem układu krążenia powiązania między krwią, limfą i płynem tkankowym między układem krwionośnym i limfatycznym wyjaśnia przykładowe reakcje odpornościowe wyjaśnia istotę konfliktu serologicznego wyjaśnia, na czym polega zgodnośd tkankowa

5 szczepieo przedstawia znaczenie procesu oddychania dla organizmu elementy układu oddechowego wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa zewnętrzna i wewnętrzna różnice w składzie powietrza wdychanego i wydychanego czynniki mające negatywny wpływ na układ oddechów dostrzega niebezpieczeostwa związane z paleniem papierosów uboczne produkty metabolizmu komórkowego narządy układu wydalniczego składniki moczu zdrowego podaje podstawowe zasady higieny układu wydalniczego podaje funkcje zasady korzystania z kąpieli słonecznych obecnośd czynników chorobotwórczych wyjaśnia działanie szczepionki i surowicy przeszczepiane narząd wyjaśnia rolę mięśni w mechanizmie wentylacji płuc na podstawie instrukcji zmiany tempa oddychania w czasie wysiłku fizycznego chorób układu oddechowego określa funkcje narządów układu wydalniczego składniki moczu zdrowego rozumie zachowania higieny układu wydalniczego elementy budowy na podstawie instrukcji reakcji na ciepło i zimno przykłady chorób dostrzega związek między nadmiernym opalaniem a rakiem V.4. Układ oddechowy i wydalniczy. Skóra Wyjaśnia istotę procesu oddychania funkcje narządów układu oddechowego dostrzega rolę nabłonka migawkowego wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej zewnętrznej i wewnętrznej wyjaśnia rolę hemoglobiny w transporcie tlenu czynniki mające wpływ na tempo oddychania podaje argumenty przeciw paleniu papierosów określa produkty metabolizmu cukrów, tłuszczów i białek składniki moczu zdrowego rozumie zachowania higieny układu wydalniczego elementy budowy na podstawie instrukcji reakcji na ciepło i zimno przykłady chorób dostrzega związek między nadmiernym opalaniem a rakiem wyjaśnia zmiany w ciśnieniu i objętości klatki piersiowej w czasie wdechu i wydechu dostrzega niezbędnośd próby kontrolnej wyjaśnia, dlaczego gruźlica jest chorobą społeczną charakteryzuje równowagę wodną w organizmie roli jako narządu wydzielniczego, czuciowego, regulacyjnego i ochronnego określa funkcje tworów naskórka interpretuje wyniki doświadczeo planuje wykazujące rozmieszczenie receptorów dotyku w skórze projektuje wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na tempo oddychania

6 wyjaśnia rolę układu nerwowego dokonuje podziału układu nerwowego na ośrodkowy i obwodowy wskazuje części mózgowia (mózg, móżdżek i rdzeo przedłużony) na rysunku lub modelu rodzaje odruchów odruchów warunkowych i bezwarunkowych czynniki wywołujące stres sposoby radzenia sobie ze stresem wskazuje gruczoły dokrewne na rysunku sylwetki wyjaśnia pojęcie hormon przyczyny cukrzycy i sposoby jej zapobiegania i wskazuje elementy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego na rysunku lub modelu rysunku elementy neuronu (akson, dendryty, ciało komórki) wskazuje kierunek przepływu impulsu nerwowego wzdłuż neuronu działania układu współczulnego i przywspółczulnego wyższych czynności nerwowych ochrony głowy przed urazami opisuje drogę impulsu w łuku odruchowym rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się działania stresu wyjaśnia, że uczenie się polega na powtarzaniu i zapamiętywaniu wiadomości i umiejętności współdziałanie układu dokrewnego i nerwowego na przykładzie reakcji na stres przedstawia rolę gruczołów dokrewnych w regulacji procesów życiowych antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu biologiczną rolę V.5. Układ nerwowy i dokrewny Wyjaśnia rolę dendrytu i aksonu wyjaśnia pojęcia: kora mózgowa, ośrodek korowy, istota szara, istota biała określa funkcje części mózgowia znaczenie obronne odruchów bezwarunkowych wskazuje różnice między odruchami bezwarunkowymi i warunkowymi wpływ wysypiania się na procesy uczenia się i zapamiętywania wyjaśnia pojęcie stres czynników wywołujących reakcję stresową podobieostwa i różnice w działaniu układu dokrewnego i nerwowego wyjaśnia nadrzędną rolę przysadki w regulacji hormonalnej jodowania soli kuchennej wykazuje, że budowa neuronu jest związana z jego wyjaśnia działanie synapsy porównuje działanie układu nerwowego współczulnego i przywspółczulnego wskazuje ośrodki korowe na modelu mózgu lub rysunku wykazuje różnice między gruczołami wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego (dokrewnymi) skutki niewłaściwego działania hormonów wyjaśnia związek między działalnością hormonalną gruczołów płciowych a zdolnością rozmnażania wykazuje, że budowa mózgu (silne pofałdowanie) jest związana z jego

