Wpływ grubości drzew na wartości wybranych parametrów i wskaźników struktury włókien drewna brzozy brodawkowatej (Betula pendula Roth.

Transkrypt

1 Wyniki przedstawione w niniejszej publikacji są kontynuacją zakrojonych na szerszą skalę badań prowadzonych w Katedrze Użytkowania Lasu SGGW, nad jakością techniczną surowca brzozowego w Polsce oraz innych najważniejszych gatunków lasotwórczych. Oznaczono zmienność wybranych wskaźników charakteryzujących, w zależności od drzew, wymiary i kształt włókien drewna brzozy brodawkowatej, pochodzącego z północno-wschodniej Polski, która jest główną bazą surowcową tego gatunku. Wytypowano 1 powierzchni próbnych na terenie Nadleśnictw: Płońsk, Sokołów Podlaski, Biała Podlaska, Płaska, Giżycko i Górowo Iławeckie. Próbki do badań pobrano z drzew w wieku 45 i 70 lat rosnących na siedlisku lasu świeżego. Analizie statystycznej poddano wybrane parametry struktury włókien drzewnych: długość, szerokość, światło i grubość ściany komórkowej oraz wskaźniki: smukłości, giętkości, sztywności wg Runkla, Mühlstepha i zwartości, należące do podstawowych właściwości mas włóknistych. Wykazano, że grubość drzew miała istotny wpływ na średnie wartości długości włókien, ich szerokości, światła, ściany oraz wskaźników: smukłości, giętkości, sztywności, Mühlstepha i zwartości. Nie stwierdzono istotnego wpływu drzew na średnie wartości wskaźnika sztywności wg Runkla. Słowa kluczowe: długość włókien, szerokość, światło, grubość ściany komórkowej, wskaźniki: smukłości, giętkości, sztywności, Runkla, Mühlstepha, zwartości The results presented in the article are the continuation of a large research project on the quality of birch wood material and other major forest building species in Poland, carried out in the epartment of orest Utilization at the Warsaw Agricultural University. The author determined variability of selected parameters depending on tree thickness, dimensions and shapes of silver birch fibres from north-eastern Poland s forests which are the main source of birch. 1 areas were selected in the following forest districts: Płońsk, Sokołów Podlaski, Biała Podlaska, Płaska, Giżycko i Górowo Iławeckie. Wood samples were collected from 45 and 70 year old trees growing in fresh broadleaved forest sites. The statistical analysis was carried out for the following basic pulp properties: length, diameter, dimension, lumen and thickness of cell wall, as well as for: slenderness, flexibility, rigidity, Runkel ratio, Mühlsteph s ratio and compactness. It was found that the tree thickness had a significant impact on the average values of fibre length, diameter, lumen wall thickness as well as slenderness, flexibility, rigidity, Mühlsteph s ratio and compactness. The tree thickness did not have a crucial effect on the average values of Runkel s rigidity ratio. Keywords: fiber length, diameter, dimension, lumen, cell wall thickness, slenderness, flexibility, rigidity, Runkel s ratio, Mühlsteph ratio, wood compactness r inż. H. Lachowicz, Katedra Użytkowania Lasu, SGGW, ul. Nowoursynowska 159, Warszawa, Hubert.Lachowicz@wl.sggw.pl Wpływ drzew na wartości wybranych parametrów i wskaźników struktury włókien drewna brzozy brodawkowatej (Betula pendula Roth.) The Effect of Tree Thickness on Selected Parameters of Silver Birch (Betula pendula Roth.) Wood iber Structure Wstęp Hubert Lachowicz W skład budowy anatomicznej drewna brzozy wchodzą: włókna drzewne, naczynia, promienie drzewne i miękisz