Ocena oddziaływania Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie na jakość powietrza w aspekcie likwidacji strefy ochronnej

Transkrypt

1 From the SelectedWorks of Robert Oleniacz October 20, 2005 Ocena oddziaływania Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie na jakość powietrza w aspekcie likwidacji strefy ochronnej Marian Mazur Robert Oleniacz Marek Bogacki Przemysław Szczygłowski Available at:

2 II Konferencja z cyklu Instrumenty Zarządzania Ochroną Środowiska Kraków 2005 Marian Mazur 1, Robert Oleniacz 1, Marek Bogacki 1, Przemysław Szczygłowski 1 OCENA ODDZIAŁYWANIA MITTAL STEEL POLAND S.A. ODDZIAŁ W KRAKOWIE NA JAKOŚĆ POWIETRZA W ASPEKCIE LIKWIDACJI STREFY OCHRONNEJ 2 1. Wstęp Strefa ochronna wokół Kombinatu Metalurgicznego Huty im. Lenina w Krakowie (obecnie Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie) została ustanowiona w roku 1980 decyzją Naczelnika Dzielnicy Kraków Nowa Huta na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 21 kwietnia 1966 r. o ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniem (Dz. U. z 1966 r., Nr 14, poz. 87) oraz 4, ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 marca 1967 r. w sprawie stref ochronnych ustanowionych dla ochrony powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniem (Dz. U. z 1967 r., Nr 15, poz. 66). Celem utworzenia strefy była bierna ochrona terenów narażonych na negatywne oddziaływanie zanieczyszczeń emitowanych z huty. Pierwotne granice strefy ochronnej wyznaczono na podstawie wyników pracy oceniającej stopień uciążliwości zakładu dla otoczenia, w tym głównie powodowanego zanieczyszczenia powietrza z uwagi na fakt, że oddziaływanie to było najbardziej uciążliwe. W kolejnych latach został zatwierdzony plan zagospodarowania obszaru strefy i podjęte systemowe działania związane z wykupem gruntów i zmianą sposobu zagospodarowania terenu (przerwane pod koniec lat 80.). Ograniczenie wielkości emisji zanieczyszczeń do powietrza stanowiło podstawę do trzech korekt granic strefy ochronnej, mających miejsce w latach: 1988, 1996 i Aktualna strefa ochronna zajmuje obszar o powierzchni 883 ha, w tym 476 ha stanowią tereny, do których Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie posiada tytuł prawny. Tymczasem ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1997 r., Nr 133, poz. 885), w miejsce stref ochronnych wprowadziła pojęcie obszarów ograniczonego użytkowania, które mogą być tworzone tylko dla niektórych obiektów (oczyszczalni 1 Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska 2 Praca została wykonana w ramach badań statutowych AGH nr oraz umowy nr