7 wyróżnia rodzaje zmysłów lokalizuje receptory i narządy zmysłów określa przyczyny powstawania wad wzroku określa zasady higieny narządu wzroku dostrzega rolę ucha jako narządu słuchu i równowagi lokalizuje zmysł słuchu i równowagi higieny narządu słuchu główne elementy układu ruchu modelu główne części szkieletu modelu stawy rodzaje tkanki mięśniowej rządy zbudowane z różnych rodzajów tkanki mięśniowej aktywności fizycznej we właściwym funkcjonowaniu organizmu wie o szkodliwości środków dopingujących podaje sposoby zapobiegania wadom postawy różnych hormonów wyjaśnia, dlaczego bez konsultacji z lekarzem nie należy przyjmowad środków lub leków hormonalnych przeprowadza badające wrażliwośd komórek zmysłowych wymienia struktury tworzące zmysł wzroku drogę bodźca świetlnego wykazuje negatywny wpływ hałasu na zdrowie rozpoznaje tkankę chrzęstną i kostną na preparacie mikroskopowym kości określa funkcje szkieletu na schemacie budowę stawu rodzaje stawów ścięgien i więzadeł wskazuje współdziałanie mięśni i kości w ruchu określa czynniki wpływające na stan kości V.6. Narządy zmysłów i układ ruchu Przedstawia rolę zmysłów w odbiorze wrażeoi interpretuje wyniki doświadczeo gałki ocznej elementów oka wyjaśnia różnice między widzeniem z różnych odległości i w różnych warunkach świetlnych sposoby korygowania wad wzroku ucha przebieg fali dźwiękowej świadomie unika sytuacji uszkadzających słuch wskazuje wybrane kości na modelu szkieletu rozpoznaje tkankę chrzęstną i kostną na preparacie mikroskopowym narządów i struktur zbudowanych z tkanek kostnej i chrzęstnej dostrzega zależnośd między budową kości i jej doświadczenie wykazujące budowę chemiczną kości samodzielnie przeprowadza obserwacje mikroskopowe wyjaśnia na przykładach współdziałanie zmysłów rozumie ograniczenie wrażliwości zmysłów wyjaśnia działanie narządu równowagi dostrzega związek budowy tkanek z pełnionymi przez nie funkcjami samodzielnie wykonuje rysunki tkanek z obserwacji mikroskopowej rodzaje stawów, określając ich zakres ruchu porównuje budowę i sposób funkcjonowania różnych rodzajów tkanki mięśniowej określa czynniki mające wpływ na właściwy rozwój muskulatury ciała argumentuje szkodliwośd stosowania środków dopingujących samodzielnie planuje lokalizujące receptory zmysłu węchu i smaku badające właściwości narządu wzroku

