PRACE ORYGINALNE. Celem pracy było sprawdzenie, czy

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Andrzej KLEJEWSKI 1 Tomasz URBANIAK 2 Magdalena PISARSKA-KRAWCZYK 3 Fabiola TEREFENKO 1 Stopień odczuwania bólu porodowego w zależności od stosowanych metod jego łagodzenia Degree of labor pain depending on way of analgesia 1 Katedra Pielęgniarstwa Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Dr hab. n. med. Krystyna Jaracz 2 Centrum Diagnostyki Ginekologia, Położnictwo, USG Dr hab. n. med. Andrzej Klejewski 3 Klinika Zdrowia Matki i Dziecka Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Prof. dr hab. med. Tomasz Opala Dodatkowe słowa kluczowe: porodowy poród aktywny pozycje wertykalne metody łagodzenia bólu Additional key words: labor pain active labor vertical positions pain management methods Celem pracy było sprawdzenie, czy na stopień odczuwania bólu porodowego ma wpływ stosowanie różnych metod jego łagodzenia, wykazanie najczęściej stosowanych metod i ich wpływu na zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz ukazanie wpływu stosowanych metod na postęp porodu. Praca złożona jest z części teoretycznej, badawczej oraz wniosków postawionych na podstawie uzyskanych wyników. Pokazują one pozytywny wpływ nie farmakologicznych metod na obniżenie stopnia odczuwania bólu porodowego. Dodatkowo metody te wpływają bardzo korzystnie na postęp porodu, gdyż aktywność i korzystanie z różnych udogodnień porodowych wpływa na szybsze i efektywniejsze rozwieranie się szyjki macicy. Również farmakologiczne metody wpływają na znaczne obniżenie stopnia odczuwania bólu porodowego. Mają one wyższą skuteczność w łagodzeniu bólu, niż metody nie farmakologiczne, jednak nie mają tak pozytywnego wpływu na postęp porodu. Częściej mają obojętny wpływ, ale także mogą spowodować spowolnienie akcji porodowej. Badania wykorzystane w pracy przeprowadzono wśród losowo wybranych 100 kobiet po porodzie drogami natury. The aim of the present paper was to discuss how different pain management techniques influence the experiences of pain during labor. The techniques are described and the influence of each one is considered in relation to the pain relief and the progress of labor. The paper consists of a theoretical and research parts. Concluding the studies, the analysis is presented based on which it is shown that nonpharmacological methods have a very positive effect on the degree to which women experience the labor pain. What is more, those methods have a very welcome effect on the labor s progress. This is because being active and using different facilities serves the betterment of effectiveness of the effacement and dilation of cervix. Pharmacological methods as well decrease the experience of pain. They are even more effective in easing the pain, however, their influence of the labor progress is lesser sometimes even leading to the labor slowdown. The research was conducted among 100 random women after their labor in natural ways. Adres do korespondencji: Dr hab. n. med. Andrzej Klejewski Centrum Diagnostyki Ginekologia, Położnictwo, USG Pl. Spiski 1, Poznań tel fax ginekologia5@wp.pl Wstęp Ból jest odczuciem znanym każdemu człowiekowi. Jest zjawiskiem naturalnym, mającym nieprzyjemny charakter i sprawiającym cierpienie. Według Komisji Taksonomii Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu ból to nieprzyjemne, zmysłowe i emocjonalne odczucie towarzyszące istniejącemu lub zagrażającemu uszkodzeniu tkanki, lub odnoszone do ciężkiego uszkodzenia [9,12]. Ból odczuwany przez kobietę podczas porodu jest jedynym w swoim rodzaju. Nie świadczy o chorobie, a o postępowaniu akcji porodowej. Jest więc dobrym znakiem. Pełni on funkcję informacyjną. Jego rodzaj oraz natężenie informuje o etapie porodu. Ból w czasie porodu motywuje również do pewnych instynktownych zachowań, takich jak zmiana pozycji, oddechu, wydawanie dźwięków. Dynamizują one i ułatwiają przebieg porodu. Ból ten powoduje też uruchomienie wydzielania hormonów, m.in. endorfin, które działają jak znieczulacz, a po porodzie odpowiadają za tworzenie się więzi matki z dzieckiem [3,12]. W zależności od kultury, ból rodzenia jest odczuwalny i interpretowany różnie. Biblia pokazuje, że ból porodowy jest karą za grzechy. W niektórych kulturach, takich jak Chiny, czy Zimbabwe, krzyk i sygnalizowanie cierpienia są hańbiące dla rodziny. Kobiety w Senegalu rodzą w ciszy, a bóle odczuwają mężczyźni. A w wielu innych kulturach, tak jak na Wyspach Cooka, kobiety mogą swobodnie krzyczeć, gdyż uważa się, że jest to bardzo pomocne [12]. Ból w czasie porodu jest następstwem czynności skurczowej macicy. Włókna mięśniowe trzonu macicy ulegają retrakcji, czyli kurczeniu się. W wyniku tego w macicy następuje zwiększenie ciśnienia i dziecko wypierane jest na zasadzie układu hydraulicznego, a także w wyniku ucisku. Natomiast dolny odcinek ulega dystrakcji, czyli rozciąganiu, w skutek czego szyjka 1026 Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10 A. Klejewski i wsp.

