Likwidacja strefy ochronnej wokół Huty Katowice w Dąbrowie Górniczej

Transkrypt

1 From the SelectedWorks of Robert Oleniacz June 5, 2003 Likwidacja strefy ochronnej wokół Huty Katowice w Dąbrowie Górniczej Marian Mazur Robert Oleniacz Marek Bogacki Available at:

2 Marian Mazur, Robert Oleniacz, Marek Bogacki Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska Zakład Kształtowania i Ochrony Środowiska Al. Mickiewicza 30, Kraków LIKWIDACJA STREFY OCHRONNEJ WOKÓŁ HUTY KATOWICE W DĄBROWIE GÓRNICZEJ 1. Wstęp Strefa ochronna Kombinatu Metalurgicznego Huta Katowice (obecnie PHS S.A. Oddział Huta Katowice), w skład którego pierwotnie wchodziły Zakłady Koksownicze Przyjaźń, została ustanowiona Decyzją Wojewody Katowickiego w 1978 roku. Tworzenie w Polsce w latach 70. stref ochronnych dla uciążliwych zakładów przemysłowych miało umocowanie prawne w ustawie o ochronie powietrza z 21 kwietnia 1966 r., rozporządzeniu Rady Ministrów z 23 marca 1967 r. w sprawie stref ochronnych ustanawianych dla ochrony powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniem oraz Prawie Budowlanym z 1974 r. Zagospodarowywanie tych stref przypadło praktycznie na lata 80. i 90., a więc miały już tutaj zastosowanie przepisy wynikające z ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 11 lutego 1980 r. (Dz. U. z 1980 r., Nr 3, poz. 6 wraz z późniejszymi zmianami), rozporządzenia Rady Ministrów z 30 września 1980 r. w sprawie zasad tworzenia i zagospodarowania stref ochronnych (Dz. U. z 1980 r., Nr 24, poz. 83) oraz zarządzenia Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 9 listopada 1982 r. w sprawie szczegółowych zasad wyznaczania granic i obszarów stref ochronnych oraz orientacyjnych wskaźników ich szerokości (MP z 1982 r., Nr 27, poz. 241) [1]. Utrzymywanie strefy ochronnej dla obiektów lub nieruchomości do końca roku 1997 wynikało z następującego ogólnego zapisu ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. (art. 71, ust. 1): W przypadku, gdy mimo zastosowania odpowiednich rozwiązań technicznych nie mogą być wyeliminowane lub ograniczone szkodliwe oddziaływania na środowisko, powodowane działalnością wykonywaną w obiekcie budowlanym albo na terenie nieruchomości, jeżeli równocześnie za utrzymaniem takiej działalności przemawia interes społeczny, dla obiektu lub nieruchomości może być utworzona strefa ochronna. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1997 r., Nr 133, poz. 885) wprowadziła jednak zasadniczą zmianę treści cytowanego artykułu, którego ust. 1 i 2 otrzymały brzmienie: 1. Jednostka organizacyjna w projektowanej i prowadzonej działalności jest obowiązana uwzględniać i stosować takie rozwiązania techniczne, technologiczne i organizacyjne, które wyeliminują szkodliwe oddziaływanie na środowisko poza terenem zakładu, do którego jednostka organizacyjna posiada tytuł prawny. 2. Jeżeli z oceny oddziaływania na środowisko, sporządzonej przez biegłego z listy Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, wynika, że mimo zastosowania rozwiązań, o których mowa w ust. 1, nie mogą być wyeliminowane uciążliwe oddziaływania

