WP YW PALENIA PAPIEROSÓW PRZEZ CIÊ ARN NA ROZWÓJ P ODU I NOWORODKA

Transkrypt

1 PRACA POGL DOWA 2004, VOL 34, NO 2, WP YW PALENIA PAPIEROSÓW PRZEZ CIÊ ARN NA ROZWÓJ P ODU I NOWORODKA MATERNAL SMOKING AND FETAL AND NEONATAL DEVELOPMENT Ma³gorzata Baumert Klinika Neonatologii Katedry Po³o nictwa i Ginekologii ŒAM w Katowicach Streszczenie: W artykule przedstawiono skutki palenia papierosów na kobietê ciê arn¹ i jej p³ód. Rozwa aj¹c wp³yw palenia tytoniu przez pacjentki ciê arne na p³ód nale y uwzglêdniæ nie tylko skrócenie czasu trwania ci¹ y, ale tak e ryzyko poronieñ, uszkodzenie ³o yska, nisk¹ urodzeniow¹ masê cia³a noworodków, zgon w okresie oko³oporodowym oraz mo liwoœæ urodzenia dziecka z wad¹ wrodzon¹, a w okresie póÿniejszym - wystêpowanie chorób uk³adu oddechowego, zapalenie uszu i problemy wychowawcze. S³owa kluczowe: palenie papierosów w ci¹ y, urodzeniowa masa cia³a, zaka enia Summary: This study presents the current present knowledge on the effects of maternal smoking during pregnancy on birth weight and illnesses in childchood. Smoking shortens the duration of pregnancy. Smoking pregnant women are exposed to increased risk of abortion, placental defficiency, low birth weight of the newborn, possible neonatal death as well as the risk of having a baby suffering from congenital defects, increased risk of respiratory distress, otitis and behavioral problems in later period. Key words: mother smoking, pregnancy, birth weight, infection Wstêp Palenie papierosów jest obecnie miêdzynarodowym problemem zdrowotnym. W krajach takich jak Norwegia, Finlandia, Nowa Zelandia, Australia znacznie zmniejszy³ siê odsetek osób pal¹cych papierosy. Jednak e w krajach Ameryki aciñskiej, Azji, Europy Wschodniej, Afryki problem ten nadal istnieje (1, 2). Rozwa aj¹c wp³yw palenia tytoniu przez pacjentki ciê- arne na p³ód nale y uwzglêdniæ nie tylko skrócenie czasu trwania ci¹ y, ale tak e ryzyko poronieñ, nisk¹ urodzeniow¹ masê cia³a noworodków, zgon w okresie oko³oporodowym oraz mo liwoœæ urodzenia dziecka z wad¹ wrodzon¹, a w okresie póÿniejszym wystêpowanie chorób uk³adu oddechowego i problemy wychowawcze. U doros³ych palenie zwiêksza ryzyko choroby niedokrwiennej serca, nadciœnienia têtniczego, cukrzycy typu 1, oty³oœci, choroby naczyñ mózgowych oraz nowotworów (3, 4). P³odnoœæ Hull i wsp. w grupie kobiet wykazali, e zarówno czynne, jak i bierne palenie tytoniu wp³ywa niekorzystnie na p³odnoœæ (5 ). Pod wp³ywem palenia prawdopodobnie nastêpuje obni enie zdolnoœci do zap³odnienia komórki jajowej i jej podzia³ów (6). Ponadto Ness i wsp. udowodnili, e palenie tytoniu przez kobiety ciê arne zwiêksza liczbê poronieñ samoistnych, a tak- e czêstoœæ przedwczesnego odklejenia ³o yska (7, 8). Natomiast czynne palenie tytoniu przez mê czyzn wp³ywa na fragmentacjê DNA plemników, uszkodzenie centralnej nici chromosomu w ogonie plemnika oraz na obni enie iloœci spermy (9-11). o ysko Demir i wsp. wykazali zwi¹zek pomiêdzy liczb¹ wypalanych w ci¹gu dnia papierosów przez kobietê ciê arn¹ PRZEGL D PEDIATRYCZNY 2004, VOL 34, NO 2 79