2 macicy w wyniku pociągania ku górze rozwiera się [5,11,15]. Na odczuwanie bólu ma wpływ kilka czynników: obkurczanie się naczyń krwionośnych w wyniku skurczu mięśnia macicy i przejściowe niedokrwienie. Utrudnia to dopływ krwi utlenowanej i odprowadzenie powstałych produktów spalania (m.in. kwasu mlekowego), które drażnią zakończenia nerwowe; bezpośredni ucisk nerwów podczas skurczu mięśnia macicy; skurcz naczyń oraz mięśni, które są unerwione z tego samego odcinka rdzenia, co macica; rozciąganie się szyjki macicy i dolnego odcinka trzonu macicy; ucisk główki na korzenie splotu krzyżowo-lędźwiowego, a także napinanie więzadeł krzyżowo- macicznych, które dają odczucia bólowe w okolicy krzyżowej; uciskanie i rozciąganie tkanki pochwy i krocza. czynniki psychofizyczne [3,12,13]. Chociaż ból porodowy nie jest objawem patologii, należy pomagać rodzącej w radzeniu sobie z nim. Strach i ból nie do zniesienia mogą niekorzystnie wpływać na czynność skurczową macicy, a tym samym zakłócić przebieg porodu i nieść negatywne skutki na stan płodu.[5,12,13] Hiperwentylacja rodzącej spowodowana bólem, może prowadzić do hipokapni, zasadowicy i zmniejszenia przepływu maciczno-łożyskowego, a to z kolei doprowadza do niedotlenienia płodu. Podobnie działa strach. Powoduje on, że rodząca staje się nadwrażliwa i jeszcze silniej odczuwa ból. Jest to tzw. zespół strach- napięcie- ból. Lęk powoduje napięcie. Jego następstwem jest skurcz naczyń krwionośnych oraz nadmierne napięcie mięśni. Występuje ból z niedotlenienia i zbyt szybkie wyczerpanie energii. To powoduje nadwrażliwość na ból i jeszcze większy strach. Strach jest powodem także spadku wydzielania endorfin, które łagodzą odczuwanie bólu. Występuje natomiast wzrost wydzielania adrenaliny. Jej za wysoki poziom w fazie rozwierania się szyjki macicy zakłóca akcję skurczową, wydłuża poród i powoduje wyczerpanie zapasów energii, przyśpiesza akcję serca, podwyższa ciśnienie tętnicze, powoduje hiperwentylację i zaburzenia równowagi kwasowo- zasadowej. Czynność skurczowa ulega zaburzeniu, a nawet wygasa.[5,13] Łagodzenie bólu porodowego jest więc ważne, nie tylko z powodu komfortu kobiety rodzącej, ale także ze względu na pozytywny wpływ na przebieg porodu i dobrostan płodu. 1. Sprawdzenie, czy na stopień odczuwania bólu porodowego ma wpływ stosowanie różnych metod jego łagodzenia; 2. Wykazanie najczęściej stosowanych metod i ich wpływu na zmniejszenie dolegliwości bólowych; 3. Ukazanie wpływu stosowanych metod łagodzenia bólu na postęp porodu. Materiał i metoda Narzędziem badawczym w przeprowadzonym badaniu była ankieta. Pytania dotyczyły: danych związanych z wiekiem rodzącej, liczby porodów, rodzaju porodu lęku związanego z porodem, sposobu zdobywania wiedzy na temat porodu, obecności osoby towarzyszącej podczas porodu; stopnia odczuwania bólu porodowego i stosowanych metod jego łagodzenia. Ankieta została przeprowadzona anonimowo, wśród losowo wybranych 100 kobiet po porodzie fizjologicznym. Materiał był zbierany od stycznia 2012 roku do marca 2012 roku, wśród pacjentek oddziału położniczego w Zespole Opieki Zdrowotnej w Głogowie, a także wśród kobiet, które urodziły w ciągu ostatniego pół roku. Dane zostały zebrane w arkuszu kalkulacyjnym Microsoft Excel (Microsoft Office, 2003) i w jego oparciu opracowano statystykę opisową i graficzną, obliczenia statystyczne wykonane za pomocą średnich arytmetycznych. Wyniki przedstawione zostały w opisach, tabelach oraz rycinach przedstawiających wykresy kołowe, słupkowe i kolumnowe. Wśród ankietowanych najliczniejszą grupę, tj. 58% stanowiły kobiety w przedziale wiekowym między 20 a 30 rokiem życia. 