Z. Knothe Województwo koszalińskie. Ochrona Zabytków 5/3 (18),

Transkrypt

1 Z. Knothe Województwo koszalińskie Ochrona Zabytków 5/3 (18),

2 K R O N I K A PRACE KONSERWATORSKIE WOJEWÓDZTWO KOSZALIŃSKIE Ryc 195. Młyn zamkowy w Słupsku z od budowanym szczytem; w głębi Brama Młyńska. Stan z r Ryc Pn. elewacja zamku w Słupsku z nadbudowaną wieżą. Stan z r Ryc Pd.-zach. elewacja zamku w Słup sku. Stan z r. 195 i. 192 Po wyzwoleniu wiosną 1945 r. Pomorza Zachodniego powstało w ielkie wojewódz two szczecińskie od Odry po Lębork (włączony do woj. gdańskiego). W lipcu 1950 r. uformowano z jego wschodniej czę ści woj. koszalińskie, składające się z po wiatów: białogardzkiego, bytowskiego, człuchowskiego, drawskiego, kołobrzeskie go, koszalińskiego, miasteckiego, sław ieńskiego, słupskiego, szczecineckiego, w ałec kiego i złotowskiego. Działania wojenne zniszczyły nieomal całkowicie Kołobrzeg. Śródmieścia Sławna, Słupska, Koszalina, Drawska, Bytowa, Świdwina, Człuchowa i Miastka leżały w gruzach. Ocalały jedynie Darłowo, Bia łogard i Połczyn-Zdrój ; częściowo znisz czone zostały Szczecinek, Złotów i Wałcz. W szystkie zabytkowe rezydencje magna tów obszarniczych były zdewastowane, po zbawione nie tylko ui'ządzeń, ale niejedno krotnie całej dekoracji architektonicznej. Niektóre zostały spalone. Ocalałe służą przeważnie jako siedziby P.G.R.-ów. W zamku w K r ą g u (pow Miastko) m ie ści się nadleśnictwo, w pałacu Bismarcka w W а г с i n i e (pow. Miastko) liceum leśne, w zamku w Ś w i d w i n i e liceum mechaniczne, w zamku w D a r ł o w i e muzeum, w zamku w S z c z e c i n k u magazyny. 1. K o n s e r w a c j a z e s p o ł ó w m i e j s k i c h. W projekcie szczegółowym odbu dowy K o s z a l i n a uwzględniono zabyt kową sieć ulic oraz fragmenty murów miejskich, kościół Mariacki i teren zam kowy. Poza tym w szystkie zniszczone m ia sta mają opracowane uproszczone plany zagospodarowania przestrzennego, w któ rych uwzględniono elementy zabytkowe: place, ulice, mury miejskie, fosy, parki i budowle zabytkowe. W K o ł o b r z e g u zachowała się kam i e n i c a S c h l i f f e n ó w z XV w. ze szczytem przebudowanym w XVII w. Nie stety grzyb rozpanoszony w belkach stro powych i wiązaniu dachowym zmusił do usunięcia chorego drzewa w 1948 r. Pozo stały ściany zewnętrzne z fasadą. Dla od budowy, przewidzianej w najbliższych la tach, opracowano inwentaryzację i doku m entację techniczną.

