KLASYFIKACJA STALI NARZĘDZIOWYCH

Transkrypt

1

2 KLASYFIKACJA STALI NARZĘDZIOWYCH STAL NARZĘDZIOWA STAL NARZĘDZIOWA DO PRACY NA ZIMNO STAL NARZĘDZIOWA DO PRACY NA GORĄCO STAL SZYBKOTNĄCA NIESTOPOWE STOPOWE - niskostopowe, - średniostopowe, - wysokostopowe, wyłącznie stopowe: - niskostopowe, - średniostopowe, - wysokostopowe, wyłącznie wysokostopowe

3 STAL NARZĘDZIOWA NIESTOPOWA DO PRACY NA ZIMNO Stale narzędziowe do pracy na zimno są przeznaczone na narzędzia, które podczas pracy nie powinny nagrzewać się do temperatury powyżej 250 C. STALE NARZĘDZIOWE NIESTOPOWE DO PRACY NA ZIMNO: Są zaliczane do stali szlachetnych ze względu na swoje właściwości, które otrzymują dzięki starannemu wytopowi, kształtowaniu na gorąco, obróbce cieplnej oraz kontroli. Oznaczanie według PN-EN stali narzędziowych niestopowych polega na podaniu średniej zawartości węgla w setnych częściach procentu litery U oznaczającej przeznaczenie stali na narzędzia na końcu znaku. Zasadniczą cechą stali C70U do C120U jest mała hartowność wynikająca z małej zawartości Mn i Si. Stosowane są w stanie obrobionym cieplnie: Hartowanie: C Odpuszczanie: 180 C Twardość i odporność na ścieranie stali niestopowych maleją bardzo szybko ze wzrostem temperatury odpuszczania powyżej 150 C

4 Stal bardzo ciągliwa: proste narzędzi ręczne, siekiery, topory, młotki zwykłe i kowalskie Stal ciągliwa: duże noże do nożyc do blachy, narzędzia kamieniarskie, narzędzia do obróbki miękkiego drzewa, wykrojniki, młotki ręczne Stal twarda: frezy, rozwiertaki, wiertła, narzędzia skrawające z małą prędkością, małe matryce i wykrojniki, noże do papieru

5 Na właściwości stali narzędziowych węglowych decydujący wpływ wywierają warunki obróbki plastycznej oraz cieplnej. Odkształcenie plastyczne stali prowadzone jest zazwyczaj na gorąco. Wyżarzanie sferoidyzujące ma na celu uzyskanie cementytu ziarnistego w osnowie ferrytycznej. Struktura taka zapewnia najmniejszą twardośd i optymalną podatnośd do odkształceo. Sferoidalny cementyt jest także korzystną wyjściową strukturą do hartowania. Rys. Stal narzędziowa niestopowa zawierająca 0,6%C po wyżarzaniu zupełnym Rys. Stal narzędziowa niestopowa zawierająca 0,6%C po wyżarzaniu zmiękczającym

6 Ilośd wydzieleo cementytu ziarnistego jest uzależniona od zawartości węgla w stali. Im większa zawartośd węgla w stali, tym większa ilośd wydzieleo cementytu. Rys. Stal narzędziowa niestopowa zawierająca 0,8%C po wyżarzaniu zupełnym Rys. Stal narzędziowa niestopowa zawierająca 0,8%C po wyżarzaniu zmiękczającym

7 Mikrostruktura stali narzędziowej niestopowej Rys. Stal narzędziowa niestopowa zawierająca 1,2%C hartowana ze zbyt wysokiej temperatury (powyżej Acm) Gruboiglasty martenzyt bez wydzieleo Fe3C II i z niewielką ilością austenitu nieprzemienionego. Rys. Stal narzędziowa niestopowa zawierająca 1,2%C po prawidłowo przeprowadzonej obróbce cieplnej (hartowaniu i niskim odpuszczaniu) Na tle drobnoiglastego martenzytu wydzielenia Fe3C II.

8 Stal narzędziowa stopowa do pracy na zimno Dodatki stopowe pierwiastków tworzących węgliki (chromu, wolframu i wanadu) nadają tym stalom przy tej samej twardości większą odporność na ścieranie niż stale niestopowe, poza tym również większą hartowność, zależną od składu chemicznego. W związku z większa hartownością niektóre z tych stali mogą być hartowane w powietrzu, co zmniejsza zmiany wymiarów podczas hartowania. Stale te podobnie jak stale niestopowe do pracy na zimno przeznaczone są na narzędzia, które nie powinny nagrzewać się powyżej 250 C podczas pracy. Duża różnorodność zastosowań i związana z tym różnorodność wymagań doprowadziła do dużej liczby gatunków w tej grupie. Wyróżniamy stale narzędziowe do pracy na zimno niskowęglowe i wysokowęglowe oraz niskostopowe i wysokostopowe.

