Nowe dane o występowaniu Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) (Lepidoptera: Lasiocampidae) w południowo-wschodniej Polsce

Transkrypt

1 Acta entomologica silesiana Vol. 23 (online 012): 1 10 ISSN , ISSN (online) Bytom, August 31, 2015 Nowe dane o występowaniu Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) (Lepidoptera: Lasiocampidae) w południowo-wschodniej Polsce Jarosław Bury Markowa 1498, Markowa, jarekbury2@wp.pl ABSTRACT. New data on occurrence of Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) (Lepidoptera: Lasiocampidae) in south-eastern part of Poland. Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) has been reported from four new localities in south-eastern part of Poland. Preimaginal stages were observed on Prunus spinosa L., Rosa sp. and Pyrus sp. The species has been shown for the first time since nearly 40 years on the mountain zone of Poland. KEY WORDS: Eriogaster catax, Lepidoptera, Lasiocampidae, endangered species, new records, Natura 2000, south-eastern Poland, faunistics. WSTĘP Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) jest przedstawicielem rodziny barczatkowatych Lasiocampidae Harris 1841, zasiedlającym cieplejsze rejony Zachodniej Palearktyki. W Europie gatunek znany jest od północnej Hiszpanii, poprzez Francję, Belgię, Holandię, Niemcy, południową Polskę, Ukrainę i południową Rosję, aż po Ural, kraje środkowo i południowoeuropejskie - Czechy, Słowację, Węgry, Austrię, Szwajcarię, Włochy oraz kraje bałkańskie - Słowenię, Chorwację, Serbię, Bośnię i Hercegowinę, Czarnogórę, Macedonię, Rumunię, Bułgarię i Grecję (Dubatolov & Zolotuhin 1992, Karsholt & Razowski 1996, Jost et al. 2000, D Antoni 2003, Zolotuhin & Nieukerken 2013). W Azji notowany w tureckiej Anatolii (Koçak 2014). W Europie jak dotąd nie odnaleziony w Portugalii, na Wyspach Brytyjskich, w krajach skandynawskich, bałtyckich oraz na Białorusi (Freina & Witt 1987, Dubatolov & Zolotuhin 1992). Liczniejsze populacje stwierdzono dotychczas na terytorium Węgier, Słowacji oraz południowo-wschodnich Czech, i obszar ten traktuje się jako podstawową ostoję gatunku w skali całej Europy (Anonymous 2009). Poza tymi krajami w najbliższym sąsiedztwie Polski gatunek znany jest z terenu wschodniej Austrii, południowych Niemiec oraz centralnej części Rumunii (Freina & Witt, 1987, Ebert 1994, Bolz 1998, 2001, Drews & Wachlin 2003, Höttinger 2005). Dane z terytorium obecnej zachodniej Ukrainy (okolice Lwowa) wymagają potwierdzenia (Romaniszyn & Schille 1929). Na terytorium Polski E. catax znany jest od końca XIX wieku z zaledwie kilkunastu stanowisk, zlokalizowanych głównie w południowej części kraju. Pojedyncze stanowiska stwierdzono w centralnej i zachodniej Polsce. Większość znanych stanowisk została odkryta przed 1945 rokiem i obecnie ma jedynie historyczne znaczenie. Współcześnie E. catax znany jest z kilku stanowisk zlokalizowanych w obrębie Beskidu Wschodniego, Bieszczadów, Dolnego Śląska oraz Doliny Dolnej Wisły (Bielewicz 1973, Buszko & Nowacki 2000, Oleksa 2002, 2004, 2012, Buszko 2004). Nowe stanowiska odkryto w ciągu ostatnich lat na Dolnym Śląsku i przylegającej części Niziny Wielkopolsko- 1

