Zdarzenie niepożądane adverse event. Monitorowanie niepożądanych działań leków

Transkrypt

1 Monitorowanie Anna Wiela-Hojeńska Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu Niepożądane działanie leku (ndl) Adverse Drug Reaction (ADR) (definicja przyjęta przez WHO w 1972 r.) Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (zm. 2007, 2011) każde szkodliwe i niezamierzone działanie leku, które występuje podczas stosowania dawek zalecanych u ludzi w celach profilaktycznych, diagnostycznych, terapeutycznych lub dla modyfikacji funkcji fizjologicznych nie można wykluczyć związku przyczynowego między zastosowanym lekiem a powikłaniem Zdarzenie niepożądane adverse event każda niepożądana reakcja, występująca u pacjenta w czasie lub po leczeniu, niezależnie czy jest uznana za związaną z danym produktem leczniczym, czy nie przyczyną nie musi być (chociaż może) zastosowany lek 13 września 2013 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił Ustawę o zmianie ustawy Prawo farmaceutyczne oraz niektórych innych ustaw przekazana do rozpatrzenia przez Senat Niepożądane działanie leku (ndl) Adverse Drug Reaction (ADR) Dyrektywa 2010/84/UE szkodliwe i niezamierzone reakcje, które wynikają z: błędnego stosowania, stosowania we wskazaniach, które nie zostały potwierdzone (off-label use), reakcje będące konsekwencją stosowania niezgodnego z przeznaczeniem, nadużywania leku, jego przedawkowania Ciężkie niepożądane działanie leku serious adverse drug reaction zgon pacjenta zagrożenie życia (krwotok śródmózgowy, wstrząs anafilaktyczny) konieczność leczenia szpitalnego lub jego przedłużenie (>24 h) trwały lub znaczny uszczerbek na zdrowiu (upośledzenie zdolności do wykonywania prawidłowych czynności życiowych FDA) choroba, wada wrodzona, uszkodzenie płodu inne, które lekarz według swojego stanu wiedzy uzna za ciężkie ( Current Challenges in Pharmacovigilance: Pragmatic Approach Report of CIOMS Working Group V, Geneva 2001)

2 Zgłoszenia ciężkich niepożądanych działań produktów leczniczych dokonuje się nie później niż w terminie 15 dni od uzyskania informacji Niespodziewane niepożądane działanie leku unexpected adverse reaction każde działanie niepożądane, którego charakter lub stopień nasilenia nie jest zgodny z informacjami zawartymi w: - Charakterystyce Produktu Leczniczego (Summary of Product Characteristics, SPC) - zatwierdzonych drukach informacyjnych dla produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu - Broszurze Badacza dla produktów leczniczych nie dopuszczonych do obrotu Niepożądane działania leków typu A (drug actions) reakcje zależne od właściwości farmakologicznych leku, podanej dawki, obserwowane w czasie prowadzenia badań klinicznych, możliwe do przewidzenia - hipotonia po zastosowaniu dużej dawki inhibitora konwertazy angiotensyny - hipoglikemia podczas terapii lekami przeciwcukrzycowymi - ototoksyczność antybiotyków aminoglikozydowych (zwłaszcza: streptomycyny, kanamycyny, neomycyny, amikacyny, gentamycyny, tobramycyny) - uszkodzenie wątroby związane z terapią paracetamolem Niepożądane działania leków typu A Rozbieżność pomiędzy zakładanym a uzyskanym efektem leczenia farmakologicznego Pierwotne i wtórne powikłania terapii związane z farmakologicznym działaniem leku IKA przewlekły, męczący, suchy kaszel, uczucie podrażnienia w gardle, zmiana barwy głosu stymulacja przez bradykininę syntezy metabolitów kaskady kwasu arachidonowego, nasilenie syntezy NO; skutkiem działania prostaglandyn i NO jest stan zapalny, wywołujący kaszel Interakcje lek lek lek pożywienie lek używki lek badania laboratoryjne Niepożądana interakcja leków terapeutycznie niepożądane działanie, które może wystąpić podczas równoczesnego zastosowania u chorego dwu lub więcej leków, polegające na osłabieniu lub nasileniu działania, na pojawieniu się objawów toksycznych, lub jakościowo odmiennego od spodziewanego działania farmakologicznego. Niepożądane działania leków typu B (bizarre, patient reactions) reakcje niezależne od zastosowanej dawki leku, zagrażające życiu chorego (reakcje alergiczne i pseudoalergiczne) - reakcja anafilaktyczna + pseudoalergiczny zespół czerwonego człowieka związany z terapią wankomycyną