9 Oznaczanie: Stale stopowe o zawartości każdego z pierwiastka stopowego <5% - znak tych stali składa się z: liczby będącej 100-krotną wymaganą średnią zawartością węgla, symboli pierwiastków chemicznych składników stopowych stali w kolejności malejącej zawartości pierwiastków oraz liczb oznaczających zawartości głównych dodatków stopowych w stali. Każda liczba oznacza odpowiednio średni procent zawartości pierwiastka pomnożony przez współczynnik wg tabl. U2 i zaokrąglony do najbliższej liczby całkowitej. Liczby oznaczające zawartości poszczególnych pierwiastków należy oddzielić poziomą kreską. Na przykład: 50WCrV8 stal ta zawiera: %C, %W, %Cr), %V 40CrMnNiMo %C, Cr, %Mn, Ni, Mo

10 Oznaczanie: Stale stopowe (bez stali szybkotnących) zawierające przynajmniej jeden pierwiastek stopowy w ilości 5% - znak tych stali składa się z litery X, liczby będącej 100-krotną wymaganą średnią zawartością węgla, symboli chemicznych składników stopowych stali w kolejności malejącej zawartości pierwiastków oraz liczb (zaokrąglonych do najbliższej liczby całkowitej) oznaczających średni procent zawartości głównych dodatków stopowych w stali. Każda liczba oznacza odpowiednio średni procent zawartości pierwiastka Na przykład: X210Cr12 stal ta zawiera: %C, 11 13%Cr), %V X38CrMo %C, % Cr, %Mo

11 Stal narzędziowa Do pracy na zimno niskostopowa 105V 102Cr6 Mała hartowność 50WCrV8 60WCrV8 Twardość, 2%W Ciągliwość, mniej C 70MnMoCr8 90MnCrV8 95MnWCr5 Hartowność 35CrMo7 -dostarczane po ulepszaniu cieplnym 21MnCr5 -do nawęglania -stosowane na pilniki Noże do cięcia papieru i drewna Małe matryce i stemple do kształtowania metali na zimno, ręczne narzędzia skrawające np.. Gwintowniki, rozwiertaki Stosowane na noże do cięcia papieru i drewna, Końcówki robocze narzędzi pneumatycznych m.in. Dłuta, przebijaki, znaczniki, obcinaki, Duże matryce do kształtowania metali na zimno, Stemple, płyty tnące o złożonym kształcie, Przeciągacze, frezy do drewna, narzędzia pomiarowe - Matryce i stemple do kształtowania metali na zimno o średnich wymiarach, elementy narzędzi do kształtowania tworzyw sztucznych -narzędzia o ciągliwym rdzeniu i twardej warstwie wierzchniej, matryce do kształtowania metali na zimno

12 Stal narzędziowa Stopowa do pracy na zimno Średniowęglowe (średnio i wysokostopowe) wysokowęglowe 40CrMnNiMo NiCrMo16 -Ciągliwość (udarność) -Wysoka hartowność -Matryce do kształtowania tworzyw produktów z tworzyw sztucznych, -Duże narzędzia do gięcia i tłoczenia X40Cr16 X38CrMo16 -Odporne na korozję - Matryce do kształtowania produktów z tworzyw sztucznych z udziałem składników oddziałujących korozyjnie X100CrMoV5-1 -Bardzo duża hartowność, -Możliwa twardość wtórna - Wykrojniki i stemple, narzędzia do wytłaczania metali i walcowania gwintu na zimno, frezy i noże do wysokowydajnej obróbki drewna X153CrMoV12 X210Cr12 X210CrW12 -ledeburyczne -b. dobra odporność na ścieranie - Zestawy narzędziowe do wykrawania, ciecia, narzędzia do tłoczenia blach, matryce i stemple do wyciskania

