Redakcja i korekta Grażyna Jarzyna. Redakcja techniczna Czesław Rygielski. Redaktor prowadząca Monika Frąckowiak. Projekt okładki Lucyna Miller

Transkrypt

1

2

3

4

5 Poszczególne rozdziały opracowali: Ziemowit Bielak część pierwsza: rozdziały 1, 2, 3, 4, 5 (za wyjątkiem działu II pkt 3B: i, j), 6, 7, 8, 9, 10, 11; część druga: rozdziały 1, 2, 3, 6 (za wyjątkiem działu XIV pkt 5), 7, 8; część trzecia. Marcin Owsianka część pierwsza: rozdział 5 dział II pkt 3B: i, j; część druga: rozdziały 4, 5, 6 dział XIV pkt 5. Redakcja i korekta Grażyna Jarzyna Redakcja techniczna Czesław Rygielski Redaktor prowadząca Monika Frąckowiak Projekt okładki Lucyna Miller Copyright by Oficyna Wydawnicza BRANTA 2009 Copyright by Ziemowit Bielak 2009 Copyright by Marcin Owsianka 2009 ISBN Oficyna Wydawnicza BRANTA - Rok założenia Bydgoszcz, ul. Królowej Jadwigi 18 tel./fax (052) , (052) oficyna@branta.com.pl Wydanie I Ark. druk. 12,0 Druk ukończono w maju 2009 r. Skład i łamanie: LOGO Druk i oprawa:...

6 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów Wstęp Część pierwsza. ZAGADNIENIA OGÓLNE POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO Rozdział pierwszy. UWAGI WSTĘPNE I. Pojęcie egzekucji II. Odpowiedzialność karna dłużnika III. Rodzaje i sposoby egzekucji Rozdział drugi. PODMIOTY POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO I. Organy egzekucyjne Uwagi ogólne Komornik sądowy A. Uwagi ogólne B. Nadzór nad komornikiem a. uwagi ogólne b. nadzór judykacyjny c. nadzór administracyjny II. Uczestnicy postępowania egzekucyjnego Strony postępowania egzekucyjnego Inni uczestnicy postępowania egzekucyjnego A. Uwagi ogólne B. Kurator w postępowaniu egzekucyjnym C. Pełnomocnicy Rozdział trzeci. UWAGI OGÓLNE O CZYNNOŚCIACH EGZEKUCYJNYCH I. Obowiązki komornika związane z udzielaniem informacji i pouczeń II. Doręczenia Rozdział czwarty. PODSTAWA EGZEKUCJI I. Tytuł wykonawczy II. Tytuł egzekucyjny III. Klauzula wykonalności Uwagi ogólne Postępowanie w sprawie nadania klauzuli wykonalności A. Rygor natychmiastowej wykonalności a. uwagi ogólne b. nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności B. Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności

7 6 Spis treści 3. Klauzula wykonalności sytuacje szczególne A. Uwagi ogólne B. Klauzula wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika C. Zmiany podmiotowe wierzyciela lub dłużnika Rozdział piąty. WSZCZĘCIE ORAZ PRZEBIEG POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO I. Wniosek egzekucyjny II. Majątek dłużnika Uwagi ogólne Poszukiwanie majątku dłużnika przez wierzyciela Poszukiwanie majątku dłużnika przez komornika A. Uwagi ogólne B. Obowiązki uczestników postępowania egzekucyjnego i pozostałych podmiotów w zakresie udzielania wyjaśnień i informacji III. Zbieg egzekucji Rozdział szósty. OGRANICZENIA EGZEKUCJI I. Podmiotowe ograniczenia egzekucji Uwagi ogólne Podmioty zwolnione spod jurysdykcji krajowej w zakresie egzekucji Egzekucja przeciwko Skarbowi Państwa i NBP II. Przedmiotowe ograniczenia egzekucji Uwagi ogólne Ograniczenia egzekucji z ruchomości Ochrona wynagrodzenia za pracę Ochrona emerytury lub renty Ograniczenia egzekucji z rachunku bankowego Ograniczenia egzekucji inne Rozdział siódmy. ŚRODKI ZASKARŻENIA I. Szczególne środki zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym Skarga na czynności komornika Zarzuty przeciwko planowi podziału sumy uzyskanej z egzekucji Skarga na sporządzony przez zarządcę plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji przez zarząd przymusowy II. Zażalenie III. Nadzwyczajne środki zaskarżenia Skarga kasacyjna Skarga o wznowienie postępowania Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki Rozdział ósmy. POWÓDZTWA PRZECIWEGZEKUCYJNE I. Powództwo o zwolnienie od egzekucji II. Powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności Rozdział dziewiąty. ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO I WSTRZYMANIE CZYNNOŚCI I. Zawieszenie postępowania egzekucyjnego II. Wstrzymanie czynności

