Spis treści. Ćwiczenie przeznaczone do rozwiązywania w oddzielnym zeszycie. Ćwiczenie ustne. Ćwiczenie nieco trudniejsze

Transkrypt

1

2

3 Spis treści Zdanie pojedyncze i części zdania. Powtórzenie... 4 Zdanie złożone... Rodzaje zdań złożonych współrzędnie... 8 Zdanie złożone podrzędnie... 3 Zdanie złożone z podrzędnym przydawkowym Zdanie złożone z podrzędnym dopełnieniowym Sprawdzian Zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym... 4 Zdania złożone z podrzędnym okolicznikowym miejsca, czasu i sposobu Zdania złożone z podrzędnym okolicznikowym przyczyny i celu Zdania złożone z podrzędnym okolicznikowym warunku i przyzwolenia... 5 Sprawdzian Zdanie złożone z podrzędnym podmiotowym Zdanie złożone z podrzędnym orzecznikowym Wypowiedzenie złożone z imiesłowowym równoważnikiem zdania Zdanie złożone. Ćwiczenia utrwalające Sprawdzian Wypowiedzenie wielokrotnie złożone Zdanie złożone i wypowiedzenie wielokrotnie złożone. Ćwiczenia utrwalające Mowa niezależna i zależna Ćwiczenie przeznaczone do rozwiązywania w oddzielnym zeszycie Ćwiczenie ustne Ćwiczenie nieco trudniejsze 3

4

5 Zdanie złożone Zdanie złożone to zdanie, w którym występuje więcej niż jedno orzeczenie. Rodzaje zdań złożonych Zdanie złożone podrzędnie zdanie złożone, w którym jedno ze zdań składowych (zdanie podrzędne) jest określeniem drugiego zdania składowego (zdania nadrzędnego). Nie wiedziałem, że przyjedziesz. (czego?) Uwaga. Zdanie podrzędne może znajdować się w środku zdania nadrzędnego. a Książka, którą mi dałeś, b jest świetna. a (która?) b Zdanie złożone współrzędnie zdanie złożone, w którym żadne ze zdań składowych nie określa drugiego. Usiądę na chwilę i odpocznę. Przecinek w zdaniu złożonym W zdaniu złożonym podrzędnie zdania składowe zawsze oddzielamy przecinkiem. Nie pamiętam, od kogo to dostałem. Wysiądź na przystanku, naprzeciw którego jest poczta. Kiedy wrócisz, zrobimy kolację. Uwaga. Zdanie podrzędne znajdujące się w środku zdania nadrzędnego oddzielamy dwoma przecinkami. Chłopiec, którego wczoraj poznałam, jest bardzo sympatyczny. W zdaniu złożonym współrzędnie: oddzielamy przecinkiem zdania składowe, które: nie są połączone spójnikiem są połączone spójnikami: a ale jednak lecz zatem toteż więc czyli nie oddzielamy przecinkiem zdań składowych połączonych spójnikami: i oraz lub albo bądź czy ani ni

6 . Zaznacz zdania złożone. Stoję w najwyższym punkcie tej góry, na szczycie Nanga Parbat (86 m). Nigdzie nie można wejść wyżej. Znajduję się w miejscu, które było moim marzeniem! Nie czuję jednak oszałamiającego szczęścia, ogromnej radości, wzniosłego uczucia zwycięstwa. W najmniejszym stopniu nie uświadamiam sobie znaczenia tej chwili. Jestem zupełnie wykończony, śmiertelnie zmęczony upadam na śnieg. Wkuwam automatycznie oskard*, jakbym przećwiczył to już wielokrotnie, w silnie zlodzony śnieg. Od 7 godzin byłem w drodze, każdy krok był walką, nieopisanym wysiłkiem woli. Jestem teraz zadowolony, że nie muszę wchodzić wyżej. Fragment książki Hermanna Buhla, który samotnie zdobył Nanga Parbat w 953 r. * oskard narzędzie składające się z drewnianego trzonka i ostrza, służące do odłupywania skał. Dopasuj zdania złożone podrzędnie do wykresów, wpisując w kółkach odpowiednie litery. Następnie podpisz rysunki mitologicznych stworów odpowiednimi nazwami. A) Kiedy dusze przybywały do krainy cieni, naprzeciw nim wybiegał Cerber. B) Tezeusz, kiedy szedł do labiryntu odszukać Minotaura, dostał od Ariadny kłębek nici. C) Gerion, który mógł od świtu do nocy walczyć bez zmęczenia, został pokonany przez Heraklesa. a b a b (jaki?) (kiedy?) (kiedy?)