13

14 Obróbka cieplna Hartowanie i niskie odpuszczanie Temperatura austenityzowania jest związana z rodzajem i zawartością pierwiastków węglikotwórczych w stali im większe stężenie pierwiastków stopowych tym wyższa temperatura austenityzowania. Zapewnia to dostateczne rozpuszczenie węglików stopowych w austenicie. Ponieważ część węglików zwiększających odporność na ścieranie powinna pozostać nierozpuszczona więc gatunki nadeutektoidalne hartuje się z temperatury C powyżej Ac1 natomiast gatunki ledeburyczne można hartować z temperatury wyższej do Acm. Zapewnia to nasycenie austenitu węglem i pierwiastkami stopowymi co powoduje zwiększenie hartowności. Węgliki, które nie zostaną rozpuszczone całkowicie przy austenityzowaniu przeciwdziałają rozrostowi ziarn austenitu zapewniając tym samym drobnoziarnistość stali i tym samym odporność na ścieranie. Po hartowaniu uzyskuje się mikrostrukturę składającą się z martenzytu listwowego, austenitu szczątkowego, i nierozpuszczonych węglików

15 Odpuszczanie przeprowadza się najczęściej w temperaturach niższych (do 250 C). Jedynie narzędzia wykonane ze stali podeutektoidalnych narażone na działanie obciążeń dynamicznych są poddawane odpuszczaniu w wyższej temperaturze( C) Pierwiastki stopowe nie wpływają na zjawiska zachodzące podczas niskiego odpuszczania. Wyraźniejszy wpływ wywierają dodatki stopowe na przemiany zachodzące w zakresie temperatur średniego odpuszczania. Decydującą rolę odgrywają Ti, V, Cr, Mo, W i Si, które opóźniają przemiany w tym zakresie temperatur, natomiast Mn i Ni wpływają nieznacznie. Oddziaływanie pierwiastków polega na zmniejszeniu szybkości dyfuzji węgla oraz zwiększeniu sił międzyatomowych

16 Rys. Stal narzędziowa chromowa niskostopwa do pracy na zimno zawierająca 1,4%C i 1.4% Cr po wyżarzaniu zmiękczającym. Na tle ferrytu widoczne sferoidalne węgliki chromu i cementytu wtórnego Rys. Stal narzędziowa chromowa niskostopwa do pracy na zimno zawierająca 1,4%C i 1.4% Cr po prawidłowo przeprowadzonej obróbce cieplnej. Na tle drobnoiglastego martenzytu widoczne wydzielenia węglików chromu

17 Rys. Stal narzędziowa stopowa do pracy na zimno zawierająca 1,7%C i 12% Cr klasy ledeburycznej (stan lany). Widoczny ledeburyt stopowy Rys. Stal narzędziowa stopowa do pracy na zimno zawierająca 1,7%C i 12% Cr klasy ledeburycznej po przekuciu i obróbce cieplnej. Na tle skrytoiglastego martenzytu widoczne węgliki chromu wykazujące nieznaczną pasmowośd

18 Wady struktury powstałe podczas obróbki cieplnej - gruboziarnistość struktury Zbyt wysoka temperatura lub czas austenityzowania przy hartowaniu obniżone właściwości mechaniczne - Znaczna wielkość węglików i ich nierównomierne rozłożenie w stalach, w których występują gruboziarniste węgliki, otrzymujemy po hartowaniu zbyt słabo umocniony roztwór austenitu, a następnie martenzyt, bowiem większe węgliki trudniej rozpuszczają się w czasie austenityzowania. Zbyt małe umocnienie roztworów po hartowaniu powoduje szybszy spadek twardości w czasie następnego odpuszczania. Nierównomierny rozkład węglików w stali jest przyczyną niejednorodnego nasycenia austenitu na przekroju, co przyczynia się powstania dodatkowych naprężeń w czasie hartowania i odpuszczania, a więc wzrostu skłonności stali do pęknięć - Zbyt duża ilość wtrąceń niemetalicznych ilość, wielkość, rozmieszczenie i rodzaj wtrąceń zależą od procesu metalurgicznego. Obecność dużej ilości wtrąceń przy znacznej ich wielkości jest przyczyną powstawania pęknięć podczas kucia lub obróbki cieplnej a także obniżenia właściwości użytkowych narzędzi