3 Polekowe reakcje uczuleniowe (7% populacji, 10-20% hospitalizowanych chorych, odpowiadają za>15% wszystkich niepożądanych działań) Typy według podziału Gella i Coombsa (1963) I zależy od IgE (pokrzywka, astma, kolka jelitowa, anafilaksja) II cytotoksyczny (niedokrwistość hemolityczna, granulocytopenia, małopłytkowość) III kompleksów immunologicznych (zapalenie naczyń) IV reakcje opóźnione (wyprysk kontaktowy, rumień toksyczny, zespół toksycznej nekrolizy naskórka) reakcje fotoalergiczne choroby autoimmunologiczne (układowy toczeń rumieniowaty) alergiczne polekowe uszkodzenie wątroby alergiczna polekowa nefropatia płucne reakcje nadwrażliwości na leki gorączka polekowa reakcje niealergiczne tzw. reakcje rzekomoalergiczne lub anafilaktoidalne wywołane przez rentgenowskie środki cieniujące, narkotyczne leki przeciwbólowe idiosynkrazja obrzęk naczynioruchowy, gwałtowne napady astmy, wstrząs po kwasie acetylosalicylowym, agranulocytoza po podaniu metamizolu ( :61 zgonów wg WHO) reakcje nietolerancji dzwonienie w uszach po małej, pojedynczej dawce kwasu acetylosalicylowego Niepożądane działania leków typu C (not true drug reactions, chronic use) reakcje obserwowane z większą częstością u osób poddanych terapii danym lekiem, ale dla konkretnego pacjenta trudno wykazać czy zastosowany lek był przyczyną ich wystąpienia - choroba zakrzepowa u kobiet stosujących doustne środki antykoncepcyjne (chronic use) - reakcje zależne od przewlekłego stosowania leku - osteoporoza związana z długotrwałym stosowaniem glikokortykosteroidów - lipodystrofia podskórnej tkanki tłuszczowej po insulinie - uzależnienie od opioidowych leków przeciwbólowych - tolerancja na stosowanie leków przeczyszczających, prowadząca do ich nadużywania Niepożądane działania leków typ D (retarded actions, delayed) - reakcje ujawniające się po długim czasie od zastosowania leku, tzw. reakcje opóźnione - kardiotoksyczność antybiotyków antracyklinowych - późne dyskinezy po neuroleptykach typ E (end of use) reakcje wywołane odstawieniem leku - nasilenie objawów choroby niedokrwiennej serca po nagłym przerwaniu terapii beta-adrenolitykiem typ F (failure of therapy) - brak skuteczności terapii (głównie z powodu oporności) Przyczyny wystąpienia cechy leku cechy osobnicze chorego wiek (dzieci, osoby starsze) płeć (kobiety) masa ciała ciąża uwarunkowania genetyczne choroby Brak właściwej relacji lekarz pacjent zaburzona podatność chorych na zalecenia czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia ndl: duża liczba współistniejących chorób duża liczba stosowanych leków stosowanie leków o skomplikowanych schematach dawkowania długotrwała terapia zaburzenia funkcji poznawczych prowadzące do błędu