2 Kujawskiej, lecz szczegółowe informacje o części z nich nie zostały dotychczas opublikowane (Kuźmiński et al. 2013). Informacje o obecności gatunku w Puszczy Białowieskiej wymagają potwierdzenia (Chrzanowski et al. 2013). BIOLOGIA Biologia E. catax jest stosunkowo dobrze poznana gatunek daje jedno pokolenie w roku, a motyle pojawiają się w okresie od początku września do końca października, w zależności od lokalizacji. Po odbyciu kopulacji mało mobilne samice składają jaja w złożach, liczących od ok. 50 do ok. 300 sztuk, na gałązkach roślin żywicielskich, maskując złoże warstwą włosków z odwłoka. W warunkach krajowych złoża odnajdywane są najczęściej na tarninie (Prunus spinosa L.) oraz znacznie rzadziej na głogach (Crataegus ssp.). Jaja zimują. Gąsienice I-go stadium larwalnego wylęgają się w kwietniu, co fenologicznie skorelowane jest z fazą w pełni wykształconego pąka kwiatowego u tarniny. Po wylęgu gąsienice wspólnie budują jedwabisty oprzęd, który stanowi osłonę przed drapieżnikami i ułatwia utrzymanie optymalnej ciepłoty ciała w warunkach chłodnej wiosny. We wczesnych stadiach rozwojowych gąsienice prowadzą gromadny tryb życia, przebywając na powierzchni oprzędu, w synchronizowany sposób, w mniejszych lub większych grupach, opuszczając go na czas żerowania. Dopiero gąsienice w przedostatnim stadium rozwojowym (L4) ostatecznie opuszczają oprzęd, by prowadzić samotny tryb życia. Koniec okresu żerowania dorosłych gąsienic (L5) przypada na koniec maja lub początek czerwca. Przepoczwarczenie następuje najczęściej w ściółce u podstawy roślin żywicielskich, lub w ich okolicy. W literaturze znane są doniesienia o żerowaniu dorastających gąsienic na wielu gatunkach drzew i krzewów, w tym na różnych gatunkach śliw (Prunus spp.), na gruszach (Pyrus spp.), dębach (Quercus spp.), brzozach (Betula spp.), wierzbach (Salix spp.), topolach (Populus spp.), wiązach (Ulmus spp.), berberysie (Berberis vulgaris L.), różach (Rosa spp.) oraz buku (Fagus sylvatica L.), lecz dotychczas nie zostało to potwierdzone obserwacjami w warunkach krajowych (Freina & Witt 1987, Palanca 1987, Pérez de-gregorio et al. 1992, Ebert 1994, Freina 1996, Buszko 1997, Bolz 1998, 2001, Jost et al. 2000, Oleksa 2002, 2004, 2012, Ruf et al. 2003, Höttinger 2005, Chrzanowski et al. 2013). E. catax cechuje się wąskimi preferencjami siedliskowymi. W Polsce gatunek występuje wyłącznie w ciepłolubnych siedliskach okrajkowych, takich jak zarośla tarniny i głogu, zlokalizowane na brzegach zadrzewień śródpolnych, lasów liściastych lub mieszanych, obrzeżach parków, na miedzach i przydrożach, na wzniesieniach, stromych stokach, brzegach wąwozów, czy też nasypach kolejowych (Buszko 2004, Oleksa 2004, 2012). Opis morfologiczny postaci dorosłych oraz stadiów preimaginalnych podają Buszko (1997, 2004) oraz Oleksa (2004, 2012). OCHRONA W związku z niewielką ilością znanych stanowisk i związanym z tym zagrożeniem wymarcia na terenie kraju E. catax wpisany został na Czerwoną Listę Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce z kategorią VU, ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z kategorią VU oraz wymieniony na Czerwonej Liście Zwierząt Karpat z kategorią VU 2

3 gatunek narażony na wyginięcie (Buszko i Nowacki 2002, Witkowski 2003, Oleksa 2004, Pawłowski 2011), a także objęty ochroną prawną (Dziennik Ustaw 2004). Ponadto gatunek ten na terytorium Unii Europejskiej chroniony jest Dyrektywą Siedliskową - załącznik II i IV (Council of Europe 1992, Anonymous 2009) oraz Konwencją Berneńską - załącznik II (Council of Europe 1979). Gatunek ten jest też wymieniony na Czerwonej Liście Światowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) z kategorią DD, obejmującą taksony o statusie trudnym do określenia, ze względu na niewystarczającą ilość danych (WCMC 1996). METODY Dane zebrane podczas obserwacji terenowych w latach przedstawiono poniżej. Owady obserwowano przyżyciowo w ich naturalnym siedlisku, obserwacje dokumentowano fotograficznie przy użyciu aparatów cyfrowych Nikon D70 i Nikon D700 oraz obiektywów AF-S Micro Nikkor 105 mm 1:2.8G ED i AF-S Nikkor