Nr 832. Informacja. Informacja na temat ustaw dotyczących gospodarki wodnej uchwalonych w III kadencji Sejmu

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Informacja na temat ustaw dotyczących gospodarki wodnej uchwalonych w III kadencji Sejmu Listopad 2001 Elżbieta Berkowska Informacja Nr 832 W III kadencji Sejmu zostało uchwalonych kilka istotnych ustaw w dziedzinie gospodarki wodnej. Dwie z nich: ustawa Prawo wodne oraz ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków w pewnym stopniu dostosowały prawo polskie do unijnego prawa w tej dziedzinie. Problematyka ochrony przed powodzią i usuwania jej skutków znalazła wyraz w trzech ustawach: ustawie o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry , ustawie o szczególnych rozwiązaniach prawnych związanych z usuwaniem skutków powodzi z lipca i sierpnia 2001 r. oraz o zmianie niektórych ustaw a także w ustawie o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu. Z inicjatywy obywatelskiej uchwalona została ponadto ustawa o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju.

2 BSiE 1 W III kadencji Sejmu zostało uchwalonych kilka istotnych ustaw z zakresu gospodarki wodnej. Najważniejszą ustawą z tej dziedziny była długo oczekiwana ustawa Prawo wodne (Dz. U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229). Konieczność uchwalenia nowego Prawa wodnego była postulowana w Polsce od dawna. Z argumentów przemawiających za jej uchwaleniem najczęściej wymieniano: głębokie zaniedbania występujące w gospodarce wodnej, zmiany prawnoustojowe jakie dokonały się w naszym kraju po roku 1989 i w związku z tym konieczność dostosowania gospodarki wodnej do gospodarki rynkowej i zasad zrównoważonego rozwoju, potrzeba zmian w zakresie zarządzania tą dziedzina, jak również potrzeby wynikające z przyszłego członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Prace legislacyjne nad nowym prawem wodnym trwały od 1990 roku. Ostatecznie prace te zakończyły się uchwaleniem ustawy w dniu 18 lipca 2001 r. Nowa ustawa zastąpiła ustawę z 1974 r. Do najważniejszych zagadnień regulowanych nową ustawą należą: prawo własności wód i wynikające z tego prawa obowiązki właścicieli wód, korzystanie z wód, zarządzanie zasobami wodnymi, ochrona wód przed zanieczyszczeniami, budownictwo wodne, ochrona przed powodzią i suszą, instrumenty służące gospodarowaniu wodami. Ustawa zachowuje dotychczasową własność wód, z podziałem na wody należące do Skarbu Państwa i wody innych osób prawnych i fizycznych. Wody płynące pozostaną nadal wodami publicznymi, natomiast wody stojące oraz wody w rowach, znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej, mogą stanowić własność prywatną. W odniesieniu do zagadnienia korzystania z wód ustawa nie wprowadziła większych zmian. Nadal powszechne korzystanie z wód (służące do zaspokajania potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego lub rolnego, wypoczynku, uprawiania turystyki, sportów wodnych i amatorskiego połowu ryb) przysługuje każdemu. Właścicielowi gruntów przysługuje zwykłe korzystanie z wód stanowiących jego własność oraz wody podziemnej znajdującej się w jego gruncie. Szczególne korzystanie z wód będzie wymagało, jak dotychczas, uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Sporo miejsca w nowej ustawie poświęcono zagadnieniom zarządzania wodami. Zarządzanie wodami, w myśl nowego prawa wodnego, odbywać się będzie w układzie hydrograficznym, tj. w obszarach dorzeczy i regionach wodnych. Ustalono trzy następujące obszary dorzeczy: Wisły, Odry i rzek Przymorza. Przebieg granic obszarów dorzeczy oraz ich podział na regiony wodne określi rozporządzenie Rady Ministrów. Do zarządzania wodami w obszarach dorzeczy powołano dwuszczeblową administrację rządową - Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej oraz regionalne zarządy gospodarki wodnej. W celu uspołecznienia procesów decyzyjnych powołano rady gospodarki wodnej - organy opiniodaczo-doradcze dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej. Instrumentami zarządzania zasobami wodnymi są: plany gospodarki wodnej (plan gospodarowania wodami, warunki korzystania z wód regionu wodnego i zlewni, plany ochrony przeciwpowodziowej oraz przeciwdziałania skutkom suszy), pozwolenia wodnoprawne, opłaty i należności w gospodarce wodnej, kataster wodny oraz kontrola gospodarowania wodami. Ustawa wprowadza nowe przepisy dotyczące ochrony wód przed zanieczyszczaniem. W myśl tych przepisów ochrona wód ma na celu utrzymanie lub poprawę stanu jakości wód, biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na obszarach zalewowych tak, aby wody te osiągnęły co najmniej dobry stan ekologiczny i nadawały się do zaopatrzenia ludności w wodę do picia, bytowania ryb rekreacji i sportów wodnych. Aby powyższy cel został osiągnięty ustawa wprowadza system zakazów i nakazów. Dla zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia ustanawia się strefy ochronne ujęć wody oraz obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych. Ochrona przed powodzią oraz suszą należy do zadań administracji rządowej i samorządowej. Ochronę przed powodzią i suszą prowadzić się będzie zgodnie z planami ochrony przeciwpowodziowej oraz przeciwdziałania skutkom suszy. Ustawa zwraca szczególną uwagę na