30% to kobiety w wieku lat, 7% kobiety w wieku poniżej 20 lat, a najmniejszą grupę liczącą 5% wszystkich ankietowanych stanowiły kobiety powyżej 40 roku życia. Najliczniejszą grupą była grupa kobiet rodzących po raz pierwszy 52%. Następnie 38% kobiet stanowiły kobiety rodzące po raz drugi, 9% kobiety rodzące po raz trzeci i 1% to kobiety, których był to co najmniej czwarty poród. 30% ankietowanych kobiet rodziło w 40 tygodniu ciąży, 29%- w 38 tygodniu, 21%- w 39 tygodniu, 12%- w 41 tygodniu, 6%- w 42 tygodniu i 2%- w 37 tygodniu ciąży. Wszystkie kobiety (100%) biorące udział w badaniu rodziły drogami natury. Wyniki W celu określenia swojego lęku przed porodem, ankietowane kobiety miały do dyspozycji pięciostopniową skalę, w której 0- oznaczało brak lęku, a 5- lęk o najsilniejszym natężeniu. Brak lęku zaznaczyło 1% kobiet, lęk o najsłabszym natężeniu, odpowiadającemu jednemu punktowi na podanej skali zaznaczyło 4% kobiet, 2 punkty na skali zaznaczyło 15% kobiet, 3 punkty- 36% kobiet (co stanowi najliczniejszą grupę), 4-32% i lęk o najsilniejszym natężeniu [5] odczuwało 12% ankietowanych kobiet. 57% badanych kobiet stwierdziło, że zdobyta wiedza na temat przebiegu porodu miała znaczny wpływ na zmniejszenie lęku, 32% kobiet uważało, że zdobyta wiedza nieznacznie wpłynęła na poziom odczuwanego lęku, a tylko dla 11% kobiet zdobyta wiedza nie miała wpływu na zmniejszenie lęku związanego z porodem. Zastosowane nie farmakologiczne metody łagodzenia bólu i ich wpływ na nasilenie odczuwanego bólu. Ankietowane kobiety miały możliwość zaznaczenia stosowanych podczas porodu nie farmakologicznych metod jego łagodzenia oraz możliwość wpisania innej metody, jeśli nie była ona wymieniona, wraz z określeniem poziomu nasilenia bólu występującego po zastosowaniu danej metody w skali od 0 do 5, gdzie 0 oznacza brak bólu, a 5 - ból o najsilniejszym natężeniu. Ponieważ istniała możliwość zaznaczenia kilku metod, ogólna wartość procentowa po zsumowaniu może przekroczyć 100%. Zdecydowana większość ankietowanych kobiet, bo aż 91 miała możliwość chodzenia podczas porodu, 63 ankietowane stosowały odpowiednią technikę oddychania, 47 miało możliwość przyjmowania dogodnej dla siebie pozycji, 40 miało do dyspozycji piłkę do siadania, również 40 spośród ankietowanych kobiet miało masowaną okolicę krzyżową, 23 mogło skorzystać z prysznica, 8 korzystało z worka sako, 7 kobiet miało możliwość zanurzenia się w wannie z ciepłą wodą, 6 słuchało muzyki relaksacyjnej i 2 miały zastosowaną aromaterapię. 2 spośród badanych stanowiły kobiety, u których nie została zastosowana żadna metoda Biorąc pod uwagę stosunek wartości punktowej po zastosowaniu danej nie farmakologicznej metody łagodzenia bólu, do wartości punktowej nasilenia bólu przed zastosowaniem metody, uzyskano średnie Rycina 1 Odpowiedzi ankietowanych napytanie dotyczące nasilenia bólu podczas pierwszego okresu porodu przedstawione w formie procentowej. Percentage of pain degree during first stage of labor. Rycina 2 Odpowiedzi ankietowanych na pytanie dotyczące zastosowanych nie farmakologicznych metod łagodzenia bólu w formie liczbowej. Nonpharmacologic methods of pain relief. Przegląd Lekarski 2012 / 69 /