8 wskazuje na rysunku narządy rozrodcze żeoskie rysunku narządy rozrodcze męskie narządów rozrodczych męskich i żeoskich wyjaśnia, co to jest zapłodnienie wyjaśnia, że konsekwencją stosunku płciowego może byd zapłodnienie (ciąża) ocenia wpływ czynników zewnętrznych na rozwój zarodka i płodu dokonuje podziału życia na okresy choroby przenoszone drogą płciową: kiłę, rzeżączkę, AIDS, zakażenie HPV podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową potrzebę wierności jednemu partnerowi w celu uniknięcia zarażenia HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą wymienia anatomiczne i fizjologiczne przemiany w ciele dziewczyny i chłopca w okresie dojrzewania plemnika i komórki jajowej opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety wskazuje dni płodne na wykresie zmian temperatury podczas cyklu miesiączkowego określa miejsce zapłodnienia objawy ciąży interpretuje zależnośd między postępowaniem kobiety w ciąży a prawidłowym rozwojem zarodka i płodu opisuje rozwój zarodkowy i płodowy łożyska w odżywianiu zarodka i płodu wyjaśnia, jakie są potrzeby na różnych etapach rozwoju cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania czynniki niezbędne do skurczu mięśnia rozpoznaje wady postawy różne formy aktywności fizycznej we właściwy sposób udziela pierwszej pomocy przy złamaniach i zwichnięciach V.7. Układ rozrodczy wykazuje różnice między plemnikiem i komórką jajową rolę gamet w procesie zapłodnienia wyjaśnia znaczenie świadomego macierzyostwa wyjaśnia, w jaki sposób powstają bliźnięta wyjaśnia proces powstawania zarodka z zygoty znaczenie higienicznego trybu życia kobiety w ciąży i potrzebę właściwego klimatu psychologicznego dla rozwoju płodu różnice między potrzebami i jego ograniczeniami w różnych fazach rozwoju osobniczego określa, jakie badanie może wykryd kiłę, rzeżączkę, obecnośd HIV i HPV wykazuje związek między zmianami w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców a produkcją hormonów uzasadnia znaczenie ogromnej liczby plemników w jednej porcji wyrzucanego nasienia podczas wytrysku zmiany hormonalne w czasie cyklu miesiączkowego wyjaśnia znaczenie wydzielania progesteronu w utrzymaniu ciąży rolę błon i wód płodowych w rozwoju płodu wykazuje przystosowania się dziecka do nowych warunków życia po porodzie ocenia indywidualne i społeczne skutki zakażenia HIV i HPV opisuje przebieg kiły, rzeżączki, AIDS

9 płciową objawy kiły, rzeżączki, AIDS rozumie pojęcia: choroba i zdrowie chorób zakaźnych i niezakaźnych zasady profilaktyki chorób zakaźnych rozumie znaczenie szczepieo czynniki sprzyjające rozwojowi nowotworów chorób nowotworowych możliwe przyczyny uzależnienia negatywny wpływ na zdrowie alkoholu, narkotyków, nadużywania leków wskazuje drogi zakażenia wie, że antybiotyki należy stosowad zgodnie z zaleceniami lekarza określa podstawowe zasady profilaktyki nowotworów wyjaśnia, co to jest uzależnienie ocenia, że leczenie uzależnieo jest trudne wie, gdzie w razie uzależnienia należy szukad pomocy lub rady Dział VI. ZDROWIE I CHOROBY podaje przykłady chorób wywoływanych przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce zabiegi niszczące mikroorganizmy chorobotwórcze wykonywania okresowych badao kontrolnych wyjaśnia działanie szczepionki analizuje informacje dołączone do leków definiuje pojęcie nowotwór etapy uzależnienia argumenty przeciw używaniu alkoholu i narkotyków definiuje pojęcia: zdrowie psychiczne, zdrowie fizyczne i zdrowie społeczne określa główne tendencje w zachorowalności na niektóre choroby między profilaktyką przeciwnowotworową a skutecznością leczenia nowotworów ocenia społeczne koszty leczenia uzależnieo ocenia indywidualne i społeczne skutki zakażenia