EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO

Transkrypt

1 EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO POZIOM PODSTAWOWY Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 70 punktów Część I 20 pkt Część II 50 pkt Część I rozumienie czytanego tekstu Czas pracy 170 minut Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami chyba że w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony. W zadaniach zamkniętych wybierz tylko jedną z zaproponowanych odpowiedzi. Przekonać, uwieść, zwieść, zmanipulować 1. Kiedy na Sycylii upadły rządy tyranów V w. p.n.e., ludzie musieli przekonać sądy, że to właśnie im należy się ziemia, którą do tej pory uprawiali. Chętnych było wielu, a ziemi niewiele. Nie było adwokatów, trzeba było radzić sobie samemu. 2. W tych okolicznościach odkryto, że można wpłynąć na rzeczywistość nie tylko za pomocą fizycznej siły, ale i za pomocą siły tkwiącej w słowie. Jeśli będę przekonujący, dostanę ziemię. Słowo jako zaklęcie, które potrafi odmienić fragment rzeczywistości? Tak, bo retor przypomina czarnoksiężnika: wypowiada odpowiednią formułę, która zmienia porządek rzeczy. Czasem bezpośrednio, jak w magii, ale zwykle pośrednio, rękami tych, których uda mu się przekonać. 3. Mit założycielski powiada, że do narodzin retoryki potrzebna była demokracja (retoryka parcieje" -jak powiadał Zbigniew Herbert - w ustrojach totalitarnych, gdzie tylko władza ma głos). Jeśli odpowiednio uporządkuję wypowiedź, posłużę się stosownymi argumentami, wówczas dostanę ziemię: słowo może więc stać się ciałem. 4. Jeszcze ważniejsze jest odkrycie, że słowa nie tylko mówią" o czymś, ale i coś robią" - przez sam fakt bycia wypowiedzianymi. Mówiąc: biorę ciebie za żonę", chrzczę ciebie»titanic«", obiecuję, że oddam za tydzień" - zmieniamy rzeczywistość. Magia, która w tym tkwi, nazywa się konwencja. 5. O retoryce przypominamy sobie albo wtedy, gdy pojawia się jakiś sprawny populista (przez negatywne konotacje pustosłowia i manipulacji retoryka jest w szerokim odbiorze określeniem obelżywym), albo gdy jakiś skuteczny mówca posługuje się retoryką w celu, który uważamy za słuszny. Wówczas zastanawiamy się, jak to możliwe, że język tak wiele może, i piszemy taką książkę jak Sam Leith: You Talkin' To Me? Rhetoric From Aristotle to Obama". Podobnie jak molierowski pan Jourdain dziwi się, że mówi prozą, tak i pan Leith dziwi się, że retoryka wciąż istnieje i że wszyscy się nią posługujemy, mniej lub bardziej świadomie:..tłumaczenie ludziom, czym jest retoryka, jest jak tłumaczenie rybom, czym jest woda". 6. I tak pierwsi chrześcijanie uznali, że powinno się odrzucić retorykę jako skostniałą formę, w dodatku pogańską, za pomocą której nie godzi się głosić Słowa Bożego. Podobnego zdania byli romantycy, twierdząc, że retoryka to martwa forma, którą należy wyrzucić z programu nauczania w szkole (do tej pory tam nie wróciła). Marksiści uważali ją za wytwór kapitalizmu i postulowali mowę bez retoryki", podobnie jak feministki, które jednakowoż postrzegały ją jako wytwór mężczyzn. 7. Wszystkie antyretorycznie nastawione ideologie szybko wykształciły swoje własne retoryki chrześcijańską, romantyczną, marksistowską i feministyczną - które tak naprawdę niewiele różniły się od tej, z którą walczyły. 