3 2 BSiE właściwe kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych. Odnośnie do budownictwa wodnego ustawa wprowadziła wymóg, aby przy projektowaniu, wykonywaniu i utrzymani urządzeń wodnych, kierowano się zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zachowaniem dobrego stanu ekologicznego wód i charakterystycznych dla nich biocenoz, potrzebą zachowania istniejącej rzeźby terenu oraz biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na obszarach zalewowych. Instrumentami ekonomicznymi służącymi gospodarowaniu wodami są: należności za korzystanie ze śródlądowych dróg wodnych oraz urządzeń wodnych stanowiących własność Skarbu Państwa, opłaty za oddanie w wieczyste użytkowanie obwodów rybackich oraz opłaty za oddanie w wieczyste użytkowanie gruntów pod wodami stanowiących własność Skarbu Państwa. Należności i opłaty te zostaną przeznaczone na utrzymanie katastru wodnego, opracowanie planów gospodarowania wodami oraz odbudowę ekosystemów zdegradowanych przez niewłaściwą eksploatację zasobów wodnych. Drugą ustawą uchwaloną w III kadencji Sejmu w dziedzinie gospodarki wodnej była ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2001 r. Nr 72, poz. 747). Potrzeba uchwalenia ustawy wynikała z konieczności wprowadzenia nie istniejących zasad i warunków zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków oraz zasad działalności przedsiębiorstw wodociągowokanaliza-cyjnych i regulacji tej działalności w celu: - zapewnienia ciągłości dostaw odpowiedniej jakości wody, niezawodnego odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz rozwoju tych usług, - stworzenie odpowiednich warunków do przestrzegania zaostrzających się przepisów ochrony środowiska, - poprawy efektywności ekonomicznej przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Ustawa reguluje m.in. zasady ustalania i zatwierdzania taryf za zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. Pozwoli to na urealnienie i ustabilizowanie opłat za usługi wodociągowo-kanalizacyjne i tym samym ochronę odbiorców usług przez nieuzasadnionym wzrostem cen za te usługi. Ustawa umożliwia rozwój usług wodociągowo-kanalizacyjnych oraz zatrzymanie postępującej dekapitalizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych. Dzięki ustawie nastąpi również poprawa warunków zdrowotnych ludności poprzez zapewnienie dostaw wody dobrej jakości oraz skutecznej redukcji ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych w ściekach do urządzeń kanalizacyjnych. Ponadto ustawa częściowo dostosowała polskie prawo ochrony środowiska do prawa Unii Europejskiej. Kolejną ustawą łączącą się z problematyką ochrony wód jest uchwalona z inicjatywy obywatelskiej ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz. U. z 2001 r. Nr 97, poz. 1051). W ustawie tej wszystkie wody powierzchniowe i podziemne oraz wody polskich obszarów morskich uznano za strategiczne zasoby naturalne kraju. Gospodarowanie tymi zasobami ma być w myśl ustawy prowadzone zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Dla osiągnięcia tego celu ustawa nałożyła na organy administracji publicznej oraz inne podmioty, sprawujące zarząd nad wodami, obowiązek utrzymywania, powiększania i doskonalenia zasobów odnawialnych. Z problematyką ochrony przed powodzią i usuwania jej skutków związana była m.in. ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1067). Celem tego programu jest stworzenie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej w dorzeczu Odry, który uwzględniałby wymagania ochrony przeciwpowodziowej, ochrony czystości wód i środowiska przyrodniczego, oraz pozwoliłby na transportowe i energetyczne wykorzystanie rzeki. Główne argumenty przedstawiane w Programie dla Odry za jego realizacją to: geograficzne położenie Odry i jej międzynarodowe znaczenie, konieczność poprawy ochrony przeciwpowodziowej dorzecza i stanu czystości wód oraz konieczność utrzymania i dalszego