2 Baumert M. a wspó³istnieniem ogniskowej martwicy syncytioblastu, obni eniem aktywnoœci pinocytotycznej i uszkodzeniem mikrokosmków (12). W okresie ci¹ y pobieranie tlenu przez organizm kobiety wzrasta o 15%, a intensywnoœæ przemian generuj¹cych wolne rodniki tlenowe jest wzmo ona. Przejawia siê to miêdzy innymi podwy szeniem stê enia nadtlenków lipidów zarówno w osoczu, jak i w krwinkach. W ³o ysku kobiet pal¹cych papierosy podczas ci¹ y, stê enie nadtlenków lipidów jest i tak wy sze (15 ± 6,5 pmol/g tkanki) ni w ³o ysku kobiet niepal¹cych (13 ± 4 pmol/g tkanki). Do upoœledzenia funkcji ³o yska dochodzi na skutek deficytu enzymów antyoksydacyjnych, co powoduje zmniejszenie ochrony lipidów przed reaktywnymi formami tlenu. Palenie tytoniu podczas ci¹ y upoœledza tak e enzymatyczn¹ obronê przeciwutleniaj¹c¹ erytrocytów p³odu. Œwiadczy o tym obni enie stê enia dysmutazy ponadtlenkowej i peroksydazy glutationowej we krwi pêpowinowej noworodków matek pal¹cych (13). Wady wrodzone Wyniki badañ nad wp³ywem palenia papierosów przez kobiety ciê arne na czêstoœæ wystêpowania wad wrodzonych nie s¹ jednolite. Woods i wsp. w badaniach przeprowadzonych u 1943 pal¹cych kobiet ciê arnych stwierdzili, e taka zale noœæ istnieje jedynie w stosunku do wad uk³adu sercowo-naczyniowego (14). Reefhuis i wsp. zaobserwowali niewielki wp³yw palenia tytoniu na zniekszta³cenia stóp, a Wyszyñski i wsp. wykazali zwi¹zek pomiêdzy paleniem tytoniu przez ciê arn¹ i czêstoœci¹ rozszczepów podniebienia, ale równie w stopniu niewielkim (15, 16). Chung i wsp. potwierdzili powy sze wyniki, ale dodatkowo wykazali zale noœæ czêstoœci tej wady wrodzonej od liczby wypalanych papierosów w ci¹gu doby (17). Li i wsp. natomiast donosz¹, e matki pal¹ce, szczególnie w I trymestrze ci¹ y do 10 papierosów dziennie, dwukrotnie czêœciej rodz¹ dzieci z anomaliami uk³adu moczowego ni matki niepal¹ce (18). Zaburzenia wzrastania p³odu i skrócenie czasu trwania ci¹ y Palenie papierosów podczas ci¹ y wi¹ e siê z niewydolnoœci¹ ³o yska, nisk¹ urodzeniow¹ mas¹ cia³a i porodem przedwczesnym (19, 20). Bernstein i wsp. wykazali, e istnieje statystyczna ró - nica w obwodzie brzuszka u p³odów matek pal¹cych (9 ± 0,3 mm/ tydzieñ) w porównaniu do p³odów matek niepal¹cych (10 ± 0,5 mm/ tydzieñ) oraz w przyroœcie masy cia³a - odpowiednio171g ± 5,4 g/ tydzieñ vs 193g ± 8g/ tydzieñ (21). Badania te nie wykaza³y natomiast wp³ywu palenia papierosów przez matki na obwód g³owy i d³ugoœæ koœci udowej p³odu. Autorzy sugeruj¹, e ró nice w obwodzie brzuszka p³odu mog¹ byæ wynikiem zmniejszenia masy w¹troby p³odu. Lindsay i wsp. wyliczyli, e zmniejszenie masy cia³a noworodków matek pal¹cych w porównaniu z mas¹ cia³a dzieci matek niepal¹cych polega przede wszystkim na zmniejszeniu bezt³uszczowej masy cia³a (fat- free mass) (22). Aby urodziæ dziecko z prawid³ow¹ mas¹ cia³a, nie wystarczy jedynie ograniczyæ liczbê wypalanych papierosów. Nale y ca³kowicie wyeliminowaæ nikotynê. Potwierdzeniem tej tezy s¹ badania Mitchell i Secker-Walker, w których wykazano, e ograniczenie palenia nie zmniejsza ryzyka urodzenia dziecka z nisk¹ mas¹ cia³a (SGA) (23, 24). Bierne palenie tytoniu, które zazwyczaj jest zwi¹zane z paleniem papierosów przez wspó³ma³ onka i/lub wspó³pracowników kobiety ciê arnej, równie zwiêksza odsetek noworodków za ma³ych w stosunku do swojego wieku p³odowego (25, 26). W badaniach doœwiadczalnych na ma³pach udowodniono, e zwierzêta poddane w ci¹ y dzia³aniu nikotyny rodzi³y noworodki o masie cia³a ni szej o 10% ni w grupie kontrolnej. Na uwagê zwraca fakt, e stê enie leptyny w surowicy, bezpoœrednio po urodzeniu, by³o u noworodków ma³pich poddanych dzia³aniu nikotyny ni - sze o 50% ni w grupie kontrolnej. Ten fakt mo e sugerowaæ zwiêkszone zu ycie energii przez wzrastaj¹cy organizm nara ony na dzia³anie tytoniu (27). Noworodki ludzkie rodzi³y siê z istotnie mniejsz¹ ró - nic¹ masy cia³a. Jedn¹ z przyczyn tego zjawiska mo e byæ zaburzenie przemiany bia³ek pod wp³ywem nikotyny. Jauniaux i wsp. obserwowali ni sze stê enie alaniny, kwasu alfa-aminobutyrowego, metioniny, fenyloalaniny i lizyny zarówno u noworodków jaki ich matek pal¹cych w ci¹ y, w porównaniu z grup¹ kontroln¹ (28). Palenie tytoniu nie tylko wp³ywa na masê cia³a noworodka, ale tak e na skrócenie trwania ci¹ y. Badania Windham i wsp. wykaza³y wœród 4454 ywo urodzonych noworodków zwiêkszone ryzyko urodzenia dziecka przedwczeœnie (< 35 tygodnia ycia p³odowego) przez matki pal¹ce ponad 10 papierosów na dobê (26). Ten zwi¹zek by³ silniejszy wœród noworodków matek powy- ej 30 roku ycia w porównaniu z m³odszymi matkami. Podobnych spostrze eñ dokonali Cnattingius i wsp. (29). W 2000 r. Shah i wsp. dokonali meta-analizy wp³ywu palenia tytoniu przez kobietê ciê arn¹ na wystêpowanie przedwczesnego porodu (30). Przeanalizowali 64 publikacje zajmuj¹ce siê tym zagadnieniem i ostatecznie stwierdzili, e papierosy palone przez kobietê w ci¹ y istotnie zwiêkszaj¹ odsetek porodów przedwczesnych. Palenie papierosów przez kobiety w ci¹ y a stan ich noworodków i dzieci Szeroko zakrojone badania, obejmuj¹ce 13 stanów Ameryki Pó³nocnej, dotycz¹ce wp³ywu palenia papierosów przez ciê arn¹ na stan zdrowia noworodków wykaza³y, e noworodki matek pal¹cych stanowi¹ prawie 20% noworodków przyjêtych na oddzia³ intensywnej terapii (NICU). Ponadto czas pobytu tych noworodków w NICU by³ o 1,1% d³u szy w porównaniu z noworodkami matek niepal¹cych, a w zwi¹zku z tym koszty leczenia tych dzieci by³y zwiêkszone (31). Wylewy do OUN Spinillo i wsp. wykazali, e istnieje zale noœæ pomiêdzy paleniem papierosów przez kobiety w ci¹ y i wylewami do oœrodkowego uk³adu nerwowego ich noworodków (32). Zwi¹zane to jest zapewne z wp³ywem nikotyny na wyst¹pienie przewlek³ego niedotlenienia p³odu spowodowanego zaburzeniami przep³ywów maciczno-p³odowych i zwiêkszeniem stê enia karboksyhemoglobiny we krwi p³odu. Jest mo liwe jednak, e przewlek³a hypoksemia i hyperkapnia towarzysz¹ca paleniu du ej liczby papierosów (>10 sztuk dziennie) przez kobiety ciê arne prowadzi do zaburzeñ w naczyniach germinal matrix (33). Zmiany naczyniowe dotycz¹ g³ównie œródb³onka, co przyczynia siê do zaburzeñ równowagi w wytwarzaniu prostaglandyn i tromboksanu A2 (34). Ryzyko wylewów do OUN u wczeœniaków jest trzykrotnie wy sze, szczególnie wtedy gdy matki pali³y papierosy w drugiej po³owie ci¹ y, w porównaniu z noworodkami matek niepal¹cych (32). Podwy szone ciœnienie krwi Badania kobiet ciê arnych wykaza³y du y zwi¹zek pomiêdzy liczb¹ wypalanych przez nie papierosów w ci¹gu 80 PRZEGL D PEDIATRYCZNY 2004, VOL 34, NO 2

