12693/15 hod/krk/bb 1 DGB 1B

Transkrypt

1 Rada Unii Europejskiej Bruksela, 12 października 2015 r. (OR. en) 12693/15 AGRI 511 CLIMA 105 ENV 608 NOTA Od: Do: Dotyczy: Prezydencja Delegacje W kierunku rolnictwa przyjaznego klimatowi Wymiana poglądów Z myślą o posiedzeniu Rady ds. Rolnictwa i Rybołówstwa w dniu 22 października 2015 r. delegacje otrzymują w ZAŁĄCZNIKU wyżej wymieniony dokument, przygotowany przez prezydencję luksemburską /15 hod/krk/bb 1 DGB 1B PL

2 ZAŁĄCZNIK W kierunku rolnictwa przyjaznego klimatowi Spis treści Wpływ rolnictwa na zmianę klimatu Wpływ zmiany klimatu na rolnictwo Środowisko, klimat i bezpieczeństwo żywnościowe W jaki sposób rolnictwo może przyczynić się do łagodzenia zmian klimatu (rolnictwo przyjazne klimatowi)? Wkład badań Transfer wiedzy między sektorem badawczym a praktyką rolniczą (innowacje) Wkład praktyki rolniczej (najlepsze praktyki) 12693/15 hod/krk/bb 2

3 Wpływ rolnictwa na zmianę klimatu Działalność rolnicza jest źródłem gazów cieplarnianych, a zarazem pochłaniaczem dwutlenku węgla; w szczególności jest on składowany w materii organicznej w glebie oraz w biomasie. Głównymi źródłami emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie są: emisje dwutlenku węgla (CO 2 ) wynikające ze stosowania paliw kopalnych w rolnictwie (paliwo, energia elektryczna, gaz), zmiany zasobów węgla w glebach rolniczych i stosowania paliw kopalnych podczas wytwarzania produktów przeznaczonych do produkcji rolnej (nawozy mineralne, pasza dla zwierząt, pestycydy...); emisje metanu (CH 4 ) podczas fermentacji beztlenowych: fermentacji jelitowej u przeżuwaczy, fermentacji beztlenowej podczas wykorzystywania i przechowywania obornika zwierzęcego, fermentacji beztlenowej na zalanych polach ryżowych; emisje podtlenku azotu (N 2 O) związane z wykorzystaniem nawozów mineralnych i organicznych oraz gospodarowaniem obornikiem. W mniejszym stopniu rolnictwo wytwarza również drobne cząsteczki w postaci soli, które odbijają światło słoneczne w atmosferze, takich jak saletra amonowa (azotan amonu NH 4 NO 3 ) i siarczany. W odniesieniu do pochłaniania emisji rolnictwo i leśnictwo, w przeciwieństwie do innych sektorów gospodarki, są w stanie wiązać dwutlenek węgla w atmosferze dzięki fotosyntezie i dokonywać jego sekwestracji w glebie i w biomasie. Zwłaszcza łąki, strefy wilgotne i lasy przyczyniają się do pochłaniania znacznych ilości dwutlenku węgla. Jednakże może również dojść do utraty tych zasobów węgla, np. poprzez zmianę sposobu użytkowania gruntów (np. wylesianie, zaorywanie użytków zielonych, odwadnianie stref wilgotnych itp.) lub wyjątkowe warunki pogodowe (np. huragany, pożary itp.), co prowadzi do szybkiego uwolnienia magazynowanego węgla w postaci CO 2 do atmosfery. Biomasa produkowana w rolnictwie i leśnictwie oraz wykorzystywana do produkcji energii (energia ze źródeł odnawialnych) lub jako surowiec (biomateriały, chemia oparta na surowcach roślinnych) jest kolejnym sposobem poprawy biosekwestracji węgla /15 hod/krk/bb 3