8 Spis treści 7 Rozdział dziesiąty. UMORZENIE POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO Rozdział jedenasty. KOSZTY EGZEKUCJI I. Uwagi ogólne II. Opłata stosunkowa III. Wydatki komornika IV. Koszty działania pełnomocnika V. Koszty działania uczestnika VI. Postanowienie komornika w przedmiocie kosztów postępowania Część druga. EGZEKUCJA ŚWIADCZEŃ PIENIĘŻNYCH Rozdział pierwszy. EGZEKUCJA Z RUCHOMOŚCI I. Przedmiot egzekucji II. Właściwość komornika III. Wniosek egzekucyjny IV. Zajęcie ruchomości Uwagi ogólne Zajęcie sytuacje szczególne A. Zajęcie ruchomości pozostającej we władaniu dłużnika, wierzyciela lub osoby trzeciej B. Zajęcie ruchomości stanowiących przedmiot współwłasności V. Skutki zajęcia ruchomości VI. Dozór VII. Oszacowanie wartości ruchomości Oszacowanie wartości ruchomości przez komornika Oszacowanie wartości ruchomości przez biegłego VIII. Sprzedaż ruchomości Sprzedaż ruchomości bezpośrednio po zajęciu Sprzedaż z wolnej ręki Sprzedaż ruchomości przedsiębiorstwu handlowemu Sprzedaż komisowa Sprzedaż ruchomości w drodze licytacji publicznej Zajęcie i sprzedaż szczególnych rodzajów ruchomości Rozdział drugi. EGZEKUCJA Z WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ I. Właściwość komornika II. Wniosek egzekucyjny III. Zajęcie i przebieg egzekucji Rozdział trzeci. EGZEKUCJA Z RACHUNKÓW BANKOWYCH I. Właściwość komornika II. Wniosek egzekucyjny III. Zajęcie i przebieg egzekucji Rozdział czwarty. EGZEKUCJA Z INNYCH WIERZYTELNOŚCI I. Przedmiot egzekucji II. Właściwość komornika III. Wniosek egzekucyjny IV. Przebieg czynności egzekucyjnych związanych z zajęciem wierzytelności zwykłych

9 8 Spis treści V. Odrębności egzekucji z różnych rodzajów wierzytelności Egzekucja z wierzytelności, której zabezpieczenie jest ujawnione w księdze wieczystej lub w zbiorze dokumentów Egzekucja z wierzytelności zabezpieczonej poręczeniem lub zastawem A. Poręczenie B. Zastaw zwykły C. Zastaw rejestrowy D. Zajęcie Egzekucja z wierzytelności związanej z posiadaniem dokumentu Egzekucja z wierzytelności, której przedmiotem jest świadczenie ze zobowiązania przemiennego Egzekucja z wierzytelności, której przedmiotem jest świadczenie ze zobowiązania wzajemnego Egzekucja z wierzytelności o wydanie rzeczy ruchomej Egzekucja z wierzytelności o wydanie nieruchomości VI. Realizacja zajętej wierzytelności Spełnienie świadczenia przez dłużnika zajętej wierzytelności Sprzedaż wierzytelności Rozdział piąty. EGZEKUCJA Z INNYCH PRAW MAJĄTKOWYCH I. Uwagi ogólne II. Przedmiot egzekucji III. Właściwość komornika IV. Wniosek egzekucyjny V. Przebieg czynności egzekucyjnych Zajęcie Konsekwencje zajęcia innego prawa majątkowego VI. Zarząd VII. Skutki zajęcia prawa wchodzącego w skład majątku wspólnego VIII. Zakres przedmiotowy zajęcia IX. Opis i oszacowanie X. Egzekucja z praw własności przemysłowej XI. Egzekucja z praw dłużnika przysługujących mu na wypadek wystąpienia ze spółki cywilnej lub jej rozwiązania XII. Egzekucja z prawa dłużnika do żądania działu majątku XIII. Egzekucja z udziału albo prawa wspólnika z tytułu udziału w spółce prawa handlowego Klasyfikacja spółek prawa handlowego Podstawowe cechy spółek Egzekucja z praw wspólnika z tytułu udziału w spółce prawa handlowego XIV. Egzekucja z instrumentów finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku XV. Zaspokojenie wierzyciela z zajętego prawa Rozdział szósty. EGZEKUCJA Z NIERUCHOMOŚCI I. Przedmiot egzekucji II. Właściwość komornika III. Wniosek egzekucyjny