19 STAL NARZĘDZIOWA DO PRACY NA GORĄCO Stale narzędziowe do pracy na gorąco są przeznaczone na narzędzia pracujące w zakresie temp C i są stosowane na matryce, przebijaki, trzpienie, formy odlewnicze i narzędzia do wyciskania dlatego są narażone na odpuszczające działanie ciepła (wysoka temperatura), nagłe zmiany temperatury, duże naciski i ścieranie Optymalne właściwości do tych zastosowań mają stale o stosunkowo małej zawartości węgla wynoszącej 0,3-0,55%C, zawierające jako podstawowe składniki stopowe chrom (1-5%), wanad (0,1-2%), molibden (0,4-3%) i wolfram (1-10) a czasami również krzem (0,25-1%), nikiel (do 2%), kobalt (do4%)

20 Stal narzędziowa Do pracy na gorąco Stale na matryce do pras i formy do odlewów pod ciśnieniem X30WCrNiV9-3-2 X30WCrV5-3 X40CrMoV5-1 X37CrMo5-1 -duża odporność na odpuszczanie i zmęczenie cieplne Stale używane na matryce i kowadła do młotów 55NicrMoV7 -Nieduża odporność na odpuszczanie -Duża hartowność i odporność na obciążenia dynamiczne (udarność) Stale na walce do walcowania na gorąco Niskostopowe 35MnCrMo8-7-4 Stale typu maraging (matryce do pras i formy do odlewania pod ciśnieniem) 0,02%C, 18%Ni, 8-9%Co i 3-5%Mo 18Ni Ni1700 -Po hartowaniu uzyskuje się miękki martenzyt, który później utwardza się w wyniku starzenia skutkiem wydzielania związków międzymetalicznych (nikiel molibden)

21 Czynniki wpływające na odporność na zmęczenie cieplne stali narzędziowej do pracy na gorąco Najczęstszą przyczyną zużywania się narzędzi do pracy na gorąco, a więc służących do obróbki uprzednio nagrzanego materiału jest zmęczenie cieplne na skutek cyklicznego nagrzewania i chłodzenia warstwy powierzchniowej co powoduje jej rozszerzanie się i kurczenie na skutek cyklicznego kontaktu z formowanym materiałem, nagrzanym do wysokiej temperatury - Ilość gazów, szkodliwych domieszek, wtrąceń niemetalicznych w stali (wtrącenia niemetaliczne często stanowią miejsca zarodkowania pęknięć podczas cyklicznych naprężeń cieplnych) Rys. Wpływ ilości wtrąceń tlenkowych o wielkości ponad 6.2μm na liczbę cykli cieplnych do inicjacji pęknięć w stali typu X40CrMoV5-1

22 - warunki obróbki cieplnej stali Odpowiedni dobór temperatury austenityzowania Temperatura austenityzowania powinna być możliwie wysoka przy zachowaniu drobnego ziarna austenitu (duży rozrost ziarn austenitu obniża odporność na zmęczenie cieplne. Wiąże się to z inicjowaniem propagacji pęknięć zmęczeniowych oraz ich ułatwioną propagacją po granicach ziarn austenitu) 55NiCrMoV7 Temperatura odpuszczania stali zahartowanych z optymalnych temperatur Najmniejszą głębokość pęknięć lub największą liczbę cykli do utworzenia pierwszego pęknięcia wykazują stale odpuszczane w zakresie temperatur C X38CrMoV5 X30WCrV5-3

23

24 Czynniki wpływające na twardość i wytrzymałość W podwyższonych temperaturach - skład chemiczny i warunki obróbki cieplnej Właściwości stali obrobionej cieplnie ulegają ciągłemu zmniejszeniu wraz z podwyższeniem temperatury badania, przy czym szybkość tego spadku zwiększa się po przekroczeniu temperatury ok C. Wzrost pierwiastków węglikotwórczych w stali powodują zwiększenie twardości w stali w podwyższonej temperaturze. Bardzo istotne oddziaływanie na zwiększenie twardości wykazuje dodatek kobaltu. W podobny sposób oddziałują pierwiastki stopowe na właściwości wytrzymałościowe w podwyższonych temperaturach.