4 Emisje z sektora rolnego mogą być obliczane w różny sposób: biorąc pod uwagę sektor rolny jako całość, prowadząc obliczenia dla indywidualnych gospodarstw i poprzez ocenę cyklu życia, w której szacuje się emisje dla poszczególnych produktów rolnych. W odniesieniu do sektora rolnego jako całości można określić dane statystyczne, np. dane przekazywane co roku przez państwa członkowskie wymienione w Załączniku I do biura UNFCCC i Europejskiej Agencji Środowiska (EEA, która odpowiada za przekazanie do UNFCCC danych dotyczących całej UE ). Jednakże wykaz gazów cieplarnianych określony przez UNFCCC nie uwzględnia we właściwy sposób roli rolnictwa, leśnictwa i biotechnologii w emisjach gazów cieplarnianych, ani ich wkładu w pochłanianie dwutlenku węgla i zmniejszanie emisji w innych sektorach. Dane dotyczące emisji CO 2 z rolnictwa i leśnictwa są wręcz rozproszone w różnych rozdziałach wykazu danych statystycznych. Wykres 1: LULUCF: emisje gazów cieplarnianych i ich wychwytywanie (UE 28) w latach /15 hod/krk/bb 4

5 Emisje CO 2 spowodowane wykorzystaniem paliw kopalnych nie zostały ujęte w sektorze rolnym, lecz w sektorze energetycznym. Emisje związane z produkcją nawozów mineralnych lub pasz dla zwierząt są ujmowane jako emisje z procesów przemysłowych. Emisje i pochłanianie wynikające z użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa są wykazywane w odrębnym rozdziale (LULUCF), podczas gdy wchłanianie, składowanie i efekty substytucji w dalszych fazach produkcji rolnej nie są w ogóle uwzględniane. W oparciu o metodę opracowywania danych statystycznych przez UNFCCC, emisje gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej (UE 28) w roku 2012 wyniosły mln ton równoważnika CO 2, nie uwzględniając emisji/pochłaniania CO 2 w związku z użytkowaniem gruntów, zmianą użytkowania gruntów i leśnictwem (LULUCF). Udział emisji z sektora rolnictwa wyniósł 469 mln ton równoważnika CO 2, co odpowiada 10,3% całkowitej emisji gazów cieplarnianych (bez LULUCF). Część LULUCF należąca do działalności rolnej obejmowała 89,0 mln ton emisji CO 2 pochodzących z gruntów ornych i 7,9 mln ton CO 2, który został pochłonięty. W 2012 r. lasy związały 451,5 mln ton CO 2 z atmosfery, z czego 397,5 milionów ton zostało związanych przez lasy i pozostałe lasy, a 54,0 mln ton przez grunty przekształcone w obszary zalesione. LULUCF pochłonął 304 mln ton CO 2. Emisje netto w UE w 2012 r. stanowiły zatem 4, = 4,241 mln ton ekwiwalentu CO /15 hod/krk/bb 5

6 W UE emisje z rolnictwa spadły z 617 mln ton ekwiwalentu CO 2 w 1990 r. do 469 mln ton ekwiwalentu CO 2 w 2012 r., co oznacza spadek rzędu 23% (zob. wykres 2), podczas gdy całkowite emisje gazów cieplarnianych w UE również znacznie zmalały. Udział rolnictwa w całkowitych emisjach w tym okresie nieznacznie się zmniejszył, z 11 % w 1990 r. do 10% w 2012 r. Wykres 2: Emisje gazów cieplarnianych z rolnictwa (UE 28) w latach Wpływ rolnictwa na emisje gazów cieplarnianych może też być szacowany na poziomie poszczególnych gospodarstw rolnych, z wykorzystaniem bilansu uwzględniającego z jednej strony emisje gazów cieplarnianych (dwutlenku węgla (CO 2 ), metanu (CH 4 ) i podtlenku azotu (N 2 O), a z drugiej usuwanie CO 2 (redukcji emisji) w wyniku sekwestracji dwutlenku węgla w glebie i produkcji energii ze źródeł odnawialnych oraz biomateriałów. Trzy zasadnicze źródła emisji to: hodowla zwierząt, produkcja roślinna i wytwarzanie środków produkcji rolnej. Bilans emisje pochłanianie odzwierciedla wydajność gospodarstw pod względem emisji gazów cieplarnianych /15 hod/krk/bb 6