3 Wp³yw palenia papierosów... dnia a wzrostem ciœnienia têtniczego krwi ich noworodków. Palenie >15 papierosów dziennie zwiêksza ryzyko wyst¹pienia podwy szonego ciœnienia krwi zarówno skurczowego, jak i rozkurczowego u noworodków. Prawdopodobnie jest to wynikiem zwiêkszenia ca³kowitego oporu naczyniowego. Podwy szone ciœnienie krwi u tych dzieci utrzymuje siê zazwyczaj przez pierwszy rok ycia, a nastêpnie ciœnienie têtnicze normalizuje siê (36). Inni badacze natomiast zaobserwowali, e u noworodków matek pal¹cych, szczególnie tych, u których obserwuje siê podwy szone ciœnienie têtnicze krwi, czêœciej wystêpuj¹ nieprawid³owoœci naczyñ siatkówki pod postaci¹ objawu zwê enia i wyprostowania têtniczek siatkówki - RANS (retinal arterial narrowing and straightening) oraz objawu RVDT (retinal venous dilatation and tortuosity) - skrêcenia i rozszerzenia naczyñ ylnych siatkówki. Ponadto RANS trzykrotnie czêœciej obserwuje siê u noworodków za ma³ych na swój wiek p³odowy (SGA) w porównaniu z noworodkami z mas¹ cia³a odpowiedni¹ do wieku p³odowego (AGA) matek pal¹cych w czasie ci¹ y. Mo e to sugerowaæ silniejszy skurcz naczyñ u noworodków SGA pod wp³ywem ekspozycji na nikotynê (37). Wprawdzie najczêœciej obserwowuje siê zarówno obni- enie ciœnienia têtniczego krwi, jak i cofanie siê zmian naczyniowych w siatkówce oka w ci¹gu kilku lub kilkunastu miesiêcy po urodzeniu, to jednak niektórzy autorzy sugeruj¹, e równie w póÿniejszym okresie ycia u tych dzieci mog¹ czêœciej rozwijaæ siê choroby w uk³adzie sercowonaczyniowym (36, 37). Nag³a œmieræ ³ó eczkowa (SIDS) Badania prospektywne Wisborga i wsp. prowadzone u ywourodzonych noworodków wykaza³y, e nag³a œmieræ ³ó eczkowa wyst¹pi³a trzykrotnie czêœciej u dzieci urodzonych przez matki pal¹ce papierosy w czasie ci¹ y w porównaniu z grup¹ dzieci urodzonych przez matki niepal¹ce (38). Zwi¹zek pomiêdzy paleniem papierosów w czasie ci¹ y a czêstoœci¹ SIDS wykazali tak e badacze z Nowej Zelandii (39). W grupie 1800 dzieci wykazali oni, e wœród zgonów dzieci z powodu nag³ej œmierci ³ó eczkowej, dzieci matek pal¹cych w czasie ci¹ y, umiera³y czterokrotnie czêœciej w porównaniu z dzieæmi matek niepal¹cych. Ponadto autorzy stwierdzili e grupa matek pal¹cych mia³a gorsze warunki socjo-ekonomiczne, pierwsza ci¹ a by³a w m³odszym wieku oraz czêsto by³y to matki samotnie wychowuj¹ce dzieci. Choæ przyczyna SIDS jest nieznana to jednak nale y s¹dziæ, e u podstaw tej choroby le ¹ nieprawid³owoœci oddychania. Wykazano, e palenie papierosów w ci¹ y ³¹czy siê ze zwiêkszeniem czêstoœci i d³ugoœci obturacyjnego bezdechu w czasie snu u noworodków i niemowl¹t. Powoduje równie niedotlenienie p³odu w nastêpstwie skurczu naczyñ krwionoœnych. Obecnoœæ nikotyny wykazano zarówno w ³o ysku, p³ynie owodniowym, jak i we krwi p³odu (28). Ponadto palenie papierosów przez ciê arn¹ zwiêksza ekspresjê receptorów nikotynowych, zw³aszcza w p³ucach, te z kolei wp³ywaj¹ na komórki neuroendokrynne w p³ucach (PNEC-pulmonary neuroendocrine cells). Komórki te produkuj¹ neuroendopeptydy i aminy biogenne, które reguluj¹ skurcz naczyñ p³ucnych i skurcz oskrzeli (40). Pod wp³ywem palenia dochodzi do hiperplazji PNEC w p³ucach p³odów i noworodków, co mo e uczestniczyæ w patogenezie nag³ej ³ó eczkowej œmierci niemowl¹t (41). Zaka enia Badania ostatnich lat nad funkcj¹ p³uc noworodków i niemowl¹t matek pal¹cych w czasie ci¹ y wykaza³y, e nara- enie in utero na nikotynê wi¹ e siê z zaburzeniem funkcji p³uc w okresie prenatalnym i póÿniejszym. Hanrahan i wsp. wykazali, e nikotyna przyczynia siê do zmiany elastycznoœci p³uc i w konsekwencji prowadzi do obturacyjnych zapaleñ oskrzeli w wieku póÿniejszym (42). Yusult i wsp. udowodnili ponadto, e palenie papierosów przez matkê zmniejsza wydzielanie œluzu i aktywnoœæ aparatu rzêskowego oskrzeli (43). Ekspozycja na dym tytoniowy powoduje równie niekorzystny wp³yw na aktywnoœæ makrofagów i funkcjê neutrofili. Powoduje te wzrost liczby leukocytów, nieznacznie hamuje aktywnoœæ limfocytów T i znacz¹co obni a aktywnoœæ komórek o dzia³aniu cytotoksycznym. Obni a stê enie kr¹ ¹cych immunoglobulin, z wyj¹tkiem stê enia IgE - prowadzi do wzrostu jej stê enia. W nastêpstwie w/w zmian, powstaj¹cych pod wp³ywem palenia papierosów przez matki w ci¹ y, dochodzi do zwiêkszenia wra liwoœci organizmu dziecka na ró nego rodzaju zaka enia (44). Zwiêksza siê miêdzy innymi ryzyko wystêpowania ostrego zapalenia ucha œrodkowego u dzieci o 39,4%, podostrego zapalenia ucha o 37,9%, a 30% badanych dzieci wymaga interwencji chirurgicznej w leczeniu zapaleñ uszu (45). Zaburzenia zachowania Wielu badaczy oceni³o wp³yw palenia papierosów przez kobiety w ci¹ y na rozwój psychiczny ich dzieci. I tak Fergusson i wsp. przeprowadzili badania w Nowej Zelandii w grupie ponad 1000 dzieci w wieku lat (46). Stwierdzili i dzieci, których matki pali³y w ci¹ y 1 paczkê papierosów dziennie czêœciej by³y uzale nione od nikotyny, narkotyków, alkoholu ni dzieci matek niepal¹cych. Autorzy ci wykazali tak e, e matki pal¹ce w czasie ci¹ y by³y m³odsze, gorzej wykszta³cone i mia³y gorsze warunki socjo-ekonomiczne w porównaniu z matkami niepal¹cymi. Te badania wyraÿnie wskazuj¹ na to, e zwiêkszenie iloœci nieprawid³owych zachowañ nastolatków, których matki pali³y w czasie ci¹ y, mo e byæ odbiciem ich socjo-ekonomicznych warunków, charakterystycznych zachowañ oraz metod wychowawczych. Do podobnych wniosków doszli równie badacze australijscy (47). Drews i wsp. natomiast badaj¹c 221 dzieci w wieku 10 lat upoœledzonych umys³owo (zespó³ MR) spoœród 400 dzieci uczêszczaj¹cych do publicznej szko³y w Atlancie, wykazali zwi¹zek pomiêdzy paleniem papierosów przez matki w ci¹ y a wystêpowaniem tego zespo³u u dzieci (48). Wœród badanych 221 dzieci z MR co trzecie by³o dzieckiem matki pal¹cej. Inni autorzy wykazali zwi¹zek palenia papierosów przez matki