3 na środowisko, to dla: oczyszczalni ścieków, składowisk odpadów komunalnych, tras komunikacyjnych, kompostowni, lotnisk, linii i stacji elektroenergetycznych oraz obiektów radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radiolokacyjnych tworzy się obszar ograniczonego użytkowania. W miejsce stref ochronnych wprowadzono, zatem pojęcie obszary ograniczonego użytkowania, ale mogą być one tworzone tylko dla ściśle określonych obiektów, wymienionych w ust. 2 (nie ma wśród nich typowych zakładów przemysłowych). Dotychczasowe decyzje w sprawie stref ochronnych dla obiektów nie wymienionych w ust. 2 (wydane przed wejściem w życie cytowanej ustawy nowelizującej), nie straciły jednak mocy prawnej, ale likwidacja tych stref została jedynie przesunięta w czasie do końca roku Jak wynika z art. 8 ustawy nowelizującej, po upływie tego terminu wojewodowie z urzędu stwierdzą wygaśnięcie decyzji w sprawie stref ochronnych. Jeżeli do tego czasu dana jednostka organizacyjna nie ograniczy szkodliwego oddziaływania na środowisko do terenu, do którego posiada tytuł prawny, wojewódzki inspektor ochrony środowiska nakaże w drodze decyzji (natychmiast wykonywalnej) wstrzymanie działalności produkcyjnej powodującej szkodliwe oddziaływanie na środowisko. Z drugiej strony, jeśli dana jednostka organizacyjna ograniczy swoje szkodliwe oddziaływanie na środowisko do terenu, do którego posiada tytuł prawny przed rokiem 1995, może wystąpić z wnioskiem do wojewody o stwierdzenie wcześniejszego wygaśnięcia decyzji w sprawie strefy ochronnej [2]. W praktyce spotykane są także przypadki częściowego zmniejszania dotychczasowego zasięgu strefy (wyłączenia z niej pewnych obszarów). Obowiązująca aktualnie ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r Nr 62, poz. 4445, z późniejszymi zmianami) nie wnosi nic nowego w sprawie likwidacji stref ochronnych i podtrzymuje występowanie obszarów ograniczonego użytkowania z wszystkimi konsekwencjami dotyczącymi odszkodowań i wykupu nieruchomości położonych w ich obrębie [3]. 2. Wyznaczenie i zagospodarowanie strefy ochronnej Huty Katowice i ZK Przyjaźń Przy wyznaczeniu w 1978 r. granicy strefy ochronnej wokół Huty Katowice i ZK Przyjaźń oparto się na danych o emisji zanieczyszczeń powietrza oszacowanych dla II etapu budowy kombinatu metalurgicznego, w którym przyjęto wariant rozbudowy huty do zdolności produkcyjnej stali na poziomie 9 mln ton/rok i planowaną wielkość produkcji koksu na poziomie 3,3 mln ton/rok oraz wykonanej na tej podstawie ocenie wpływu emisji najbardziej uciążliwych substancji na stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Wyznacznikiem przebiegu granic strefy były izolinie dopuszczalnych częstości przekroczeń stężeń średniodobowych cyjanowodoru (HCN) i siarkowodoru (H 2 S). Wyznaczony na tej podstawie obszar strefy zajmował powierzchnię 8754 ha, wliczając w to tereny, do których obydwa zakłady posiadały tytuł prawny. Jak wynika z inwentaryzacji sposobu użytkowania terenu wchodzącego pierwotnie w skład utworzonej strefy, objęła ona swym zasięgiem [4, 5]: obszary przemysłowe (ok. 24,0 % powierzchni), istniejące lasy (ok. 18,6 % powierzchni), tereny rolnicze (ok. 51,4 % powierzchni), zabudowę mieszkalną (ok. 3,5 % powierzchni), koleje i drogi (ok. 2,5 % powierzchni). W obrębie strefy znalazły się zabudowania mieszkalne Strzemieszyc, Łosienia, Łęki, Okradzionowa oraz Ząbkowic (os. Związek Orła Białego) i Gołonogu (Tworzeń), położone obecnie w granicach administracyjnych miasta Dąbrowa Górnicza. Wschodnią część strefy z 2