7 Bilans emisji/pochłaniania gazów cieplarnianych zwany oceną cyklu życia (LCA - ang. Life Cycle Assessment) może być również określany dla poszczególnych produktów rolnych (mleko, wołowina, rośliny uprawne, biogaz itp.). W przypadku gospodarstw posiadających wiele zakładów produkcyjnych, bilanse te rozważa się dla każdego z nich indywidualnie. Dzięki temu różne gałęzie produkcji można porównywać pod względem efektywności klimatycznej. Wpływ zmiany klimatu na rolnictwo Wpływ zmian klimatu na rolnictwo można oszacować za pomocą modelowania. Wpływ zmiany klimatu na produkcję nie jest jedynie jednokierunkowy: wywiera on różne efekty (a co za tym idzie, wzrost lub spadek produkcji) w zależności, przede wszystkim, od warunków w regionie. Efektami zmiany klimatu mogą być: podwyższenie temperatury, suchsze lata, łagodniejsze i wilgotne zimy, częstsze występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych, mających istotny wpływ na erozję gleby (np. powodzie, susza, itp.) oraz, pośrednio, wzrost ilości CO 2 w atmosferze, co sprzyja fotosyntezie. Sektor rolnictwa musi dostosować się do zmian klimatu w wielu dziedzinach. Dotyczy to zwłaszcza wyboru gatunków i odmian, dostosowania prac polowych do kalendarza (większa elastyczność), dostosowania praktyk produkcji roślinnej (tj. nawożenia, ochrony roślin, nawadniania itp.) lub przyjęcia praktyk produkcji roślin zwiększających zawartość materii organicznej w glebie lub pokrycie gleby przez rośliny. Te ostatnie środki mają na celu spowolnienie erozji gleby. Środowisko, klimat i bezpieczeństwo żywnościowe Produkcja rolna może mieć różnorodne skutki dla klimatu, środowiska i różnorodności biologicznej. Przykładowo wysoko wydajne stosowanie azotu w żywieniu zwierząt, składowaniu i rozrzucaniu obornika idzie w parze z niską emisją amoniaku i niskim poziomem przedostawania się azotu do wód podziemnych i powierzchniowych (ochrona wód). Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych można również osiągnąć poprzez zmniejszenie pośrednich emisji N 2 O i stosowanie mineralnych nawozów azotowych /15 hod/krk/bb 7

8 Zachowanie użytków zielonych i stref wilgotnych ma pozytywny wpływ na emisje gazów cieplarnianych oraz na różnorodność biologiczną. Jeżeli produktami rolnymi służącymi do produkcji energii ze źródeł odnawialnych i biomateriałów zarządza się w sposób zrównoważony, mogą one również przyczynić się do ochrony środowiska, gdyż ograniczają uzależnienie od paliw kopalnych. Należy traktować priorytetowo te środki redukcji emisji gazów cieplarnianych, które przynoszą największe efekty synergii z innymi celami w zakresie ochrony środowiska i różnorodności biologicznej. W wielu regionach UE. osiągnięto już wysoki poziom wydajności w produkcji rolnej. Grunty rolne nie są jedynie czynnikiem produkcji rolnej, odgrywają również kluczową rolę w ochronie zasobów wodnych, ochronie gleby oraz utrzymaniu krajobrazu i różnorodności biologicznej. Należy zachęcać do utrzymania ekstensywnych systemów produkcji o niskim poziomie ingerencji, takich jak rolnictwo ekologiczne i ekstensywny chów zwierząt gospodarskich. Systemy takie przyczyniają się do sprawnego funkcjonowania gospodarki wiejskiej, ochrony środowiska i krajobrazu, a także poprawy ogólnej jakości życia. Przy stałym poziomie popytu na produkty rolne spadek produkcji w UE mógłby doprowadzić do przeniesienia produkcji do państw spoza UE, jak również do emisji gazów cieplarnianych, co z kolei doprowadziłoby do globalnego wzrostu emisji pochodzących z produkcji rolnej. Produkcja białka zwierzęcego w UE zależy w dużej mierze od przywozu soi z Ameryki Południowej. Ma to kontrowersyjny wpływ na LULUCF w krajach produkujących soję, zwłaszcza w przypadku przekształcania równikowych lasów deszczowych w grunty orne /15 hod/krk/bb 8