w ci¹ y z ilorazem inteligencji (IQ) u czterolatków (49). Dzieci matek, które przez ca³y czas ci¹ y pali³y 10 lub wiêcej papierosów mia³y ni szy IQ ni dzieci matek niepal¹cych. Wszystkie powy sze badania jednoznacznie œwiadcz¹ o niekorzystnym wp³ywie tytoniu na zdrowie p³odu, noworodka, dziecka, a tak e osób doros³ych. Dlatego te tak istotne wydaje siê propagowanie zaniechania palenia papierosów w ogóle, a w szczególnoœci przez kobiety w ci¹ y. Propagowanie tej idei powinno odbywaæ siê na ka dym szczeblu, pocz¹wszy od edukacji m³odzie y, poprzez zakaz palenia w miejscach publicznych i szerok¹ edukacjê w mediach, uwzglêdniaj¹c powik³ania wynikaj¹ce z palenia tytoniu, zarówno czynnego, jak i biernego. PRZEGL D PEDIATRYCZNY 2004, VOL 34, NO 2 81

4 Baumert M. PIŒMIENNICTWO: 1. Connolly G., Orleans C., Blum A. Snuffing tobacco out of sport. Am. J. Public. Health. 1992, 82, Gray R., Ferraz E., Amorim M., de-melo L. Levels and determinants of early neonatal mortality in Natal, northeastern Brazil: results of a surveillance and case-control study. Int. J. Epidemiol. 1991, 20, Djousse L., Myers R., Province M., Hunt S., Eckfeldt J., Evans G., Peacock J., Ellison R. Influence of apolipoprotein e, smoking, and alcohol intake on carotid atherosclerosis: national heart, lung, and blood institute family heart study. Stroke 2002, 33, Wang Xing., Greco M., Sim A., Duarte N, Wang J., Wilcken D. Glutathione S-transferase mu1 deficiency, cigarette smoking and coronary artery disease. J. Cardiovas. Risk. 2002, 9, Hull M., North K., Farrow A., Ford W. Delayed conception and active and passive smoking. The Avon longitudinal study of pregnancy and childhood study team. Fertil. Steril. 2000, 74, El- Nemr A., Al.- Schawaf T., Sabatini L., Wilson C., Lower A., Grudziñska J. Effect of smoking on ovarian reserve and ovarian stimulation in vivo fertilozation and embryo transfer. Hum. Reprod. 1998, 13, Ness R., Grisso J., Hirschinger N., Markovic N., Shaw L. Cocaine and tabaco use and the risk of spontaneus abortion. N. Engl. J. Med. 1999, 340, Haustein K. Cigarette smoking, nicotine and pregnancy. Int. J. Clin. Pharmacol. Ther. 1999, 37, Sun J., Jurisicova A., Casper R. Detection of deoxyribonucleic acid fragmentation in human sperm: correlation with fertilization in vitro. Biol. Reprod. 1997, 56, Zavos P., Correa J., Karagounis C., Apharaki A., Zarmakoupis-Zavros P. An electron microscope study of the axonemal ultrastructure in human spermatoza from male smokers and nonsmokers. Ferti. Steril. 1998, 69, Vine M., Morgolin B., Morrison H., Hulka B. Cigarette smoking and sperm density: a meta-analisis. Fertil. Steril. 1994, 61, Demir R., Demir A., Yinanc M. Structural changes in placental barrier of smoking mother. A quantitative and ultrastructural study. Pathol. Res. Pract. 1994, 190, Laskowska Klita T., Szymborski J., Chech³owska M., Czerwiñska M. Kucharski K. Nadtlenki lipidowe i wybrane parametry obrony przeciwutlenaj¹cej w ³o ysku i krwi pêpowinowej noworodków matek pal¹cych w przebiegu ci¹ y. Badania w³asne. Med. Wieku. Rozw. 2001, 5, Woods S., Raju Y. Maternal smoking and the risk of congenital birth defects: a cohort study. J. Am. Board. Fam. Pract. 