4 Okradzionowem i Łęką zajmuje obszar chronionego krajobrazu pełniący funkcję otuliny Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Zgodnie z przyjętym w latach 80. sposobem zagospodarowania strefy, część jej obszaru (ponad 10 % powierzchni) została dodatkowo zalesiona. Wcześniej, bo już w drugiej połowie lat 70-tych, rozpoczęto zalesianie Góry Bordowicza (położonej na południe od Huty Katowice), osłaniając w ten sposób nieco zabudowę mieszkaniową Strzemieszyc Wielkich. Zalesieniem objęto również grunty porolne i nieużytki położone wokół ZK Przyjaźń, wzdłuż niektórych ciągów komunikacyjnych oraz w południowo-wschodniej części strefy. Zielenią izolacyjną wysoką zagospodarowano w sumie powierzchnię zbliżoną do powierzchni starodrzewu, który został wycięty pod budowę huty. Przeprowadzone w rejonie strefy w pierwszej połowie lat 80. pomiary stężeń 24- godzinnych w powietrzu tych substancji, które stanowiły wyznacznik strefy (HCN i H 2 S), nie wykazały występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych. Wykonano także kolejne analizy uciążliwości dla środowiska rozbudowywanego kombinatu, uwzględniające niższą wielkość produkcji stali (6,5 mln ton/rok) w stosunku do pierwotnie zakładanej. Działania te nie doprowadziły jednak do zmniejszenia obszaru strefy wyznaczonego w roku Podstawy do ograniczenia zasięgu strefy Wielkość produkcji stali w Hucie Katowice rzędu 6,5 mln ton/rok (ani tym bardziej 9 mln ton/rok) nigdy nie została osiągnięta. Od początku istnienia zakładu utrzymywała się ona na poziomie ok. 3,6-4,9 mln ton/rok. Nie osiągnięto również planowanej pierwotnie wielkości produkcji koksu w ZK Przyjaźń (3,3 mln ton/rok). W ostatnich latach wahała się ona od ok. 1,8 do ok. 2,6 mln ton/ rok. Z mniejszą produkcją bezpośrednio wiąże się mniejsza ilość substancji zanieczyszczających wprowadzanych do środowiska, w tym do powietrza atmosferycznego (tabela 1), co jest zagadnieniem kluczowym z punktu widzenia istnienia strefy ochronnej. Co więcej, omawiane zakłady od początku swego istnienia podejmowały systematyczne działania zmierzające m.in. do ograniczenia emisji zanieczyszczeń powietrza, co doprowadziło do tego, że obecna emisja stanowi w zależności od rodzaju substancji od ułamka procenta do kilkunastu procent emisji zakładanej w momencie tworzenia strefy i nie odbiega od emisji występującej w zakładach tej branży zlokalizowanych w krajach Unii Europejskiej (tabele 2-4). W międzyczasie kilka razy zmieniały się obowiązujące w Polsce kryteria oceny jakości powietrza, jak również same wartości dopuszczalne stężeń substancji zanieczyszczających powietrze. Jeśli zmianie ulegały już wartości dopuszczalne, to w większości przypadków były one zmniejszane (zaostrzane). Mogło to powodować osłabienie wymiernych efektów ewentualnych działań proekologicznych w zakresie zmniejszenia uciążliwości danego zakładu dla powietrza, o ile ich skala nie równoważyła stopnia zmiany dopuszczalnych stężeń. Przykładem może być tutaj mające miejsce w roku 1998 znaczne zaostrzenie dopuszczalnych stężeń w powietrzu m.in. benzo(a)pirenu, którego istotnym źródłem emisji są Zakłady Koksownicze Przyjaźń. Z drugiej strony zmiany obowiązujących kryteriów oraz metod oceny jakości powietrza stanowiły przyczyny ponownych ocen wpływu omawianych zakładów na stan zanieczyszczenia powietrza. Działania zmierzające do zbadania możliwości ograniczenia wielkości strefy ochronnej Huta Katowice S.A. podjęła praktycznie już w pierwszej połowie lat 90., a więc na długo przed uchwaleniem ustawy nowelizującej ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska. W ramach tych działań wykonanych zostało szereg prac badawczych, których celem było lepsze rozpoznanie wielkości i czasu trwania emisji zanieczyszczeń z poszczególnych procesów technologicznych, w tym z niektórych źródeł niezorganizowanych. Najistotniejsze znaczenie miały jednak: opracowania wykonane w latach przez Zakład Kształtowania i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, dotyczące aktualizacji i dokładnego opisu parametrów uwzględnianych w obliczeniach rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń emitowa- 3