mm 1: G ED. Nazwy regionów zoogeograficznych podano wg. KFP (Burakowski et al. 1986). Nazwy makro- i mezoregionów podano według Geografii regionalnej Polski (Kondracki 2002), przy każdym stanowisku podano również współrzędne UTM (Universal Transverse Mercator) siatka o bokach 10x10 km oraz współrzędne geograficzne w formacie DMS. Rozmieszczenie historycznych oraz nowo odkrytych stanowisk E. catax w Polsce przedstawiono na mapie (ryc. 5). WYNIKI Beskid Wschodni/Bieszczady - Beskidy Środkowe/Beskidy Lesiste - Beskid Niski/ Bieszczady Zachodnie: EV75 Łupków ʹ47ʺ N, 22 04ʹ06ʺ E, wielohektarowy obszar łąk porastających łagodny stok wzniesienia o wystawie południowej z zakrzaczeniami i zadrzewieniami, zlokalizowanymi głównie na zboczach centralnie położonego podmokłego obniżenia ( m n.p.m.). W dniu roku obserwowano kilka gąsienic w ostatnim stadium larwalnym (ryc. 1), na trawach u podstawy kęp tarniny (P. spinosa L.). Obserwacje udokumentowano fotograficznie (JB). Beskid Wschodni - Pogórze Środkowobeskidzkie - Pogórze Przemyskie: FV29 Pacław Sopotnik Paportno kilka lokalizacji ʹ50ʺ N, 22 41ʹ59ʺ E 456 m n. p. m., 49 36ʹ52ʺ N, 22 41ʹ49ʺ E 441 m n. p. m., 49 37ʹ05ʺ N, 22 41ʹ48ʺ E 431 m n. p. m. Wszystkie stanowiska zlokalizowane były na obszarze wielu hektarów podmokłych i suchych łąk położonych na południe i zachód od terenu wsi Pacław, aż po przysiółek Sopotnik i nieistniejącą wieś Paportno. Teren obfituje w liczne zakrzaczenia i zadrzewienia na niekoszonych fragmentach łąk, na miedzach i przydrożach oraz przy skrajach lasów. W dniu roku obserwowano kilkadziesiąt gąsienic w ostatnim stadium rozwojowym, głównie na krzewach tarniny (P. spinosa L.) oraz na trawach u podstawy krzewów. Kilka gąsienic obserwowano podczas żerowania na niezidentyfikowanym gatunku róży (Rosa sp.) (ryc. 3), a jedną na gruszy (Pyrus sp.) (ryc. 4). Na stanowisku tym gatunek występował sympatrycznie z E. lanestris (L., 1758), którego gąsienice również żerowały na tarninie (P. spinosa L.). Obserwacje udokumentowano fotograficznie (JB). FA20 Kalwaria Pacławska - dwie lokalizacje ʹ26ʺ N, 22 42ʹ05ʺ E przydrożne niskie zakrzaczenia położone pośród łąk i nieużytków na północ od wzgórza klasztornego 3

4 Bytom, August 31, 2015 Acta ent. siles. 23 (online 012) (400 m n.p.m.). W dniu roku T. Olbrycht obserwował kilka gąsienic żerujących na przydrożnych niskich krzewach tarniny (P. spinosa L.), obserwacje udokumentował fotograficznie (ryc. 2) ʹ23ʺ N, 22 41ʹ55ʺ E niskie zakrzaczenia śródpolne złożone głównie z tarniny (P. spinosa L.), położone pośród łąk i nieużytków na północ od wzgórza klasztornego (379 m n. p. m.). W dniu roku obserwowano kilka żerujących gąsienic (JB). Beskid Wschodni - Pogórze Środkowobeskidzkie - Pogórze Dynowskie: FA01 Babice ʹ03ʺ N, 22 29ʹ12ʺ E niskie zakrzaczenia położone pośród łąk, nieużytków i na obrzeżach młodych zagajników leśnych (285 m n. p. m.). W dniu roku obserwowano liczne gąsienice na oprzędach zlokalizowanych na niskich krzewach tarniny (P. spinosa L.). Ryc. 1. Gąsienica Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) wędrująca w niskich trawach przed przepoczwarczeniem Łupków, (fot. J. Bury). Fig. 1. Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) the caterpillar travelling in the low grasses before pupation Łupków, (photo J. Bury). DYSKUSJA E. catax jest bardzo rzadko notowanym w Polsce gatunkiem, znanym od końca XIX wieku, kiedy to został po raz pierwszy wykazany przez Schaittera (1870) w okolicach Rzeszowa. Od tego stwierdzenia do połowy XX wieku znany był na zaledwie kilku izolowanych stanowiskach, rozproszonych głównie w południowych i zachodnich regionach kraju: na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, w Beskidzie Zachodnim, w Bieszczadach, na Dolnym Śląsku, w Sudetach Zachodnich oraz Wyżynie Małopolskiej (Mańkowski 1892, Romaniszyn & Schille 1929, Scheffner 1927, Wolf , Jarisch 1942). Po roku 1945 gatunek wykazany został w sposób pewny na kolejnych pięciu stanowiskach zlokalizowanych ponownie na Dolnym Śląsku i w Bieszczadach 4