3 dla całej grupy. Z tak otrzymanych wartości określono procentowy wzrost lub spadek poziomu bólu. Chodzenie spowodowało średnio spadek bólu o 20,62%, siadanie na piłce o 23,29%, korzystanie z worka sako o 24,14%, masaż okolicy krzyżowej o 20,95%, przyjmowanie dogodnej pozycji o 36,53%, odpowiednie oddychanie o 24,30%, prysznic spowodował średnio spadek bólu aż o 49,47%, a zanurzenie w wannie z ciepłą wodą o 72%, co jest najwyższą wartością, słuchanie muzyki relaksacyjnej o 18,18%, a aromaterapia nie przyniosła żadnej ulgi w odczuwanym natężeniu bólu porodowego. Zastosowane farmakologiczne metody Badane kobiety miały możliwość zaznaczenia zastosowanej podczas porodu farmakologicznej metody łagodzenia bólu oraz ewentualnie wpisanie innej zastosowanej metody, jeśli nie była ona wymieniona, 72% respondentek nie miało zastosowanej żadnej farmakologicznej metody Najczęściej stosowaną metodą (16%) było znieczulenie w postaci zastrzyku domięśniowego. 11% kobiet otrzymało znieczulenie zewnątrzoponowe i 1% znieczulenie dożylne. Nasilenie bólu po zastosowaniu farmakologicznej metody jego łagodzenia. Nasilenie bólu po zastosowaniu podanej farmakologicznej metody jego łagodzenia ankietowane kobiety mogły ocenić w skali od 0 do 5, gdzie 0 oznaczało brak bólu, a 5 - ból o najsilniejszym natężeniu. Biorąc pod uwagę stosunek wartości punktowej stopnia nasilenia bólu po zastosowaniu danej farmakologicznej metody jego łagodzenia, do wartości punktowej stopnia nasilenia bólu przed zastosowaniem tej metody, uzyskano średnie dla całej grupy. Z otrzymanych wartości określono procentowy spadek poziomu bólu. Największą ulgę w odczuwaniu bólu porodowego dało znieczulenie zewnątrzoponowe oraz zastrzyk dożylny. Średnio spowodowały one spadek bólu o 66,67%. Według ankietowanych kobiet zastrzyk domięśniowy przyniósł również dużą ulgę w odczuwanym bólu, gdyż zmniejszył go niemal o połowę (48,48%). Spośród kobiet, które otrzymały w czasie porodu znieczulenie farmakologiczne 39% zaznaczyło, że znieczulenie to przyspieszyło rozwieranie się szyjki macicy, 43% odpowiedziało, że nie miało ono znaczącego wpływu na postęp porodu, a 18% zaznaczyło, że zastosowane znieczulenie spowodowało znaczne spowolnienie rozwierania się szyjki macicy. Co przyniosło największą ulgę w łagodzeniu bólu porodowego? Ankietowane kobiety w ostatnim pytaniu, które było pytaniem otwartym, miały możliwość napisania, co przyniosło im największą ulgę w łagodzeniu bólu podczas porodu. 24 kobiety odpowiedziały, że największą ulgę przynosiła im możliwość przyjmowania dogodnej pozycji, 19- że ulgę przynosił prysznic, 14 ankietowanych kobiet odpowiedziało, że najbardziej pomogło zastosowane znieczulenie domięśniowe, 12- chwaliło sobie możliwość chodzenia, 11- znieczulenie zewnątrzoponowe, dla 7 kobiet bardzo pomocne było odpowiednie oddychanie i dla takiej samej liczby kobiet- siadanie na specjalnej piłce oraz zanurzenie w wannie z ciepłą wodą, 6 badanych kobiet wskazało na masaż okolicy krzyżowej, 3 kobiety odpowiedziały, że nic im nie pomogło, dla 2 bardzo ważne było wsparcie osoby towarzyszącej, tj. męża lub położnej, 1 kobieta napisała, że ulgę przyniosło siadanie na worku sako i również 1 stwierdziła, że najbardziej pomogła jej posiadana wiedza, świadomość. Dyskusja Ból porodowy, chociaż fizjologiczny, jest bodźcem wywołującym w organizmie reakcje stresowe i wyzwalającym niekorzystne następstwa w funkcjonowaniu organizmu, na poziomie fizycznym, ale także psychicznym i emocjonalnym. Znając czynniki wpływające na natężenie odczuwania bólu, można stosować działania mające na celu złagodzenie tych doznań [9]. Jednym z takich czynników wpływających na łagodniejsze odczuwanie bólów porodowych jest pionowa pozycja ciała rodzącej. Jak pisze Balaskas [1] chodzenie i pionowa pozycja ciała powodują, że skurcze są silniejsze i efektywniejsze, ale odczuwany ból jest słabszy. Według przeprowadzonych badań wynika, że większość rodzących kobiet miała możliwość chodzenia w czasie porodu. Ponad 90 ankietowanych kobiet