4 Czynniki warunkujące wystąpienie powikłań polekowych postępowanie osoby ordynującej lek leczenie chorych przez kilku lekarzy i brak dokładnie zebranego wywiadu dotyczącego stosowanych leków Przyczyny wystąpienia stosowanie leków poza wskazaniami rejestracyjnymi (off-label) wymienionymi w Charakterystyce Produktu Leczniczego Stosowanie leków off label inna: jednostka chorobowa dawka droga podania (np. doustnie postać przeznaczoną do iniekcji) forma leku (np. z tabletki sporządzenie zawiesiny celem podania noworodkowi) populacja (np. podanie dziecku leku przeznaczonego do stosowania u dorosłych) Nie uwzględnianie przeciwwskazań i ograniczeń do stosowania leków stosowanie Aspiryny u dzieci do 12 r.ż. (16 r.ż.) ryzyko wystąpienia zespołu Reye a ( infekcje wirusowe wywołane przez wirusy grypy i ospy wietrznej) miejscowe stosowanie żelu na dziąsła zawierającego salicylan choliny u niemowląt ryzyko wystąpienia zespołu Reye a Metody zapobiegania i zmniejszania częstości występowania Indywidualizacja farmakoterapii unikanie niepotrzebnej polifarmakoterapii i zbytecznego przedłużania terapii wnikliwa obserwacja chorego w trakcie leczenia zbieranie dokładnego wywiadu uwzględnianie czynników ryzyka występowania przestrzeganie przeciwwskazań i ograniczeń stosowania leków - unikanie stosowania leków o podobnych niepożądanych działaniach stosowanie farmakoterapii szytej na miarę Metody zapobiegania i zmniejszania częstości występowania Indywidualizacja farmakoterapii kontrola stanu klinicznego chorych badanie wydolności narządów odpowiedzialnych za eliminację leków z organizmu monitorowanie stężeń leków w płynach biologicznych

5 Metody zapobiegania i zmniejszania częstości występowania Ocena profilu bezpieczeństwa leku określanie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy stosowanym lekiem a obserwowaną reakcją obliczanie współczynnika korzyści do ryzyka związanego ze stosowaniem danej substancji leczniczej Nadzór nad bezpieczenstwem farmakoterapii Pharmacovigilance aktywne monitorowanie i raportowanie ndl wykrywanie oraz identyfikacja ndl, w tym niepożądanych interakcji, wykrywanie wzrostu częstości ich występowania określanie czynników ryzyka i mechanizmów wystąpienia ndl ocena zagrożeń i korzyści wynikających ze stosowania leku wdrażanie działań prewencyjnych, przekazywanie nowych informacji pracownikom służby zdrowia i pacjentom Druki służące zgłaszaniu Międzynarodowa karta opracowana przez Radę Międzynarodowych Towarzystw Medycznych (Council for International Organizations of Medical Sciences, CIOMS) Co powinien zawierać raport o niepożądanym działaniu leku? dane o produkcie leczniczym, który podejrzewa się o wywołanie ndl (co najmniej jego nazwę) dane o reakcji niepożądanej (opis) dane pacjenta (inicjały, płeć, wiek) dane osoby zgłaszającej (imię, nazwisko, w przypadku osoby wykonującej zawód medyczny adres miejsca wykonywania tego zawodu, podpis osoby jeżeli zgłoszenie nie jest przekazywane drogą elektroniczną) Droga informacji o niepożądanym działaniu leku wypełnienie formularza i przesłanie do: Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Warszawa ul. Ząbkowska 41 Droga informacji o niepożądanym działaniu leku ocena raportu pod względem formalnym, nadanie numeru ocena związku przyczynowo-skutkowego przesłanie w systemie EudraVigilance zgłoszeń pojedynczych przypadków ndl przez DMNDPL do centralnej bazy danych Światowej Organizacji Zdrowia w Uppsali i do Europejskiej Agencji Leków (European Medicines Agency) w Londynie (ciężkich 15 dni, innych 90 dni)

6 Droga informacji o niepożądanym działaniu leku uaktualnienie informacji o leku ograniczenie wskazań, dodanie informacji o nowych ndl, zmiana dawkowania, ostrzeżenia, przeciwwskazaniach do stosowania dla poszczególnych grup pacjentów skierowanie komunikatu do fachowych pracowników ochrony zdrowia Wiedzieć o czymś, co jest szkodliwe dla innej osoby, która o tym nie wie, i nie powiedzieć jej to nieetyczne Etyka w Pharmacovigilance Światowa Organizacja Zdrowia