7 3. a) Zaznacz zdania złożone podrzędnie. Pewien Anglik ciągle przegrywał pieniądze na wyścigach konnych. Kiedyś postanowił, że w końcu musi wygrać. Nie grał tak długo, aż uzbierał sześć tysięcy funtów. Po sześciu latach, sześciu miesiącach i sześciu dniach, w dzień Wielkiej Gonitwy w Londynie, wstał o szóstej rano i zjadł sześć grzanek. Później zamówił taksówkę, która miała numer Gdy przyjechał na hipodrom, dał taksówkarzowi sześć szylingów napiwku. Poszedł do szóstej kasy i postawił sześć tysięcy funtów na szóstego konia w szóstym biegu. Koń ten przybiegł oczywiście szósty. b) Sporządź wykresy zaznaczonych zdań. 4. Dopisz zdania podrzędne odpowiadające na podane pytania. Zrobimy to tak,... (jak?) Muszę się przyznać,... (do czego?) Zawsze,..., składam wizytę babci. (kiedy?) Sprawa,..., jest bardzo nieprzyjemna. (która?)..., nie mogę pójść na ten koncert. (z jakiego powodu?) 3

8 5. Postaw przecinki. Dopasuj zdania do wykresów w dymkach. W kółkach wpisz odpowiednie litery. A) Od kiedy jest ten przeciąg jakoś dziwnie się czuję. B) Proszę zadzwonić po strażników aby zrobili porządek z tym hałasem. C) Świat w którym ludzie nie potrafią się zrelaksować bardzo szybko ulega zagładzie. a b 6. Przekształć pary zdań pojedynczych w zdania złożone pasujące do podanych wykresów. Kąpałem się. Usłyszałem dzwonek do drzwi. (kiedy?) Dzisiaj zdałem ostatni egzamin. Jestem w dobrym nastroju. (z jakiego powodu?) Dostałem prezent od mamy. Bardzo mnie ucieszył. a (który?) b 7. Ułóż zdania pasujące do podanych wykresów. 4 (komu?) (jak?) (kiedy?)

9 8. Zaznacz zdania złożone współrzędnie. Ich liczba pomoże ci rozwiązać zagadkę. ZAGADKA Pewnego dnia król wezwał więźnia i pokazał mu dwoje drzwi do różnych pokojów. W każdym z pokojów mógł być tygrys lub dama. Więzień odzyska wolność, jeżeli wybierze pokój z damą. Pokój, w którym jest tygrys, oznacza dla więźnia pewną śmierć. Więzień zapytał króla, czy napisy na drzwiach są prawdziwe. Oba napisy są prawdziwe bądź oba są fałszywe. Wskazówka króla pomogła więźniowi ocalić życie. Które drzwi wybrał więzień? na podstawie R. Smullyan, Dama czy tygrys 9. Podane zdania złożone współrzędnie uzupełnij przecinkami. Wypisz kolejno pierwsze litery zdań, w których postawiłeś przecinek. Tomek pożyczy od kogoś samochód lub zamówi taksówkę. Ania chciała wczoraj z nim porozmawiać ale nie było go w szkole. Nie zadzwonił do mnie więc chyba nie pójdzie z nami na koncert. Wieczorem trochę poczytam albo posłucham muzyki. Anglicy wygrali mecz jednak nie awansowali do finału. Gram w toto-lotka już dziesięć lat a jeszcze nic nie wygrałem. Pojedziemy od razu do Marty czy najpierw zrobimy zakupy? Raz już wygrał taką sprawę czyli teraz też powinno mu się udać. Apteka naprzeciwko jest już zamknięta zatem pojadę do centrum. Mam już tego dosyć idę do domu.... wyraz utworzony przez przestawienie głosek lub sylab innego wyrazu, np. kara arka, masło słoma. 5