5 Acta ent. siles. 23 (online 012) Bytom, August 31, 2015 Ryc. 2. Gąsienica Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) żerująca na tarninie (Prunus spinosa L.) na stanowisku w Kalwarii Pacławskiej, (fot. T. Olbrycht). Fig. 2. Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) the caterpillar feeding on a blackthorn (Prunus spinosa L.) Kalwaria Pacławska, (photo T. Olbrycht). Ryc. 3. Gąsienica Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) żerująca na róży (Rosa sp.). Stanowisko w Pacławiu, (fot. J. Bury). Fig. 3. Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) the caterpillar feeding on a rose (Rosa sp.) Pacław, (photo J. Bury). 5

6 Acta ent. siles. 23 (online 012) Bytom, August 31, 2015 Ryc. 4. Gąsienica Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) żerująca na gruszy (Pyrus sp.). Stanowisko w Pacławiu, (fot. J. Bury). Fig. 4. Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) the caterpillar feeding on a pear (Pyrus sp.) Pacław, (photo J. Bury). Ryc. 5. Rozmieszczenie Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) na obszarze Polski. Czarne koła historyczne dane do roku Niebieskie koła dane z lat Czerwone koła nowe dane własne z woj. podkarpackiego. Fig. 5. Distribution of Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) on Polish territory. Black circles historical data up to Blue circles data from the years Red circles new data. 6

7 oraz po raz pierwszy w Beskidzie Wschodnim i ostatnio, w 2000 roku, w Dolinie Dolnej Wisły (Bielewicz 1973, Oleksa 2002). Dane o gatunku, pochodzące z inwentaryzacji dokonanej w latach na terenach Lasów Państwowych podaje Chrzanowski et al. (2013), ale wymagają one szczegółowego potwierdzenia, ze względu na nasuwające się wątpliwości co do sposobu ich pozyskania. Najnowsze, zawarte w niniejszej pracy, doniesienia potwierdzają obecność E. catax w południowo-wschodniej Polsce. Gatunek został stwierdzony na 4 nowych stanowiskach w obrębie 4 kwadratów UTM o siatce 10x10 km, zlokalizowanych na terenie Pogórza Przemyskiego (2 stanowiska), Pogórza Dynowskiego (1 stanowisko) oraz na pograniczu Bieszczadów Zachodnich i Beskidu Niskiego (1 stanowisko) - UTM: FA01, FA20, FV29, EV75 (ryc. 5.). Szczególnie warty podkreślenia jest fakt ponownego wykazania gatunku po niemal 40 latach braku danych na obszarze typowo górskim. Poprzednie dane o odnalezieniu E. catax w górach pochodziły sprzed 36 i ponad 60 lat i dotyczyły odpowiednio Bieszczadów Zachodnich i Gór Bystrzyckich (Bielewicz 1973, Wolf ). Nowe stanowisko zanotowane w okolicy Łupkowa EV75 zlokalizowane na północ od Przełęczy Łupkowskiej oraz na zachód od linii Bieszczadzkiej Kolei Leśnej Cisna - Łupków, a więc na ścisłym pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów Zachodnich, daje nadzieję na kolejne dane o gatunku z obu tych regionów. Na nowo odkrytych stanowiskach gatunek występował w typowych dla siebie ciepłolubnych siedliskach okrajkowych, takich jak zarośla tarniny (P. spinosa L.) i głogu (Crataegus sp.) rosnące samotnie lub na brzegach lasów lub zadrzewień, zlokalizowanych w obrębie dużych obszarów łąkowych lub nieużytków, na miedzach i przydrożach, o różnym, na ogół niewielkim, stopniu sukcesji zbiorowisk leśnych (Barabasz-Krasny & Sołtys-Lelek 2011). W trakcie obserwacji stadiów preimaginalnych w większości przypadków udało się ustalić rośliny żywicielskie gąsienic. Na jednym stanowisku udało się stwierdzić obecność kokonów z kilkudziesięcioma gąsienicami we wczesnych stadiach rozwojowych, żerującymi na podstawowej roślinie żywicielskiej - tarninie (P. spinosa L.), pozostałe gąsienice obserwowano w fazie samotnego żerowania na tarninie (P. spinosa L.), w dwóch przypadkach obserwowano pojedyncze gąsienice w trakcie żerowania na niezidentyfikowanym gatunku róży (Rosa sp.), a w jednym na gruszy (Pyrus sp.). Kilka gąsienic obserwowano w trakcie wędrówki przed przepoczwarczeniem, lub podczas przebywania pośród traw u podstawy niskich krzewów tarniny. Warto zaznaczyć, że wędrujące gąsienice na stanowisku w Łupkowie obserwowano pod koniec I dekady czerwca, podczas gdy na Pogórzu Przemyskim ten sam typ zachowania obserwowano w połowie III dekady maja. Warto też zaznaczyć, że wszystkie nowo odkryte prezentowane w niniejszej pracy stanowiska E. catax zlokalizowane są na obszarach objętych ochroną, takich jak parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz specjalny obszar ochrony siedlisk sieci Natura Ostoja Przemyska (PLH ), które w różnym zakresie realizują ochronę cennych przyrodniczo i krajobrazowo obszarów wraz z występującymi tam siedliskami roślinnymi i zagrożonymi gatunkami zwierząt, w tym owadami (Kucharzyk 2011). Nie bez znaczenia dla ochrony E. catax na tym terenie jest również tradycyjny model prowadzenia gospodarki rolnej oraz duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych, co zapewnia zachowanie mozaikowego charakteru siedlisk. Fakt ten w powiązaniu z upadkiem w minionych latach Państwowych Gospodarstw Rolnych doprowadził 7

8 do odłogowania znacznych powierzchni gruntów rolnych, które w różnym stopniu podlegały naturalnej sukcesji roślinności łąkowej i leśnej, sprzyjającej utrzymywaniu się E. catax na tym terenie. Mimo korzystnej lokalizacji w obrębie obszarów chronionych nowo odkryte stanowiska E. catax mogą być zagrożone wzmożeniem działalności gospodarczej człowieka. Głównym zagrożeniem jest intensyfikacja gospodarki rolnej, wynikająca m.in. z dopłat unijnych, skłaniających rolników do użytkowania odłogowanych dotychczas gruntów rolnych, zintensyfikowanie chemizacji, nasilenie odkrzaczania, czy też wypalania nieużytków, ale również naturalna sukcesja roślinności drzewiastej oraz zalesianie, zmieniające charakter siedlisk (Buszko 2004, Oleksa 2012). Ze względu na ciągle mierny stopień poznania rozmieszczenia E. catax w całej Polsce, a w szczególności w jej południowo-wschodniej części, należy podjąć dalsze badania celem jego uszczegółowienia. PODZIĘKOWANIA Autor dziękuje dr. Tomaszowi Olbrychtowi (Uniwersytet Rzeszowski) za przekazanie szczegółów obserwacji oraz zdjęcie, wykorzystane w niniejszej publikacji. PIŚMIENNICTWO Anonymous Eriogaster catax. Habitats Directive Article 17 Reporting. European Environmental Agency, accessed report/library/datasheets/species/ invertebrates/invertebrates/eriogaster_cataxpdf Barabasz-Krasny B., Sołtys-Lelek A Wstępne badania nad rozmieszczeniem krytycznych taksonów z rodzaju Crataegus L. i Rosa L. na odłogach Pogórza Przemyskiego. Roczniki Bieszczadzkie 19: Bielewicz M Motyle większe (Macrolepidoptera) Bieszczadów Zachodnich i Pogórza Przemyskiego. Roczniki Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Przyroda 7: Bolz R Zur Biologie und Ökologie des Heckenwollafters Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) in Bayern (Lepidoptera: Lasiocampidae). Nachrichten des entomologischen Vereins Apollo, N. F. 18(4): Bolz R