9 W jaki sposób rolnictwo może przyczynić się do łagodzenia zmian klimatu (rolnictwo przyjazne klimatowi)? Wkład badań Pełniejsza wiedza jako punkt wyjścia. Wymiana gazów między systemami rolnymi a atmosferą jest przedmiotem intensywnej działalności badawczej. W celu opracowania środków łagodzących ważne jest lepsze poznanie procesów, które powodują emisje lub pochłanianie gazów cieplarnianych w rolnictwie. Większość działań badawczych w tej dziedzinie jest zorganizowana w ramach sieci. Jedną z tych sieci na szczeblu europejskim jest infrastruktura badawcza zintegrowanego systemu obserwacji poziomu dwutlenku węgla (ICOS-RI). Sieci są niezbędne do efektywnego wykorzystania infrastruktury badawczej i do otrzymywania zharmonizowanych danych dotyczących emisji gazów cieplarnianych i ich pochłaniania na dużą skalę (Europa, świat) /15 hod/krk/bb 9

10 Kluczowa rola rolnictwa. Rolnictwo ma potencjał, by odegrać kluczową rolę w zmniejszeniu emisji gazów cieplarnianych oraz łagodzeniu zmiany klimatu nie tylko poprzez zmniejszenie emisji w samym rolnictwie, lecz także poprzez wywieranie wpływu na poziom emisji w innych sektorach. W skali światowej sektor odpadów odpowiada za około 3% emisji gazów cieplarnianych, a rolnictwo może przyczynić się do ich ograniczenia, zwłaszcza za pomocą biometanizacji (biodegradacji beztlenowej czyli wytwarzania biogazu) odpadów organicznych, ścieków i resztek roślin uprawnych, w której wyniku otrzymuje się przydatny metan. Skutki zostaną spotęgowane przez stosowanie upraw wiążących azot i odzysk istotnych składników odżywczych (np. N, P i K), co wpłynie na zmniejszenie emisji związanych z syntezą i transportem nawozów mineralnych (12% emisji z rolnictwa, FAO, 2014), obecnie uwzględnianych w danych statystycznych UNFCCC w sektorze procesów przemysłowych. Europa jest w dużym stopniu uzależniona od przywozu nawozów fosforowych i potasowych (ograniczone zasoby) oraz gazu ziemnego wykorzystywanego do syntezy nawozów azotowych. Emisje gazów cieplarnianych w UE 28 w 2012 r. (w %) Bydło (CH4) 26% Inne 5% Składowanie obornika bydlęcego (CH4) 5% Trzoda chlewna (CH4) 4% Owce (CH4) 4% Produkcja zwierzęca (N2O) 6% Składowanie nawozów organicznych w postaci stałej (N2O) 5% Emisje pośrednie (N2O) 18% Emisje bezpośrednie z gleby (N2O) 27% Wykres 3: Źródła emisji gazów cieplarnianych generowanych w sektorze rolnictwa (UE 28) w 2012 r /15 hod/krk/bb 10