4 BSiE 3 rozwoju odrzańskiego systemu wodnego, który w obecnej chwili z uwagi na niezadowalający stan infrastruktury nie gwarantuje prawidłowego funkcjonowania i rozwoju całego dorzecza. Zadaniem pomysłodawców programu istnieje ponadto potrzeba połączenia i skoordynowania rozpoczętych i prowadzonych działań w dorzeczu Odry w ramach: Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem, programu Banku Światowego, trójstronnego polsko-czeskoniemieckiego programu działań, bilateralnej współpracy polsko-holenderskiej w zakresie ochrony przeciwpowodziowej oraz innych inicjatyw o charakterze regionalnym i ponadregionalnym. Przewiduje się, ze realizacja programu przyniesie szereg korzyści międzynarodowych, gospodarczych i ekologicznych. Korzyści międzynarodowe to umożliwienie wywiązania się przez Polskę z zawartych umów i zobowiązań międzynarodowych (m.in. z umowa w sprawie Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, umowa z RFN o żegludze śródlądowej, Trójstronny polsko-czesko-niemiecki program działania dla prewencyjnej ochrony przed powodziami w dorzeczu Odry, Konwencja Helsińska). Z gospodarczych korzyści trzeba wymienić: zmniejszenie zagrożenia powodziowego, aktywizacja żeglugi śródlądowej oraz bezpośrednich i pośrednich korzyści transportowych, wykorzystanie posiadanego potencjału portów morskich i śródlądowych, stoczni rzecznych i przedsiębiorstw budownictwa wodnego, niższe koszty produkcji energii w elektrowniach wodnych, dodatkowe możliwości dla rozwoju gospodarczego regionu nadodrzańskiego i wzrost zatrudnienia, stabilizacji poziomu wód gruntowych mających znaczenie dla rolnictwa i leśnictwa, możliwości rozwoju turystyki i rekreacji wodnej. Potencjalne korzyści ekologiczne to: poprawa jakości wód w rzekach dorzecza Odry, mniejsze szkodliwe oddziaływanie żeglugi śródlądowej w porównaniu do transportu kolejowego o samochodowego, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń przez energetykę konwencjonalną dzięki budowie elektrowni wodnych, zmniejszenie niskich stanów wód w rzece, podniesienie stopnia lesistości w dorzeczu (zwłaszcza w obszarach wododziałowych), ochrona różnorodności biologicznej i stworzenie warunków i miejsc dla bytowania ptaków wodno-błotnych w efekcie objęcia lasów łęgowych specjalną ochroną prawną oraz odtworzenia dawnych terenów zalewowych, podniesienie jakości życia i wypoczynku ludzi. Program dla Odry spotkał się licznymi protestami ekologicznych organizacji pozarządowych. Główne zarzuty zgłaszane pod adresem programu dotyczyły: sprzeczności z wspólnotowym prawem ochrony środowiska i międzynarodowymi konwencjami, przewidywanego negatywnego wpływu na środowisko naturalne niektórych planowanych w ramach programu inwestycji, braku przeprowadzenia ocen oddziaływania na środowisko, sposobu przeprowadzenia konsultacji społecznych, słabości technicznych i ekonomicznych projektowanego przedsięwzięcia. Program ten jest programem wieloletnim w rozumieniu art. 80 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 1998 r. Nr 155, poz. 1014). Nakłada to na Radę Ministrów obowiązek uwzględnienia w projektach budżetu przedkładanych w okresie trwania programu obciążeń związanych z jego realizacją.

5 4 BSiE Zagadnienie usuwania skutków powodzi znalazło wyraz w dwóch ustawach uchwalonych w dniu 11 sierpnia 2001 r.: ustawie o szczególnych rozwiązaniach prawnych związanych z usuwaniem skutków powodzi z lipca i sierpnia 2001 r. oraz o zmianie niektórych ustaw oraz w ustawie o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu (Dz. U. z 2001 r. Nr 84, poz. 907 i 906). Pierwsza z nich umożliwia osobom poszkodowanym przez powódź uzyskanie pomocy od państwa na usuwanie jej skutków. Druga ustawa określa zasady odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych na skutek działania żywiołu, w tym powodzi. Mimo znacznego postępu, jakiego dokonano podczas III kadencji Sejmu w tworzeniu prawa z zakresu gospodarki wodnej, konieczne są dalsze intensywne prace legislacyjne służące przede wszystkim pełnej transpozycji prawa UE. Stan dostosowania prawa w tej dziedzinie oceniany jest jako niski. Warto też zwrócić uwagę, że w dniu 23 października 2000 r. przyjęta została jedna z ważniejszych unijnych dyrektyw w tej dziedzinie, tj. dyrektywa 2000/60/WE ustanawiająca ramowy program działań Wspólnoty w zakresie polityki wodnej. Dyrektywa ta będzie w przyszłości podstawową regulacją prawną w dziedzinie gospodarki wodnej UE. Przyszłe prace legislacyjne w tej dziedzinie będą zatem musiały uwzględnić wymagania wynikające z przepisów tej dyrektywy.