skorzystało Rycina 3 Procentowy spadek nasilenia bólu po zastosowaniu poszczególnych nie farmakologicznych metod jego łagodzenia. Percentage of pain relief following nonpharmacologic methods of analgesia. Rycina 4 Odpowiedzi ankietowanych na pytanie dotyczące zastosowanych farmakologicznych metod łagodzenia bólu przedstawione w formie procentowej. Percentage of pharmacologic methods of pain relief. Rycina 5 Procentowy spadek nasilenia bólu po zastosowaniu poszczególnych farmakologicznych metod jego łagodzenia. Percentage of pain relief following pharmacologic methods of analgesia. Rycina 6 Odpowiedzi ankietowanych na pytanie dotyczące wpływu farmakologicznych metod łagodzenia bólu na postęp porodu przedstawione w formie procentowej. Influence of pharmacologic methods of analgesia of labor Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10 A. Klejewski i wsp.

4 z tej formy aktywności podczas porodu. Średnio metoda ta spowodowała 20,62% spadek bólu. Jest to najczęściej stosowana metoda podczas porodu. Może wynikać to z faktu coraz większej świadomości pozytywnego wpływu ruchu na przebieg porodu, ale także z dostępności tej metody. Nie wymaga ona żadnych szczególnych warunków ani dodatkowych przedmiotów, w które sala porodowa musiałaby być wyposażona. Może więc być ona wykorzystywana przez każdą rodzącą bez względu na miejsce porodu. Pozycje wertykalne podczas porodu niosą ze sobą wiele korzyści. Zalety, jakie wymienia Guzikowski [6] to wspomaganie porodu siłą grawitacji, łatwiejsze odgięcie się kości ogonowej, rozluźnienie mięśni dna miednicy, równomierny nacisk główki na krocze. Niesie to ze sobą wymierne korzyści takie jak: sprawniejszy i krótszy czas porodu, a przede wszystkim mniej bolesny poród z mniejszą ilością urazów krocza i pochwy. Najbardziej niekorzystną pozycją w czasie porodu jest leżenie na plecach. Jak się okazuje, jeśli kobiety mają taką możliwość, instynktownie wybierają pozycje wertykalne podczas porodu. Istotne jest więc pozwolenie kobiecie rodzącej na przyjmowanie różnych dogodnych dla niej pozycji [8]. Badania własne potwierdzają to. Niemal połowa ankietowanych kobiet mogła przyjmować dogodne dla siebie pozycje w pierwszym okresie porodu, a metoda ta średnio spowodowała 36,53% spadek ból. W skali bólu od 0 do 5, średnio ból zaznaczany był najczęściej na poziomie 2. Biorąc pod uwagę inne metody, przyjmowanie dogodnych pozycji przynosi bardzo dużą ulgę w o odczuwaniu bólu porodowego. Mimo, że metoda ta przynosi tak dużą ulgę i podobnie jak chodzenie jest łatwo dostępna, z badań wynika, że nie jest tak często stosowana jak chodzenie. Może to wynikać z braku zachęty ze strony personelu medycznego do instynktownych zmian pozycji przez rodzącą oraz braku odpowiedniego klimatu na sali porodowej. Kiedy kobieta nie ma stworzonego odpowiedniego klimatu zapewniającego intymność, trudniej jest jej wczuć się w swoje ciało. Jak stwierdza Janiuk [10] obowiązujące w szpitalu procedury medyczne nasilają w kobiecie poczucie zależności w roli pacjenta i mimo posiadanej wiedzy, często jej aktywność ograniczona jest do wykonywani poleceń personelu medycznego. Natomiast poczucie bezpieczeństwa, intymności, spokoju i wspierająca postawa personelu medycznego ułatwia kobiecie naturalne i aktywne przeżycie porodu. Aby udział kobiety w porodzie był aktywny, to oprócz jej własnego przekonania o pozytywnych skutkach takiego zachowania, niezbędne jest stworzenie sprzyjających ku temu warunków. W aktywności fizycznej podczas porodu pomagają takie przedmioty jak piłka kangurek do siadania oraz worek sako, które również ułatwiają osiągnąć efekt przeciwbólowy. Worek