8. John McCain, republikański przeciwnik Obamy w wyborach, był o wiele gorszym mówcą, co z lubością wytykali mu demokraci. Wzięła go w obronę Palin, konstruując zdumiewającą argumentację: odpowiednio dobrane słowa Obamy zasłaniają jego podejrzane zamiary. Natomiast niezdarność językowa McCaina to dowód na to, jak dobrym i prostolinijnym jest człowiekiem. 9. Tylko że już Arystoteles, a później Schopenhauer uczą, że taka argumentacja też jest zabiegiem retorycznym. Główna teza książki Leitha brzmi: antyretoryczność to także strategia retoryczna; retorykę (tę podejrzaną) uprawiają inni, ja natomiast mówię czystą prawdę. 10.W tej książce retoryka jest stara jak język. Obecna w dyskursie publicznym od Cycerona, przez Lincolna, Churchilla, Hitlera, Martina Luthera Kinga do Obamy. Leith przypomina, że wprawdzie bogiem retoryki był Hermes, ale bogowie to tylko zwierciadła, w których my sami się przeglądamy. Czyli figury retoryczne". 11.Z jego książki można wyciągnąć wniosek, że być może wszystko się zmienia, ale retoryka wcale, i rządzi naszym mówieniem, czy tego chcemy, czy nie. Tymczasem Kenneth Goldsmith dowodzi, że jednak zaszła zmiana. Polega na tym, że niemal wszyscy mamy niebywale łatwy dostęp do niebywałej ilości tekstów. To rzecz bez precedensu. Zamiast pisać coś nowego, matura próbna 1

2 musimy znaleźć sposób na przedzieranie się przez gąszcz informacji, poddawanie ich analizie i porządkowanie. Skończył się czas twórców oryginalnych. Współczesny autor przypomina bardziej programistę, który wymyśla, uruchamia i na bieżąco usprawnia swój mechanizm pisania. 12.Do uprawiania literatury potrzeba teraz nowych umiejętności: komputerowego przetwarzania tekstu, tworzenia baz danych, recyklingu, kompilowania, świadomego popełniania plagiatów i szyfrowania tożsamości". 13.W 2007 r. Jonathan Lethem opublikował artykuł w obronie plagiatu: Ekstaza wpływu". Opisuje tam historię udostępniania, samplingu, recyklingu, selekcji, podkradania, cytowania, kopiowania, przyswajania i naśladowania - od początku istnienia kultury. Od Nabokova, którego Lolita" zdumiewająco dużo zawdzięcza mało znanemu opowiadaniu mało znanego niemieckiego pisarza, po piosenki Boba Dylana, który pożyczał frazy od Szekspira, Scotta Fitzgeralda i z popularnych filmów. 14.Świetny artykuł Lethema wcale nie był Lethema. Prawie każde słowo i każdy pomysł autor pożyczył od kogoś innego - albo przejął dosłownie, albo sparafrazował. To przykład patchwritingu, czyli zszywania kawałków cudzych tekstów w stylistycznie spójną całość. Nie tylko sztuczka leniwych studentów, ale powszechna tendencja. Dla obecnego pokolenia akt pisania jest aktem przegrupowywania tekstów i podszyty jest tezą, że treścią jest kontekst". 15.Goldsmith opisuje metodę, jaką sam stosuje wobec swoich studentów. Proponuje kursy nietwórczego pisania", na których uczy patchwritingu i surowo tępi wszelki rodzaje oryginalności. Uważa jednak. że mimo to pozwala studentom wyrażać siebie na wiele różnych sposobów", i tym samym kształci nowe pokolenia artystów doby internetu. 16.Owszem, pojęcie oryginalności się zdezaktualizowało, wszystko już powiedziano i napisano. Dotyczy to jednak także metody Goldsmith, którą opisuje jako nową i oryginalną. 