2001, 14, Reefhuis J., de Walle H., Cornel M. Maternal smoking and deformities of food: result of the EUROCAT study. Am. J. Publc. Health. 1998, 88, Wyszyñski D., Wu T. Use of birth certificate data to estimate the risk of maternal cigarette smoking for oral, clefting. Cleft Palate Craniofac. 2002, 39, Chung K., Kowalski C., Kim H., Buchman R. Maternal cigarette smoking during pregnancyand the risk of child with cleft lip/palate. Plastic. Reconstruc. Surg. 2000, 105, Li D., Mueller B,. Hickok D., Daling J., Fantel A., Checkoway H., Weiss N. Maternal smoking during pregnancy and the Risk of congenital urinary tract anomalies. Obstet. Gyneco. Surv. 1996, 51, Kallen K. The impact maternal smoking during pregnancy on delivery outcome. Eur. J. Public. Health 2001, 11, Wang X., Zuckerman B., Pearson C., Kaufman G., Chen X. Maternal cigarette smoking, metabolic gene polymorphism and infant birth weight. Jama 2002, 287, Bernstein I., Plociennik K., Stahle S., Badger G., Secker-Wallker R. Impact of maternal cigarette smoking on fetal growth and body composition. Am. J. Obstet. Gynecol. 2000, 183, Lindsay C. A., Thomas A., Catalano P. The effect of smoking tobacco on neonatal body composition. Am. J. Obstet. Gynecol. 1997, 177, Mitchell E., Thompson J., Wild C., Becroft D., Clarc P., Glavish N., Pattison N. Smocking, nicotine and tar risk of small for gestational age babies. Acta Paediatr. 2002, 91, Secker-Walker R., Vacek P., Flynn B., Mead B. Smoking in pregnancy, exhaled carbon monoxide, and birth weight. Obstet. Gynecol. 1997, 89, Windham G., Eaton A., Hopkins B. Evidence for an association between environmental tobacco smoke exposure and birthweight. Pediatr. Perinatal. Epidemiol. 1999, 13, Windham G., Hopkins B., Fenster L., Swan S. Prenatal active or passive tobacco smoke exposure and the risk of preterm delivery or low birth weight. Epidemiology 2000, 11, Grove K., Sekhon H., Brogan R., Keller J., Smith M., Spindel E. Chronic maternal nicotine exposure alters systems in the arcuate nucleus that regulate feeding behavior in the newborn rhesus mcaque. J. Clin. Endocrino. Metab. 2001, 86, Jauniaux E., lbis B., Acharya G., Gerlo E. Fetal amino acid and enzyme levels with maternal smoking. Obstet. Gynecol. 1999, 93, Cnattingius S., Granath F., Peterson G., Harlow B. The influence of gestational age and smoking habits on the risk of subseqient preterm deliveries. N. Engl. J. Med. 1999, 341, Shah R., Bracken B. A systematic review and meta-analysis of prospective studies on the association between maternal cigarette smoking and preterm delivery. Am. J. Obstet. Gynecol. 2000, 182, Kathleen-Adams E., Miller V., Ernst C., Nishimura B., Melvin C. Neonatal health care cost related to smoking during pregnancy. Health. Econ. 2002, 11, Spinillo A., Ometto A., Stronati M., Piazzi G. Epidemiologic association between maternal smoking during pregnancy and intracranial hemorrhage in preterm infants. J. Pediatr. 