Monitorowanie niepożądanych działań leków

Transkrypt

1 Monitorowanie niepożądanych działań leków Anna Wiela-Hojeńska Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu

2 Niepożądane działanie leku (ndl) Adverse Drug Reaction (ADR) (definicja przyjęta przez WHO w 1972 r.) Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (zm. 2007, 2011) każde szkodliwe i niezamierzone działanie leku, które występuje podczas stosowania dawek zalecanych u ludzi w celach profilaktycznych, diagnostycznych, terapeutycznych lub dla modyfikacji funkcji fizjologicznych nie można wykluczyć związku przyczynowego między zastosowanym lekiem a powikłaniem

3 Zdarzenie niepożądane adverse event każda niepożądana reakcja, występująca u pacjenta w czasie lub po leczeniu, niezależnie czy jest uznana za związaną z danym produktem leczniczym, czy nie przyczyną nie musi być (chociaż może) zastosowany lek

4 Niepożądane działanie leku (ndl) Adverse Drug Reaction (ADR) Dyrektywa 2010/84/UE szkodliwe i niezamierzone reakcje, które wynikają z błędnego stosowania, stosowania we wskazaniach, które nie zostały potwierdzone (off-label use), reakcje będące konsekwencją stosowania niezgodnego z przeznaczeniem, nadużywania leku, jego przedawkowania

5 Ciężkie niepożądane działanie leku serious adverse drug reaction zgon pacjenta zagrożenie życia (krwotok śródmózgowy, wstrząs anafilaktyczny) konieczność leczenia szpitalnego lub jego przedłużenie (>24 h) trwały lub znaczny uszczerbek na zdrowiu (upośledzenie zdolności do wykonywania prawidłowych czynności życiowych FDA) choroba, wada wrodzona, uszkodzenie płodu inne, które lekarz według swojego stanu wiedzy uzna za ciężkie ( Current Challenges in Pharmacovigilance: Pragmatic Approach Report of CIOMS Working Group V, Geneva 2001)

6 Zgłoszenia ciężkich niepożądanych działań produktów leczniczych dokonuje się nie później niż w terminie 15 dni od uzyskania informacji

7 Czy reakcja ciężka = poważna? NIE!

8 Poważne niepożądane działanie leku severe adverse drug reaction określa stopień nasilenia reakcji reakcja łagodna, o średnim stopniu nasilenia, o dużym nasileniu nasilenie reakcji może decydować o tym czy jest ona ciężka

9 Niespodziewane niepożądane działanie leku unexpected adverse reaction każde działanie niepożądane, którego charakter lub stopień nasilenia nie jest zgodny z informacjami zawartymi w: - Charakterystyce Produktu Leczniczego (Summary of Product Characteristics, SPC) - zatwierdzonych drukach informacyjnych dla produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu - Broszurze Badacza dla produktów leczniczych nie dopuszczonych do obrotu

10 Niepożądane działania leków typu A (drug actions) reakcje zależne od właściwości farmakologicznych leku, podanej dawki, obserwowane w czasie prowadzenia badań klinicznych, możliwe do przewidzenia Niepożądane działania leków typu B (bizarre, patient reactions) reakcje niezależne od zastosowanej dawki leku, zagrażające życiu chorego (reakcje alergiczne i pseudoalergiczne)

11 Niepożądane działania leków typu C (not true drug reactions, chronic use) reakcje obserwowane z większą częstością u osób poddanych terapii danym lekiem, ale dla konkretnego pacjenta trudno wykazać czy zastosowany lek był przyczyną ich wystąpienia (chronic use) - reakcje zależne od przewlekłego stosowania leku

12 Niepożądane działania leków typ D (retarded actions, delayed) - reakcje ujawniające się po długim czasie od zastosowania leku, tzw. reakcje opóźnione - kardiotoksyczność antybiotyków antracyklinowych - późne dyskinezy po neuroleptykach typ E (end of use) reakcje wywołane odstawieniem leku - nasilenie objawów choroby niedokrwiennej serca po nagłym przerwaniu terapii beta-adrenolitykiem typ F (failure of therapy) - brak skuteczności terapii (głównie z powodu oporności)

13 Grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia niepożądanych interakcji NLPZ osoby starsze osoby cierpiące z powodu niewydolności wątroby i nerek osoby z zaburzeniami metabolicznymi (niedoczynność tarczycy) ciężko chorzy (niewydolność krążenia, zapalenie płuc) chorzy z zaostrzeniem chorób, takich jak: zaburzenia rytmu serca, padaczka, cukrzyca, astma pacjenci cierpiący z powodu przewlekłych schorzeń, wymagający długotrwałej farmakoterapii osoby o genetycznie uwarunkowanej zmniejszonej aktywności izoenzymu CYP2C9, odpowiedzialnego za metabolizm diklofenaku, ibuprofenu, naproksenu, piroksykamu, celekoksybu