sako wypełniony jest styropianowymi kuleczkami, które dopasowują się do pozycji, jaką wybiera rodząca. Dodatkowo styropian oddaje ciepło i ogrzewa bolące miejsca zmniejszając ból. Siedzenie na piłce natomiast ułatwia ruch miednicą, co przyczynia się do sprawniejszego zstępowania główki w kanale rodnym, a masowane krocze jest bardziej rozciągliwe i elastyczne. Poród jest szybszy i mniej bolesny [4]. Również przeprowadzone badania pokazują, że aktywność rodzących z zastosowaniem worka sako i piłki przynosiła ulgę w odczuwanym bólu. Niewiele kobiet, bo tylko kilka, korzystało z worka sako, ale wśród kobiet, które zastosowały tę metodę, spowodowała ona średnio 24,14% spadek bólu. Bardziej popularna była piłka kangurek, z której korzystało 40 ankietowanych kobiet. Metoda ta również spowodowała spadek odczucia bólowego średnio o 23,29%. Bardzo często dolegliwości bólowe rodzące odczuwają w okolicy lędźwiowokrzyżowej. Bardzo korzystną formą łagodzenia bólu tej okolicy jest masaż. Masaż rozluźnia napięcie mięśniowe, pobudza krążenie, relaksuje i uśmierza ból. Poza tym odwraca uwagę od bólu i powoduje wytwarzanie endorfin, które działają jak naturalny znieczulacz [9]. Przeprowadzone badania własne potwierdzają, że masaż wpływa kojąco na odczuwanie bólu. Metoda obniżyła średnio odczuwanie bólu o 20,95%. Przeprowadzone badania pokazują, że w zmniejszaniu odczucia bólowego w czasie porodu istotne znaczenie ma także odpowiednie oddychanie. Metodę tę zastosowała ponad połowa ankietowanych kobiet. Średnio zmniejszyła ona ból o 24,30%. Odpowiednie oddychanie w czasie skurczu rozluźnia mięśnie, zmniejsza napięcie, pomaga się zrelaksować i w ten sposób osłabia ból [7]. Bardzo duży wpływ na łagodzenie bólu porodowego, zarówno w pierwszym okresie porodu, jak i w drugim, ma woda. Jak zauważył Odent w czasie porodu wiele jego pacjentek bardzo chętnie korzystało z prysznica bądź kąpieli. U tych kobiet poród był łatwiejszy i mniej bolesny. Już sam widok wody, lub dźwięk napełniania wanny wodą, powodował odprężanie się kobiet i często rodziły one zanim wanna została napełniona. Do zalet porodu w wodzie i immersji wodnej należą: szybsze rozwieranie się szyjki macicy, rzadsza potrzeba stosowania leków naskurczowych oraz przeciwbólowych, zmniejszenie ilości traumatycznych przeżyć związanych z porodem, mniej rozległe urazy krocza, swobodniejsza zmiana pozycji, większa kontrola nad przeżywaniem porodu i większa satysfakcja z jego przebiegu oraz mniej odczuwany ból [14]. Przeprowadzone badania potwierdzają, że woda znacznie wpływa na zmniejszenie bólu porodowego. Zanurzenie w wannie z ciepłą wodą spowodowało średnio 72% spadek bólu. Jest to metoda, która spośród wszystkich innych nie farmakologicznych metod łagodzenia bólu, przyniosła rodzącym największą ulgę. W skali od 0 do 5 średnio ból po zastosowaniu tej metody zaznaczany był najczęściej na poziomie 1. Mimo, że według przeprowadzonych badań własnych jest to najbardziej skuteczna metoda przynosząca ulgę w bólu porodowym, bardzo mało kobiet skorzystało z niej. Najprawdopodobniej jednak wynika to z małej dostępności takiej formy porodu. Nie każda bowiem sala porodowa wyposażona jest w wannę. Również bardzo dużą ulgę przynosił prysznic. Średnio spowodował on 49,47% spadek bólu. Ból zaznaczany był najczęściej na poziomie 2. Jest on bardziej dostępny niż wanna, toteż skorzystało z niego więcej badanych kobiet, chociaż nadal nie tak wiele. Zważywszy na to, że w skuteczności łagodzenia bólu prysznic znajduje się na drugim miejscu zaraz po zanurzeniu w wodzie, rodzące powinny być bardziej zachęcane do korzystania z tej