25 Odpornośd na odpuszczanie Inaczej: Zdolnośd do zachowania wymaganych właściwości w temperaturach podwyższonych. V Mo Odpornośd na odpuszczanie zależna jest przede wszystkim od składu chemicznego, przy czym pierwiastki stopowe wpływają na tę właściwośd w ten sam sposób co na właściwości wytrzymałościowe w podwyższonych temperaturach Si Cr Mn Ni Rys. Wpływ pierwiastków stopowych na odporność na odpuszczanie określoną przez zwiększenie twardości w porównaniu ze stalą węglową po odpuszczaniu w tej samej temperaturze przez 2godziny

26 Odpornośd na ścieranie w podwyższonych temperaturach Ogólnie można stwierdzić, że największą odporność na ścieranie w podwyższonych temperaturach wykazują stale cechujące się dużą ilością węglików w twardej i wytrzymałej osnowie 32CrMoCoV12 X38CrMoV5 55NiCrMoV7

27 Właściwości plastyczne i udarnośd Skład chemiczny: Zwiększenie stężenia węgla, kobaltu, wolframu. wpływa niekorzystnie na właściwości plastyczne i udarność w temperaturach podwyższonych. Obróbka cieplna: Wzrost wielkości ziarna austenitu prowadzi do znacznego zmniejszenia udarności w całym zakresie temperatur badania. W celu określenia właściwości plastycznych a szczególnie udarności w podwyższonej temperaturze na ogół konieczne jest przeprowadzenia odpowiednich badań, gdyż próby przewidywania zmian tych właściwości są bardzo zawodne.

28 Obróbka cieplna Temperatura austenityzowania: C Kolejność rozpuszczania węglików: M23C6 i M7C3 (bogate w chrom i mangan) M6C M2C MC (zawierają głównie wolfram, molibden i wanad) Mikrostruktura po hartowaniu składa się z martenzytu listwowego, austenitu szczątkowego i węglików pierwotnych MC Temperatura Odpuszczania W temperaturze wyższej od 450 zaczynają wydzielać się węgliki stopowe. Węgliki stopowe mogą wydzielać się: - przez przemianę in situ wydzielenia cementytu ulegają przemianie w węgliki stopowe w wyniku dyfuzji pierwiastków stopowych -zarodkowanie niezależne nowy węglik pojawia się w osnowie ferrytycznej. Zarodkowanie zachodzi zwykle na dyslokacjach powstałych podczas przemiany martenzytycznej. Wydzielające się węgliki są bardzo drobne i koherentne z osnową. Efekt twardości wtórnej zjawisko to zachodzi szczególnie w stalach zawierających Mo i V Węgliki powodujące efekt tw. Wtórnej M4C3 M2C M7C3

29

30 Obróbka cieplna Rys. Stal narzędziowa do pracy na gorąco zawierająca 0,4%C, 1%Si, 5%Cr, 1,3%Mo i 1%V. Martenzyt odpuszczania z drobnymi węglikami Rys. Stal narzędziowa do pracy na gorąco zawierająca 0,55%C, 0,6%Cr, 1,5%Ni po obróbce cieplnej. Martenzyt odpuszczania z drobnymi węglikami

31 STAL SZYBKOTNĄCA Definicja, zastosowanie, oznaczanie Stal szybkotnąca definiowana jest jako stal zawierająca 0.6% C i 3 6% Cr oraz conajmniej dwa spośród dodatków stopowych jak Mo, V, W o łącznym stężeniu 7% Stosowana jest na: wieloostrzowe narzędzia skrawające z dużą szybkością, często na narzędzia wykrojnikowe, czasem na narzędzia do przeróbki plastycznej na zimno i na gorąco Oznaczanie stali wg PN-EN: Znak tych stali składa się z następujących symboli literowych i liczbowych: liter HS oraz liczb oznaczających procentowe zawartości (zaokrąglone do najbliższych liczb całkowitych) pierwiastków stopowych w kolejności: wolfram molibden wanad kobalt. Liczby dotyczące poszczególnych zawartości należy oddzielić kreską poziomą. Przykład: HS średni skład chemiczny tej stali to 1.1%C, 1,6%W, V1,1% 9,5%Mo, 8%Co. Jeżeli stal nie zawiera W, Mo lub V to w odpowiednim miejscu wpisuje się 0, natomiast jeśli nie zawiera Co, to nie wpisuje się nic np. HS18-0-1

32 STAL SZYBKOTNĄCA Skład chemiczny

33 STAL SZYBKOTNĄCA WPŁYW PIERWIASTKÓW STOPOWYCH NA PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI C ( %) - Konieczny do utworzenia fazy węglikowej: zawartość węgla jest tak dobrana aby w stanie wyżarzonym stali pierwiastki Mo, W, V Cr były prawie całkowicie związane w węglikach, - Obniża temperaturę solidusu: Z tego powodu zmniejsza temperaturę maksymalną do jakiej można nagrzewać stal podczas hartowania, - Obniża mocno Ms i Mf: Z tego powodu zwiększa ilość austenitu szczątkowego w stali