10 0. Popraw błędy interpunkcyjne. Przedstawiam wam osobę dzięki, której wszystko się udało. Był już bardzo spóźniony zadzwonił, więc po taksówkę. Długo zachodziłem w głowę skąd, on może to wiedzieć. Ludzie przy, których stałem gorąco, dyskutowali o meczu. To co, powiedziałeś mi wczoraj nie było przyjemne. Z jagód, które zebraliśmy zrobimy dżem.. Przeczytaj uważnie tekst. W wyznaczonych miejscach dopisz zdania składowe, tak aby sens zdań złożonych był zgodny z tekstem. Demostenes, najsłynniejszy mówca starożytnej Grecji, pochodził z biednej rodziny. Już w dzieciństwie postanowił zostać politykiem. W Atenach każdy polityk musiał biegle opanować sztukę przekonywania obywateli na zgromadzeniu ogólnym i w sądach. Tę sztukę publicznego przemawiania Grecy nazwali retoryką. Demostenes układał piękne i przekonujące mowy. Nie potrafił jednak ich wygłaszać. Miał słaby głos. W dodatku bardzo się jąkał. Tylko siła woli i morderczy trening pozwoliły mu przezwyciężyć te słabości. Codziennie rano udawał się nad morze. Tam, samotny, z kamykami w ustach, przekrzykiwał szum fal. Pierwszą mowę wygłosił dopiero po dziesięciu latach ćwiczeń. Przyniosła mu uznanie i sławę. Każdy ateński polityk musiał być dobrym mówcą, aby... Sztukę, która......, nazywamy retoryką. Demostenes chciał zostać dobrym mówcą, lecz... Wygłosił pierwszą mowę dopiero wtedy, gdy... Wytrwale dążył do celu i.... 6

11 . Przekształć zdania złożone w zdania pojedyncze. Czy znasz tych ludzi, którzy stoją przy bramie? Nie słyszałem, o co mnie pytałeś. Gdy się skończą lekcje, pójdziemy do Uli. Kasia zapytała, która jest godzina. 3. a) Zaznacz literą P zdania złożone podrzędnie, a literą W zdanie złożone współrzędnie. Wszystkie informacje wprowadzane do komputera są tłumaczone na kod binarny (dwójkowy). Kod ten składa się tylko z dwóch elementów, które oznaczono symbolami 0 i. Jedynce odpowiada przepływ prądu przez komórki pamięci komputera, zero zaś oznacza brak przepływu prądu. Kiedy na klawiaturze przyciskamy jakąś literę, komputer przetwarza to na ciąg składający się z impulsów i braku impulsów elektrycznych. Dla przykładu litera A jest zakodowana jako Na postać cyfrową komputer może przetwarzać nie tylko tekst, ale też obrazy i dźwięki. b) Sporządź notatkę z powyższego tekstu. Możesz używać równoważników zdań, zdań pojedynczych lub złożonych, a także schematów graficznych. 4. Uzasadnij tezę, że komputery są pożyteczne. Podaj kilka przykładów. Użyj zdań pojedynczych i złożonych (podrzędnie oraz współrzędnie). 7

12 Rodzaje zdań złożonych współrzędnie Rozróżniamy następujące rodzaje zdań złożonych współrzędnie: Zdanie łączne treści zdań składowych uzupełniają się wzajemnie; zdania składowe najczęściej są oddzielone przecinkiem (czyli są połączone bezspójnikowo) lub połączone spójnikami: i, oraz, ani. Wczoraj była okropna pogoda, cały dzień padał deszcz. Zdanie rozłączne treści zdań składowych dotyczą konieczności wyboru między tym, o czym informują zdania składowe; zdania składowe najczęściej są połączone spójnikami: albo, lub, bądź, czy. Pójdziemy do kina albo zagramy w karty. Zdanie przeciwstawne treści zdań składowych przeciwstawiają się sobie; zdania składowe najczęściej są połączone spójnikami: a, ale, lecz, jednak, natomiast. Przeczytałem to kilka razy, jednak nic z tego nie rozumiem. Zdanie wynikowe treść drugiego zdania składowego wynika z treści zdania pierwszego; zdania składowe najczęściej są połączone spójnikami: więc, toteż, zatem, dlatego. Była ładna pogoda, więc często chodziliśmy na plażę.. Uzupełnij zdania złożone współrzędnie spójnikami: ale, albo, i, więc. Jacek podróżował po świecie... opisywał poznane kraje. Jacek podróżował po świecie... zaszywał się w leśniczówce. Jacek podróżował po świecie,... nie był w Australii. Jacek podróżował po świecie,... rzadko go widywaliśmy. 8

13 . Dopasuj wykresy do podanych zdań złożonych współrzędnie. W odpowiednich miejscach wpisz cyfry. PROSTY PRZEPIS NA TO, JAK SIĘ UMÓWIĆ Z DZIEWCZYNĄ ) Możesz napisać do niej list, ale najlepiej zadzwoń. ) Ona cię nie widzi, więc od razu się przedstaw. 3) Nie bój się jej, rozmawiaj swobodnie. 4) Zaproś ją do kina albo zaproponuj wspólny spacer. 3. Wpisz odpowiednie spójniki, tak aby powstały zdania złożone współrzędnie pasujące do podanych wykresów. Chodźmy na plażę... zagrajmy w siatkówkę. Ścisz radio... załóż słuchawki. Jest zimno,... zostańmy w domu. Krótko spałem,... czuję się wypoczęty. 4. a) Zaznacz zdania złożone współrzędnie. Przesłuchałam już nową płytę De Mono, bardzo mi się podobała. Gdy będę w Londynie, na pewno pójdę na jakiś ciekawy koncert. Nie byłem na koncercie Stinga, ale kupiłem jego nową płytę. Ostatnio nie mam zbyt wiele czasu, toteż rzadko słucham muzyki. Czasami słucham starych dobrych przebojów z lat siedemdziesiątych. b) Sporządź wykresy zaznaczonych zdań. 9