formy łagodzenia bólu. Jak widać z przeprowadzonych badań, woda wpływa bardzo kojąco na odczucia bólowe. Jak podaje Iwanowicz-Palus i Stobnicka [9] metodą działającą wspomagająco w łagodzeniu dolegliwości porodowych jest także muzykoterapia. Muzyka na sali porodowej stwarza przyjazną atmosferę i wpływa na zmniejszenie stresu oraz osiągnięcie relaksu. Poprzez pozytywny wpływ na nastrój rodzącej, zmienia się jej percepcja bólu. Przeprowadzone badania własne potwierdzają wpływ muzykoterapii na zmniejszenie odczucia bólu porodowego, jednak, w porównaniu z innymi metodami, jest to niewielki stopień. Średnio wpłynęła ona na 18,18% spadek odczuwanego bólu. Nie jest to też popularna metoda. Zastosowana została podczas 6 porodów. Mimo, że jak pokazują badania własne, nie jest to metoda znacząco wpływająca na ból porodowy, to jednak nie jest zupełnie bez znaczenia. Oprócz łagodnego wpływu na zmniejszenie odczuć bólowych zapewne wprowadza miły klimat w tak wyjątkowym czasie dla rodzącej i towarzyszącej jej osoby, co ma duże znaczenie dla ogólnego spostrzegania i przeżywania porodu. Ostatnią badaną nie farmakologiczną metodą łagodzenia bólu porodowego jest aromaterapia. Jak podaje literatura [9] aromaterapia poprawia samopoczucie, eliminuje napięcie i stres, a także zmniejsza uczucie lęku i bólu. Przeprowadzone badania nie potwierdzają wpływu aromaterapii na zmniejszenie odczucia bólowego w czasie porodu. Jest to jedyna metoda, która wśród ankietowanych kobiet nie przyniosła żadnej ulgi w bólu. Wpływ na taki wynik być może ma zbyt mała badana grupa. Metodę tę bowiem zastosowały tylko dwie kobiety, więc wynik może być mało miarodajny. Nie zaprzecza to jednak temu, że podobnie jak muzyka, aromaterapia może być elementem wpływającym na wprowadzenie wyjątkowego klimatu dla rodzącej kobiety. Przeprowadzone badania własne potwierdzają, że nie farmakologiczne metody wpływają na obniżenie stopnia odczuwanego bólu porodowego. Ma to znaczenie dla komfortu kobiety rodzącej, ale również wpływa na postęp porodu. Większość ankietowanych kobiet (65%), u których zostały zastosowane takie metody łagodzenia bólu odpowiedziała, że wpłynęły one na znacznie szybsze rozwieranie się szyjki macicy. Tylko 35% stwierdziła, że nie miały one znaczącego wpływu na postęp porodu. Natomiast w żadnym przypadku nie były one powodem spowolnienia akcji porodowej. Badania własne potwierdzają więc to, co podaje literatura. Aktywność kobiety podczas porodu i wykorzystywanie przez nią różnych udogodnień porodowych wpływa na łagodzenie doznań bólowych i na przebieg porodu, gdyż Przegląd Lekarski 2012 / 69 /

5 występuje wtedy szybsze i efektywniejsze rozwieranie [8]. Ból porodowy można również łagodzić stosując farmakologiczne metody. Najczęściej stosowaną metodą jest domięśniowe lub dożylne podanie petydyny (Dolarganu), narkotycznego leku należącego do opiatów. W Polsce stosowany jest w co najmniej 13% porodów, a w niektórych szpitalach częstość ta sięga nawet 60%. Redukuje ból o 25-70% [4,13]. Badania własne potwierdzają te statystyki. Wg przeprowadzonej ankiety, petydyna zastosowana została w 17% porodów- w 16% lek podano domięśniowo, 1% kobiet otrzymało go dożylnie. Dość wysoko też została oznaczona jego skuteczność, jeśli chodzi o redukcję bólu porodowego: lek podany domięśniowo średnio spowodował spadek bólu o 48,48%, a dożylnie nawet aż o 66,67%. Drugą najczęściej stosowaną metodą łagodzenia bólu jest znieczulenie zewnątrzoponowe. Jest ona najbardziej skuteczną metodą łagodzenia bólu [2,13]. Potwierdzają to przeprowadzone przeze mnie badania. Metoda ta została zastosowana u 11% kobiet i średnio