10 Spis treści 9 IV. Zajęcie oraz jego skutki Zajęcie Skutki zajęcia V. Zarząd VI. Opis i oszacowanie VII. Przejęcie nieruchomości przed pierwszą licytacją VIII. Licytacja Wyznaczenie terminu pierwszej licytacji Obwieszczenie o terminie licytacji Przebieg licytacji IX. Przejęcie nieruchomości lub wyznaczenie terminu drugiej licytacji Przejęcie nieruchomości po pierwszej licytacji Wyznaczenie terminu drugiej licytacji Przejęcie nieruchomości po drugiej licytacji X. Umorzenie egzekucji XI. Przybicie XII. Przysądzenie własności XIII. Wykreślenie w księdze wieczystej praw, które według planu podziału wygasły XIV. Odrębności egzekucji z nieruchomości Ułamkowa część nieruchomości Użytkowanie wieczyste Ograniczone prawa rzeczowe Uproszczona egzekucja z nieruchomości A. Przedmiot egzekucji B. Wniosek egzekucyjny C. Dozór D. Opis i oszacowanie E. Sprzedaż a. uwagi ogólne b. sprzedaż z wolnej ręki c. sprzedaż licytacyjna F. Przysądzenie własności G. Zmiana sposobu egzekucji Statek morski wpisany do rejestru okrętowego A. Przedmiot egzekucji B. Właściwość komornika C. Wniosek egzekucyjny D. Przebieg egzekucji a. zajęcie b. ogłoszenie o wszczęciu egzekucji c. obwieszczenie o licytacji E. Szczególne rodzaje egzekucji ze statków morskich a. egzekucja ze statków niewpisanych do rejestru okrętowego b. egzekucja ze statku zagranicznego znajdującego się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej Rozdział siódmy. PODZIAŁ SUMY UZYSKANEJ Z EGZEKUCJI Rozdział ósmy. WYJAWIENIE MAJĄTKU

11 10 Spis treści Część trzecia. WZORY PISM W POSTĘPOWANIU EGZEKUCYJNYM Wzór 1 skarga na czynności komornika z wnioskiem o zawieszenie postępowania Wzór 2 zarzuty przeciwko planowi podziału sumy uzyskanej z egzekucji z ruchomości Wzór 3 wniosek wierzyciela o zawieszenie postępowania egzekucyjnego Wzór 4 wniosek wierzyciela o umorzenie postępowania egzekucyjnego Wzór 5 wniosek dłużnika o umorzenie postępowania egzekucyjnego Wzór 6 wniosek o wszczęcie egzekucji z ruchomości Wzór 7 wniosek o zmianę dozorcy ruchomości Wzór 8 wniosek wierzyciela o wyznaczenie drugiej licytacji ruchomości Wzór 9 wniosek o przejęcie niesprzedanych ruchomości na własność Wzór 10 wniosek o wszczęcie egzekucji z wynagrodzenia za pracę Wzór 11 wniosek o wszczęcie egzekucji z rachunku bankowego Wzór 12 wniosek o wszczęcie egzekucji z innych wierzytelności Wzór 13 wniosek o wszczęcie egzekucji z innych praw majątkowych Wzór 14 wniosek o wszczęcie egzekucji z nieruchomości Wzór 15 wniosek o zmianę zarządcy nieruchomości Wzór 16 wniosek o opis i oszacowanie nieruchomości Wzór 17 skarga dłużnika na opis i oszacowanie nieruchomości Wzór 18 wniosek o wyznaczenie terminu drugiej licytacji nieruchomości Wzór 19 wniosek o przejęcie nieruchomości na własność po drugiej licytacji Wzór 20 wniosek o nakazanie dłużnikowi złożenia wykazu majątku Bibliografia Orzecznictwo