drzewny. W obrębie jednego drzewa udział poszczególnych elementów składowych jest zmienny i zależy nie tylko od gatunku, wieku i położenia, ale także od warunków siedliskowych (1-4). Wymiary włókien należą do podstawowych cech mas włóknistych. Wywierają one istotny wpływ na strukturalne i wytrzymałościowe właściwości produktów papierniczych. Analiza wymiarów włókien obejmuje najczęściej ich długość, średnicę, grubość ścianki komórki włókna, lumen oraz wzajemne zależności między tymi parametrami. W technologii wytwarzania mas celulozowych bierze się pod uwagę odmienną budowę anatomiczną drewna gatunków iglastych i liściastych. W praktyce przemysłowej nie uwzględnia się z reguły takich czynników, jak siedlisko, z którego pochodzą gatunki drzew, ich wiek i grubość pnia. Wykonane i opublikowane badania wykazały istotny wpływ lokalizacji i wieku drzew na: długość, szerokość, lumen, grubość ścianki oraz wskaźniki: smukłości, giętkości, sztywności, sztywności wg Runkla, Mühlstepha i zwartości włókien drzewnych bez istotnego wpływu wieku na średnicę włókien i wskaźnik zwartości. Stwierdzono również istotny, jednoczesny wpływ lokalizacji i wieku drzew na średnie wartości wszystkich badanych elementów struktury i wskaźników włókien drewna brzozy brodawkowatej (5-6). Wyniki przedstawione w niniejszej pracy są efektem kontynuowania badań prowadzonych w Katedrze Użytkowania Lasu SGGW nad jakością techniczną surowca brzozowego w Polsce. Opracowując metodykę badań uwzględniono między innymi założenia, którymi kierowano się wcześniej w Katedrze Użytkowania Lasu SGGW w Warszawie, badając wskaźniki charakteryzujące wymiary i kształt włókien drewna głównych gatunków drzew leśnych (7-11). Umożliwi to w przyszłości stworzenie mapy jakości technicznej drewna wybranych gatunków lasotwórczych, która zostałaby określona według jednolitej metodyki badań. Cel i zakres badań Celem pracy było zbadanie wpływu drzew na wartość parametrów i wskaźników charakteryzujących kształt i poprzeczne wymiary włókien drzewnych brzozy brodawkowatej PRZEGLĄ PAPIERNICZY 67 MAJ

2 na wybranym typie siedliskowym lasu. Poznanie tych związków jest jednym z elementów determinujących właściwości użytkowe drewna, a co się z tym wiąże możliwości wykorzystania drewna oraz jakość produktów z niego otrzymywanych. Badania przeprowadzono w północno-wschodniej Polsce, będącej największą i potencjalnie najbogatszą, zdaniem praktyków, bazą surowcową brzozy brodawkowatej. Wytypowano 1 powierzchni próbnych w każdym z Nadleśnictw: Płońsk, Sokołów Podlaski, Biała Podlaska, Płaska, Giżycko i Górowo Iławeckie, wybierając w każdym z nich po dwa drzewostany w wieku ok. 45 i ok. 70 lat. Badaniom poddano włókna drzewne, których udział w drewnie brzozy brodawkowatej wynosi średnio 64,8% (1-15). Praca polegała na określeniu w trzech klasach parametrów i wskaźników struktury włókien drewna brzozy. Wybrano te parametry i wskaźniki włókien, które najpełniej charakteryzują ich proporcje wymiarowe i kształt, oraz takie, które mają decydujący wpływ na zastosowanie drewna brzozy w procesie wytwarzania mas włóknistych i w przemyśle celulozowo-papierniczym (16-5). Zbadano następujące parametry i wskaźniki struktury włókien drewna brzozy brodawkowatej: - długość włókien drzewnych (L) [mm] - szerokość włókien drzewnych () [mm] - światło włókien drzewnych (d) [mm] - grubość ściany komórki włókien drzewnych (G) [mm] - wskaźnik smukłości S = L - wskaźnik giętkości d - wskaźnik sztywności [%] G Φ = 100% - wskaźnik sztywności wg Runka R = G d - wskaźnik Mühlstepha d M = - wskaźnik zwartości d L Wymiary włókien należą do podstawowych właściwości papierniczych mas włóknistych, kształtujących zdolność papierotwórczą tych mas. Przedstawiona w pracy metoda mikroskopowa pomiaru parametrów struktury włókien, służąca do określenia wskaźników charakteryzujących wymiary i kształt włókien, wymaga wiele dokładności. Obecnie istnieją także inne metody, jak metoda komputerowej analizy obrazu, umożliwiająca szybkie określenie pełnej charakterystyki wymiarowej włókien oraz ich kształtu. Wyniki niniejszych badań są przyczynkiem do poznania parametrów i wskaźników struktury włókien drewna brzozy brodawkowatej w północno-wschodniej Polsce. Metodyka badań rewno do badań pobrano z terenów regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych w: Białymstoku (Nadleśnictwo Płaska i Nadleśnictwo Giżycko), Lublinie (Nadleśnictwo Biała Podlaska), Olsztynie (Nadleśnictwo Górowo Iławeckie) i Warszawie (Nadleśnictwo Sokołów Podlaski i Nadleśnictwo Płońsk). Na terenie każdego Nadleśnictwa założono po dwie powierzchnie próbne w drzewostanach w wieku ok. 45 lat i ok. 70 lat na siedlisku Lśw (wybrane na podstawie tabel powierzchniowomiąższościowych z operatów urządzenia lasu). Powierzchnie zostały dobrane tak, aby miały zbliżone cechy taksacyjne, takie jak: wiek, bonitację, zadrzewienie oraz inne elementy fizjograficzne (wysokość n.p.m., pochylenie terenu). Opis taksacyjny powierzchni badawczych został szczegółowo przedstawiony w publikacji poświęconej strukturze włókien drewna brzozy brodawkowatej w północno-wschodniej Polsce (5). o wyboru drzew próbnych zastosowano metodę Hartiga z trzema klasami drzew, opierając się na przeciętnym polu przekroju pierśnicowego: - klasa I drzewa z najcieńszej klasy, - klasa II drzewa ze średniej klasy, - klasa III drzewa z najgrubszej klasy. Z każdej klasy wybrano i pozyskano po drzewa, czyli z każdej powierzchni 6 drzew. Ogólna liczba drzew próbnych, z których pobrano materiał do dalszych badań, wynosiła 7. Po ścięciu drzew próbnych z okołopierśnicowej partii każdego z nich pobrano dwa wyrzynki długości 0,5 m, z których pobrano próbki do badań anatomicznych. Kilkucentymetrowe kawałki drewna brzozy poddano procesowi maceracji za pomocą mieszaniny kwasu octowego lodowatego i perhydrolu. Po przepłukaniu maceratu, zabarwiono włókna zielenią metylową w celu ułatwienia pomiarów mikroskopowych. Pomiary włókien wykonano metodą mikroskopii optycznej za pomocą binokularu z podziałką. Każde drzewo w badaniach reprezentowała populacja 30 włókien drzewnych. Łącznie badania anatomiczne przeprowadzono na 160 włóknach (każda klasa 70 włókien). Następnie na podstawie długości włókien i parametrów charakteryzujących ich poprzeczne wymiary obliczono wskaźniki struktury włókien drzewnych. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej, umożliwiającej określenie wpływu drzew na poszczególne parametry i wskaźniki struktury włókien drzewnych. Posłużono się do tego celu jednoczynnikową analizą wariancji. Porównanie różnic wartości średnich przeprowadzono za pomocą wielokrotnego testu rozstępu Tukey a. Istotność różnic określano wartościami HS (Honestly Significant ifference) obliczonymi dla poziomu ufności 95%. Całość obliczeń i analiz statystycznych wykonano używając programu Statgraphics Plus for Windows 4.0. Wyniki badań i dyskusja e wartości liczbowe parametrów i wskaźników struktury włókien drewna brzozy brodawkowatej dla różnych klas zestawiono w tabeli 1. 3 PRZEGLĄ PAPIERNICZY 67 MAJ 011

3 Tabela 1. e wielkości analizowanych parametrów i wskaźników struktury włókien drzewnych brzozy brodawkowatej Parametry i wskaźniki struktury włókien drzewnych I drzewa najcieńsze Klasa II drzewa średnio grube III drzewa najgrubsze ługość [mm] 1,48 1,51 1,50 Szerokość [mm] 0,019 0,08 0,01 Światło [mm] 0,004 0,0044 0,0044 Grubość ściany [mm] 0,0089 0,009 0,0089 Wskaźnik smukłości 69,1 67,50 69,0 Wskaźnik giętkości 0,187 0,188 0,194 Wskaźnik sztywności [%] 40,67 40,58 40,31 Wskaźnik Runkla 4,9 4,9 4,71 Wskaźnik Mühlstepha 0,960 0,9609 0,9589 Wskaźnik zwartości 0,0003 0, ,0003 ługość włókien drzewnych Najmniejszą średnią długość włókien drzewnych stwierdzono u drzew najcieńszych 1,48 mm, a największą 1,51 mm u drzew średnio grubych (rys. 1). Rys.. e wartości szerokości włókien drzewnych w [mm] w klasach Tabela 3. Wpływ drzew na szerokość włókien drzewnych (analiza wariancji) Między grupami 0, , ,36 0,0000 Wewnątrz grup 0, , , Szczegółowe porównanie średnich procedurą Tukey a przy poziomie 0,05:HS=0, Rys. 1. e wartości długości włókien drzewnych w [mm] w klasach Przeprowadzona analiza wariancji wykazała istotny wpływ drzew na średnią długość włókien drewna brzozy (tabela ). Istotne różnice stwierdzono między drzewami najcieńszymi i średnio grubymi. Nie stwierdzono istotnych różnic długości włókien pomiędzy drzewami najcieńszymi i najgrubszymi oraz między średnio grubymi i najgrubszymi. Światło włókien drzewnych a lumenu włókien drzewnych miała dla drzew z pierwszej klasy wartość 0,004 mm, a większą 0,0044 mm dla drzew z drugiej i trzeciej klasy (rys. 3). Przeprowadzona analiza wariancji dowiodła istotnego wpływu drzew na średnią wartość światła włókien drzewnych brzozy (tabela 4), pomimo że test Tukey a nie wykazał różnic średnich. Tabela. Wpływ drzew na długość włókien drzewnych (analiza wariancji) Między grupami 0, ,1939 3,71 0,046 Wewnątrz grup 75, , , Szczegółowe porównanie średnich procedurą Tukey a przy poziomie 0,05:HS=0,03071 Szerokość włókien drzewnych Porównując szerokość włókien drewna brzozy w klasach drzew, najmniejszą jej średnią wartość odnotowano dla drzew najcieńszych 0,019 mm, a największą dla drzew średnio grubych 0,08 mm (rys. ). Analiza statystyczna wykazała w badanym materiale istotny wpływ drzew na średnią szerokość włókien drzewnych (tabela 3). Istotne okazały się różnice pomiędzy drzewami średnio grubymi a najcieńszymi i najgrubszymi. Nie stwierdzono istotnych różnic badanej cechy pomiędzy włóknami z drzew najcieńszych i najgrubszych. Rys. 3. e wartości światła włókien drzewnych w [mm] w klasach Tabela 4. Wpływ drzew na światło włókien drzewnych (analiza wariancji) Między grupami 0, , ,54 0,091 Wewnątrz grup 0, , , Szczegółowe porównanie średnich procedurą Tukey a przy poziomie 0,05:HS=0, PRZEGLĄ PAPIERNICZY 67 MAJ

4 Grubość ściany włókien drzewnych a wartość ściany włókien drewna brzozy brodawkowatej była mniejsza dla drzew najcieńszych i najgrubszych 0,0089 mm, a większa dla drzew średnio grubych 0,009 mm (rys. 4). Analiza statystyczna materiału dowiodła istotnego wpływu drzew na średnią wartość wskaźnika smukłości włókien drzewnych brzozy (tabela 6). Stwierdzono istotne różnice wskaźnika smukłości pomiędzy drzewami średnio grubymi a najcieńszymi i najgrubszymi. Nie wystąpiły natomiast istotne różnice średnich wartości wskaźnika smukłości między drzewami najcieńszymi i najgrubszymi. Tabela 6. Wpływ drzew na wskaźnik smukłości włókien drzewnych Między grupami 1319,54 659,769 4,39 0,015 Wewnątrz grup 33943, ,18 356, 159 Szczegółowe porównanie średnich procedurą Tukey a przy poziomie 0,05:HS=1,51473 Rys. 4. e wartości ściany włókien drzewnych w [mm] w klasach Analiza wariancji wykazała istotny wpływ drzew na średnią wartość ściany włókien drzewnych badanego drewna (tabela 5). Stwierdzono istotne różnice ściany włókien pomiędzy drzewami średnio grubymi a drzewami najcieńszymi i najgrubszymi. Różnice między drzewami najcieńszymi i najgrubszymi nie były istotne. Tabela 5. Wpływ drzew na grubość ściany włókien drzewnych Między grupami 0, , ,61 0,0000 Wewnątrz grup 0, , , Wskaźnik giętkości włókien drzewnych Wskaźnik giętkości włókien drzewnych miał najmniejszą średnią wartość dla drzew najcieńszych 0,187 a największą 0,194 dla drzew najgrubszych (rys. 6). Analiza wariancji wykazała istotny wpływ drzew na średnią wartość wskaźnika giętkości włókien drewna brzozy (tabela 7). Istotne różnice średnich wartości opisywanego wskaźnika wykazywały włókna drzew najcieńszych i najgrubszych. Nie stwierdzono natomiast istotnych różnic między wskaźnikiem giętkości włókien drzew najcieńszych i średnio grubych, a także między włóknami drzew średnio grubych i najgrubszych. Szczegółowe porównanie średnich procedurą Tukey a przy poziomie 0,05:HS=0, Wskaźnik smukłości włókien drzewnych Najmniejszą średnią wartość wskaźnika smukłości włókien drzewnych stwierdzono u drzew średnio grubych i wynosiła ona 67,50, największą 69,0 uzyskano dla drzew najgrubszych (rys. 5). Rys. 6. e wartości wskaźnika giętkości włókien drzewnych w klasach Tabela 7. Wpływ drzew na wskaźnik giętkości włókien drzewnych Między grupami 0, , ,05 0,0476 Wewnątrz grup 7, , , Szczegółowe porównanie średnich procedurą Tukey a przy poziomie 0,05:HS=0, Rys. 5. e wartości wskaźnika smukłości włókien drzewnych w klasach Wskaźnik sztywności włókien drzewnych a wartość wskaźnika sztywności włókien drzewnych wahała się od 40,31% dla drzew najgrubszych do 40,67% dla drzew najcieńszych (rys. 7). Mniejsze wartości wskaźnika 34 PRZEGLĄ PAPIERNICZY 67 MAJ 011

5 sztywności włókien mogą mieć dodatni wpływ na ich właściwości papierotwórcze. Tabela 9. Wpływ drzew na wskaźnik Runkla włókien drzewnych Między grupami 1,459 10,764,70 0,0671 Wewnątrz grup 8553, , ,1 159 Szczegółowe porównanie średnich procedurą Tukey a przy poziomie 0,05:HS=0,46137 Rys. 7. e wartości wskaźnika sztywności włókien drzewnych w [%] w klasach W badanym materiale wykazano istotny wpływ drzew na średnią wartość wskaźnika sztywności włókien drewna brzozy (tabela 8). Istotne różnice średnich wartości wskaźnika sztywności włókien stwierdzono między drzewami najcieńszymi a najgrubszymi. Nie stwierdzono zaś istotnych różnic między włóknami drzew najcieńszych i średnio grubych oraz między pochodzącymi z drzew średnio grubych i najgrubszych. Wskaźnik Mühlstepha włókien drzewnych Najmniejsze średnie wartości wskaźnika Mühlstepha, będącego miarą tendencji włókien do spłaszczania się w ważnych dla papiernictwa procesach prasowania i suszenia, odnotowano u drzew najgrubszych i wynosiła ona 0,9589. Największe średnie wartości badanego wskaźnika włókien stwierdzono dla drzew najcieńszych 0,960 (rys. 9). Tabela 8. Wpływ drzew na wskaźnik sztywności włókien drzewnych Między grupami 5,56 6,811 3,05 0,0474 Wewnątrz grup 18566, , ,1 159 Szczegółowe porównanie średnich procedurą Tukey a przy poziomie 0,05:HS=0,3663 Wskaźnik sztywności włókien drzewnych wg Runkla Wskaźnik sztywności włókien drzewnych wg Runkla miał najmniejszą średnią wartość dla drzew najgrubszych i wynosiła ona 4,71, a największą wartość 4,9 stwierdzono dla drzew najcieńszych i średnio grubych (rys. 8). Rys. 9. e wartości wskaźnika Mühlstepha włókien drzewnych w klasach Analiza wariancji wykazała istotny wpływ drzew na średnią wartość wskaźnika Mühlstepha włókien drzewnych brzozy (tabela 10). Istotne różnice średnich wartości wskaźnika Mühlstepha zostały zanotowane między drzewami najcieńszymi a najgrubszymi. Nie stwierdzono natomiast istotnych różnic między drzewami najcieńszymi i średnio grubymi oraz miedzy drzewami średnio grubymi i najgrubszymi. Tabela 10. Wpływ drzew na wskaźnik Mühlstepha włókien drzewnych Między grupami 0, , ,0 0,0491 Wewnątrz grup 1, , , Szczegółowe porównanie średnich procedurą Tukey a przy poziomie 0,05:HS=0, Rys. 8. e wartości wskaźnika Runkla włókien drzewnych w klasach Analiza wariancji nie wykazała istotnego wpływu drzew na średnią wartość wskaźnika sztywności wg Runkla włókien drzewnych brzozy (tabela 9). Wskaźnik zwartości włókien drzewnych a wartość wskaźnika zwartości włókien drzewnych była najmniejsza w drzewach najcieńszych i najgrubszych i wynosiła 0,0003, a największa 0,00034 dla drzew średnio grubych (rys. 10). Analiza statystyczna wykazała w badanym materiale istotny wpływ drzew na średnią wartość wskaźnika zwartości PRZEGLĄ PAPIERNICZY 67 MAJ

6 włókien drewna brzozy brodawkowatej mogą być przydatne w wykorzystaniu tego wartościowego surowca w procesie produkcji mas włóknistych do produkcji papieru. Literatura Rys. 10. e wartości wskaźnika zwartości włókien drzewnych w klasach włókien drzewnych (tabela 11). Stwierdzono występowanie istotnych różnic między drzewami średnio grubymi a drzewami najcieńszymi i najgrubszymi. Nie stwierdzono istotnych różnic badanej cechy między drzewami najcieńszymi i najgrubszymi. Tabela 11. Wpływ drzew na wskaźnik zwartości włókien drzewnych Między grupami 1,6979E-7 8,46393E-8 8,51 0,000 Wewnątrz grup 0, ,94401E-9 0, Szczegółowe porównanie średnich procedurą Tukey a przy poziomie 0,05:HS=0, Stwierdzenia i wnioski Analiza wyników badań średnich wartości parametrów i wskaźników struktury włókien drewna brzozy brodawkowatej w zależności od drzew pozwala na sformułowanie następujących wniosków: 1. Grubość drzew ma istotny wpływ na średnie wartości długości, szerokości, światła i ściany włókien oraz wskaźników: smukłości, giętkości, sztywności, Mühlstepha i zwartości, natomiast nie stwierdzono istotnego wpływu drzew na średnie wartości wskaźnika sztywności wg Runkla.. Włókna drzewne pochodzące z drugiej klasy drzew (drzewa średnio grube) charakteryzowały się większymi wartościami średnimi: długości, szerokości, światła, ściany komórkowej i wskaźników: sztywności wg Runkla oraz zwartości. 3. e wartości wskaźnika sztywności i wskaźnika Mühlstepha maleją wraz ze wzrostem drzew, a średnie wartości wskaźnika giętkości rosną wraz ze wzrostem drzew. 4. Najlepsze potencjalne właściwości papierotwórcze ma drewno brzozy z drzew najgrubszych, ze względu na największy wskaźnik smukłości, największy wskaźnik giętkości włókien (szeroki lumen), najmniejsze wartości wskaźników sztywności i sztywności wg Runkla (cienka ścianka) oraz najniższy wskaźnik Mühlstepha (największa tendencja do spilśniania). 