3 Brama Młyńska z XV w. w Słupsku została podczas w alk spalona, a oba szczyty runęły. W 1951 r. założono ściągi, dom urow ano brakujące fragm enty oraz przykryto zabytek dachem nam iotowym pod dachówką. Również przykryto dachem schody zew nętrzne na I" piętro, przyparte do zachow anego fragm entu m urów m iejskich (ryc. 198 i 199). Opodal B ram y M łyńskiej w przebudow anym w 1926 r. M ł y nie Zamkowym odbudowano w r zwalony szczyt z XV w., w edług zachow a nych fragm entów i zdjęć, oraz przełożono dachów kę n a części budynku (ryc. 195). 2. Konserwacja zamków, pałaców i dworów. Połczyn-Zdrój. Na daw nym grodzisku zbudowano w XVI w. niew ielki zameczek, tuż koło m iasta. Przerabiany w XVII i X V III stuleciu, a ostatecznie w końcu X IX w. nie zachował żadnych cech pałacowych poza samą bryłą w kształcie litery L, z wysokim dachem. W ew nątrz p arę sufitów z rokokowymi stiukam i, jeden kom inek, resztki balustrady schodów i obram ienia drzwi. Rem ont przeprowadzony przez M iejską Radę Narodow ą, który umożliwił zam ieszkanie tam kilku rodzinom, polegał na w y m ianie podłóg, stolarszczyzny okien i drzwi, pi'zem alowaniu i oszkleniu Słupsk. Zamek książęcy z XVI w. po w ym arciu dynastii książąt pom orskich został w X V III w. doszczętnie ograbiony, a w 1815 r. po rozbiciu wieży przez piorun uległ gruntow nej przeróbce: w yburzono w szystkie sklepienia i ściany, zam u rowano w ielkie okna przebijając szereg nowych, m alutkich dostosowanych do nowego podziału na piętra przez pomosty drew niane, w rodzaju m łyńskich. N adbudowano IV piętro i ścięto wieżę całość pokryto wysokim dachem w 1821 r. (ryc. 197). Zam ek tak urządzony służył różnym celom: był arsenałem, m agazynem zbożowym. mieścił w ytw órnię sieci itp. W r silne zapadnięcie się dachu, a jednocześnie uruchom ienie arterii kom unikacyjnej w bezpośrednim sąsiedztw ie zamku, skłoniło do przeprow adzenia prac zabezpieczających. Rozebrano olbrzym i ciężki dach kryty dachów ką i zdjęto IV nadbudow ane piętro. Całość przykryto dachem prowizorycznym, o systemie kratow nic, półpłaskim pod papą, opartym na ścianach zew nętrznych. Pozw ala to na prow adzenie robót w ew nątrz gmachu. Dobudowano ściętą część wieży rekonstruując ją według zachowanych fragm entów (ryc. 196) i kryjąc również prowizorycznym dachem. W ew nątrz wieży zachow ały się schody Ryc Bram a M łyńska w Słupsku od pd. Stan w 1951 r. sklepione w XVI w. Obok wieży m ała przybudów ka stanowi podstawę loggii na II piętrze, w której odnaleziono zam urowany fragm ent polichromii i ślad kom inka. Odm urowano wielkie okno na II piętrze i odnaleziono szereg fragm entów, pozw alających odtworzyć daw ny układ ścian i w y strój zewnętrzny. Po ukończeniu odbudowy zam ek będzie mieścił muzeum. 3. Konserwacja arc h itek tu ry sakralnej. Kołobrzeg katedr a z XIV w. Działania w ojenne zniszczyły dachy, sklepienia runęły, w ypaliło się w nętrze (rys. 202) i zawaliło jedyne zazachowane dotąd w Polsce lektorium. W przykryto dachem stałym prezbiterium i uzupełniono sklepienie. Prow izorycznie zasłonięto szczyt (od n a wy) deskami. Odgruzowano w nętrze i pod- Ryc Bram a M łyńska w Słupsku pd-wsch., zabezpieczona i pokryta w 1952 r. od

4 Eye Słupsk. Fasada wsch. kość. podominikańskiego. Stan z r Ryc Odbudowane wnętrze kośc. Mariackiego w Słupsku w r Widok na chór muzyczny. murowano narożnik południowo zachodni nawy bocznej. Zamurowano okna i drzwi. Masyw ściany zachodniej utworzony z połączonych wież w XV w., od XVII -w umacniany ściągami, obecnie po pożarze i bombardowaniu, gdy wszystkie ściągi popękały rysuje się coraz bardziej i odchyla z pionu w narożniku południowo-zachodnim. Łekno (pow. koszaliński) kościół parafialny z XIV w. W r odnowiono wnętrze, usuwając brzydką polichromię olejną z 1912 r. Ściany i sklepienia otynkowano, zostawiając odsłonięte żebra. Usunięto balkon w przybudówce, połączonej z naw ą dwoma łukami, z bogatym sklepieniem teraz uwidocznionym. Sławno Kościół parafialny z XIV w. Gmach miał zawalone prezbiterium, wypalone wnętrze naw i wieży z hełmem. W r zaczęto kryć nawę dachem stałym pod dachówkę. Przykryto tymczasowo wieżę, oszklono okna i zamknięto nawę od wschodu prowizoryczną ścianą. W latach otynkowano sklepienia i ścianę, oraz ułożono posadzkę. W 1950 r. pokryto dachem prezbiterium, oszklono okna i nie odbudowując na ra zie sklepień przykryto stropem drewnianym ponad linią sklepień. W czasie robót natrafiono na zamurowany portal z prezbiterium do małego pomieszczenia przy ścianie południowej. Szerokie i bogato profilowane przejście jest niewspółmierne z wymiarami kapliczki. Należy przypuścić, że miał tam być umieszczony grób fundatorki zmarłej na dżumę koło Szczecinka i tam gdzieś pochowanej. Usunięto ścianę czasową łącząc nawę z prezbiterium. Wzniesiono ścianę wyburzoną w XVIII w. oddzielając zakrystię północną. Zabezpieczono skarpy. Słupsk kościół Mariacki z XIV w. Kościół miał uszkodzony dach, spalony hełm na wieży, wypalone wnętrze i rozbite okna. W roku 1946 przystąpiono do krycia gmachu, stawiając dach namiotowy na wieży. Oszklono okna, ułożono posadzkę betonową, otynkowano ściany zostawiając żebra i służki w surowej cegle. W r oddzielono ścianą kruchtę, stwarzając emporę dla organów i chóru. W roku 1951 zaszła konieczność rozebrania zwieńczenia wieżyczki schodowej przy południowej ścianie prezbiterium. Było ono wykonane ok r. i tak uszkodzone pociskiem, że nie nadawało się do odrestaurowania. Zostało zastąpione dachem stożkowym (ryc. 201).