12 WYKAZ SKRÓTÓW AKTY PRAWNE k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny, Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm. k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm. k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm. k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, Dz.U. Nr 94, poz z późn. zm. k.m. ustawa z 18 września 2001 r. Kodeks morski, Dz.U. Nr 138, poz z późn. zm. u.k.s.e. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, tekst. jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz z późn. zm. u.z.rej. ustawa z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, Dz.U. Nr 149, poz CZASOPISMA I PUBLIKATORY Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego ZOSN Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego PE Problemy Egzekucji PES Problemy Egzekucji Sądowej PPE Przegląd Prawa Egzekucyjnego PS Przegląd Sądowy M. Prawn. Monitor Prawniczy INNE PIRP KRS Polska Izba Rzeczników Patentowych Krajowy Rejestr Sądowy

13

14 WSTĘP Zmiany stosunków społeczno-gospodarczych na przestrzeni ostatnich lat oraz intensyfikacja działalności instytucji finansowych implikują wzrost znaczenia przepisów prawa egzekucyjnego. Właściwa interpretacja rozwiązań ustawowych może zwiększyć efektywność działań wierzyciela, skierowanych na realizację roszczenia objętego tytułem wykonawczym. Celem publikacji jest omówienie najbardziej istotnych i najczęściej w praktyce występujących zagadnień egzekucji sądowej, zasygnalizowanie węzłowych problemów oraz wskazanie literatury i orzecznictwa Sądu Najwyższego. Autorzy założyli, że opracowanie ma stanowić zarys przepisów prawa egzekucyjnego, z którego mogą korzystać zarówno praktycy, jak i studenci studiów prawniczych, administracyjnych oraz aplikanci. Stan prawny na 1 marca 2009 roku.

15

16 Część pierwsza ZAGADNIENIA OGÓLNE POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO

17

18 Rozdział pierwszy UWAGI WSTĘPNE I. POJĘCIE EGZEKUCJI Egzekucja polega na zastosowaniu przez powołane do tego organy egzekucyjne przewidzianych prawem środków przymusu w celu uzyskania od dłużnika należnego wierzycielowi świadczenia ustalonego w odpowiednim akcie (tytule wykonawczym lub tytule egzekucyjnym) 1. uwagi ogólne II. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA DŁUŻNIKA Nadużycia w sferze obrotu gospodarczego należą do najczęstszych. Wyzbywanie się majątku przez dłużnika i zaspokajanie jednych wierzycieli kosztem innych przy niedoskonałościach polskiego prawa egzekucyjnego negatywnie wpływają na ład ekonomiczny. Dlatego też w pewnych sytuacjach ustawodawca przewidział możliwość pociągnięcia dłużnika do odpowiedzialności karnej. zakres Dłużnik, który w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli czyn wyrządził szkodę wielu wierzycielom, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Dłużnik, który w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wie- 1 A. Marciniak, Postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 2005, str. 18.

19 18 Część pierwsza. Zagadnienia ogólne postępowania egzekucyjnego rzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art. 300 k.k.). Dłużnik kilku wierzycieli, który udaremnia lub ogranicza zaspokojenie ich należności przez to, że tworzy w oparciu o przepisy prawa nową jednostkę gospodarczą i przenosi na nią składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Tej samej karze podlega ten, kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli, doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności. Dłużnik kilku wierzycieli, który w sposób lekkomyślny doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 301 k.k.). Dłużnik, który w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości nie mogąc zaspokoić wszystkich wierzycieli spłaca lub zabezpiecza tylko niektórych, czym działa na szkodę pozostałych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 302 k.k.). rodzaje III. RODZAJE I SPOSOBY EGZEKUCJI Wyróżnić można trzy rodzaje egzekucji sądowej: 1) egzekucję świadczeń pieniężnych (art k.p.c.); 2) egzekucję świadczeń niepieniężnych (art k.p.c.); 3) egzekucję w celu zniesienia współwłasności nieruchomości w drodze sprzedaży publicznej ( k.p.c.). sposoby Egzekucja świadczeń pieniężnych ze względu na sposób jej przeprowadzenia dzieli się na egzekucję: a) z ruchomości, b) z wynagrodzenia za pracę, c) z rachunków bankowych, d) z innych wierzytelności, e) z innych praw majątkowych, f) z nieruchomości, g) z ułamkowej części nieruchomości,