17.Przecież już renesansowa oryginalność" nie polegała na wymyślaniu z głowy, czyli z niczego", lecz na umiejętnym korzystaniu ze źródeł. Ówczesny system edukacyjny w gruncie rzeczy przypominał program Goldsmitha: twórczość własna polegała na adaptacji czy imitacji tekstów cudzych - co wyraźnie widać na przykładzie stosunku Kochanowskiego do Horacego. Inwencja" oznaczała nie tyle pomysłowość, ile część retoryki odpowiedzialną za wynajdywania argumentów, a więc spostrzegawczość i orientację w tym, co już istnieje. 18.Komunikaty są coraz krótsze: tytuły w gazetach, tytuły książek, nazwy firm i domen, slogany, esemesy, wpisy na Twitterze i Facebooku. W mikrokomunikatach liczy się każde słowo. Do ich opisu nie nadaje się zwykła retoryka - wymagają one mikrostylu", którego podręcznik przygotował Christopher Johnson. Zwraca uwagę na nową ekonomię języka (maksimum treści w minimalnej formie), strukturę (tworzenie neologizmów, łamanie reguł gramatycznych i składniowych, by zwrócić uwagę odbiorcy) i fonetykę (nadawanie rytmu frazom reklamowym, by łatwiej wpadały w ucho). 19.Początek historii mikrostylu łączy się z rozwojem mass mediów w XIX w., w których informacja ma być dostrzeżona, zapamiętana i przekazana dalej. Wiedzą o tym także i dopracowują do perfekcji copywriterzy. 20.Johnson uczciwie przyznaje, że mikrostyl nie jest niczym nowym. Jedną z retorycznych cnót była przecież brevitas, czyli zwięzłość, szczególnie istotna w rekapitulacji, czyli podsumowywaniu wywodu. Wystarczy, że słuchacz mowy zapamięta tylko rekapitulację (zazwyczaj jedno zdanie), a będzie umiał odtworzyć sobie potem cały wywód, włącznie z towarzyszącymi mu emocjami. 21.Wygląda na to, że nasz język nie zmienia się aż tak drastycznie. I jeszcze na to, że my, jego użytkownicy, niewiele się zmieniliśmy od czasów, gdy retoryka powstawała: nadal chodzi nam o to, by kogoś przekonać, zmanipulować, zwieść lub uwieść. 22.Zmienił się tylko czas, przez jaki komunikat pozostaje w obiegu: jest coraz krótszy. A im krótszy termin przydatności do spożycia komunikatu, tym wyraziściej komunikat powinien być wyeksponowany. Nie każdy ma aforystyczne zdolności, o wiele łatwiej osiągnąć wyrazistość za pomocą emocji. Na Facebooku wszystko się pali - ale słomianym ogniem. Przyciąga uwagę, wyzwala lawinę (lub raczej pożar) komentarzy, ale szybko rozpala się jakieś inne ognisko. W stosunku do tradycyjnej komunikacji to jest jednak tylko różnica stopnia. 22. Socjologowie powiadają, że skończył się czas erudytów, zaczął czas researcherów - którzy mają krótką pamięć, za to umiejętność błyskawicznego zdobywania informacji. A także błyskawicznego dzielenia się nimi. Co z tego wyniknie dla literatury? Dla komunikacji międzyludzkiej? Dla - górnolotnie - dialogu? O ile będziemy chcieli ze sobą rozmawiać i czasami zastanawiać się nad tym, jak to się dzieje, że się ze sobą lepiej lub gorzej dogadujemy - moim zdaniem będzie dobrze. Tekst opracowano na podstawie: Michał Rusinek, Przekonać, uwieść, zwieść, zmanipulować, Gazeta Wyborcza", matura próbna 2

3 . imię i nazwisko Klasa. Zadanie 1. (1 pkt) Kiedy, według autora, dostrzeżono po raz pierwszy siłę słowa jako narzędzia wpływu na rzeczywistość? Zadanie 2. (1 pkt) Wyjaśnij, na czym polega podobieństwo retora i czarnoksiężnika. Zadanie 3. (1 pkt) W kontekście akapitu 3. wyjaśnij znaczenie słowa parcieje". Zadanie 4. (1 pkt) Napisz, co mówi o stosunku autora do Zbigniewa Herberta przywołanie cytatu z jego wiersza. Zadanie 5. (1 pkt) Przykłady wymienione w akapicie 4. ilustrują funkcję języka określaną jako: a) informatywną; b) ekspresywną; c) poetycką; d) stanowiącą. Zadanie 6. (2 pkt) Zinterpretuj cytowane w tekście zdanie J. Lietha: Tłumaczenie ludziom, czym jest retoryka, jest jak tłumaczenie rybom, czym jest woda". Zadanie 7. (1 pkt) Wymień cztery przykłady przeciwników stosowania retoryki. matura próbna 3