3 ścieków, składowisk odpadów komunalnych, tras komunikacyjnych, kompostowni, lotnisk, linii i stacji elektroenergetycznych oraz obiektów radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radiolokacyjnych) w przypadku braku możliwości dotrzymania standardów jakości środowiska na terenach, do których prowadzący instalację nie ma tytułu prawnego. Dotychczasowe decyzje w sprawie stref ochronnych dla innych niż ww. obiekty, nie straciły wprawdzie mocy prawnej, ale likwidacja tych stref została przesądzona i tylko przesunięta w czasie do 2005 r. Obowiązująca aktualnie ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz z późn. zm.) nie zmieniła przepisów w tym zakresie. Rozszerzono jedynie możliwość tworzenia stref ograniczonego użytkowania można o instalacje wymagające pozwolenia zintegrowanego, jeśli nie mogą być dotrzymane dopuszczalne poziomy hałasu (art. 135 ust. 6 ustawy Prawo ochrony środowiska dodany przez nowelę z 18 maja 2005 r. do ustawy Prawo ochrony środowiska). Zgodnie z ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r., Nr 100, poz z późn. zm.), zwanej ustawą wprowadzającą, termin likwidacji stref ochronnych to r. Po upływie tego terminu wojewodowie z urzędu stwierdzą wygaśnięcie decyzji w sprawie stref ochronnych. Jeżeli do tego czasu dana jednostka organizacyjna nie ograniczy szkodliwego oddziaływania na środowisko do terenu, do którego posiada tytuł prawny, wojewódzki inspektor ochrony środowiska nakaże w drodze decyzji (natychmiast wykonywalnej) wstrzymanie działalności produkcyjnej powodującej szkodliwe oddziaływanie na środowisko. Zgodnie z art. 26 ustawy wprowadzającej przed tym terminem wojewoda może też zmniejszyć lub całkowite zlikwidować istniejącą strefę, jeśli zostanie ograniczone szkodliwe oddziaływanie na środowisko w stopniu uzasadniającym tego typu działania. Art. 27 przewiduje natomiast, że do czasu likwidacji stref ochronnych stosuje się do nich przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych odnoszące się do obszarów ograniczonego użytkowania. W niniejszej pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących oceny oddziaływania na jakość powietrza (na przykładzie sytuacji z roku 2003) wszystkich zorganizowanych i niezorganizowanych źródeł emisji należących do Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie oraz spółek wydzielonych ze struktur krakowskiej huty w latach ubiegłych. Celem podjętych badań była wstępna analiza możliwości likwidacji omawianej strefy ochronnej przed końcem roku 2005 [1]. Wcześniejsza likwidacja strefy ochronnej miała miejsce w przypadku np. Huty Katowice i Zakładów Koksowniczych Przyjaźń w Dąbrowie Górniczej i również była poprzedzona szczegółowymi badaniami i analizami [2 5]. 2. Analizowane obiekty i substancje Ocenę oddziaływania na jakość powietrza przeprowadzono dla ponad 400 emitorów należących do Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie oraz następujących spółek, zlokalizowanych w obrębie strefy ochronnej: Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe Zakład Mechaniczny HTS Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe METALODLEW S.A., 258

4 METALODLEW ART-KOLOR Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Materiałów Ogniotrwałych KOMEX Sp. z o.o., REM-TECH Sp. z o.o., HANNECARD-POLSKA Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Produkcyjno Usługowo Handlowe EKO-ENERGIA Sp. z o.o., KRAKODLEW Sp. z o.o., Zakład Walcowniczy PROFIL S.A., SLAG RECYCLING Sp. z o.o. Uwzględniono tutaj wszystkie źródła emisji funkcjonujące na terenie ww. zakładów w roku 2003, w tym też największe źródła emisji zorganizowanej (taśmy spiekalnicze i kotły siłowni) oraz niezorganizowanej (baterie koksownicze, straty gazu wielkopiecowego, składowiska węgla i surowców, hałdy żużli wielkopiecowych i stalowniczych itp.). W wypadku emisji zorganizowanej (zachodzącej poprzez emitory punktowe) odzwierciedlono rzeczywiste położenie punktów emisji i wyniesienie gazów ponad wylot emitorów. Emisja niezorganizowana opisana została za pomocą ponad 70 zastępczych emitorów powierzchniowych lub liniowych. Rozpatrywane były wszystkie bilansowane przez te zakłady substancje zanieczyszczające wprowadzane do powietrza, tj.: pył (w tym też pył drobny PM10) i metale ciężkie (Cr, Cd, Cu, Pb, Ni i Mn), dwutlenek siarki (SO 2 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), tlenek węgla (CO), węglowodory alifatyczne do C 12, chlorowodór (HCl), fluor, amoniak (NH 3 ), cyjanowodór (HCN), siarkowodór (H 2 S), dwusiarczek węgla (CS 2 ), kwas siarkowy (H 2 SO 4 ), substancje smołowe, benzo(a)piren (B(a)P), benzen, toluen, ksylen, fenol i pirydyna. Wielkość emisji tych substancji przyjęto na podstawie zakładowych bilansów emisji za rok 2003 lub obliczono metodą wskaźnikową (w przypadku źródeł niezorganizowanych). 3. Metodyka obliczeń i przyjęte założenia Badania wpływu rozpatrywanych źródeł emisji na jakość powietrza dokonano na podstawie obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza emitowanych z tych źródeł w roku 2003, które przeprowadzono zgodnie z referencyjną metodyką modelowania poziomów substancji w powietrzu, zamieszczoną w załączniku nr 4 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu [6], z wykorzystaniem pakietu oprogramowania EK100W w. 4.3 (Atmoterm, Opole). Obliczenia wykonano dla łącznego oddziaływania wszystkich rozpatrywanych emitorów (Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie i spółki), a także dla oddziaływania tylko zespołu emitorów należących do Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie. Uwzględniono tutaj przyjęte warianty pracy poszczególnych źródeł i warianty emisji z emitorów opisujące w pewnym uproszczeniu sytuację z roku W przypadku wszystkich zorganizowanych źródeł emisji uwzględniono warianty emisji maksymalnej trwające minimum 1 godzinę oraz warianty emisji średniej o czasie trwania zbliżonym do 259

5 rzeczywistego czasu występowania emisji z danego źródła (w danym wariancie pracy) w roku 2003 tak, aby roczna emisja całkowita ze źródła odpowiadała rzeczywistej emisji zbilansowanej za rok W przypadku emitorów, poprzez które są odprowadzane gazy odlotowe z kilku źródeł (taśmy spiekalnicze, kotły siłowni) wyszczególniono ponadto wszystkie warianty emisji wynikające z występujących w roku 2003 kombinacji pracy tych źródeł z uwzględnieniem rozpatrywanych wariantów pracy oraz przyjętych średnich i maksymalnych wielkości emisji dla tych wariantów. W przypadku niezorganizowanych źródeł emisji, z uwagi na szacunkowy (wskaźnikowy) sposób określania wielkości emisji, nie wyróżniano wariantu emisji maksymalnej, a jedynie wariant emisji średniej o czasie trwania zbliżonym do przyjętego rocznego czasu pracy źródła. Przeprowadzono m.in. obliczenia opadu pyłu, ołowiu i kadmu na powierzchni terenu oraz stężeń poszczególnych substancji w powietrzu przy powierzchni terenu, w tym stężeń średniorocznych i maksymalnych 1-godzinnych oraz ewentualnych częstości przekroczeń odpowiednich wartości odniesienia. Obliczenia te wykonano w regularnej siatce prostokątnej obejmującej obszar całej strefy ochronnej i terenów do niej przylegających. 4. Wyniki obliczeń za rok 2003 Otrzymane w przyjętym obszarze obliczeniowym maksymalne wartości opadu pyłu, ołowiu i kadmu na powierzchni terenu przedstawiono w tabeli 1. W tabeli 2 zamieszczono z kolei uzyskane dla rozpatrywanych substancji w obszarze obliczeniowym najwyższe wartości stężeń średniorocznych (S a max ) i 99,8 lub 99,726 (w przypadku SO 2 ) percentyla ze stężeń odniesionych do 1 godziny w okresie roku (S 99,8 lub S 99,726 max ) oraz najwyższe częstości przekroczeń wartości odniesienia D 1 w okresie roku przez stężenia maksymalne 1-godzinne (P(D 1 ) max ). Maksima te porównano także z odpowiednimi wartościami odniesienia: opadu rocznego (D p ), stężenia średniorocznego (D a ) i stężenia 1-godzinnego (D 1 ) oraz z dopuszczalną częstością przekroczeń wartości D 1, wynoszącą 0,274 % czasu w roku w przypadku SO 2 i 0,2 % czasu w roku w przypadku pozostałych substancji [6]. Tabela 1. Porównanie otrzymanych w przyjętym obszarze obliczeniowym maksymalnych wartości opadu (O p max ) pyłu, ołowiu i kadmu na powierzchni terenu z odpowiednimi wartościami odniesienia (D p ) O p max Lp. Substancja g/(m 2 rok) %D p 1 Pył 295,7 147,8 2 Ołów (Pb) 0, ,5 3 Kadm (Cd) 0, ,2 Najwyższe wartości opadu substancji pyłowych na powierzchni terenu oraz stężeń średniorocznych i 1-godzinnych w powietrzu zawsze występują na terenie należącym do Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie ewentualnie którejś z rozpatrywanych spółek, wydzielonych ze struktur krakowskiej huty. Miejsce występowania maksimów było różne w zależności od rozpatrywanej substancji i rodzaju obliczanego parametru. 260