1995, 127, Fried P. A. Prenatal exposure to tobacco and marijuana: effects during pregnancy, infancy, and early childhood. Clin. Obstet. Gynecol. 1993, 36, Krupski W. The peripheral vascular consequences of smoking. Am. Vasc. Surg. 1991, 5, Ylikorkala O., Viinikka L., Lehtovirta P. Effect of nicotine on fetal prostacyclin and thromboxane in humans. Obstet. Gynecol. 1985, 66, Beratis N., Panagoulias D., Varvarigou A. Increased blood pressure in neonates and infant whose mothers smoked during pregnancy. J. Pediatr. 1996, 28, Beratis N. G., Varvarigou A., Katsibris J., Gartaganis S. P. Vascular retinal abnormalities in neonates of mothers who smoked during pregnancy. J. Pediatr. 2000, 136, Wisborg K., Kesmodel U., Henriksen T. A prospective study of smoking during pregnancy and SIDS. Arch. Dis. Child. 2001, 84, Mitchell E. A., Ford R., Stewart A., Taylor B., Becroft D., Thompson J., Scragg R., Hassall I., Barry A. Smoking and the sudden infant death syndrome. Pediatrics 1993, 91, Plummer H. K., Sheppard B. J., Schuller H. M. Interaction of tobacco-specific toxicants with nicotinic cholinergic regulation of fetal pulmonary neuroendocrine cells: implications for pediatric lung disease. Exp. Lung. Res. 2000, 26, PRZEGL D PEDIATRYCZNY 2004, VOL 34, NO 2

5 Wp³yw palenia papierosów Cutz E., Perrin D., Hackman R. Maternal smoking and pulmonary neuroendocrine cells in sudden infant death syndrome. Pediatrics 1996, 98, Hanrahan J. P., Tager I. B., Segal M. R., Tosteson T. D., Castile R. G., Van Vunakis H., Weiss S. T., Speizer F. E. The effect of maternal smoking during pregnancy on early infant lung function. Pediatrics 1996, 97, Yusuf R., Rochat R., Baughman W., Gargiullo P., Perkins B., Brantley M., Stephens D. Maternal cigarette smoking and invasive meningococcal disease: A cohort study among young children in Metropolitan Atlanta Am. J. Public. Health 1999, 89, Johnson J. D., Houchens D. P., Kluwe W. M., Craig D. K., Fisher G. L. Effects of mainstream and environmental tobacco smoke on the immune system in animals and humans: a review. Crit. Rev. Toxicol. 1990, 20, Stathis S., O Callaghan M., Williams G., Najman J., Andersen M., Bor W. Maternal cigarette smoking during pregnancy is an independent predictor for symptoms of middle ear disease at five years postdelivery. Pediatrics 1999, 10, Fergusson D., Woodward L., Horwood L. Maternal smoking during pregnancy and psychiatric adjustment in late adolescence. Arch. Gen. Psychiatry 1998, 55, Williams G., O Callaghan M., Najman J., Bor W., Andersen M., Richards D., Chinlyn U. Maternal cigarette smoking and child psychiatric morbidity: A longitudinal study. Pediatrics 1998,102, Drews C D., Murphy C.,Yeargin-Allsopp M., Decoufle P. The relationship between idiopathic mental retardation and maternal smoking during pregnancy. Pediatrics 1996, 97, Olds D., Henderson C., Tatelbaum R. Intellectual impairment in children of women who smoke cigarettes during pregnancy. Pediatrics 1994, 93, Adres do korespondencji: Dr med. Ma³gorzata Baumert Klinika Neonatologii ŒAM SP CSK ul. Medyków Katowice tel. (0-32) PRZEGL D PEDIATRYCZNY 2004, VOL 34, NO 2 83