5 nych z wszystkich emitorów należących do Huty Katowice i ZK Przyjaźń oraz weryfikacji zasięgu oddziaływania tej emisji, badania stanu zanieczyszczenia powietrza w rejonie omawianej strefy ochronnej, zrealizowane przez Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska PP w Katowicach w roku Tabela 1. Wskaźniki emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych z Huty Katowice w latach Lp. Zanieczyszczenie Wskaźniki emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych [g/mg prod.] 1980* 1990* 1999* 2000* HK+EC HK 2003** 2004*** 1 Pył całkowity , , , , , ,6 897,65 831,32 2 Pył zawieszony 493,5 424,7 453,1 433,6 404,6 372,7 3 Dwutlenek siarki , , , , ,2 845,5 845,5 845,5 4 Tlenek węgla , , , , , , , ,3 5 Dwutlenek azotu 2 369, , , , ,5 824,9 824,9 824,9 6 Fluorowodór 14,3 13,3 10,6 6,4 6,43 6,4 7 Siarkowodór 864,000 8,416 2,118 2,212 2,240 2,240 2,24 2,2 8 Cyjanowodór 18,341 0,984 0,818 0,858 0,858 0,858 0,9 9 Benzo(a)piren 0,0012 0, , Ołów 34,48 16,40 11,13 11,09 10,86 9,32 11 Miedź 3,15 3,67 3,49 3,35 3,24 3,02 12 Chrom 0,081 0,243 0,188 0,160 0,143 0,13 13 Kadm 0,560 0,424 0,496 0,495 0,487 0,42 Wskaźnik sumaryczny , , , , , ,2 * - łącznie z Elektrociepłownią (EC) Huty Katowice, która stała się osobnym podmiotem gospodarczym w czerwcu 2001 r. ** - Wskaźniki obliczone w oparciu o wskaźniki emisji dla roku 2001 pomniejszone o efekty wynikające z działań proekologicznych wdrożonych w latach r., odniesione do planowanej produkcji stali w 2002 r. *** - Wskaźniki obliczone w oparciu o wskaźniki emisji dla roku 2001 pomniejszone o efekty wynikające z działań proekologicznych wdrożonych w latach r., odniesione do planowanej produkcji stali w 2002 r. Tabela 2. Wskaźniki emisji zanieczyszczeń z procesu spiekania w krajach Unii Europejskiej i Hucie Katowice [g/mg ciekłej stali] Lp. Rodzaj zanieczyszczenia Unia Europejska Huta Katowice 1 Pył Dwutlenek siarki Tlenki azotu (jako NO 2 ) Tlenek węgla

6 Tabela 3. Wskaźniki emisji zanieczyszczeń z procesu produkcji surówki wielkopiecowej w krajach Unii Europejskiej i Hucie Katowice [g/mg ciekłej stali] Lp. Rodzaj zanieczyszczenia Unia Europejska Huta Katowice 1 Pył Dwutlenek siarki Tlenki azotu (jako NO 2 ) Tlenek węgla Siarkowodór 0, Tabela 4. Wskaźniki emisji zanieczyszczeń z procesu produkcji stali konwertorowej w krajach Unii Europejskiej i Hucie Katowice [g/mg ciekłej stali] Lp. Rodzaj zanieczyszczenia Unia Europejska Huta Katowice SA 1 Pył Tlenki azotu (jako NO 2 ) Tlenek węgla Wyniki przeprowadzonych pomiarów i obliczeń zostały wykorzystane w Opinii w sprawie ograniczenia wielkości strefy ochronnej wokół Huty Katowice i ZK Przyjaźń przygotowanej na początku roku 2002 przez zespół ekspertów Zakładu Kształtowania i Ochrony Środowiska AGH oraz Ośrodka Badań i Kontroli Środowiska w Katowicach. Opinię poszerzono o prognozę oddziaływania obydwu zakładów na jakość powietrza w latach , uwzględniającą efekty działach proekologicznych przewidzianych do realizacji w tym okresie. Uwzględniono w niej także inne rodzaje uciążliwości rozpatrywanych zakładów i wydzielonych z nich obiektów, jak również ocenę aktualnego stanu