14 5. Ze zdań podanych obok rysunków wybierz zdania złożone współrzędnie łączne. Wpisz w kółeczkach odpowiednie litery. A) Znowu jesteś nieuprzejma, już trzeci raz wystraszyłaś archeologów. B) Są przerażeni, zatem więcej tu nie wrócą. A) Bardzo się starałam, nie mogłam się jednak powstrzymać od śmiechu. B) Sami są sobie winni, ciągle łaskoczą mnie pędzelkami do odkurzania. A) Nie znam rosyjskiego ani francuskiego. B) Jestem przepracowany, więc muszę iść na urlop. 6. Podane zdania złożone podrzędnie przekształć w zdania złożone współrzędnie wynikowe. Użyj różnych spójników. Zapomniałem o bożym świecie, gdyż utknąłem w internecie. Chodził dzisiaj jak struty, bo zniszczył nowe buty. Ponieważ Zosia serce mi skradła, moja wolność na zawsze przepadła. 0

15 7. Dopisz zdania składowe, tak aby powstały zdania złożone pasujące do wykresów. Pamiętaj o przecinkach. Jutro spotkam się z Karoliną... Jutro spotkam się z Karoliną... Jutro spotkam się z Karoliną... Jutro spotkam się z Karoliną Uzupełnij poniższą wypowiedź odpowiednimi zdaniami składowymi i przecinkami. Szanowni goście, drodzy rodzice i nauczyciele, kochani uczniowie! Witamy was na wielkiej aukcji wiosennej, z której dochód jest przeznaczony na Fundusz Wspierania Rozwoju Motywacji do Nauki. Zgromadziliśmy tutaj wiele niezwykłych przedmiotów więc Oto nasze propozycje. Jeśli... to kupcie słynny długopis pana dyrektora. Trampki ze sprężynującymi podeszwami pomogą wam zdobyć medal na olimpiadzie lub Czy lubicie powieści z dreszczykiem? Kupcie dzienniczek jednego z naszych byłych uczniów a.... Ludzie bez fantazji inwestują swoje oszczędności na giełdzie wy jednak...

16 9. TEST A) Wojska filistyńskie wkroczyły na ziemie Izraela. B) Wśród najeźdźców był groźny olbrzym, którego nazywano Goliatem. C) Goliat wyzywał Izraelitów na pojedynek, lecz nikt nie odważył się stanąć z nim do walki. D) Pewnego razu do obozu wojsk Izraela przybył pasterz o imieniu Dawid. E) Kiedy usłyszał obraźliwe wyzwiska rzucane przez Goliata na Izraelitów i ich Boga, przyjął wyzwanie wielkoluda. F) Dawid był wątły i bardzo młody doświadczeni wojownicy nie wierzyli więc w jego zwycięstwo. G) Następnego dnia Dawid, uzbrojony tylko w procę, stanął przed olbrzymem. H) Zanim Goliat się spostrzegł, został powalony na ziemię jednym strzałem z procy. I) Dzięki zwycięstwu Dawida wojska Izraela pokonały armię filistyńską.. W zdaniu I w funkcji przydawki występują wyrazy: Dawida wojska Izraela filistyńską. Wyraz Dawid pełni funkcję podmiotu w zdaniu: D G I 3. Zdania złożone to zdania: A C G H 4. W zdaniu F brakuje przecinka. Należy go postawić przed wyrazem: i więc doświadczeni 5. Liczba zdań złożonych współrzędnie to: Wykres zdania E to: (jakie?) (kiedy?) 7. Zdanie złożone tego samego typu co Goliat był bardzo silny, jednak Dawid miał więcej sprytu to zdanie: B C F H 8. Niepoprawny związek frazeologiczny to: doznać porażki odnieść porażkę ponieść porażkę 9. Postacie, które występują w Starym Testamencie, to: Abel Izaak Łazarz Goliat