6 Niezależnie od tego, czy maksima te położone były dalej czy bliżej głównej granicy Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie, poza terenem zakładu nie otrzymano przekroczeń odpowiednich wartości dopuszczalnych dla żadnej z rozpatrywanych substancji. Jeśli już występowały strefy przekroczeń (np. opadu pyłu i ołowiu czy stężeń 1-godzinnych pyłu zawieszonego PM10, fenolu, benzenu lub benzo(a)pirenu), to w całości mieściły się one w obszarze należącym do Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie lub spółek. Jak wynika z przeprowadzonych obliczeń, łączna emisja substancji zanieczyszczających powietrze z Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie i rozpatrywanych spółek na poziomie z roku 2003 nie powoduje w żadnym punkcie obszaru obliczeniowego bezpośrednich przekroczeń dopuszczalnych poziomów średniorocznych w powietrzu lub wartości odniesienia dla okresu roku. Z uwagi jednak na wysokie lub ponadnormatywne tło średnioroczne pyłu zawieszonego PM10, NO 2, benzenu i benzo(a)pirenu obserwowane w niemal całym Krakowie, a także w tej części miasta (Nowa Huta), możliwe jest występowanie przekroczeń dopuszczalnych stężeń tych substancji w powietrzu w wyniku nakładania się oddziaływania z różnych źródeł emisji (zakłady przemysłowe, energetyka komunalna, paleniska domowe, komunikacja, stacje paliwowe itp.). Tabela 2. Porównanie otrzymanych w przyjętym obszarze obliczeniowym najwyższych wartości stężeń (S a max, S 99,8 / S 99,726 max ) w powietrzu i częstości przekroczeń wartości odniesienia D 1 (P(D 1 ) max) z odpowiednimi wartościami dopuszczalnymi a) b) S a max S 99.8 / S 99,726 max P(D 1 ) max c) Lp. Substancja g/m 3 %D a g/m 3 %D % roku 1 Pył zawieszony PM10 16,7 41,67 376,9 134,6 0, Chrom (Cr) 0, ,01 0,038 0,8 0, Kadm (Cd) 0, ,02 0,0031 0,6 0, Miedź (Cu) 0, ,01 0,203 1,0 0, Ołów (Pb) 0, ,06 0,131 2,6 0, Nikiel (Ni) 0, ,30 0,0101 4,4 0, Mangan (Mn) 0,0335 0,37 1,10 12,2 0, Dwutlenek siarki (SO 2 ) 8,46 2,42 139,5 39,9 0, Dwutlenek azotu (NO 2 ) 13,8 6,88 176,8 88,4 0, Tlenek węgla (CO) ,8 0, W. alifatyczne do C12 48,6 1, ,2 0, Chlorowodór (HCl) 0,397 0,20 6,419 3,2 0, Fluor (F) 0,0231 0,08 1,152 3,8 0, Amoniak (NH3) 5,80 1,45 67,36 16,8 0, Cyjanowodór (HCN) 0,593 2,96 6,523 32,6 0, Siarkowodór (H 2 S) 0,827 4,13 7,471 37,4 0, Dwusiarczek węgla (CS 2 ) 0,135 0,27 4,048 8,1 0, Kwas siarkowy (H 2 SO 4 ) 0,784 0,39 13,55 6,8 0,00 0 % wart. dop.