4 Zadanie 8. (1 pkt) Określ funkcję, jaką pełni akapit 9. wobec akapitu 8. Zadanie 9. (1 pkt) Na czym polega zmiana we współczesnej kulturze, o której mówi Kenneth Goldsmith? Zadanie 10. (1 pkt) Zastąp pojawiające się w akapicie 11. wyrażenie bez precedensu". Zadanie 11. (2 pkt) Opisz zjawisko zjawisko, które autor zilustrował przywołaniem twórczości Jana Kochanowskiego. Zadanie 12. (2 pkt) Na podstawie akapitów 18. i 19. wyjaśnij, czym jest mikrostyl i czemu służy jego stosowanie. Zadanie 13. (1 pkt) Wymień trzy zabiegi językowe typowe dla mikrostylu. Zadanie 14. (2pkt) Odwołując się do akapitów 21. i 22., wyjaśnij, co pozostaje niezmienne, a co zmienia się od czasów powstawania retoryki do dziś. Zadanie 15. (2pkt) Sformułuj własnymi słowami wniosek, którym autor kończy wypowiedź. matura próbna 4

5 temat: Myśl o śmierci źródłem refleksji nad życiem. Omów temat, analizując podane teksty i odwołując się do filozofii epok, z których pochodzą. Horacy, Do Leukonoe Nie pytaj próżno, bo nikt się nie dowie. Jaki nam koniec gotują bogowie, I babilońskich nie pytaj wróżbiarzy. Lepiej tak przyjąć wszystko, jak się zdarzy. A czy z rozkazu Jowisza ta zima, Co teraz wichrem wełny morskie wzdyma, Będzie ostatnia, czy też nam przysporzy Lat jeszcze kilka tajny wyrok boży, Nie troszcz się o to i... klaruj swe wina. Mknie rok za rokiem, jak jedna godzina. Więc łap dzień każdy, a nie wierz ni trochę W złudnej przyszłości obietnice płoche. Skarga umierającego (fragment) 1 2. Byłżem z młodości w rozkoszy Nie usłałem 2 swojej duszy, Już stękam, już mi umrzeci, Dusza nie wie, gdzie się dzieci Com miał jimienia 4 na dworze. Com miał w skrzyni i w komorze, To mi wszytko opuścici, Na wieki się nie wrócici. [ ] 6. Fałszywy mi świat powiedał, Bych ja długo żyw byci miał, Wczera mi tego nie powiadał, Bych ja długo żyw byci miał. 4. Gdzie ma siła, ma robota? Głupiem robił po ty lata 5 : Ośm miar płótna, siedm stop w grobie, Tom tyło wyrobił sobie. 8. Halerzem 6 łakomo zbierał, Swój żywot rozpustnie chował: Prze ty dwa bogi przeklęta Nie czciłem żadnego święta. 9. Jałmużnym nędznem nie dawał, Ofierym Bogu nie czynił, Ni z pirwiny, ni z nowiny 7 Bogum nie dał z siebie winy Kaki to mój rozum głupi! Sobiem był szczodr, Bogu skąpy: Com kiedy Bogu poślubił 9, Tegom nigdy nie uczynił. [ ] 20. Wircę się, wołam pomocy, Nikt za mię nie chce umrzeci, Ni przyjaciel na tym świecie, Jedno w Bodze nadzieję mieci. 1 Skarga umierającego - utwór znany z dwóch średniowiecznych przekazów - płockiego (1463) i wrocławskiego ( ), jest prawdopodobnie przekładem czeskiej pieśni O rozdzieleniu duszy z ciałem (powstałej po 1422 r.). 2 Nie usłałem - nie przygotowałem posłania, tu: nie dbałem o życie pozagrobowe. 3 Dusza nie wie, gdzie się dzieci - dusza nie wie, gdzie się podzieje. 4 Jimienia - majątku. 5 Po ty lata - do tej pory. 6 Halerze - pieniądze. 7 Ni z pirwiny, ni z nowiny - ani z pierwszych płodów rolnych, ani z ziemi po raz pierwszy wziętej pod uprawę. s Bogum nie dał z siebie winy - nie ofiarowałem Bogu. 9 Poślubił - ślubował, obiecał. matura próbna 5