Hecken-Wollafter (Eriogaster catax). In: Fartmann T., Gunnemann, H., Salm P., Schröder E. (eds). Berichtspflichten in Natura-2000-Gebieten. Empfehlungen zur Erfassung der Arten des Anhangs II und Charakterisierung der Lebensraumtypen des Anhangs I der FFH-Richtlinie. Angewandte Landschafts ökologie 24: Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J Chrząszcze Coleoptera, Dermestoidea, Bostrichoidea, Cleroidea i Lymexyloidea. Katalog Fauny Polski 23(11): 243 pp. Buszko J Atlas motyli Polski. Część II. Prządki, zawisaki, niedźwiedziówki (Lasiocampidae, Endromididae, Lemoniidae, Saturniidae, Sphingidae, Notodontidae, Thaumetopoeidae, Lymantriidae, Arctiidae). Grupa IMAGE, Warszawa: 262 pp. Buszko J Barczatka kataks. In: Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z., (Eds). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura Podręcznik metodyczny. T. 6. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: Buszko J., Nowacki J. 2000: The Lepidoptera of Poland. A distributional checklist. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Poznań, Toruń: 178 pp. Buszko J., Nowacki J Lepidoptera. In: Głowaciński Z. (Ed.) Red list of threatened animals in Poland. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. Chrzanowski A., Kuźmiński R., Łabędzki A., Mazur A., Rutkowski P Occurrence of Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) (Lasiocampidae, Lepidoptera) and the proposed protective actions on the Polish territory. Nauka Przyroda Technologia 7, 2, (24): 1 7. Council of Europe Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats, Annex II, accessed Treaties/Html/ htm 8

9 Council of Europe Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora, accessed /eurlex/lex/lexuriserv/lexuriserv. do?uri=celex:31992l0043:en:html D Antoni S., Dupré E., La Posta A., Verucci P Fauna italiana inclusa nella Direttiva Habitat. Ministero dell Ambiente e della Tutela del Territorio, Direzione per la Protezione della Natura, Roma: 436 pp. Drews M., Wachlin V. 2003: Eriogaster catax (Linnaeus, 1758). In: Petersen B., Ellwanger G., Biewald G., Hauke U., Ludwig G., Pretscher P., Schröder E., Ssymank A. (Bearb.) (Eds.). Das europäische Schutzgebietssystem Natura Ökologie und Verbreitung von Arten der FFH-Richtlinie in Deutschland. Band 1: Pflanzen und Wirbellose. - Bonn-Bad Godesberg (Landwirtschaftsverlag) - Schriftenreihe für Landschaftspflege und Naturschutz 69(1): Dubatolov V.V., Zolotuhin V.V A list of the Lasiocampidae from the territory of the former USSR (Insecta, Lepidoptera). Atalanta (Wurzburg) 23(3/4): Dziennik Ustaw 2004, nr 220, poz z dnia Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną Ebert G. (Hrsg.) 1994: Die Schmetterlinge Baden-Württembergs. Band 4, Nachtfalter II. Stuttgart (Ulmer), 535 pp. Freina J.J. de, Eriogaster catax (Linnaeus, 1758). In: Helsdingen P. J., van Willemse L., Speight M. C. D., (Eds). Background information on invertebrates of the Habitat Directive and the Bern Convention. Part I: Crustaceae, Coleoptera and Lepidoptera. Nature and Environment 79: Freina J.J. de, Witt T.J Die Bombyces und Sphinges der Westpaläarktis. Band 1. München (Ed. Forschung und Wissenschaft), 708 pp. Gaedike R., Heinicke W (Hrsg.) Entomofauna Germanica Band 3: Verzeichnis der Schmetterlinge Deutschlands - Entomologische Nachrichten und Berichte. Dresden. Beiheft 5: Höttinger H Der Hecken-Wollafter (Eriogaster catax L.) in Wien (Lepidoptera: Lasiocampidae). Endbericht einer Studie im Auftrag der Wiener Magistratsabteilung MA 22 (Umweltschutz), accessed pdf Jarisch Erstmaliger Beitrag zur Macrolepidopteren Fauna von Litzmannstadt und Umgebung. Entomologische Zeitschrift 26: , 27: , 28: Jost B., Schmid J., Wymann H. P Eriogaster catax. In: Pro Natura Schweizerischer Bund für Naturschutz (Hrsg.). Schmetterlinge und ihre Lebensräume. Arten, Gefährdung, Schutz. Schweiz und angrenzende Gebiete. Band 3: Karsholt O, Razowski J The Lepidoptera of Europe. A distributional checklist. Apollo Books, Stenstrup, 380 pp. Koçak A.