20 Rozdział pierwszy. Uwagi wstępne 19 h) z użytkowania wieczystego, i) uproszczoną z nieruchomości, j) ze statków morskich. szczególne rodzaje Rozróżnić można także szczególne rodzaje egzekucji, do których zalicza się egzekucję świadczeń alimentacyjnych oraz egzekucję z udziałem Skarbu Państwa, NBP i przedsiębiorców.

21 Rozdział drugi PODMIOTY POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO I. ORGANY EGZEKUCYJNE 1. Uwagi ogólne Organami egzekucyjnymi są sąd rejonowy i komornik. Czynności egzekucyjne wykonywane są przez komorników, a tylko niektóre czynności zastrzeżone są dla sądów. Przy egzekucji świadczeń pieniężnych prowadzonej w oparciu o przepisy art k.p.c., organem egzekucyjnym jest komornik. Przy egzekucji świadczeń pieniężnych, sąd rejonowy działa jako organ egzekucyjny przy egzekucji przez zarząd przymusowy (art art k.p.c.) i przy egzekucji przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art art k.p.c.). 2. Komornik sądowy A. Uwagi ogólne Komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym. Komornik działa na obszarze swojego rewiru komorniczego. W rewirze komorniczym może działać więcej niż jeden komornik. Czynności egzekucyjne w sprawach cywilnych wykonuje wyłącznie komornik, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w innych ustawach. Komornik wykonuje także inne czynności przekazane na podstawie odrębnych przepisów. Komornik pełni czynności osobiście, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach prawa. Komornikom powierza się w szczególności następujące zadania: a) wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń; b) wykonywanie innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów oraz tytułów egzekucyjnych, które zgodnie z odrębnymi prze-

22 Rozdział drugi. Podmioty postępowania egzekucyjnego 21 pisami podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej bez zaopatrywania ich w klauzulę wykonalności; c) sporządzanie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora. Komornik, poza zadaniami określonymi powyżej, ma prawo: a) doręczania zawiadomień sądowych, obwieszczeń, protestów i zażaleń oraz innych dokumentów za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty; b) na wniosek organizatora licytacji sprawowania urzędowego nadzoru nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami, z przybiciem najniższej lub najwyższej oferty. B. Nadzór nad komornikiem a) uwagi ogólne Procedura nadzoru nad komornikiem stanowi ważny sposób zapewnienia bezpieczeństwa podmiotów postępowania egzekucyjnego. Istnieją trzy rodzaje nadzoru: judykacyjny (sądu rejonowego i prezesa sądu rejonowego), administracyjny (prezesa sądu rejonowego i ministra sprawiedliwości) i samorządowy. Najważniejsze rodzaje nadzoru z punku wiedzenia ochrony praw wierzyciela to nadzór judykacyjny sądu rejonowego i nadzór administracyjny prezesa sądu rejonowego. uwagi ogólne b) nadzór judykacyjny Nadzór judykacyjny nad komornikiem należy do sądów rejonowych. Ma on podwójny charakter. Pierwszy zwany prewencyjnym, w wyniku którego sąd wydaje komornikowi zarządzenia zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji. Drugi natomiast represyjny, kiedy to sąd może działać, usuwając spostrzeżone uchybienia 2. inicjatywa Nadzór sądu rejonowego może mieć miejsce z urzędu, tzn. nieistotne jest, czy wniesiono skargę na czynności komornika: sąd wydaje stosowne zarządzenie, w sytuacji gdy spostrzeże uchybienie (np. uchyla czynność egzekucyjną) lub na wniosek strony, która w celu ochrony jej praw złożyła skargę na czynności komornika. 2 E. Wengerek, Kodeks Postępowania Cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Tom I, Warszawa 1994, str