11 Czystsze rolnictwo. Rolnictwo w Europie może zająć się głównymi źródłami własnych emisji gazów cieplarnianych, które są zasadniczo związane z produkcją zwierzęcą, a dokładniej, emisji związanych z hodowlą przeżuwaczy (około 2/3 emisji rolniczych). Wprawdzie trudno jest zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych pochodzące z fermentacji jelitowej (drobnoustroje wytwarzające metan żyją w małych jednokomórkowych organizmach obecnych w żwaczu i naukowcy próbują wyeliminować te organizmy z żołądka bydła lub ograniczyć ich liczbę), ale już proponowanie i opracowywanie nowych sposobów skuteczniejszego zbierania obornika i resztek pożniwnych oraz gospodarowania nimi może przyczynić się do zmniejszenia emisji rolniczych odpowiednio o 26% i 4%. Najbardziej zaawansowaną technologią umożliwiającą realizację tego celu jest zamiana obornika i resztek pożniwnych w biogaz, jedyny proces umożliwiający uzyskanie elastycznego nośnika energii (CH 4 ) przy jednoczesnym odzyskiwaniu podstawowych składników odżywczych w formie wysoce biodostępnej dla produkcji roślinnej. Niemniej jednak należy dalej rozwijać, optymalizować i stosować odpowiednie technologie, aby zagwarantować rzeczywiste korzyści w zakresie łagodzenia zmiany klimatu. Rolnictwo a produkcja środków niespożywczych. Dzięki wytwarzaniu biomasy przeznaczonej do produkcji energii i biomateriałów, rolnictwo ma również do odegrania ważną rolę w procesie przejścia od obecnej gospodarki opartej na paliwach kopalnych na ekologiczną gospodarkę o obiegu zamkniętym. Aby osiągnąć ten cel, badania w dziedzinie rolnictwa należy skierować na określenie optymalnie dostosowanych i najbardziej zrównoważonych systemów produkcji, włącznie z nowymi gatunkami roślin, nowymi systemami płodozmianu i przyjaznymi środowisku biologicznymi środkami kontroli sprzyjającymi ekologizacji sektorów energii i materiałów. Takie nowe metody produkcji muszą zostać szczegółowo zbadane ze względu na efekty odbicia, jakie mogą one wywrzeć na cykle biogeochemiczne. Istnieje wiele dowodów na to, że zmiana użytkowania gruntów ornych na rzecz energii ze źródeł odnawialnych może się zintensyfikować w nadchodzących latach, przez co zwiększy się udział wieloletnich upraw energetycznych do produkcji biopaliw drugiej generacji. Istnieje powszechna zgoda wśród naukowców i ekologów, że zmiany użytkowania gruntów są jednym z głównych zagrożeń dla różnorodności biologicznej. Jednakże zwykle odnosi się to do przekształcania naturalnych krajobrazów, takich jak lasy i tereny podmokłe, w grunty orne. Znacznie mniej uwagi poświęcono wpływowi przekształcania różnych form gruntów ornych w inne ich formy na różnorodność biologiczną i żywotność populacji. Wydaje się, że należałoby jednak rozważyć również nowe, wynikające z prawdopodobnego zwiększenia upraw roślin wieloletnich w najbliższej przyszłości, możliwości w zakresie np. różnorodności biologicznej, składowania dwutlenku węgla i recyklingu wody oraz skutki dla toczących się procesów oraz dla dóbr i usług ekosystemowych, które opierają się na tych możliwościach /15 hod/krk/bb 11

12 Transfer wiedzy między sektorem badawczym a praktyką rolniczą (innowacje) Największy wpływ na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie w UE, jaki można realistycznie osiągnąć, może wywrzeć gospodarowanie obornikiem i jego waloryzacja (26% emisji rolniczych). Uświadamianie rolników stanowi pierwsze kluczowe działanie, jakie należy przeprowadzić w całej UE w celu odbudowy zaufania rolników do obornika jako wydajnego i zrównoważonego źródła energii i składników odżywczych dla ich systemów produkcji. Należy opracować wsparcie dla decydentów i zachęty w celu wspierania szybkiego pokrywania składowisk odchodów zwierzęcych, a najlepiej promowania małych wytworni biogazu pochodzącego ze współfermentacji (sam obornik jest przekształcany z trudnością, należy promować współfermentację z resztkami pożniwnymi i roślinami energetycznymi). Zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych podczas składowania odchodów zwierzęcych oraz znaczne możliwości zastąpienia energii z paliw kopalnych produkcją biogazu mogą przyczynić się do pokrycia kosztów takich zachęt. Naukowcy opracowują aktualnie nowe narzędzia monitorowania i kontroli, by pomóc rolnikom w optymalizacji procesu produkcji biogazu. Unijne strategie gospodarowania azotem należy ponownie rozpatrzyć w świetle: (1) propagowania organicznego nawożenia kosztem nawozów chemicznych (których proces syntezy jest bardzo energochłonny i przyczynia się do 12% emisji); (2) naukowych dowodów wskazujących, że większość upraw preferuje azot w postaci amoniaku obecnego w oborniku i produktach pofermentacyjnych pozostałych z produkcji biogazu zamiast azotanów, które są wysoce podatne na wypłukiwanie do wód gruntowych. W związku z tym należy rozwijać i promować nowe i odpowiednie narzędzia rolnicze, aby zagwarantować optymalne wykorzystanie i wydajność azotu pochodzenia organicznego, zmniejszając w ten sposób emisje N 2 O (N 2 O = 298 ekwiwalentów CO 2 ) i amoniaku, które pośrednio przyczyniają się do emisji gazów cieplarnianych. Wkład praktyki rolniczej (najlepsze praktyki) Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych na poziomie praktyki rolniczej jest ściśle powiązane z poziomem wiedzy na temat udziału każdego pojedynczego procesu produkcyjnego w emisji ekwiwalentów CO 2 lub w składowaniu dwutlenku węgla (redukcji emisji). W związku z powyższym niezbędne jest upowszechnianie wśród rolników jak najszerszej wiedzy o źródłach i ilościach emisji, jak również o potencjale składowania dwutlenku węgla w glebie lub zmniejszania jego emisji dzięki wytwarzaniu energii ze źródeł odnawialnych. Można właściwie ocenić możliwości łagodzenia skutków zmiany klimatu i podjąć skuteczne środki ograniczania emisji gazów cieplarnianych lub zwiększenia redukcji emisji tylko jeżeli źródła emisji i możliwości ich redukcji w gospodarstwie są dobrze znane /15 hod/krk/bb 12