5 Słupsk kościół podominikański z XIV w. W. r odsłonięto obm urow any w latach w ojny pom nik E rnesta Bogusław a Croy (1682), siostrzeńca Bogusław a XIV. W roku 1951 podm urowano ścianę szczytową wschodnią, uszkodzoną przez usunięcie gruzów dom u ściśle przylegającego do m urów kościoła, przeprow a dzono rep erację skarp. Świdwin kościół parafialny z XIV w. Gmach był wypalony, sklepienie zawalone. W r przystąpiono do krycia gm achu i wieży, oszklono okna i odbudowano sklepienie (ryc. 203). Żagli sklepiennych jeszcze nie otynkow ano, ściany i żebra pozostaną w surow ej cegle, odpowiednio fugowane. Roboty skończono w r Kościół, choć niewielki, jest b a r dzo ciekaw y przez wieloboczne zam knięcie prezbiterium z am bitem, co jest ja k by naśladow nictw em św iątyni M ariackiej w Stargardzie. 4. Konserwacja zabytków malarstwa i rzeźby. W Słupsku w r odnowiono i zm ontowano dwa cenne epitafia i pasję (rzeźba) w kościele M ariackim (przechowywane były poza kościołem). W roku 1951 przekazano do odnow ienia Pracow ni K onserw acji Zabytków w G dańsku: pietę (rzeźba w drzewie), pasję (olej na drzewie) i obraz olejny na płótnie, p o rtret P ontanusa (mostnika) z połowy XVII w. nie tylko dobrego pędzla ale i ciekaw y historycznie, bowiem uw ieczniono książęcego kaznodzieję, trzy m ającego w ręku w ydaną przez siebie polską biblię. W szystkie te obiekty pochodzą z m uzeum słupskiego. Dla Darłowa P. K. Z. w G dańsku odnowiły w r w ielką rzeźbę C hrystusa w drzewie z XIV w. z nieznanego krucyfiksu, wysokiej klasy. Z. Knothe Ryc W nętrze katedry w Kołobrzegu podczas rekonstrukcji. S tan z r niejące już poprzednio m iejskie organizmy słow iańskie. We w szystkich podanych w y padkach jedynie kilka m onum entalnych obiektów zabytkow ych, w lepszym lub gorszym stanie zachow anych, wznosi się ponad dziesiątkam i hektarów bezkształtnych WOJEWÓDZTWO SZCZECIŃSKIE. 1. Zagadnienia urbanistyczn e. W hierarchii potrzeb Pom orza Zachodniego w dziedzinie urbanistyki zabytkowej, omówionej już uprzednio \ Szczecin oczywiście w ysuw a się na plan pierwszy; następnie S targard i Pyrzyce. W łaściwa analiza tych zespołów jest o tyle ciekawa lecz zarazem i trud n a, że m iasta o ch arakterze lokacyjnym naw arstw iały się na ist- 1 W acław Podlewski, Zagadnienia odbudowy m iast zabytkow ych Pomorza Zachodniego. Ochr. Zab. Nr 3/ Ryc Kośc. paraf, w Świdwinie. Z akładanie w iązania dachowego w r