17

18 Zdania złożone z podrzędnym okolicznikowym przyczyny icelu Zdanie podrzędne okolicznikowe przyczyny pełni taką samą funkcję jak okolicznik przyczyny i odpowiada na jego pytania (dlaczego? z jakiego powodu?). Nie pójdę do kina, bo nie najlepiej się czuję. dlaczego? Zdanie podrzędne okolicznikowe celu pełni taką samą funkcję jak okolicznik celu iodpowiadanajegopytania(w jakim celu? po co?). Przyjdę do ciebie wcześniej, abyśmy mogli to omówić. w jakim celu? Uwaga. W zdaniu podrzędnym okolicznikowym celu w funkcji orzeczenia często występuje bezokolicznik. Pojadę w góry, żeby zapomnieć o tym wszystkim.. Dokończ zdania podrzędne okolicznikowe: przyczyny Inni chętnie ci pomogą, dlatego że.... Ponieważ..., nie mogę ci już wierzyć. Bardzo cię podziwiam, gdyż.... celu Musimy się pospieszyć, żeby.... Codziennie się gimnastykuję, by.... Kupiłem ci samochód, abyś

19 . a) Zapisz literę p przy zdaniach złożonych z podrzędnym okolicznikowym przyczyny, a literę c przy zdaniach złożonych z podrzędnym okolicznikowym celu. b) Dopasuj wykresy do odpowiednich zdań. W tym celu wpisz w kółkach ich pierwsze litery. w jakim celu? w jakim celu? 3. Zaznacz zdania złożone z podrzędnym okolicznikowym przyczyny. W zaznaczonych zdaniach podkreśl wyróżnione wyrazy, a dowiesz się, co znaczy łacińskie powiedzenie: ignorantia iuris nocet. Sędzia nie powołał biegłych, zatem możemy się jeszcze odwołać. Nieznajomość języka tubylców nie przeszkodziła mu w badaniach, gdyż znalazł świetnego tłumacza. Przestrzegaj przepisów, by nie popaść w konflikt z prawem. Nie mają prawa tak zrobić, ponieważ obowiązuje ich umowa. Nie przestrzegałeś zasad, toteż pretensje możesz mieć tylko do siebie. Nikt z nas na tym się nie zna, więc poradzimy się specjalisty. Nie piję coca-coli, bo ona mi szkodzi. 49

20 4. Podane zdania pojedyncze przekształć w: zdania złożone z podrzędnym okolicznikowym przyczyny Po powrocie z treningu Janusz zasnął ze zmęczenia. Na skutek fatalnego zagrania naszego obrońcy goście zdobyli bramkę tuż przed zakończeniem meczu. Z powodu kontuzji nie zagrałem w meczu finałowym. Zbyt prędko jadący samochód spowodował wypadek. zdania złożone z podrzędnym okolicznikowym celu Przed wyjazdem przyjdą się pożegnać. Na pamiątkę tych wydarzeń u zbiegu ulic postawiono wspaniały pomnik. Wpadłem do biblioteki po Krzyżaków. Wysłałem syna do sklepu po mleko. 5. Zaznacz spójniki wprowadzające zdania podrzędne okolicznikowe przyczyny. Zaznaczone spójniki znajdują się na plakatach do filmów wyreżyserowanych przez Andrzeja Wajdę. Pozostałe spójniki na plakatach do filmów Jerzego Hoffmana. 50

21 6. Podkreśl zdania podrzędne. Spośród nazwisk słynnych pisarzy wybierz autorów podanych aforyzmów. Ze wszystkich zwierząt tylko człowiek umie się śmiać, bo też ma najwięcej ku temu powodów.... Mężczyźni wymyślili pocałunek, aby ukochanej kobiecie wreszcie zamknąć usta.... Tak zachowuj się na pierwszej randce, by nie sposób było ci odmówić następnej.... Plotkarze marzą, by świat stał się jedną wielką dziurką od klucza.... Pieniądze są tylko środkiem, aby móc przestać myśleć o pieniądzach.... zdanie złożone z podrzędnym dopełnieniowym Włodzimierz Majakowski zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym sposobu Molier zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym czasu Wiktor Hugo zdanie złożone z podrzędnym przydawkowym Louis Aragon zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym celu Karel Čapek zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym przyczyny Ernest Hemingway 7. a) Ułóż hasła do przedstawionych reklam. Hasła reklamowe powinny być odpowiednimi zdaniami złożonymi z podrzędnym okolicznikowym przyczyny z podrzędnym okolicznikowym celu b) Na podstawie jednej z reklam napisz scenariusz reklamy telewizyjnej. 5