Ö List of the pterygot species in Turkey based upon the info-system of the Cesa. Priamus (Suppl.) 32: Kondracki J Geografia regionalna Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 444 pp. Kucharzyk S Ostoja Przemyska. In: Rogała D., Marcela A. (Eds.) Obszary Natura 2000 na Podkarpaciu. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Rzeszów: Kuźmiński R., Malkiewicz A., Mazur A Translocation of threatened localities of Eastern eggar (Eriogaster catax L., 1758) as a method of active species protection based on localities in Southern Wielkopolska. Acta Scientiarum Polonorum, Silvarum Colendarum Ratio et Industria Lignaria 13(1): Mańkowski H Spis motyli do zbiorów Towarzystwa podarowanych przez pp. H. i T. Mańkowskich. Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. Poznań, 19: Oleksa A Występowanie Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) (Lepidoptera: Lasiocampidae) w Polsce. Przegląd przyrodniczy 13(1 2): Oleksa A Eriogaster catax. In: Głowaciński Z., Nowacki J. (Eds.). Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Kraków- Poznań: Oleksa A Barczatka kataks Eriogaster catax. In: Makomaska-Juchiewicz M., Baran P. (Eds.) Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część II. GIOŚ, Warszawa: Palanca A Aspectos faunísticos y ecológicos de Lepidópteros Altoaragonenses. CSIC, Jaca, 317 pp. Pawłowski J Karpaty polskie jako ostoja i azyl zagrożonych gatunków bezkręgowców. Polish Carpathian Mts. as a refugium of the endangered species of invertebrates. Roczniki Bieszczadzkie 19: Pérez de-gregorio J.J., Rondós M., Muňoz J Lepidòpters interessants recollits a les comarques gironines l any Butlleti de la Societat Catalana de Lepidopterologia 70:

10 Romaniszyn J., Schille F Fauna motyli Polski. I. Prace monograficzne Komisji Fizjograficznej 6: Romo H., García-Barros E., Martín J., Ylla J., López, M Eriogaster catax. In: VV.AA., Basesecológicas preliminares para la conservación de las especies de interés comunitario en España: Invertebrados. Ministerio de Agricultura, Alimentación y Medio Ambiente. Madrid: Ruf C., Freese A., Fiedler K Larval Sociality in Three Species of Central-place Foraging Lappet Moths (Lepidoptera: Lasiocampidae): A Comparative Survey. A Journal of Comparative Zoology 242(3): Schaitter I Motyle i chrząszcze z okolic Rzeszowa. Sprawozdanie Komisji Fizjograficznej, Kraków 4: Scheffner J Die Schmetterlinge aus der Umgebung von Olchowa. II. Teil. Societas Entomologica 42 (2): 5 8. Śliwiński Z Wykaz motyli Wyżyny Łódzkiej. Biuletyn entomologiczny 8(12): 2 6. Witkowski Z.J., Król W., Solarz W. (Eds.) Carpathian List Of Endangered Species. WWF and Institute of Nature Conservation, Polish Academy of Sciences, Vienna-Kraków, 84 pp. World Conservation Monitoring Centre Eriogaster catax. The IUCN Red List of Threatened Species. Version accessed Wolf P Die Großschmetterlinge Schlesiens. Teil 1 4. Auf Veranlassung des Vereins für schlesische Insektenkunde zu Breslau. Karl Vater, Breslau. Zolotuhin V.V., Nieukerken E.J. van, Lasiocampidae. In: Karsholt O., Nieukerken E.J. van (Eds.). Fauna Europaea: Lepidoptera. Fauna Europaea, Version 2.6.2, accessed org Accepted: 22 April 2015; published: 31 August 2015 Licensed under a Creative Commons Attribution License 10