spowodowała spadek bólu o 66,67%. Można zauważyć więc, że metody farmakologiczne mają wyższą skuteczność niż metody nie farmakologiczne, jeśli chodzi o obniżanie stopnia odczuwanego bólu. Spośród nie farmakologicznych metod jedynie te z użyciem wody, mają podobną skuteczność. Jednak oprócz komfortu kobiety związanego z obniżeniem bólu porodowego, istotne znaczenie ma też postęp porodu. Spośród kobiet, które miały zastosowane farmakologiczne metody łagodzenia bólu niemal połowa (43%) odpowiedziała, że nie miały one znaczącego wpływu na postęp porodu, 39%- że spowodowały one znaczne szybsze rozwieranie się szyjki macicy i aż 18% odpowiedziało, że rozwieranie szyjki macicy uległo znacznemu spowolnieniu. W zestawieniu z nie farmakologicznymi metodami, jest to ogromna różnica, gdyż te w żadnym przypadku nie spowolniły postępu porodu, a aż w 65% wpłynęły na szybszy postęp porodu. Metody farmakologiczne więc, mimo wysokiej skuteczności obniżania bólu porodowego, nie mają tak pozytywnego wpływu również na postęp tego porodu, a wręcz przeciwnie, mogą wpłynąć na niego negatywnie. Wnioski 1. Zdobyta wiedza na temat przebiegu porodu wpływa na obniżenie lęku przed porodem. 2. Obecność osoby towarzyszącej daje rodzącym poczucie bezpieczeństwa. 3. Nie farmakologiczne metody łagodzenia bólu wpływają na obniżenie stopnia odczuwania bólu porodowego. 4. Stosowanie nie farmakologicznych metod pozytywnie wpływa na postęp porodu. 5. Dużą ulgę w odczuciach bólowych przynoszą rodzącym farmakologiczne metody 6. Stosowanie farmakologicznych metod może wpływać negatywnie na postęp porodu. Piśmiennictwo 1. Balaskas J.: Poród aktywny. Nowe spojrzenie na naturalny sposób rodzenia. Niezależna Oficyna Wydawnicza. Warszawa 1997, Baston H., Hall J.: Podstawy położnictwa. Poród. Elsevier Urban & Partner. Wrocław 2009, Ból w porodzie. Bol-porodowy/Bol-w-porodzie.html, data wejścia Ćwiek D., Fryc D., Branicka-Woźniak D.: Poród. W: Szkoła rodzenia. Red: Ćwiek D. PZWL. Warszawa 2010, Dudenhausen J., Pschyrembel W.: Położnictwo praktyczne i operacje położnicze. PZWL. Warszawa 2003, 140, Guzikowski W.: Optymalizacja porodu. W: Optymalizacja porodu- zagadnienie interdyscyplinarne. Red: Lichtenberg- Kokoszka E, Janiuk E, Dzierżanowski J. Oficyna wydawnicza Impuls. Kraków 2008, Iwanowicz-Palus G., Stobnicka D., Ćwiek D.: Psychoprofilaktyka porodowa. W: Alternatywne metody opieki okołoporodowej. Red: Iwanowicz-Palus G. PZWL. Warszawa 2012, Iwanowicz-Palus G., Stobnicka D., Myszewska A. i wsp.: Nowe techniki porodowe. W: Alternatywne metody opieki okołoporodowej. Red: Iwanowicz- Palus G. PZWL. Warszawa 2012, Iwanowicz-Palus G., Stobnicka D.: Metody łagodzenia bólu porodowego. W: Alternatywne metody opieki okołoporodowej. Red: Iwanowicz- Palus G. PZWL. Warszawa 2012, Janiuk E.: Matka jako aktywny uczestnik porodu. W: Optymalizacja porodu- zagadnienie interdyscyplinarne. Red: Lichtenberg- Kokoszka E, Janiuk E, Dzierżanowski J. Oficyna wydawnicza Impuls. Kraków 2008, Klimek R., Skałba P., Waroński W.: Poród fizjologiczny. W: Położnictwo. Red: Klimek R. PZWL. Warszawa 1988, Kowalik I.: Łagodzenie bólu porodowego przy zastosowaniu naturalnych metod. W cieniu czepka 2009, 6, Kubicka-Kraszyńska U., Otffinowska A., Pietrusiewicz J.: O bólu porodowym i metodach jego łagodzenia. Fundacja Rodzić po Ludzku. Warszawa 2006, Mackey M.: Poród w wodzie. Medycyna praktycznaginekologia i położnictwo 2002, 2, Ropacka M.: Poród prawidłowy. W: Położnictwo. Podręcznik dla położnych i pielęgniarek. Red: Bręborowicz G. PZWL. Warszawa 2002, Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10 A. Klejewski i wsp.