5. Stwierdzone zmiany średnich wartości wskaźników struktury 1. Hall J.W.: The comparative anatomy and phylogeny of the Betulaceae, Botanical Gazette 113, 3, (195).. Berndt J.: Badania anatomiczne drewna krajowych gatunków rodzaju Betula L., Studia Societatis Scientiarum Torunensis, Sectio, VI: 1-41 (1963). 3. Braun H.J.: ie Organisation des Stammes von Bäumen und Sträuchern, Stuttgart, Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft (1963). 4. Süss H.: Über die Längenänderungen der Parenchymstränge, Holzfasern und Gefässglieder von Laubhölzern im Verlauf einer Zuwachsperiode, Holz als Roh-und Werkstoff 5, H. 10, (1967). 5. Lachowicz H.: Struktura włókien drewna brzozy brodawkowatej (Betula pendula Roth.) w północno-wschodniej Polsce, Leśne Prace Badawcze 71, 1, (010). 6. Lachowicz H., Paschalis-Jakubowicz P.: wybranych wskaźników struktury włókien drewna brzozy brodawkowatej (Betula pendula Roth.) w północno-wschodniej Polsce, Sylwan, przyjęte do druku (011). 7. Paschalis P., Staniszewski P.: Założenia metodyczne oznaczania wytrzymałości drewna pochodzącego z drzewostanów będących pod wpływem zanieczyszczeń przemysłowych, XVI Sympozjum Ochrona drewna, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, (199). 8. Paschalis P., Staniszewski P.: Wstępne wyniki badań zmian gęstości i wytrzymałości drewna z drzewostanów znajdujących się pod wpływem emisji przemysłowych, XVII Sympozjum Ochrona rewna, Rogów , Wydawnictwo SGGW, Warszawa, (1994). 9. Jednoralski G., Oktaba J.: Wybrane wskaźniki struktury włókien drewna buka (agus sylvatica L.) z północnej i południowej bazy surowcowej w Polsce, Przemysł rzewny, 6, -4 (1998). 10. Oktaba J., Paschalis P.: Zmiany budowy cewek drewna świerka Picea abies (L.) Karst. w drzewostanach będących pod wpływem emisji przemysłowych, IV Krajowe Sympozjum Reakcje biologiczne drzew na zanieczyszczenia przemysłowe, , Poznań-Kórnik, (1941). 11. Oktaba J., Paschalis P., Staniszewski P.: Selected indicators of pine and spruce wood technical quality from the forest being under the impact of industrial pollution, olia orestalia Polonica, Seria A, 44, (00). 1. Huber B., Prütz G.: Über den Anteil von asern, Gefässen und Parenchym am Aufbau verschiedener Hölzer, Holz als Roh-und Werkstoff 10, (1938). 13. Wanin S.: Nauka o drewnie, Warszawa, PWRiL, Galewski W., Korzeniowski A.: Atlas najważniejszych gatunków drewna, Warszawa, PWRiL, Wagenführ R., Scheiber Chr.: Holzatlas. Leipzig, VEB achbuchverlag, Mühlsteph W.: Wbl. Papierfabr. 7, 14, 01 (1941). 17. Runkel R.O.: Papier 3, 3/4, 476 (1949). 18. Einspar.W.: Tappi 47, 4, 130 (1964). 19. Oniśko W.: Technologia płyt pilśniowych, Wydawnictwo SGGW-AR, Warszawa (1970). 0. Surewicz W.: Podstawy technologii mas włóknistych, Warszawa, WNT, Surma-Ślusarska B., Surewicz W.: Wpływ wieku drzew i siedliska na wydajność i właściwości mas celulozowych siarczanowych. Część I: rewno sosnowe, olia orestalia Polonica, Seria B, 16, (1985).. Surma-Ślusarska B., Surewicz W.: Wpływ wieku drzew i siedliska na wydajność i właściwości mas celulozowych siarczanowych. Część II: rewno bukowe, olia orestalia Polonica, Seria B, 16, (1985). 3. Przybysz K.: System kontroli jakości masy włóknistej. Cz. I. Cel i zadania systemu, Przegl. Papiern. 61,, (005). 4. Przybysz K.: System kontroli jakości masy włóknistej. Cz. II. Wymiary i kształt włókien, Przegl. Papiern. 61, 4, 1-16 (005). 5. Przybysz K.: Metody pomiaru odkształcalności włókien papierniczych mas włóknistych, Przegl. Papiern. 61, 11, (005). 36 PRZEGLĄ PAPIERNICZY 67 MAJ 011