zanieczyszczenia wszystkich komponentów środowiska w rejonie strefy oraz poza nią. Na podstawie przeprowadzonych obliczeń i analiz uznano, że istnieje uzasadniona możliwość znacznego ograniczenia obszaru strefy ochronnej do niewielkiego terenu położonego w pobliżu północnej i wschodniej granicy ZK Przyjaźń. Na pozostałym obszarze dotychczasowej strefy nie przewiduje się bowiem występowania ponadnormatywnego oddziaływania emisji zanieczyszczeń z omawianych zakładów. Dotyczy to w szczególności opadu pyłu, ołowiu i kadmu na powierzchnię terenu wokół Huty Katowice [5, 6]. Pojawianie się ewentualnych przekroczeń dotyczyć może jedynie dopuszczalnych stężeń w powietrzu i tylko tych substancji, dla których istnieje bardzo wysoki poziom tła pochodzącego z innych źródeł emisji oddziałujących na dany teren, przy czym nie powinno ono odbiegać swym zakresem od przekroczeń obserwowanych w tym samym czasie w prawie całej aglomeracji katowickiej. Może to mieć miejsce głównie w okresie grzewczym (przy występowaniu warunków meteorologicznych sprzyjających powstawaniu sytuacji smogowych), w którym występuje podwyższony stan zanieczyszczenia powietrza takimi substancjami, jak np. pył, dwutlenek siarki czy benzo(a)piren. Utrzymywanie strefy ochronnej w obszarze, w którym jakość powietrza nie odbiega w istotny sposób od jakości powietrza poza strefą, jest bezzasadne. Wschodnie tereny strefy, dla których reprezentatywne mogą być wyniki pomiarów pochodzące z automatycznej stacji monitoringowej w Okradzionowie, należą nawet do jednych z najczystszych w obrębie aglomeracji katowickiej. 5

7 4. Podsumowanie Złożony w sierpniu 2001 r. wniosek Huty Katowice S.A. i Zakładów Koksowniczych Przyjaźń do Wojewody Śląskiego o ograniczenie obszaru strefy ochronnej uznany został za zasadny. Decyzja o likwidacji większości obszaru strefy została podjęta przez Wojewodę w dniu 21 maja 2002 r. Na terenie położonym przy północnej i wschodniej granicy ZK Przyjaźń, do którego strefa została tymczasowo ograniczona, zostaną przeprowadzone dodatkowe pomiary, pozwalające na ustalenie rzeczywistego poziomu oddziaływania rozpatrywanych zakładów (głównie koksowni) na jakość powietrza. W rejonie tym, przy odpowiednich kierunkach wiatru, może być, bowiem obserwowany bezpośredni wpływ niezorganizowanej emisji zanieczyszczeń z ZK Przyjaźń, w tym m.in., benzo(a)pirenu i benzenu. Literatura 1. Mazur M., Oleniacz R., Bogacki M.: Likwidacja strefy ochronnej Huty Katowice i Zakładów Koksowniczych Przyjaźń w Dąbrowie Górniczej. Problemy Ekologii, VI, nr 5 (35), Kasprzak K., Raszka B.: Rok 2005 likwidacja stref ochronnych wokół zakładów przemysłowych. Przegląd Komunalny, 2001, nr 2 (113). 3. Górski M.: Obszar ograniczonego użytkowania ograniczanie sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną środowiska. Przegląd Komunalny, nr 1 (124), Mazur M., Oleniacz R., Bogacki M.: Analiza możliwości likwidacji stref ochronnych wokół wybranych zakładów przemysłu hutniczego i koksochemicznego. Półrocznik AGH Inżynieria Środowiska, t. 5, z. 2, Mazur M., Oleniacz R., Bogacki M.: Ocena zasięgu istotnego oddziaływania emisji zanieczyszczeń z Huty Katowice pod kątem likwidacji strefy ochronnej. Materiały z XX Konferencji Naukowo-Technicznej Huty Katowice S.A. nt. Huta Katowice w środowisku naturalnym. Rogoźnik, październik Mazur M., Oleniacz R., Bogacki M., Łopata A.: Weryfikacja emisji pyłowej z Huty Katowice i zasięgu jej oddziaływania. Półrocznik AGH Inżynieria Środowiska, t. 7, z. 1,