13 Drugą istotną kwestią jest to, że aby prawidłowo ocenić ilość emisji ekwiwalentów CO 2 z danego gospodarstwa rolnego (lub zakładu produkcyjnego) lub potencjał redukcji emisji, niezbędna jest połączona ocena emisji związanych z użytkowaniem obszarów oraz związanych z procesami wytwarzania poszczególnych produktów. Emisje związane z użytkowaniem obszarów pokazują sprawność danego gospodarstwa/zakładu w dziedzinie ochrony środowiska, natomiast emisje związane z procesami wytwarzania poszczególnych produktów odnoszą się do wydajności produkcji. Rolnicy powinni aktywnie angażować się w działania mające na celu ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, takie jak optymalizacja żywienia zwierząt lub zrównoważone wykorzystywanie produktów wytwarzanych w gospodarstwie. Mogłoby to znacznie ograniczyć emisje powodowane transportem i zależność UE od importowanej soi. Trwałe użytki zielone stanowią ważny pochłaniacz węgla i azotu ze względu na mikroflorę gleby lub uprawy roślin wieloletnich, które pozwalają na nawiązanie trwałych zasobów węgla w glebie; wykonalne jest stosowanie np. miskantu, rożnika, ślazowników. Wieloletnie użytki zielone generują pasze zielone dla bydła i owiec, wymagając bardzo niewielu elementów dodatkowych do osiągnięcia produktywności, a jednocześnie stwarzają najlepsze warunki do waloryzacji odchodów zwierząt przy minimalnym poziomie emisji gazów cieplarnianych. Należy promować fermentację beztlenową, a obornik należy zbierać jak najszybciej, by ograniczyć emisje gazów cieplarnianych oraz osiągnąć wysoki potencjał energetyczny z obornika. Stosowane sposoby rozrzucania obornika lub produktów pofermentacyjnych pozostałych z produkcji biogazu na polach lub łąkach mają ogromny wpływ na emisje gazów cieplarnianych. W idealnej sytuacji nawozy organiczne powinny być rozprzestrzeniane w postaci płynnej, aby szybko przenikać do gleby, a jeżeli są w postaci stałej, powinny zostać szybko do gleby wprowadzone. Rolnicy mogą dzielić się kosztami drogich narzędzi umożliwiających optymalne wykorzystanie obornika i odpadów przefermentowanych, prowadzące do ograniczenia emisji N 2 O i NH 3. Płodozmian z roślinami strączkowymi wiążącymi azot może przyczynić się do bardziej zrównoważonych systemów produkcji i zmniejszyć zależność UE 28 od nawozów azotowych. Takie lokalne uprawy roślin strączkowych mogą z powodzeniem zastąpić importowaną soję w paszy dla zwierząt. Ograniczenie orki i uprawy okrywające glebę w zimie dla produkcji biomasy również mają duże znaczenie dla rolnictwa przyjaznego klimatowi /15 hod/krk/bb 13

14 Pytania: 1. Rolnictwo wdraża już dziś pewne instrumenty łagodzenia skutków zmiany klimatu. Jakie podejmowane już działania powinny Państwa zdaniem być traktowane priorytetowo, aby skutecznie przeciwdziałać skutkom zmiany klimatu? Czy należy wprowadzać jakieś nowe działania jako priorytetowe? 2. Jak możemy poprawić powiązania między nauką a praktyką rolniczą na szczeblu UE, w tym na różnych etapach przepływu wiedzy, w celu sprostania wyzwaniom związanym ze zmianą klimatu, jakie stają przed sektorem rolnym? 12693/15 hod/krk/bb 14