34 STAL SZYBKOTNĄCA WPŁYW PIERWIASTKÓW STOPOWYCH NA PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI W (0 20%), Mo (0 10%) - Pierwiastki węglikotwórcze: tworzą węglik M6C - Pierwiastki, które po rozpuszczeniu w osnowie i zahartowaniu na martenzyt lub bainit dają podczas odpuszczania twardość wtórną lub przynajmniej hamują spadek twardości Odporność na ścieranie w wysokich temperaturach V (1 5%) Najbardziej węglikotwórczy pierwiastek: Tworzy węglik pierwotny typu MC oraz powoduje twardość wtórną przez powstający podczas odpuszczania węglik VC Odporność na ścieranie w wysokich temperaturach

35 WPŁYW PIERWIASTKÓW STOPOWYCH NA PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI Cr (ok. 4%) Poprawia hartowność, tworzy węgliki mniej stabilne, zwiększa efekt twardości wtórnej, gdyż hamuje wydzielanie węglików, przez co wydzielenia tworzą się w wyższej temperaturze zatem mikrostruktura stali jest bardziej stabilna w wysokiej temperaturze, zmniejsza skłonność do utleniania Co (0 15%) - Rozpuszcza się w austenicie i poprawia żarowytrzymałość - Podwyższa twardość w wysokiej temperaturze, zwiększa efekt twardości wtórnej, zwiększa przewodność cieplną stali i zmniejsza ilość austenitu szczątkowego

36

37 STAL SZYBKOTNĄCA WPŁYW PIERWIASTKÓW STOPOWYCH NA PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI

38 STAL SZYBKOTNĄCA Mikrostruktura i obróbka cieplna Krystalizacja - struktura ledeburytu ferryt i siatka węglików stopowych) Kucie na gorąco ( C) rozkruszenie siatki węglików ledeburytu i tworzenie Pasm wzbogaconych w węgliki eutektyczne równoległych do kierunku płynięcia plastycznego materiału podczas odkształcenia plastycznego Wyżarzanie zmiękczające ( C) przez ok. 10h równomiernie rozmieszczenie węglików (25 30%) w ferrytycznej osnowie (ferryt stopowy) Obróbka cieplna: austenityzowanie, hartowanie, odpuszczanie

39 STAL SZYBKOTNĄCA Mikrostruktura i obróbka cieplna

40 Rys. Wpływ temperatury i czasu austenityzowania na wzrost węglików i nadtapianie stali szybkotnącej HS w czasie hartowania (wykres CTN czas- temperatura- nadtapianie W praktyce czas austenityzowania, zapewniający wymaganą strukturę i właściwości przy prawidłowo dobranej temperaturze austenityzowania, wynosi s i jest niezależny od wielkości wsadu i masy

41 Od wymiaru wsadu zależy czas podgrzewania do temperatury austenityzowania, który jest sumą czasu podgrzewania i czasu austenityzowania. Czas ten dobierany jest na podstawie opracowanych wykresów Rys. Zależność czasu zanurzenia narzędzia w kąpieli Solnej podczas austenityzowania od pola powierzchni przekroju poprzecznego narzędzia

42 Po hartowaniu stali szybkotnącej uzyskuje się mikrostrukturę złożoną z: Martenzytu, węglików (7-12%), austenitu szczątkowego (max 25%). W stalach szybkotnących o dużej zawartości węgla i pierwiastków stopowych zawartość austenitu szczątkowego może wynosić nawet do 25%. Wpływ temperatury hartowania noży ze stali HS na twardość w stanie zahartowanym i odpuszczonym

43 STAL SZYBKOTNĄCA Mikrostruktura i obróbka cieplna Po odpuszczaniu jednorazowym uzyskuje się: -Mikrostrukturę martenzytu odpuszczonego zawierającego węgliki powodujące twardość wtórną -Martenzytu nieodpuszczonego utworzonego z austenitu szczątkowego, -Węglików pierwotnych Przemianie martenzytycznej towarzszy wzrost objętości, co powoduje powstanie naprężeń własnych. Poza tym martenzyt nie odpuszczony jest kruchy. Aby zmnijeszyć naprężenia i nadać narzędziu najlepsze właściwości, konieczne jest powtórne odpuszczanie.

44