7 Lp. Substancja S a max a) S 99.8 / S 99,726 max b) g/m 3 %D a g/m 3 %D 1 P(D 1 ) max c) % roku % wart. dop. 19 Substancje smołowe 2,34 2,34 65,68 65,7 0, Benzo(a)piren (B(a)P) 0, ,75 0, ,1 0, Benzen 3,71 12,36 63,61 212,0 0, Toluen 0,461 0,46 4,848 4,8 0, Ksylen 0,435 0,43 40,34 40,3 0, Fenol 2,33 11,64 27,99 140,0 1, Pirydyna 0,663 3,31 19,92 99,6 0,18 90 a) najwyższe ze stężeń uśrednionych w okresie roku b) najwyższa wartość: w przypadku dwutlenku siarki 99,726 percentyla, w przypadku pozostałych substancji 99,8 percentyla ze stężeń odniesionych do 1 godziny w okresie roku c) najwyższa częstość przekroczeń wartości odniesienia D 1 w okresie roku przez stężenia maksymalne 1-godzinne 5. Podsumowanie Na podstawie obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu, przeprowadzonych za rok 2003 dla emitorów należących do Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie i dziesięciu innych analizowanych przedsiębiorstw (spółek), zlokalizowanych w pobliżu, można stwierdzić, że w rozpatrywanym roku zakłady te nie powodowały przekroczeń standardów jakości powietrza poza ich granicami. Tym samym ewentualne szkodliwe oddziaływanie na środowisko (powietrze atmosferyczne) było ograniczone do terenów, do których przedsiębiorstwa te posiadały tytuł prawny. Istnieją zatem przesłanki do ograniczenia lub likwidacji omawianej strefy ochronnej. W związku jednak z możliwym występowaniem w przyszłości w Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie większej produkcji stali niż miało to miejsce w roku 2003, ostateczne decyzje w tym zakresie zostaną podjęte przez wojewodę małopolskiego po zakończeniu II etapu badań, zmierzającego do oceny skrajnej uciążliwości rozpatrywanych zakładów dla maksymalnego wariantu produkcyjnego po roku W przypadku Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie skrajna uciążliwość prognozowana jest na rok 2006, w którym przewiduje się wystąpienie maksymalnej wielkości emisji (w związku z prognozowaną wysoką produkcją i małym prawdopodobieństwem zakończenia planowanych inwestycji skutkujących ograniczeniem wielkości emisji). Literatura [1] Mazur M., Bogacki M., Oleniacz R., Szczygłowski P. 2005: Oddziaływanie na jakość powietrza Mittal Steel Poland S.A. Oddział w Krakowie w kontekście likwidacji strefy 262

8 ochronnej i programu otwarcia huty. Etap I. AGH, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska, ZKiOŚ, Kraków (praca niepublikowana) [2] Mazur M., Bogacki M., Oleniacz R. 1988: Ocena zasięgu oddziaływania emisji zanieczyszczeń z Huty Katowice i ZK Przyjaźń w Dąbrowie Górniczej w aspekcie weryfikacji wielkości strefy ochronnej. Materiały z III Konferencji nt. Problemy ochrony powietrza w aglomeracjach miejsko-przemysłowych, Politechnika Śląska w Gliwicach, Katedra Ochrony Powietrza, Ustroń [3] Mazur M., Oleniacz R., Bogacki M. 2000: Analiza możliwości likwidacji stref ochronnych wokół wybranych zakładów przemysłu hutniczego i koksochemicznego. Inżynieria Środowiska Półrocznik AGH, t. 5, z. 1, [4] Mazur M., Oleniacz R., Bogacki M., Łopata A. 2002: Weryfikacja emisji pyłowej z Huty Katowice i zasięgu jej oddziaływania. Inżynieria Środowiska Półrocznik AGH, t. 7, z. 1, [5] Mazur M., Oleniacz R., Bogacki M. 2002: Likwidacja strefy ochronnej Huty Katowice i Zakładów Koksowniczych Przyjaźń w Dąbrowie Górniczej. Problemy Ekologii, tom VI, nr 5 (35), [6] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu. Dz. U. z 2003 r., Nr 1, poz. 12 Kontakt: Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska Zakład Kształtowania i Ochrony Środowiska, Al. Mickiewicza 30, Kraków mmazur@uci.agh.edu.pl 263