14 Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia komorowych zaburzeń rytmu serca stosowanie dwóch lub więcej leków wydłużających odstęp QT stosowanie dużych dawek tych leków łączenie z inhibitorami ich metabolizmu płeć żeńska predyspozycje genetyczne ciężkie choroby serca hipokaliemia hipomagnezemia

15 Przyczyna wystąpienia niepożądanych działań leków stosowanie leków poza wskazaniami rejestracyjnymi (off-label) wymienionymi w Charakterystyce Produktu Leczniczego

16 inna: Stosowanie leków off label jednostka chorobowa dawka droga podania (np. doustnie postać przeznaczoną do iniekcji) forma leku (np. z tabletki sporządzenie zawiesiny celem podania noworodkowi) populacja (np. podanie dziecku leku przeznaczonego do stosowania u dorosłych)

17 Przyczyny zwiększonego ryzyka stosowania leków poza wskazaniami nieznane bezpieczeństwo stosowania możliwość wystąpienia niepożądanej interakcji lek-choroba ryzyko wynikające ze zmienionej farmakokinetyki leku w różnych populacjach wiekowych nieznane czynniki zwiększające niebezpieczeństwo wystąpienia powikłań polekowych niemożliwe wyznaczenie stosunku korzyść/ryzyko

18 Kiedy można stosować leki poza zarejestrowanymi wskazaniami? istnieje dowód naukowy dotyczący skuteczności i bezpieczeństwa stosowania leku wyprzedzający jego rejestrację lek znajduje się w zaleceniach towarzystw naukowych w przypadku ciężkiej choroby zagrażającej życiu w sytuacji gdy nie jest dostępne leczenie alternatywne lub jest ono nieskuteczne

19 Kiedy można stosować leki poza zarejestrowanymi wskazaniami? po uzyskaniu pisemnej, świadomej zgody pacjenta na rozpoczęcie leczenia poinformowaniu pacjenta o ewentualnych negatywnych konsekwencjach i potencjalnych korzyściach prowadzeniu monitorowania stanu zdrowia pacjenta

20 Nadzór nad bezpieczenstwem farmakoterapii Pharmacovigilance aktywne monitorowanie i raportowanie ndl wykrywanie oraz identyfikacja ndl, w tym niepożądanych interakcji, wykrywanie wzrostu częstości ich występowania określanie czynników ryzyka i mechanizmów wystąpienia ndl ocena zagrożeń i korzyści wynikających ze stosowania leku wdrażanie działań prewencyjnych, przekazywanie nowych informacji pracownikom służby zdrowia i pacjentom

21 Dlaczego potrzebny jest nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii? Nie możność zapewnienia bezpieczeństwa stosowania nowych leków u ludzi na podstawie braku obserwacji ndl u zwierząt doświadczalnych Mała grupa osób uczestnicząca w badaniach klinicznych Szczególne warunki prowadzenia badań klinicznych, odbiegające od codziennej praktyki lekarskiej Zbyt krótki czas trwania badań dla obserwacji odległych skutków wpływu substancji leczniczej na organizm

22 Droga informacji o niepożądanym działaniu leku wypełnienie formularza i przesłanie do: Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Warszawa ul. Ząbkowska 41

23 Droga informacji o niepożądanym działaniu leku ocena raportu pod względem formalnym, nadanie numeru ocena związku przyczynowo-skutkowego przesłanie raportu przez WMNDPL do centralnej bazy danych Światowej Organizacji Zdrowia w Uppsali i do Europejskiej Agencji Leków (European Medicines Agency) w Londynie

24 Droga informacji o niepożądanym działaniu leku uaktualnienie informacji o leku ograniczenie wskazań, dodanie informacji o nowych ndl, zmiana dawkowania, ostrzeżenia, przeciwwskazaniach do stosowania dla poszczególnych grup pacjentów skierowanie komunikatu do fachowych pracowników ochrony zdrowia

25 Źródła pozyskiwania przez URPL zgłoszeń o niepożądanych działaniach leków o niepożądanych działaniach leków raporty spontaniczne przesyłane przez fachowych pracowników służby zdrowia raporty przesyłane przez firmy farmaceutyczne (zgłoszenia spontaniczne uzyskane przez firmę farmaceutyczną od fachowych pracowników służby zdrowia, raporty literaturowe opracowane w oparciu o opisy pojedynczych przypadków niepożądanych działań leków przedstawione w piśmiennictwie fachowym oraz raporty z badań obserwacyjnych) niepożądane odczyny poszczepienne przesyłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczne