Szczęśliwi, którzy żyją wiarą

Transkrypt

1 Szczęśliwi, którzy żyją wiarą

2

3 Przewodnik metodyczny Szczęśliwi, którzy żyją wiarą Klasa II liceum i technikum Kielce 2021

4 Poradnik metodyczny do nauczania religii rzymskokatolickiej według podręcznika nr AZ-32-01/18-KI-23/21, zgodnego z programem nauczania nr AZ-3-01/18 oraz AZ-4-01/18 Recenzenci ks. dr Paweł Kindracki ks. mgr lic. Piotr Pierzchała Redakcja ks. dr Krzysztof Mielnicki, Elżbieta Kondrak Zespół autorów ks. Kamil Banasik Monika Jakubczyk ks. Adam Kaczmarczyk Elżbieta Kondrak dk. Daniel Konik Katarzyna Kościołek dk. Mateusz Krasowski Katarzyna Majcherek ks. dr Krzysztof Mielnicki Konsultacja katechetyczna ks. dr Mirosław Cisowski Katarzyna Ostrowska-Biernacka ks. Artur Płaziński ks. dr Stanisław Sadowski ks. dr Łukasz Simiński ks. Grzegorz Stachura ks. dr Karol Starczewski ks. Karol Stawowczyk ks. dr Grzegorz Zakrzewski dk. Piotr Zdzieborski Konsultacja historyczna ks. dr hab. Włodzimierz Bielak prof. KUL Korekta Redakcja techniczna Projekt okładki Michał Rowiński Wiktor Idzik Milena Machocka Zdjęcia na okładce: Wikimedia Commons - Archiwum LEDNICA 2000 ( / CC BY-SA 4.0 ( Shutterstock.com - Ioan Panaite. Teksty Pisma Świętego według Biblii Tysiąclecia, wyd. 4, Pallottinum, Poznań 1991 i wyd. 5, Pallottinum, Poznań 2003 Teksty katechizmowe cytowane na podstawie: Katechizm Kościoła katolickiego, wyd. 2 popr., Poznań 2002; Kompendium Katechizmu Kościoła katolickiego, Kielce 2005; Youcat polski. Katechizm Kościoła katolickiego dla młodych, wyd. 2 popr., Częstochowa 2011 Za zezwoleniem Władzy Duchownej Nr OJ-318/21 Kielce, 23 sierpnia 2021 r. bp Andrzej Kaleta Wikariusz Generalny ISBN Copyright by Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2021 Wydawnictwo JEDNOŚĆ Kielce, ul. Jana Pawła II nr 4 Dział sprzedaży tel Redakcja tel jednosc@jednosc.com.pl Druk i oprawa: Drukarnia im. A. Półtawskiego

5 Wstęp Drodzy Katecheci! Oddajemy do Waszych rąk przewodnik metodyczny pt. Szczęśliwi, którzy żyją wiarą. Razem z podręcznikiem ucznia stanowi on pakiet edukacyjny konkretyzujący założenia programu Z Bogiem w dorosłe życie (nr AZ-3-01/18 liceum oraz AZ-4-01/18 technikum) w odniesieniu do klasy II liceum i technikum. Celem programu jest pomoc uczniom w osiąganiu dojrzałości w wierze. Ukazuje on wiarę jako relację osobową między Bogiem i człowiekiem. Uczeń ma odkryć i doświadczyć wiary autentycznej, głębokiej, przemyślanej i radosnej, która kształtuje całą osobę ludzką i dzięki której będzie zdolny przemieniać swoje życie. W klasie drugiej zapraszamy uczniów do wyruszenia w drogę, w czasie której będą mogli podjąć decyzję, że chcą odkrywać piękno wiary i odpowiedzialnie troszczyć się o jej wzrost w swoim życiu. Chcemy ukazać każdemu uczniowi, że poznając Prawdę, może stawać się dojrzałym chrześcijaninem, kochać Boga, uświęcać się, służyć Ewangelii i świętować po chrześcijańsku. Podstawą rzeczywistości wiary jest osobista relacja do Chrystusa, która ma swoje źródło w Orędziu Ewangelii i sakramentach. Wartości wypływające z wiary determinują zaangażowanie całej osoby i wymagają egzystencjalnych decyzji: wyboru tej przyszłości, którą ofiarowuje Bóg i której realizacja dokonuje się już w teraźniejszości. Świadome i wolne podjęcie decyzji wybieram Jezusa prowadzi do życia wiarą, a w tym wartościami, które pomagają budować Boże królestwo. Tylko wtedy wiara stanie się fundamentalną postawą młodego człowieka w jego codziennym życiu. Wiara zainicjowana przez łaskę domaga się współdziałania w wolności ze strony człowieka. Bóg daje szansę wiary, ale człowiek decyzją swojej wolnej woli może ją podjąć lub się z nią rozminąć. Wiara nie jest wprawdzie wynikiem jedynie wolnej decyzji człowieka, ale też nie ma wiary bez jego decyzji. Podręcznik wpisuje się w nurt katechezy integralnej antropologiczno- -kerygmatycznej. Punktem wyjścia podczas katechezy jest zawsze ukazanie pozytywnego aspektu chrześcijaństwa. Proponujemy przekazywanie wartości chrześcijańskich na różne sposoby. Uwidacznia się to już w sformułowaniu rozdziałów i tematów, które mają na celu pokazanie ich od strony katechizowanych. Często są to pytania dotyczące postaw wiary, które stawia sobie uczeń. Również ilustracja na okładce podręcznika ukazuje młodzież manifestującą swoją wiarę podczas Światowych Dni Młodzieży we wspólnocie Kościoła. Na okładce umieszczone są także współczesne symbole dobrze znane młodzieży oraz hasztag #żyjęwiarą. Zapis tematów oraz #szukam i #zdobywam w pierwszej osobie ułatwia młodemu człowiekowi wybór wiary i wartości, które z niej wypływają, ze 5

6 świadomością, że mają one wpływ na całe jego życie. Wprowadzeniem w każdy z rozdziałów jest myśl papieża Franciszka zaczerpnięta z jego Twittera. Treści podręcznika i przewodnika metodycznego obok konkretnych przykładów postaci żyjących wiarą przybliżają uczniom wybrane sytuacje z codziennego życia. Ma to na celu pokazanie postaw, jakie przyjmuje człowiek żyjący wartościami chrześcijańskimi. Widoczne jest to także w szacie graficznej, gdzie każde zdjęcie nawiązuje do tematu. Wiele z nich, przedstawiając młodych ludzi dynamicznie spędzających czas z Bogiem i bliskimi, jest swego rodzaju świadectwem wiary. Zaprezentowane dzieła sztuki sakralnej zapraszają do kontemplacji, a ilustracje symboliczne umożliwiają otwieranie się na głębszy wymiar tajemnicy Boga. Zastosowanie ikonek, które dzielą każdy z tematów na części, pozwala wyznaczać etapy lekcji realizowanej pomiędzy #szukam i #zdobywam. To sposób, by językiem zrozumiałym dla młodzieży ukazać w każdej jednostce lekcyjnej wartości chrześcijańskie oraz konkretne osiągnięcia, czyli to, co uczniowie mogą zdobyć w czasie lekcji. Hasztagi #szukam i #zdobywam wydobywają i precyzują główną myśl całego tematu. Ponadto pomagają zamknąć klamrą treści, które realizują cele i wymagania danej jednostki. Zadania pracy domowej, które znajdują się w części Działam, nie zostały nazwane w tradycyjny sposób, gdyż pragniemy, aby katecheza miała swoją kontynuację w codzienności ucznia, zgodnie z tytułem podręcznika wskazującym na życie wiarą jako drogę do szczęścia. Struktura scenariuszy zawiera trzy stałe etapy: I. Szukam tego, co ważne, II. Rozważam i zdobywam, III. Zostaję ubogacony i działam. Treść tych etapów zasadniczo możemy przyporządkować do stałych elementów znajdujących się w podręczniku ucznia: Scenariusz Podręcznik I. Szukam tego, co ważne ð POZNAJĘ oraz #szukam (poznawanie wartości) II. Rozważam i zdobywam ð SŁUCHAM BOGA i ROZWAŻAM III. Zostaję ubogacony i działam ð DZIAŁAM oraz #zdobywam Cechą charakterystyczną konspektów proponowanych w przewodniku do klasy drugiej jest pozytywne pokazanie wartości chrześcijańskich. Każdy z tematów rozpoczyna się od pokazania konkretnej wartości w wybranym aspekcie życia człowieka, odwołując się do doświadczenia uczniów (pierwszy etap), a następnie dostrzeżenia jej w orędziu Ewangelii przekazywanym przez Kościół (etap drugi). Etap trzeci przewiduje czas na dyskusję o sposobach i trudnościach wcielania w życie omawianych treści, dając uczniowi możliwość wypowiedzenia się i wyrażenia siebie oraz swoich doświadczeń i przemyśleń. Końcowa część tego etapu pozwala mu skonfrontować się z analizowanymi wartościami i motywuje go do podjęcia w osobistej refleksji i decyzji dotyczących jego życia wiary. 6

7 Treści nauczania: Rozdział I Wierzyć, by poznawać prawdę prezentuje, jak należy poznawać Boga przez Pismo Święte i Tradycję, by odkrywać sercem i rozumem Prawdę, która prowadzi do wolności. Uczy wytrwałego poszukiwania Boga na różnych etapach życia oraz wyjaśnień prawd wiary w interpretacji Urzędu Nauczycielskiego Kościoła. Rozdział II Wierzyć, by być dojrzałym chrześcijaninem ukazuje wiarę jako dar Boga, który warto odpowiedzialnie rozwijać, by zdobyć Boże królestwo. Zachęca do konsekwentnego życia według cnót w dążeniu do świętości. Rozdział III Wierzyć, by kochać Boga przedstawia Dekalog jako przejaw miłości Boga do ludzi oraz zależność między zasadami a postępowaniem człowieka. Uczy postawy wierności jedynemu Bogu wśród zagrożeń wynikających z podporządkowania się współczesnym bożkom. Rozdział IV Wierzyć, by się uświęcać ukazuje liturgię jako dzieło wspólnoty Kościoła, której celem jest oddawanie czci Bogu i uświęcanie człowieka. Uczy, że przyjmowanie sakramentów jest kroczeniem drogą ku świętości. Rozdział V Wierzyć, by służyć Ewangelii prezentuje trudne dzieje Kościoła (rozłamy), czas reformy katolickiej (Sobór Trydencki) oraz uczy akceptacji i tolerancji wobec ludzi o odmiennych przekonaniach. Wyjaśnia, dlaczego rola Maryi była ważna w historii Polski dla zachowania wolności i tożsamości chrześcijańskiej. Rozdział VI Wierzyć, by świętować pogłębia rozumienie tajemnic zbawczych przeżywanych i celebrowanych w roku liturgicznym. Drodzy Katecheci, przewodnik metodyczny stanowi zbiór gotowych scenariuszy otwartych na Waszą twórczą inicjatywę. Chcemy dać Wam jak największą możliwość dostosowania sposobu prowadzenia katechez do konkretnej grupy uczniów, proponując różne metody do przekazania tej samej treści. Przewodnik zachęca do stosowania różnorodnych form aktywizacji, pracy z obrazem, tekstami biblijnymi, doktrynalnymi i literackimi oraz środkami audiowizualnymi, a także śpiewu i modlitwy. Proponuje metody poszukujące, problemowe i motywujące, które służą jak najlepszemu kształtowaniu umiejętności ucznia. Celem zaproponowanych w scenariuszach aktywności jest ukazanie prawdy, jak ważna jest przedstawiana wartość, oraz zmotywowanie uczniów do samodzielnego jej poszukiwania. Ułatwieniu realizacji scenariuszy służy Teczka pomocy. Zostały w niej umieszczone (odpowiednio powielone i w powiększeniu) te same materiały, które znajdują się w przewodniku metodycznym. Są one dostępne na stronie internetowej Wydawnictwa JEDNOŚĆ (zakładka Strefa katechety ). Znajdziecie tam teksty do pracy w grupach, pomoce multimedialne, ilustracje i plansze, teksty do kopiowania oraz linki do proponowanych w scenariuszach filmów. Życzymy Wam, aby towarzyszenie uczniom w zdobywaniu dojrzałości w wierze, która prowadzi do szczęścia, przyniosło błogosławione owoce w życiu Waszym i katechizowanych. Redaktorzy 7

8

9 I wierzyć, by poznawać prawdę Nigdy nie odważylibyśmy się wierzyć w Boga, który kocha człowieka, gdybyśmy nie poznali Jezusa. Któryż Bóg jest gotowy umrzeć za ludzi? Któryż Bóg kocha zawsze i cierpliwie?

10 1. Jak poznawać Niewidzialnego? Cele katechetyczne Ukazanie przymiotów Boga oraz sposobów odkrywania i rozpoznawania Go w świecie. Kształtowanie postawy otwartości serca na znaki ukazujące Boże działanie. Treści Świat znakiem Boga. Świat stworzony z niczego (A.8). Przymioty Pana Boga. Tekst biblijny: Syr 18,1-7; Rz 1, Wymagania Uczeń: wskazuje Boże pochodzenie świata i sens jego istnienia (A.8.1), wyjaśnia, że Bóg ukazuje się przez swoje dzieła, uzasadnia twierdzenie, że rozum szuka prawdy, wyjaśnia istotę wybranych przymiotów Boga, wyjaśnia istotową różnicę pomiędzy tworzeniem (przekształcaniem) a stwarzaniem (z niczego) (A.8.2), podaje przykłady twórczego działania człowieka z wykorzystaniem Bożych dzieł, wskazuje owoce kreatywnych działań człowieka. Postawy Uczeń: prawidłowo odczytuje obecność i działanie Boga w świecie (A.8.a). Metody, techniki i formy: sztuka kreatywności, rozmowa kierowana, interpretacja tekstu biblijnego, nieme impulsy do tekstu, prezentacja filmu, tworzenie krótkich formuł wiary, refleksja, praca w parach. Środki dydaktyczne: dowolny przedmiot (np. nożyczki) do sztuki kreatywności, slajd (teksty: Syr 16,24-30, Rz 1,19-20, Youcat i pytania do nich), film 3MC W jaki sposób Bóg się objawił? PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów właściwego odczytania obecności i działania Boga w świecie 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz. 2. Twórcze podejście do otaczającego świata sztuka kreatywności, praca w parach. 3. Najbardziej twórczy zawód rozmowa kierowana. 10

11 II. #Zdobywam przekonanie, że mogę poznawać Boga przez Jego dzieła 1. Boskie pochodzenie świata i sens jego istnienia interpretacja tekstu biblijnego Syr 16,24-30 i Rz 1,19-20 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Dlaczego szukamy Boga? nieme impulsy do tekstu (Youcat, p. 3,4,6 podręcznik lub teczka pomocy), rozmowa kierowana, prezentacja filmu (Internet). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Bóg pokazuje się przez swoje dzieła tworzenie krótkich formuł wiary, praca w parach. 2. Jak obraz Boga ukazuję w sobie? rozmowa kierowana, refleksja. 3. Modlitwa jeden z tekstów biblijnych: Syr 16,24-30 lub Rz 1, Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wita uczniów i zaprasza do wspólnej modlitwy: Duchu Święty, który oświecasz Twórcze podejście do otaczającego świata sztuka kreatywności, praca w parach K. pokazuje uczniom nożyczki (lub inny przedmiot) i prosi ich, by podali jak najwięcej możliwości ich zastosowania. Pomyślcie, do czego służy ten przedmiot. Skupcie się na jego budowie i wyglądzie i przez 3 minuty wypiszcie na kartkach jak najwięcej przykładów zastosowania go. Wpiszcie wszystko, co przyjdzie wam do głowy, np. za pomocą nożyczek można połączyć dwa sznurki, które są przywiązane do oddalonych od siebie przedmiotów i są za krótkie, by je razem związać. Więcej już nie podpowiadam. Zaczynajcie! Jak nietypowo zastosować nożyczki (kredkę, kapelusz, margarynę )? Po prezentacji pomysłów uczniów K. podsumowuje: Tworzenie opiera się na poznawaniu możliwości przedmiotu. Te możliwości poza podstawowym zastosowaniem są bardzo szerokie i każdy może dostrzegać inne. Możemy powiedzieć, że odkrywamy prawdę o danym przedmiocie i wykorzystujemy ją. To metoda przekształcania świata. Nazywamy ją kreatywnością. 3. Najbardziej twórczy zawód rozmowa kierowana K. pyta: Jakie znacie najbardziej kreatywne osoby, np. w świecie techniki (muzyki )? Jaki jest najbardziej twórczy zawód? 11

12 Dlaczego praca wychowawcy wymaga kreatywności? Kto jest najbardziej twórczy na świecie? Wiele zawodów wymaga nieustannie zmieniającego się spojrzenia na tworzone dzieła. Posługując się materią (przedmiotami) i rozumem ludzie wymyślają nowe rzeczy albo odkrywają nieznane wcześniej właściwości czy zastosowania rzeczy zrobionych przez innych. Ale czy tworzą coś zupełnie nowego? Każdy człowiek, odkrywając coś nowego, bazuje na tym, co stworzył Bóg. Rozpoznaje zasady działające w świecie przyrody, odkrywa to, co jest, nazywa to i wykorzystuje do różnych celów. Najbardziej twórczy jest Pan Bóg. II. Rozważam i zdobywam 1. Boskie pochodzenie świata i sens jego istnienia interpretacja tekstu biblijnego K. poleca uczniom odszukać w podręczniku teksty: Syr 16,24-30 i Rz 1,19-20 (lub wyświetla je na slajdzie teczka pomocy). Chętna osoba czyta je głośno. Następnie K. zadaje pytania do fragmentu Syr 16,24-30: Na czym polega kreatywność Boga? Co stworzenie mówi o swoim Stwórcy? Co na podstawie tekstu można powiedzieć o Artyście, który stworzył świat? Co przekracza zdolności człowieka? Ludzie od wieków poznają świat przyrody i prawa nim rządzące. Nikt jednak nie jest w stanie poznać świata do końca. Zdarza się nawet tak, że naukowcom wydaje się, iż zbadali coś maksymalnie dokładnie, a okazuje się, że inni niespodziewanie odkrywają nowe aspekty danego zagadnienia. Jeśli uważnie przyjrzymy się przyrodzie, dostrzeżemy, że wszystko jest piękne, pełne harmonii i doskonale się uzupełnia. Czyż można uznać, że świat powstał przez przypadek? Wydaje się to nieprawdopodobne. Trudno byłoby zrozumieć świat bez odniesienia go do osoby doskonałej, jaką jest Bóg, Stwórca świata. Pytanie do fragmentu Rz 1,19-20: W jaki sposób człowiek może poznawać Boga i to, jaki On jest? Boga nic nie ogranicza, jest wszechmogący, dlatego człowiek nie jest w stanie poznać Go w pełni. Możemy jednak odkrywać, jaki Bóg jest, poznawać Jego przymioty. Bóg objawia nam niewielką część prawdy o sobie, mianowicie to, że istnieje i że stworzył świat (nazywamy to objawieniem naturalnym). Podstawowym przesłaniem wiary jest fakt, że Bóg stworzył świat z miłości do ludzi. 2. Dlaczego szukamy Boga? nieme impulsy do tekstu, rozmowa kierowana, prezentacja filmu K. pyta: Dlaczego ludzie szukają Boga? W jaki sposób mogą Go odnaleźć? 12

13 Uczniowie szukają w podręcznikach tekstów z Youcatu (lub K. stopniowo wyświetla je na slajdzie teczka pomocy). Następnie K. wyświetla pytania do każdego z nich (kolejne dopiero wtedy, gdy otrzyma odpowiedź na poprzednie). Dlaczego szukamy Boga? Bóg zaszczepił w naszym sercu pragnienie szukania Go i znajdowania. Święty Augustyn powiedział: «Stworzyłeś nas dla siebie i niespokojne jest serce nasze, dopóki nie spocznie w Tobie». To pragnienie Boga nazywamy RELIGIĄ. W naturze człowieka leży to, że szuka Boga. Całe jego dążenie ku prawdzie i szczęściu jest ostatecznie poszukiwaniem tego, co będzie go całkowicie podtrzymywać, co go całkowicie zadowoli, całkowicie pochłonie. Człowiek dopiero wtedy jest w pełni sobą, gdy znalazł Boga. Kto szuka prawdy, szuka Boga, czy jest tego świadomy, czy też nie (św. Teresa Benedykta od Krzyża Edyta Stein). (Youcat, p. 3) ð Co nazywamy religią? ð Co jest owocem poszukiwania Boga? ð Dlaczego człowiek nie może zrozumieć samego siebie bez poznania Boga? Ludzki rozum może w sposób pewny poznać Boga. Świat nie może mieć swego początku i swego celu w sobie samym. We wszystkim, co istnieje, jest coś więcej aniżeli to, co się widzi. Porządek, piękno i rozwój świata wskazują poza siebie i na Boga. Każdy człowiek jest otwarty na dobro, piękno i prawdę. Słyszy w swoim wnętrzu głos sumienia, który skłania go ku temu, co dobre, i ostrzega przed złem. Ten, kto kierując się rozsądkiem, podąża tym śladem, znajdzie Boga. (Youcat, p. 4) ð Jaką sferę duchową ukazuje porządek w świecie? ð W jaki sposób człowiek może poznawać Boga? Chociaż my, ludzie, jesteśmy w swoim pojmowaniu ograniczeni i nieskończona wielkość Boga nigdy nie da się ująć w skończonych ludzkich pojęciach, to jednak możemy mówić o Bogu prawdę. Mówiąc o Bogu, posługujemy się niedoskonałymi obrazami i ograniczonymi wyobrażeniami. Każde słowo o Bogu należy zatem wypowiadać z zastrzeżeniem, że nasz język nie dorasta do Jego wielkości. Dlatego nasze mówienie o Bogu musimy ciągle korygować i precyzować. (Youcat, p. 6) ð W jaki sposób możemy mówić o Bogu? ð Dlaczego warto poznawać prawdę o Bogu, choć nie zgłębimy Jego istoty do końca? K. podsumowuje: Boga możemy poznawać wiarą i rozumem. Wiara i rozum (Fides et ratio) są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy. 13

14 Sam Bóg zaszczepił w ludzkim sercu pragnienie poznania prawdy, którego ostatecznym celem jest poznanie Jego samego, aby człowiek poznając Go i miłując mógł dotrzeć także do pełnej prawdy o sobie. (Jan Paweł II, Encyklika Fides et ratio) K. może włączyć nagranie filmu 3MC Trzyminutowy Katechizm 08. W jaki sposób Bóg się objawił? (ze strony: < KHLRQHM>, dostęp: ). III. Zostaję ubogacony i działam 1. Bóg pokazuje się przez swoje dzieła tworzenie krótkich formuł wiary, praca w parach K. poleca uczniom: Przeczytajcie jeszcze raz teksty biblijne i w parach napiszcie krótkie wyznania wiary w Boga. Weźcie pod uwagę stworzony przez Niego świat i cechy, jakie posiada. Napiszcie, jaki Bóg jest, np.: Wierzę, że Bóg jest potężny, przekracza moją zdolność zrozumienia świata. Po 4 minutach chętni uczniowie prezentują swoje formuły wiary. Najlepsze warto zapisać jako notatkę do zeszytów. 2. Jak obraz Boga ukazuję w sobie? rozmowa kierowana, refleksja K. prowadzi rozmowę: Bóg dał wam zdolność rozumowania i kreatywność, bo jesteście stworzeni na Boże podobieństwo. Przez kreatywność odkrywamy Boga i współuczestniczymy w dziele tworzenia świata. W imieniu Boga możemy rozwijać to, co zostało powierzone ludziom. Mamy więc przed sobą wiele zadań do wykonania. W jakim celu się uczycie? Co w waszej nauce jest tworzeniem czegoś nowego? W jaki sposób przetwarzacie to, co zostało dane ludziom przez Boga? W jaki sposób chcecie w przyszłości przetwarzać świat? Każdy z nas jest dziełem Boga. Każdy może też tworzyć coś nowego, wykorzystując to, co otrzymał w darze od Niego. Możemy również ukazywać Boga w nas samych, a to, co tworzymy, może przyczyniać się do tego, że inni poznają w nas Boga Niewidzialnego. Zastanówcie się: Czego ludzie dowiedzą się o Bogu, patrząc na moje życie? Na ile jestem obrazem Boga? W jaki sposób mogę pokazać, że jest we mnie życie nieśmiertelne? Na ile inni mogą poznać, że Bóg istnieje, patrząc na to, co robię i mówię? 3. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy jednym z tekstów biblijnych poznanych podczas katechezy (Syr 16,24-30 lub Rz 1,19-20). 14

15 4. Zapis do zeszytu Uczniowie zapisują formuły wiary ułożone w parach. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Franciszek, [Nigdy nie odważylibyśmy się ], < status/ >, , dostęp: Jan Paweł II, Encyklika Fides et ratio, wprowadzenie, < biblioteka/w/wp/jan_pawel_ii/encykliki/fides_ratio_0.html>, dostęp: Nietypowe zastosowania typowych przedmiotów, < dostęp: Tweetując z BOGIEM. 1.8 Czy może istnieć tylko jedna prawda? Plan czy przypadek? < -tylko-jedna-prawda>, dostęp: Warto wykorzystać Film 3MC Trzyminutowy Katechizm 08. W jaki sposób Bóg się objawił?, < dostęp:

16 2. Kto szuka prawdy, szuka Boga Cele katechetyczne Ukazanie możliwości poznania Boga na drodze rozumu i serca. Kształtowanie postawy wytrwałego poszukiwania Boga na różnych etapach życia. Treści Wprowadzenie w myśl św. Tomasza z Akwinu (E.2). Odkrywanie Boga i nawrócenie w życiu Edyty Stein. Tekst biblijny: 1 Tm 2,3-4. Wymagania Uczeń: wymienia znane mu osoby, które rozwijają swój intelekt, podaje cele, dla których ludzie rozwijają swoją wiedzę (dla dobra czy zła), omawia dążenie św. Tomasza do życia w bliskości Boga, omawia historię życia Edyty Stein, uzasadnia, że św. Tomasz i Edyta Stein szukali Boga za pomocą rozumu, uzasadnia, że do poznawania Boga nie wystarcza tylko intelekt, lecz konieczne jeszcze jest poznanie wiarą, wyjaśnia, że dzięki obdarowaniu nas możliwością rozwoju umysłowego i swoją dobrocią Pan Bóg pomaga nam być lepszą wersją samych siebie. Postawy Uczeń: analizuje swoją postawę wobec Boga, poszukuje Boga pomimo zwątpień w Jego obecność. Metody, techniki i formy: ranking, rozmowa kierowana, czytanie i analiza tekstu biblijnego, puzzle logiczne, miniwykład, puste krzesło, uzupełnianie kart pracy, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd (lista wynalazków, plansze z wydarzeniami z życia św. Tomasza z Akwinu i Edyty Stein), tezy i argumenty na kartkach, karta pracy Prawda o Bogu, prawda o mnie dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam możliwości poznania Boga 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz. 2. Wynalazki, które zmieniły bieg świata ranking (tablica, slajd teczka pomocy), rozmowa kierowana. 3. Potrzeba poznawania siebie i świata rozmowa kierowana. 16

17 II. #Zdobywam pewność, że Boga mogę poznać rozumem i sercem 1. Bóg pragnie, aby ludzie Go poznawali czytanie i analiza tekstu biblijnego (podręcznik). 2. Tomasz z Akwinu i Edyta Stein puzzle logiczne (teczka pomocy), miniwykład. 3. Jak poznać Boga? puste krzesło (kartki z tezą i argumentami teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Moje poszukiwanie prawdy ranking (tablica), rozmowa kierowana. 2. Dlaczego warto nieustannie się rozwijać? rozmowa kierowana, uzupełnianie kart pracy (teczka pomocy). Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. wita uczniów i zaprasza do wspólnej modlitwy: Duchu Święty, który oświecasz 2. Wynalazki, które zmieniły bieg świata ranking, rozmowa kierowana Uczniowie podają i zapisują na tablicy listę najważniejszych wynalazków, które wg nich zmieniły bieg świata. Jaki wpływ na zmianę stylu życia ludzi miały te wynalazki? W jaki sposób przyczyniły się do rozwoju cywilizacji? K. pokazuje slajd z chronologiczną listą wynalazków (teczka pomocy) ustaloną przez naukowców, np.: Ogień Pieniądz Koło Proch i broń palna Druk Żarówka Telefon Samochód Penicylina Komputer (M. Samp, 10 najważniejszych wynalazków ) Które z wymienionych przez was wynalazków są również na tej liście? Jakie znaczenie dla ludzkości mają pozostałe wynalazki? W jakich sytuacjach te wynalazki mogą się przyczynić do wyrządzania zła? Do stworzenia czegoś nowego potrzebna jest znajomość istoty danego przedmiotu lub zasad jego działania. Odkrywcy i naukowcy, poszukując nowych rozwiązań, przekraczali postrzeganie świata przez innych ludzi żyjących w czasach im współczesnych. Potrafili ze znanych już rzeczy czy zasad działania utworzyć coś innowacyjnego, czego nie dostrzegali inni. Wynalazcy przyczynili się do rozwoju cywilizacji, odkrywając jakąś prawdę. Nie zawsze jednak owoce nauki są wykorzystywane dla dobra człowieka i świata. 17

18 3. Potrzeba poznawania siebie i świata rozmowa kierowana K. prowadzi rozmowę: Kto ze znanych wam osób rozwija swój intelekt? Dlaczego ludzie mają pragnienie zdobywania wiedzy? Dlaczego ważne jest, by zdobywana wiedza była prawdziwa? Każdy człowiek rodzi się ze zdolnością pojmowania, którą trzeba rozwijać. Podobnie jak jest to z mięśniami ma je każdy, ale one nie rozwiną się, a nawet zanikną, jeśli będziemy siedzieć ciągle w fotelu. Święty Jan Paweł II powiedział, że Bóg zaszczepił w ludzkim sercu pragnienie poznania prawdy, którego ostatecznym celem jest poznanie Jego samego, aby człowiek poznając Go i miłując mógł dotrzeć także do pełnej prawdy o sobie. Zastanowimy się dzisiaj, w jaki sposób człowiek może poznać Boga. Czy wystarczy poznawać Go na drodze rozumu, czy potrzebujemy także wiary? Dlaczego Bóg pragnie być poznawany przez człowieka? Spróbujemy znaleźć odpowiedzi na te pytania w życiu dwojga filozofów poszukujących Boga. K. poleca zapisać temat: Kto szuka prawdy, szuka Boga. II. Rozważam i zdobywam 1. Bóg pragnie, aby ludzie Go poznawali czytanie i analiza tekstu biblijnego K. poleca uczniom odszukać i przeczytać fragment 1 Tm 2,3-4 (podręcznik): Jest to bowiem dobre i miłe w oczach Zbawiciela naszego, Boga, który pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy. K. pyta: Kto ma poznać prawdę o Bogu? Dlaczego warto poszukiwać prawdy? Do Kogo może nas ona zaprowadzić? K. uzupełnia: Dla św. Pawła prawda to coś, co jest godne zaufania i trwałe jak fundament. Prawda Boga to Jego niewzruszona wierność obietnicom. Poszukiwać tej prawdy, to odkrywać nieustannie i wciąż na nowo Boga oraz Jego miłość wobec człowieka. Bóg pragnie, by wszyscy ludzie poznali prawdę o Nim, a tym samym poznali Jego samego. 2. Tomasz z Akwinu i Edyta Stein puzzle logiczne, miniwykład K. pisze na tablicy Tomasz z Akwinu i Edyta Stein (lub wyświetla slajd) i stopniowo pokazuje plansze z wydarzeniami z ich życia (teczka pomocy), które uczniowie mają dopasować do osoby (lub sam o nich opowiada). Na różne sposoby poszukiwali Boga św. Tomasz z Akwinu i św. Edyta Stein. św. Tomasz z Akwinu św. Edyta Stein Rodzi się we Włoszech w zamku Roccasecca niedaleko Akwinu. Rodzi się 12 października 1891 r. we Wrocławiu w rodzinie żydowskiej 18

19 Pochodzi z włoskiego rodu hrabiów. Uczy się w opactwie na Monte Cassino. W 1244 r. przyjmuje habit żebraczego Zakonu Braci Kaznodziejów. Wykłada na Sorbonie w Paryżu. Tworzy własną metodę nauczania. Najpierw wysuwa trudności i argumenty przeciw danej prawdzie. Potem je kolejno zbija i daje pełny wykład. Między uczonymi największy święty, a między świętymi największy uczony. Śmierć w wieku 48 lat, w drodze do Lyonu na sobór powszechny. Patron wszystkich uniwersytetów i szkół katolickich. W młodości określa siebie jako ateistkę. Przez całe życie z wielkim zaangażowaniem szuka prawdy, początkowo w nauce: studiowała germanistykę, historię i psychologię. Jest wybitnym filozofem i fenomenologiem. Odkrywa odpowiedź na pytanie o sens życia w autobiografii św. Teresy z Ávili. Przyjmuje chrzest w Kościele katolickim 1 stycznia 1922 r. Wstępuje do klasztoru sióstr karmelitanek w Kolonii w roku 1933 i przyjmuje imię Teresa Benedykta od Krzyża. Śmierć w dniu 9 sierpnia 1942 r. w Auschwitz w komorze gazowej. Beatyfikowana w 1987 r. przez Jana Pawła II, a 11 lat później kanonizowana. K. podkreśla: Tomasz z Akwinu pochodził z rodziny chrześcijańskiej, a Edyta Stein wychowała się rodzinie żydowskiej. Zarówno Tomasz, jak i Edyta byli naukowcami, którzy szukali prawdy. 2. Jak poznać Boga? puste krzesło, praca w grupach K. ustawia na środku sali 3 krzesła. Na każdym przypina kartkę z tezą (teczka pomocy) i kładzie kartki z argumentami (teczka pomocy). Tezy: 1. Człowiek może poznać Boga tylko za pomocą rozumu. 2. Człowiek może poznać Boga tylko wiarą. 3. Mam inne zdanie. Następnie K. prosi uczniów, żeby wybrali, która teza jest zgodna z ich poglądami. Pierwsza osoba siada na krzesełku z wybraną tezą, pozostałe dostawiają swoje krzesła i siadają obok. Jeśli któraś z grupa jest zbyt duża, należy podzielić ją na mniejsze grupki. (K. powinien przygotować po dwie wersje załączników lub podzielić załączniki między grupy). Poszczególne grupy wybierają swoich przedstawicieli. Uczniowie w grupach czytają argumenty, wypisują je krótko na kartce i dodają własne. Po 7 minutach na przygotowanie K. prosi przedstawicieli grup o przedstawienie argumentów (ok. 2 minuty). K. dostawia puste krzesło, na którym po uzyskaniu zgody może usiąść chętna osoba i włączyć się do dyskusji. Dyskusja kończy się w określonym czasie, nawet jeśli temat nie będzie wyczerpany. Na zakończenie delegaci mogą przedstawić ostatnie słowo. 19

20 K. informuje uczniów, że jeśli ktoś zmienił zdanie, może przenieść się do innej grupy. Na podstawie tekstów św. Edyty Stein i św. Tomasza z Akwinu podajcie argumenty lub kontrargumenty do wybranej tezy. Krzesło 1a Czas studiów filozoficzno-filologicznych na Uniwersytecie Wrocławskim spędziła Edyta Stein na intensywnych poszukiwaniach prawdy. Jej otwarty i ścisły umysł szukał podstaw dla zorientowania swojego życia. Studiowała więc filozofię, ucząc się miłości do prawdy. ( ) Z lat dziecięcych znała teksty Pisma Świętego Starego Testamentu czytane w synagodze czy w domu. Studiując język staroniemiecki, a potem ucząc się gramatyki greckiej, zetknęła się też po raz pierwszy z Ewangelią. Lektura tego tekstu nie zrobiła jednak na niej większego wrażenia. (Ks. J. Machniak, Odkrywanie Boga w ciemności) Krzesło 1b Szczególnym polem poszukiwań Edyty Stein, które zaowocowały pracą doktorską pt. Zum Problem der Einfühlung, była dziedzina poznawania przez wczuwanie się [empatię]. Poszukiwania prawdy o świecie i sobie prowadziły ją do pytań o Boga. W czasie studiów w Getyndze zetknęła się z wiarą swoich przyjaciół i profesorów. Nauczyła się patrzeć z podziwem na przekonania religijne innych ludzi: «W Getyndze nauczyłam się poszanowania dla problemów wiary i czci dla ludzi wierzących». (Ks. J. Machniak, Odkrywanie Boga w ciemności) Krzesło 2a Święty Tomasz z Akwinu był przede wszystkim modlącym się zakonnikiem, człowiekiem, który spotykał Boga w Kościele i w całym stworzeniu nieustannie podtrzymywanym przez Boga w istnieniu. I choć napisał traktaty o Trójcy Świętej i Eucharystii, to przecież w spontanicznej modlitwie dziecka, w prostocie ewangelicznych zdań i w akcie adoracji Najświętszego Sakramentu odkrywał głębię katolickiej wiary, która jest przede wszystkim łaską i nieprzebraną mądrością Boga, zrodzoną z Chrystusowego krzyża. (Św. Tomasz z Akwinu zrozumieć Boga, deon.pl) Krzesło 2b Dla św. Tomasza z Akwinu wiara jest darem od Boga, który pozwala nam Go poznawać, co więcej, wiara jakby przyciąga na ziemię «kawałek nieba». ( ) «Wiara jest poręką tych dóbr, których się spodziewamy, dowodem tych rzeczywistości, których nie widzimy» (Hbr 11,1). ( ) Święty Tomasz chce nas przekonać, że dzięki wierze już teraz w nas rozpoczyna się prawdziwe życie wieczne i zaczyna się to poznawanie Boga, którym cieszyć się będziemy w niebie. ( ) Chociaż wiara to tylko maleńki «skrawek nieba» w nas, to jednak jest to najprawdziwsze niebo, a nie imitacja, atrapa. Niebo jest w nas «Królestwo Boże pośród was jest» (Łk 17,21). (M. Przanowski, P. Lichacz, Adwent ze Świętym Tomaszem z Akwinu) 20

21 Krzesło 3a Słowa Pana Jezusa o św. Tomaszu wypowiedziane do Katarzyny ze Sieny: Chwalebny Tomasz z Akwinu rzekł sam, że wiedzę swą zawdzięcza bardziej ciągłej modlitwie, uniesieniu umysłu oraz światłu, które rozjaśniało bezpośrednio jego intelekt niż studiom ludzkim. Toteż był światłem, które umieściłem w ciele mistycznym świętego Kościoła, aby rozpraszało ciemności błędu. (cyt. za: Św. Tomasz z Akwinu zrozumieć Boga, deon.pl) Krzesło 3b Święty Tomasz z Akwinu uważał, że wiara i wiedza stanowią dwie różne dziedziny poznania, które w poszukiwaniach prawdy o świecie uzupełniają się wzajemnie. Dziedzina wiedzy, w przekonaniu Tomasza, była rozległa: rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga, jego istnienie, jego własności, jego działanie. Istnieją jednak prawdy dla rozumu niedostępne, jak Trójca Święta, grzech pierworodny, wcielenie Jezusa, stworzenie świata w czasie; są to prawdy wiary, które jedynie objawienie może ludziom udostępnić. Niektóre prawdy przekraczają rozum, ale żadna mu się nie sprzeciwia. Nie może być sprzeczności między objawieniem a rozumem; podwójnej prawdy o tej samej rzeczy, jednej objawionej, a drugiej wyprowadzonej przez rozum ( ) być nie może, bo wszelka prawda, zarówno objawiona, jak i naturalna, pochodzi z jednego źródła: od Boga. Prawda, którą Bóg zsyła na drodze łaski, uzupełnia, ale nie zmienia tej, którą udostępnia na drodze przyrodzone. (W. Tatarkiewicz, Św. Tomasz z Akwinu) Krzesło 3c Od strony intelektualnej Edyta Stein znała już dobrze zasady chrześcijańskiej wiary. A jednak ciągle brakowało jej czegoś, co pozwoliłoby jej opowiedzieć się za realną prawdziwością chrześcijaństwa. Dopiero lektura autobiografii św. Teresy z Ávili sprawiła, że dokonał się w niej tak oczekiwany i upragniony przez nią przełom. Z punktu widzenia Kartezjuszowej teorii poznania, w jej stwierdzeniu ( ) «To jest prawda!» należy dostrzec pewną decyzję woli, za którą, w konsekwencji, poszły następne decyzje: kupno katechizmu i mszału, a następnie okres katechumenatu, który trwał do dnia 1 stycznia 1922 roku, kiedy ( ) przyjęła chrzest. Obok wymiaru teoriopoznawczego w stwierdzeniu Edyty Stein należy również dostrzec istnienie wymiaru metafizyczno-religijnego. Jej sąd: «To jest prawda!» prowadził bowiem do uznania faktu, że to, co głosi Kościół katolicki, jest prawdą i że, następnie, ta prawda ma wymiar ściśle osobowy. Jest nią Syn Boży, Jezus Chrystus. (M. Jędraszewski, Edyta Stein: Wiara jako decyzja) K. podsumowuje: Edyta Stein i Tomasz z Akwinu szukali Boga za pomocą rozumu, ale też oboje byli ludźmi wiary. Święta Edyta powiedziała, że Bóg jest Prawdą. I kto szuka prawdy, ten szuka Boga, choćby o tym nie wiedział. Poszukiwanie prawdy doprowadziło ją do poznania Boga. 21

22 III. Zostaję ubogacony i działam 1. Moje poszukiwanie prawdy ranking, rozmowa kierowana K. przeprowadza krótki ranking wśród uczniów. Jego wyniki można zapisać na tablicy. Które z przedmiotów szkolnych uważacie za ważne? Dlaczego właśnie te? Jaką prawdę zdobywacie, ucząc się? Jakie miejsce w waszym życiu zajmuje poszukiwanie prawdy o Bogu? W jakich sytuacjach możecie powiedzieć, że szukając prawdy, szukacie Boga? Prawa fizyki, matematyka, znajomość języków obcych to tylko narzędzia do poznawania prawdy o świecie, o sobie i o Bogu. Warto je zdobywać, nawet za cenę ciężkiej pracy. Nauka nie miałaby jednak sensu, gdybyście uczyli się nieprawdziwych informacji. Tylko dążenie do prawdy ma sens, bo rozwija człowieka. Pozwala mu poznawać samego siebie i otaczający go świat. Człowiek oprócz zdobywania wiedzy potrzebuje też zrozumienia poznawanych prawd. Tylko Bóg może nam pomóc zrozumieć samych siebie. Bóg też pozwala nam rozumieć Jego samego, dlatego warto szukać prawdy. 2. Dlaczego warto nieustannie się rozwijać? rozmowa kierowana, uzupełnianie kart pracy K. pyta: Dlaczego człowiek musi się nieustannie rozwijać? Jak rozwój umysłowy może nas zmienić? Co lub kto pomaga wam nieustannie się rozwijać? Co może wam pomóc odnaleźć Boga i poznawać Go coraz lepiej? Dlaczego warto szukać Boga przez całe życie? Dlaczego człowiek musi nieustannie rozwijać swoją relację z Bogiem? Chrześcijaństwo jest nieustannym poszukiwaniem Boga, który jest Prawdą. Każdy wierzący powinien szukać tej Prawdy przez całe życie. Czasem można wątpić, zastanawiać się, czy Bóg istnieje lub jaki On jest. Święci Edyta Stein i Tomasz z Akwinu mogą być wzorem poszukiwania Boga za pomocą rozumu i wiary. Dzięki poszukiwaniu prawdy o Bogu możemy odkrywać coraz lepszą wersję nas samych. Uczniowie mogą otrzymać kartę pracy Prawda o Bogu, prawda o mnie (teczka pomocy), na której wpisują w grupach przedmioty szkolne, a obok to, czego się mogą dowiedzieć o Bogu i o sobie na poszczególnych przedmiotach. 3. Zapis do zeszytu K. może podyktować notatkę: Święci Edyta Stein i Tomasz z Akwinu szukali Boga za pomocą rozumu, ale też oboje byli ludźmi wiary. Edyta Stein powiedziała, że Bóg jest Prawdą. I kto szuka prawdy, ten szuka Boga, choćby o tym nie wiedział. Poszukiwanie prawdy doprowadziło ją do poznania Boga. 22

23 Chrześcijaństwo jest nieustannym poszukiwaniem Boga, który jest Prawdą. Każdy z nas powinien szukać tej Prawdy przez całe życie. Dzięki relacji z Bogiem możemy odkrywać coraz lepszą wersję nas samych. 4. Praca domowa (podręcznik) #Challenge: Wysłuchaj krótkiego wykładu o. Adama Szustaka, Trzej pancerni, < (dostęp: ) i sporządź z niego notatkę w formie mapy mentalnej. 5. Modlitwa Dzięki Ci, Boże, za światło tej nauki Literatura Jan Paweł II, [Bóg zaszczepił ], Encyklika Fides et ratio, wprowadzenie, < opoka.org.pl/biblioteka/w/wp/jan_pawel_ii/encykliki/fides_ratio_0. html>, dostęp: M. Jędraszewski, Edyta Stein: Wiara jako decyzja, Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein [online], nr 11, Poznań 2014, s. 115, < core.ac.uk/reader/ >, dostęp: Ks. J. Machniak, Odkrywanie Boga w ciemności, < dostęp: M. Przanowski, P. Lichacz, Adwent ze Świętym Tomaszem z Akwinu, < html?idr=10170>, dostęp: M. Samp, 10 najważniejszych wynalazków w historii ludzkości daty, znaczenie, < dostęp: Św. Tomasz z Akwinu zrozumieć Boga, < -akwinu-zrozumiec-boga,332310>, dostęp: W. Tatarkiewicz, Św. Tomasz z Akwinu, w: tegoż, Historia filozofii. Tom I. Filozofia starożytna i średniowieczna [online], < Semestr%20I/Filozofia/Historia%20Filozofii/w.%20tatarkiewicz%20- -%20historia%20filozofii%20tomi.pdf>, s , dostęp: H. Witczyk, Prawda, w: Nowy słownik biblijny, red. H. Witczyk, Lublin-Kielce

24 3. Pięć sposobów na poznanie Boga Cele katechetyczne Wyjaśnienie znaczenia wiary i rozumu w odkrywaniu prawdy o Bogu, świecie i człowieku. Kształtowanie postawy gotowości rozwijania swojej wiedzy i pogłębiania wiary w poszukiwaniu Boga. Treści Drogi poznania Boga (A.2). Tekst biblijny: Mdr 13,5. Wymagania Uczeń: wymienia drogi poznania Boga św. Tomasza, wyjaśnia, czym jest objawienie naturalne, charakteryzuje drogi poznania Boga (świat i człowiek) (A.2.1), podaje przykłady, co pomaga młodemu człowiekowi w poznawaniu Boga. Postawy Uczeń: dąży do poszerzania wiedzy o Bogu i pogłębiania swojej wiary, dzieli się własnym doświadczeniem poznania Boga (A.2.b). Metody, techniki i formy: prezentacja i analiza ilustracji, analiza tekstu biblijnego, wykład, prezentacja slajdów, plakat, refleksja, redagowanie tekstu, praca indywidualna, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd z ilustracją przedstawiającą fragment fresku Michała Anioła Stworzenie Adama, kostki domina, drogi poznania Boga wg św. Tomasza slajd oraz tekst na kartkach. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam dowodów na istnienie Boga 1. Modlitwa tekstem Mdr 6, (slajd teczka pomocy). 2. Stworzenie Adama prezentacja i analiza fresku Stworzenie Adama Michała Anioła (teczka pomocy). II. #Zdobywam doświadczenie poznania Boga rozumem 1. Poznawać Boga przez podobieństwo analiza tekstu Mdr 13,5 (podręcznik). 2. Drogi prowadzące do Boga wykład, prezentacja slajdów (teczka pomocy). 24

25 III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Doświadczam, że Bóg jest plakat (do Internetu albo na gazetkę szkolną), praca w grupach. 2. Bóg jest Sprawcą i Celem refleksja, redagowanie tekstu, praca indywidualna. 3. Modlitwa tekstem św. Tomasza o dar mądrości (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. wyświetla slajd z tekstem Mdr 6, (teczka pomocy) lub czyta go z Pisma Świętego. Mądrość jest wspaniała i nie więdnie, ci łatwo ją dostrzegą, którzy ją miłują, ci ją znajdą, którzy jej szukają, uprzedza bowiem tych, co jej pragną, wpierw dając się im poznać. Początkiem jej najprawdziwsze pragnienie nauki, a staranie o naukę to miłość, miłość zaś to przestrzeganie jej praw, a poszanowanie praw to rękojmia nieśmiertelności, nieśmiertelność zaś przybliża do Boga. (Mdr 6, ) 2. Stworzenie Adama prezentacja i analiza ilustracji K. pokazuje slajd z fragmentem fresku Stworzenie Adama Michała Anioła postać Boga (teczka pomocy) i pyta: Jakie kształty można dostrzec na obrazie? Z czym kojarzy się wam układ płaszcza wokół postaci Boga i aniołów? K. odsłania kolejny fragment fresku, pokazując postać Adama, i pyta: W czyją stronę skierowana jest ręka i dłoń Boga? W jakich kierunkach są skierowane spojrzenia Boga i Adama? Jako tło dla postaci Boga Michał Anioł narysował płaszcz w kształcie przekroju ludzkiego mózgu symbolu rozumu. Wyciągnięta dłoń Boga ma przekazać Adamowi iskrę życia, a razem z nią Boże podobieństwo. W dziele Michała Anioła możemy dostrzec przesłanie, że Bóg, dając życie, obdarza człowieka także mądrością (rozumem), dzięki której będzie mógł Go poznawać. Przez wzajemne spojrzenie w oczy Boga i Adama malarz symbolicznie ukazał relację miłości między nimi. Aby jednak powstała relacja miłości, człowiek musi nieustannie poznawać Boga. 25

26 K. pyta: W jaki sposób człowiek może poznać Boga? Człowiek może poznać Boga na dwa sposoby przez: ð objawienie Boże nadprzyrodzone, zawarte w Piśmie Świętym. ð objawienie naturalne z obserwacji świata i praw nim rządzących. W historii podawano wiele sposobów argumentacji za istnieniem Boga, zarówno wśród myślicieli przedchrześcijańskich, np. w starożytnej Grecji, jak i wśród chrześcijan. Twierdzenie o istnieniu Boga (Istoty Najwyższej, Absolutu) można uzasadnić na podstawie rozumowych argumentów. Myślicielem, który w odegrał w tym szczególną rolę, jest święty Tomasz z Akwinu (XIII w.). W rozprawach filozoficznych podał on pięć dróg prowadzących do poznania Boga (poza drogą przez objawienie Boże). Współcześnie podaje się nowsze wersje dowodów na istnienie Boga, odwołując się przy tym do odkryć nauk przyrodniczych. K. poleca zapisać temat: Pięć sposobów na poznanie Boga. II. Rozważam i zdobywam 1. Poznawać Boga przez podobieństwo analiza tekstu biblijnego Uczniowie szukają tekstu biblijnego w podręczniku i chętna osoba czyta go głośno. Bo z wielkości i piękna stworzeń poznaje się przez podobieństwo ich Sprawcę. (Mdr 13,5) Jakie sposoby poznania Boga podpowiada nam autor Księgi Mądrości? Dlaczego Boga można poznać z otaczającego nas świata? Na czym polega podobieństwo człowieka i świata do Boga? Człowiek nie jest w stanie poznać Boga takim, jakim jest. Poznajemy Go przez porównanie do Jego dzieł. Objawienie się Boga w świecie stworzonym nazywamy objawieniem naturalnym. Obserwując świat, możemy poznać przez podobieństwo Stwórcę tych dzieł. Tekst Księgi Mądrości pokazuje nam, że człowiek ma możliwość poznania istnienia Boga bez odwołania się do religijnego objawienia przekazanego w Piśmie Świętym. W tym samym rozdziale autor Księgi Mądrości nazywa głupimi tych ludzi, którzy nie rozumieją, że Bóg istnieje: Głupi z natury są wszyscy ludzie, którzy nie poznali Boga; z dóbr 26

27 widzialnych nie zdołali poznać Tego, który jest, patrząc na dzieła, nie poznali Twórcy (Mdr 13,1). 2. Drogi prowadzące do Boga wykład, prezentacja slajdów K. prezentuje uczniom stopniowo na slajdach (teczka pomocy) dowody na istnienie Boga św. Tomasza z Akwinu i je wyjaśnia. Może zaproponować uczniom udział w wyjaśnianiu argumentów oraz dyskusji, jak rozumieją postulaty św. Tomasza. Poznamy dowody na istnienie Boga, które odkrył św. Tomasz z Akwinu. Nazywamy je też drogami prowadzącymi do Boga. Święty Tomasz przyjął założenie, że istnienie Boga można udowodnić na drodze doświadczenia życiowego, posługując się samym rozumem, poprzez obserwację świata. Mówimy tu o objawieniu naturalnym. Proponuje on pięć argumentów opartych na samym rozumowaniu bez odwoływania się do wiary i objawienia nadprzyrodzonego. 1. Z istnienia ruchu Na świecie obserwujemy ruch, który zawsze ma swoją przyczynę. Święty Tomasz wykorzystuje przesłankę Arystotelesa o Pierwszym Nieporuszonym Poruszycielu, który zapoczątkował ruch we wszechświecie, i utożsamia go z Bogiem. 2. Z przyczynowości sprawczej Wszystko ma swoją przyczynę sprawcę, więc idąc myślą wstecz, dotrzemy do Pierwszej Przyczyny wszystkiego, którą św. Tomasz utożsamia z Bogiem. Dwa powyższe postulaty można zilustrować przykładem kostek domina: K. ustawia kostki jedna za drugą albo prosi uczniów o ich ustawienie. Po przewróceniu pierwszej kostki pyta uczniów, czy widzą analogię z pkt. 1. i Z przygodności rzeczy K. wprowadza pojęcie przygodności i konieczności. Cechę przygodności mają wszystkie stworzenia i rzeczy stworzone są określone i ograniczone w czasie, niedoskonałe. Co wobec tego można uznać za konieczne, czyli odwieczne i doskonałe? Istnienie rzeczy przygodnych jest uwarunkowane istnieniem rzeczy koniecznej, czyli Boga. 4. Ze stopnia doskonałości W stosunku do każdego stworzenia i rzeczy stworzonej można określić stopień doskonałości: rzeczy są bardziej lub mniej doskonałe względem siebie (można podać przykłady rzeczy codziennego użytku). Stopnie doskonałości wskazują, że musi istnieć ktoś najdoskonalszy pod każdym względem, czyli Bóg. 5. Z celowości wszechświata Każda rzecz ma nie tylko swoją przyczynę sprawczą, ale także swój cel. Jako ludzie nie jesteśmy w stanie rozpoznać wszystkich celów oraz ostatecznego celu wszechświata, ale domyślamy się, że ten cel istnieje. W przekonaniu św. Tomasza celem wszystkich rzeczy i stworzeń jest Bóg. 27

28 Informacja dla katechety: Współcześnie podaje się dowody na istnienie Boga, odwołując się do odkryć nauk przyrodniczych. OBSERWACJA ŚWIATA Jeden z najstarszych argumentów przemawiających za istnieniem Boga wychodzi od obserwacji świata. Obserwator postrzega ciągłe zmiany zachodzące we Wszechświecie, zaczyna analizować poszczególne zmiany, a z czasem samo zjawisko zmienności. Analiza ta prowadzi do pytania o źródło bądź zasadę zachodzącej zmiany. Jest nią z reguły inna rzecz, która sama także się zmienia. Zakładając, że nic nie dzieje się bez przyczyny, poszukuje się przyczyn wszelkich zmian. Tak sięgamy coraz dalej, mnożąc łańcuch przyczyn i jednocześnie poszukując czegoś, co powoduje zmiany, a samo się nie zmienia. Poszukiwania te mają na celu odnalezienie początku wszelkiej zmienności. W ten sposób dochodzimy wreszcie do istnienia Tego, który zmianom daje początek, a sam im nie podlega. Jest to Bóg Stwórca, a więc Ten, który powołuje do istnienia coś z niczego. ISTNIENIE RZECZY LEPSZYCH I GORSZYCH Innym dowodem jest ten, który wskazuje na istnienie w świecie rzeczy lepszych i gorszych. Wszystko to, co istnieje, można określić jako dobre, ale w różnym stopniu (zło traktujemy jako brak dobra). Odkrywając wartość, jaką niosą w sobie wszystkie rzeczy, możemy je uporządkować w zależności od tego, ile dobra w sobie zawierają. Tworzy się w ten sposób hierarchia wszystkich rzeczy. Na jej szczycie należałoby ustawić to, co jest najlepsze, a więc zawiera w sobie wszelkie dobro. Najlepszym w każdym względzie, a więc zawierającym w sobie wszelkie dobro, to znaczy najdoskonalszym, jest sam Bóg. Skoro tak, to otrzymujemy kolejny dowód na Jego istnienie. ISTNIENIE ROZUMNEGO I WOLNEGO STWORZENIA Istnienia Boga dowodzi także istnienie rozumnego i obdarzonego wolnością stworzenia, jakim jest człowiek. Życie duchowe, jakie prowadzą wszyscy ludzie, niezależnie od czasu, w jakim żyją, warunków i stopnia rozwoju społeczeństwa, świadczy o istnieniu Istoty Duchowej, od której to życie wzięło początek. Nie jest bowiem możliwe, aby materialne ciało ludzkie samo z siebie prowadziło życie na poziomie ducha. Wspólne całej ludzkości jest też pewne poczucie tego, co dobre, a co złe. Wyraża się ono choćby w podstawowej zasadzie czyń dobro, a unikaj zła. To także przemawia za istnieniem Boga, źródła wszelkiego dobra. (Ks. K. Różański, Czy istnieją dowody na istnienie Boga?) III. Zostaję ubogacony i działam 1. Doświadczam, że Bóg jest plakat, praca w grupach K. prowadzi rozmowę: Co może pomóc ludziom w poznawaniu Boga? 28

29 Z jakich powodów młodzi ludzie mają problemy z odkrywaniem istnienia Boga? Co zaproponowalibyście młodym ludziom, by mogli doświadczyć poznania Boga? Każdy z nas, także wy, młodzi ludzie, możecie poszukiwać dróg do poznania Boga na dwa sposoby: w Piśmie Świętym i za pomocą rozumu. Zastanówcie się, jak moglibyście pomóc swoim rówieśnikom w odkryciu prawdy, że Bóg jest, i tego, jaki jest. K. dzieli klasę na 5 grup i każdej przydziela jedną z dróg św. Tomasza do poznania Boga (teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest przygotować plakat na gazetkę szkolną albo do Internetu wyjaśniający wybrany dowód. W ramach plakatu powinno się pojawić hasło oraz prosta grafika. Po 8 9 minutach grupy prezentują swoje prace i wyjaśniają je krótko. 2. Bóg jest Sprawcą i Celem refleksja, redagowanie tekstu, praca indywidualna Święty Tomasz pisał, że Bóg jest jednocześnie Sprawcą i Celem wszystkich stworzeń i rzeczy. Dzięki Niemu otrzymaliśmy życie, podczas którego mamy szansę poszukiwać i poznawać swojego Stwórcę. Pomyślcie: Dlaczego Bóg pragnie, byśmy Go poznawali? Co w naszym życiu może być owocem poznawania Boga? Co to dla ciebie znaczy, że Bóg jest celem twojego życia? Dlaczego warto dążyć do poznania Boga? Uczniowie piszą krótką modlitwę w oparciu o wybrany przez siebie dowód św. Tomasza. Może to być modlitwa dziękczynienia za możliwość poznawania Boga, uwielbienia Go za mądrość i miłość lub prośby o dar wiary w Jego istnienie. 3. Modlitwa K. poleca uczniom odszukać w podręczniku tekst modlitwy św. Tomasza o dar mądrości i wszyscy czytają ją głośno. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie mogą zapisać najlepsze hasła z plakatów, wpisują tekst ułożonej przez siebie modlitwy oraz notatkę: Święty Tomasz z Akwinu przyjął założenie, że istnienie Boga można udowodnić na drodze doświadczenia życiowego, posługując się samym rozumem, poprzez obserwację świata. Proponuje on pięć argumentów opartych wyłącznie na rozumowaniu (quinque viae, czyli pięć dróg ). 1. Z istnienia ruchu. 2. Z przyczynowości sprawczej. 3. Z przygodności rzeczy. 4. Ze stopnia doskonałości. 5. Z celowości wszechświata. 5. Praca domowa (podręcznik) 29

30 Literatura P. Böhner, E. Gilson, Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, Warszawa 1962, s F. Copleston, Historia filozofii, t. 3. E. Gilson, Tomizm, Warszawa 1998, s Ks. K. Różański, Czy istnieją dowody na istnienie Boga?, Katecheta nr 1/

31 4. Moja opowieść o życiu. personalizm chrześcijański Cele katechetyczne Ukazanie personalizmu chrześcijańskiego. Motywowanie do poszukiwania Boga. Treści Wolność jako dążenie do prawdy i dobra (C.2). Podstawy intelektualne oświecenia. Tekst biblijny: Syr 17,1-10. Wymagania Uczeń: charakteryzuje podstawy intelektualne oświecenia (deizm, racjonalizm, modernizm) (E.4.1), wyjaśnia, dlaczego ludzie pragną poznawać świat i dążą do poznania przyczyny jego powstania, wyjaśnia, dlaczego nie warto szukać mądrości bez Boga, uzasadnia, że odrzucenie prawdy o Bogu prowadzi do fałszywej mądrości bez Boga, uzasadnia, że prawda i dobro czynią człowieka wolnym, uzasadnia, dlaczego w przyjmowaniu propozycji różnych nurtów intelektualnych konieczne jest, by je analizować i rozumnie wybierać z nich to, co dobre, interpretuje przesłanie Dezyderaty, podaje przykłady nawróceń (F.1.5). Postawy Uczeń: jest otwarty na poszukiwanie Boga (A.2.a). Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, praca z tekstem, wykład, czytanie i analiza tekstu biblijnego, poszukiwanie czasowników, analiza definicji, słowa kluczowe, burza mózgów, medytacja tekstu, świadectwo (film). Środki dydaktyczne: tekst (slajd) Dezyderaty (jeden na 2 osoby), slajd (tekst z Księgi Syracha, definicja personalizmu), nagranie (film) świadectwa młodej dziewczyny. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam chrześcijańskiego spojrzenia na naturę człowieka 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz. 31

32 2. Pomysł na życie rozmowa kierowana, praca z tekstem ( Dezyderata slajd lub tekst z teczki pomocy). 3. Rozum i nauka w centrum zainteresowania człowieka (oświecenie) wykład. II. #Zdobywam przekonanie, że każdy człowiek ma niezbywalną godność 1. Wizja człowieka w Biblii czytanie i analiza tekstu biblijnego (podręcznik lub slajd), poszukiwanie czasowników. 2. Personalizm chrześcijański analiza definicji (podręcznik lub slajd), słowa kluczowe. 3. Znaczenie filozofii dla osoby i społeczności burza mózgów, rozmowa kierowana. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Etyczne skutki personalizmu rozmowa kierowana. 2. Dostrzec wartość osoby w innych medytacja tekstu Dezyderaty, świadectwo lub film (Internet). 3. Modlitwa o umiejętność dobrego korzystania z darów wolnej woli i rozumu. Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. zaprasza uczniów do modlitwy o umiejętność krytycznej oceny różnych światopoglądowych propozycji: Duchu Święty, który oświecasz. 2. Pomysł na życie rozmowa kierowana, praca z tekstem K. prowadzi rozmowę: Jaki macie pomysł na własne życie? Jakie życiowe osiągnięcia są dla was ważne? Dlaczego nie możemy dążyć do celu za wszelką cenę? K. wyświetla slajd z tekstem Dezyderaty (teczka pomocy) lub wręcza 1 tekst na 2 osoby (teczka pomocy) i prosi wybranego ucznia o przeczytanie go. Dezyderata to poemat napisany przez Maxa Ehrmanna. Są to prawdopodobnie życzenia autora dla swoich przyjaciół na Boże Narodzenie. Tekst zawiera wskazówki, jak osiągnąć dobre życie. Możemy nazwać je także pragnieniami człowieka dotyczącymi dobrego życia. Autor pisze, jaki można mieć pomysł na życie. 32

33 Dezyderata Przechodź spokojnie przez hałas i pośpiech i pamiętaj, jaki spokój można znaleźć w ciszy. O ile to możliwe bez wyrzekania się siebie, bądź na dobrej stopie ze wszystkimi. Wypowiadaj swoją prawdę jasno i spokojnie, wysłuchaj innych, nawet tępych i nieświadomych, oni też mają swoją opowieść. Unikaj głośnych i napastliwych są udręką ducha. Przez porównywanie się z innymi możesz stać się próżny i zgorzkniały, bowiem zawsze znajdziesz lepszych i gorszych od siebie. Niech zarówno twoje osiągnięcia, jak i plany będą dla Ciebie źródłem radości. Wykonaj swą pracę z sercem jakkolwiek byłaby skromna, ją jedynie posiadasz w zmiennych kolejach losu. Bądź ostrożny w interesach, na świecie bowiem pełno oszustwa. Niech Ci to jednak nie zasłoni prawdziwej cnoty; wielu ludzi dąży do wzniosłych ideałów i wszędzie życie pełne jest heroizmu. Bądź sobą. Zwłaszcza nie udawaj uczucia, ani też nie podchodź cynicznie do miłości, albowiem wobec oschłości i rozczarowań ona jest wieczna jak trawa. Przyjmij spokojnie, co Ci lata doradzają, z wdziękiem wyrzekając się spraw młodości. Rozwijaj siłę ducha, aby mogła cię osłonić w nagłym nieszczęściu, lecz nie dręcz się tworami wyobraźni. Wiele obaw rodzi się ze znużenia i samotności. Obok zdrowej dyscypliny bądź dla siebie łagodny. Jesteś dzieckiem wszechświata nie mniej niż drzewa i gwiazdy; masz prawo być tutaj. I czy to jest dla ciebie jasne, czy nie wszechświat bez wątpienia jest na dobrej drodze. Tak więc żyj w zgodzie z Bogiem, czymkolwiek On ci się wydaje; czymkolwiek się trudzisz i jakiekolwiek są twoje pragnienia, w zgiełkliwym pomieszaniu życia zachowaj spokój w swojej duszy. 33

34 Przy całej swej złudności, znoju i rozwianych marzeniach jest to piękny świat. Bądź pogodny. Dąż do szczęścia. Które z życzeń Dezyderaty chcielibyście osiągnąć? Które chcielibyście podarować bliskim wam osobom? W życiu dokonujemy wielu wyborów. Ważne jest, by dokonywać ich w wolności wewnętrznej i traktując siebie i innych jako osoby. Będziemy dziś odkrywać, co to znaczy, że człowiek jest osobą, oraz jak różne nurty filozoficzne ujmowały postawę człowieka wobec człowieka. K. poleca zapisać temat: Moja opowieść o życiu. 3. Rozum i nauka w centrum zainteresowania człowieka (oświecenie) wykład K. nawiązuje do znanych uczniom treści: Poszczególne epoki w kulturze i sztuce odróżniamy między innymi ze względu na dominujące w nich wartości, które kształtowały całą kulturę. Wiąże się to oczywiście z nurtami filozoficznymi tych czasów. Po okresie bardzo pluralistycznej światopoglądowo starożytności w dobie średniowiecza centralną wartością był Bóg i kwestia zbawienia człowieka. Przez lata mówiono o średniowieczu jako o wiekach ciemnych w zestawieniu ze starożytnością i następującym po nim renesansie. Nie jest to jednak słuszne. Średniowiecze przynosi bowiem (po okresie zamętu związanym z upadkiem Rzymu) dynamiczny rozwój cywilizacji europejskiej. Powstają wielkie dzieła architektoniczne, rozwija się kultura sakralna, życie społeczne i polityczne związane jest mocno z chrześcijańską wiarą w centrum średniowiecznego życia stoi Bóg. Taki pogląd nazywamy teocentrycznym. Renesans przynosi większe zwrócenie uwagi na człowieka (antropocentryzm), epoka oświecenia natomiast w centrum stawia rozum i naukę. Taki światopogląd nazywamy racjonalizmem. Budowany jest on często w opozycji do poprzednich wartości. Towarzyszy mu przekonanie, że przedmiotem zainteresowania człowieka może i powinno być tylko to, co dostępne do poznania rozumowego. Intensywny rozwój różnych dziedzin nauki w oświeceniu powoduje znaczące przewartościowanie postaw ludzkich i wpływa także na kwestie religijne. Skutkuje to sceptycyzmem wobec możliwości poznawania Pana Boga albo wręcz negowaniem zjawisk duchowych godne zaufania jest tylko to, co daje się zbadać. W odniesieniu do Boga stwierdza się często, że nawet jeśli istnieje, to nie ma realnego wpływu na losy świata, co nazywamy deizmem. Bóg świat stworzył, zaprojektował, ustanowił rządzące nim prawa i sprawił, że zaczęły działać, podobnie jak zegarmistrz nakręca zegarek, a potem pozostawił wszystko, by biegło swoim trybem. Zaakcentowane przez oświecenie odejście od całościowej wizji człowieka i świata uwzględniającej rzeczywistość fizyczną i duchową spotkał się co prawda 34

35 ze swego rodzaju odpowiedzią w postaci romantyzmu, jednak nie zaowocowało to zwrotem ku Bogu, a jedynie ku wnętrzu człowieka. Kolejne rozpalające ludzi idee bardzo często jeszcze bardziej odwracały ludzi od wartości duchowych. Trudny do pogodzenia z wiarą chrześcijańską był modernizm, o którym w 1907 r. papież Pius X pisał, że jest największą herezją. Modernizm to nurt z końca XIX wieku, który miał na celu dostosowanie Kościoła do współczesnych czasów. Cechą modernizmu jest to, że rozmywa obiektywną prawdę, główny nacisk kładąc na ludzkie odczucia. Boga nie mogę poznać, ale mogę go odczuwać to podejście modernistyczne. K. może także wspomnieć: Wiek XX przyniósł rozwój wielu systemów filozoficznych i opartych o nie ideologii, które w sposób nieuświadomiony do dzisiaj kształtują postawy ludzi, także nasze. Jest to szczególnie zauważalne w odniesieniu do idei neomarksistowskich i postmodernizmu. W marksizmie obecna jest materialistyczna wizja świata: tym, co rzeczywiście istnieje, jest materia, a wszelkie inne zjawiska są jej pochodną. To dlatego oparty o tę ideologię komunizm zwalczał religię. Traktuje ją bowiem jako opium dla ludu, a wszelkie zjawiska i byty duchowe traktuje jako nierzeczywiste. Postmodernizm, mówiąc w wielkim uproszczeniu, podważa istnienie prawdy obiektywnej. W tym ujęciu każdy ma swoją rację, co ma daleko idące skutki dla postaw moralnych i etycznych współczesnego człowieka. II. Rozważam i zdobywam 1. Wizja człowieka w Biblii czytanie i analiza tekstu biblijnego, poszukiwanie czasowników K. robi wprowadzenie do czytania tekstu biblijnego z podręcznika lub slajdu (teczka pomocy): Słuchając fragmentu Pisma Świętego, zwróćcie uwagę, jakie działanie podejmuje Bóg wobec człowieka. Później poszukajcie w tekście czasowników. Pan stworzył człowieka z ziemi i znów kazał mu do niej wrócić. Dał ludziom dni pod liczbą i czas odpowiedni, dał im też władzę nad wszystkim, co jest na niej. Przyodział ich w moc podobną do swojej i uczynił ich na swój obraz. Lęk przed nimi wpoił wszystkiemu, co żyje, aby panowali nad zwierzętami i ptactwem. Dał im wolną wolę, język i oczy, uszy i serce zdolne do myślenia. Napełnił ich wiedzą i rozumem, o złu i dobru ich pouczył. Umieścił oko swoje w ich sercu, 35

36 aby wielkość swoich dzieł im ukazać. Święte imię Jego wychwalać będą i wielkość Jego dzieł opowiadać. (Syr 17,1-10) K. pyta: Jakie działanie podjął Bóg wobec człowieka? Co mogą znaczyć słowa, że Bóg umieścił swoje oko w sercu człowieka? Jakie działanie podejmuje człowiek, okazując wdzięczność Bogu? Jaką wizję człowieka przedstawia nam tekst biblijny? W jaki sposób człowiek może poznawać świat i przyczyny jego powstania? Tekst biblijny, opisując zmysły człowieka, jego intelekt oraz uzdolnienia moralne, pokazuje nam go jako kogoś, kogo Bóg otoczył niezwykłą trosk i dał mu możliwość postrzegania świata na Jego wzór. Księga Mądrości Syracha przypomina wizję człowieka znaną z tekstów o stworzeniu. Do tych samych poglądów dotyczących natury człowieka, które prezentuje autor natchniony, doszło na gruncie filozofii wielu dawnych i współczesnych myślicieli. 2. Personalizm chrześcijański analiza definicji, słowa kluczowe K. wyświetla slajd z informacją z Encyklopedii PWN (teczka pomocy): Personalizm (łac. persona osoba). Termin personalizm odnoszono do wielu różniących się między sobą kierunków filozoficznych, przyjmujących za punkt wyjścia całokształtu swych rozważań rozmaicie interpretowaną i różnokierunkowo rozwijaną problematykę osoby ludzkiej, pojmowanej metafizycznie jako byt natury duchowej obdarzony samoświadomością (zdolny do duchowego rozwoju) i wolą (zdolny do samookreślania się) twórczy, wolny i odpowiedzialny moralnie, wyrażający siebie w swych czynach i dziełach. (Personalizm, encyklopedia.pwn.pl) Uczniowie szukają w tekście słów kluczowych, określających cechy człowieka. Na tablicy powstaje zapis, np.: Człowiek: ð osoba ð byt natury duchowej ð samoświadomy ð twórczy ð odpowiedzialny moralnie ð wolny Na czym polega personalizm? W czym założenia tak ujętego personalizmu zgadzają się z wizją biblijną? W czym nie da się pogodzić personalizmu z wizją człowieka z epoki oświecenia i późniejszymi? Personalizm podobnie jak Biblia mówi między innymi o wolnej woli człowieka i jego zdolności do myślenia. Oświecenie i późniejsze epoki akcentują materialistyczną wizję świata, która neguje wszystko, co duchowe, a więc także możliwość istnienia duszy. Wiele z nich także odrzuca rolę, jaką w kształtowaniu człowieka odgrywa Bóg. Wielu myślicieli połączyło personalizm z chrześcijaństwem i mówi się wówczas o personalizmie chrześcijańskim. Jest to chrześcijańska wizja człowieka na nasze czasy. 36

37 K. może również wspomnieć: Do przedstawicieli personalizmu chrześcijańskiego możemy zaliczyć Jacques a Maritaina oraz Emmanuela Mouniera, jak również Maxa Schelera, Teilharda de Chardin czy też polskich przedstawicieli: Karola Wojtyłę (papieża Jana Pawła II), Wincentego Granata, Czesława Stanisława Bartnika. (J. Mółka, Personalizm chrześcijański ) 3. Znaczenie filozofii dla osoby i społeczności burza mózgów, rozmowa kierowana K. prosi uczniów o podanie znanych im kierunków filozoficznych i prądów myślowych. Może nakierowywać ich, podpowiadając poszczególne epoki czy elementy, które kojarzą się z różnymi nurtami, np.: Stoicyzm, idealizm (platonizm), realizm, racjonalizm, deizm, modernizm i postmodernizm, marksizm, fenomenologia, filozofia egzystencjalna. K. wyjaśnia: Wszystko to są pojęcia z różnych dziedzin filozofii. W niektórych można odnaleźć dokładniej zdefiniowaną wizję świata i człowieka (np. idealizm i realizm oraz nawiązujące do nich koncepcje), inne próbują udzielić odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób człowiek powinien żyć (np. stoicyzm), jeszcze inne dotyczą tego, na ile nasza rzeczywistość jest poznawalna przez człowieka (w tej dziedzinie wiele do powiedzenia mieli m.in. postmoderniści), albo odnoszą się do samego sposobu uprawiania filozofii i jej celów (np. fenomenologia i filozofia egzystencjalna). Wszystkie łączy próba wyjaśniania tajemnicy świata postawa zaciekawienia naturą świata, człowieka i samej otaczającej nas rzeczywistości, co leży u podstaw filozofii. Następnie prowadzi rozmowę: Jaką rolę odegrały te nurty w kształtowaniu poglądów i społeczeństw? (np. marksizm realizowany w komunizmie bezpośrednio ukształtował historię wielu państw; oświeceniowy racjonalizm kształtował całą epokę) Jakie znaczenie dla naszego życia ma to, co dzieje się w filozofii? Celem rozmowy jest doprowadzenie do dostrzeżenia związku między dorobkiem filozofii a dominującą w danej epoce i kręgu geograficznym wizją świata i człowieka w kulturze (co jest przedmiotem nauki na języku polskim), co wiąże się z kształtowaniem postaw ludzkich. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Etyczne skutki personalizmu rozmowa kierowana K. wyjaśnia, że przyjęcie personalistycznej wizji człowieka niesie za sobą daleko idące konsekwencje etyczne: Personalizm akcentuje godność każdego człowieka jako osoby. Personalizm chrześcijański, jako odpowiedź na wyzwania współczesności, opiera się przede wszystkim na trzech filarach, którymi są: Bóg, nieśmiertelność i wolność. (E. Ozorowski, Personalizm chrześcijański) 37

38 Personalizm, wyprowadzając godność osoby z przesłanek filozoficznych lub z przekonań religijnych, czyni ją istotną podstawą do kształtowania postaw etycznych. Co to znaczy, że człowiek jest osobą? Dlaczego drugiej osoby nigdy nie wolno traktować instrumentalnie? Na czym polega wolność człowieka w relacji do drugiej osoby? Co to znaczy, że każda osoba ma swoją niepowtarzalną wartość? Dlaczego zasady moralne wynikające z relacji z Bogiem pomagają stawać się wolnym? Co zmienia w relacji do drugiego człowieka przyjęcie personalizmu chrześcijańskiego? Człowiek nie jest tylko materialną (cielesną) jednostką, ale świadomym i wolnym podmiotem. Jest osobą, a więc kimś, a nie tylko czymś (przedmiotem lub rzeczą). Jest bytem wyjątkowym w całym kosmosie. Zawiera w sobie elementy świadomości, wolności ducha, dzięki którym przekracza świat materialny i kieruje nim. Dzięki umysłowi poznaje siebie, świat, a dzięki wolnej woli daje siebie w przyjaźni i miłości. (J. Mółka, Personalizm ) Człowiek nigdy nie może być środkiem do celu w naszych działaniach, lecz zawsze musi być ich celem. Nigdy nie wolno drugiej osoby traktować instrumentalnie. Każda osoba ma niepowtarzalną wartość. Ma swoją historię i jest niejako odrębnym światem. Jednak wiara w istnienie jednej obiektywnej prawdy i punktu odniesienia, jakim jest Bóg, chroni tę wizję przed wpadnięciem w pułapkę stanowienia przez każdego własnych zasad moralnych. Tylko wtedy korzystamy z wolności we właściwy sposób, gdy nasza postawa wszystkich prowadzi do prawdy i dobra. Personalistyczna wizja człowieka jako osoby, zgodna z wizją objawioną w Piśmie Świętym, podkreśla zdolność człowieka do poznawania siebie, świata wokół, odkrywania prawdy o tym świecie, nawiązywania osobowych relacji z Bogiem i drugim człowiekiem. Wszystko to jednak nie prowadzi do zanegowania rzeczywistości duchowej. Dlatego filozoficzny personalizm daje się pogodzić z myślą chrześcijańską. 2. Dostrzec wartość osoby w innych medytacja tekstu, świadectwo (film) K. ponownie wyświetla tekst Dezyderaty i prosi uczniów, by przeczytali ją w ciszy i zastanowili się, które z życzeń, według nich, jest najważniejsze w ich życiu. Następnie chętni czytają wybrany fragment przed całą klasą. K. może przedstawić uczniom nagranie świadectwa młodej dziewczyny ze strony < (dostęp: ) lub czyta: Bez wartości Jesteś bezwartościowa i bezużyteczna, a w dodatku brzydka. Do niczego się nie nadajesz. Po co jesteś? Szatan wmawiał mi te kłamstwa, a ja w nie wie- 38

39 rzyłam. Bardziej liczył się dla mnie wzór wykreowany przez TV niż Boży wzór, o którym czytałam w Biblii. ( ) Kiedy poszłam do liceum, zaczął się mój problem. Nie potrafiłam zaakceptować siebie. Idąc szkolnym korytarzem, myślałam, że wszyscy na mnie patrzą i oceniają. Bardzo mocno liczyło się dla mnie zdanie innych. Każdym komentarzem mocno się przejmowałam. Kiedy wracałam do domu, mój dzień zawsze kończył się płaczem. Uważałam, że nie mam żadnej wartości i daleko mi do ideału piękna, który miałam w głowie. Sądziłam, że Bóg stworzył wszystkich wspaniale, ale ja byłam pomyłką, bez żadnego talentu, która do niczego się nie nadaje. Doskonale znałam słowa z Psalmu 139 o tym, że Bóg mnie stworzył w cudowny sposób, ale nie wierzyłam w to. Pytałam Boga, dlaczego stworzył mnie taką, a nie INNĄ. Po pół roku czasu, kiedy już miałam dosyć wszystkiego i sama ze sobą nie potrafiłam sobie poradzić, po prostu przyszłam do Boga. Oddałam Mu to wszystko. Powiedziałam, że chcę, aby to zabrał i zmienił moje myślenie, żeby pomógł mi zaakceptować siebie. Kiedy obudziłam się rano i popatrzyłam w lustro, pierwszy raz powiedziałam sobie, że jestem piękna, bo stworzona przez Boga, który jest najlepszym projektantem. Od tamtej pory przestało mieć dla mnie znaczenie, co myślą o mnie inni, a najważniejsze było to, co myśli Bóg. Z Nim można przezwyciężać wszelkie ataki szatana! Niesamowite jest być dzieckiem Boga, który troszczy się o mnie w każdym detalu! Magda (M. Cieślar, Bez wartości) 3. Modlitwa Pomódlmy się, byśmy umieli dobrze korzystać z darów wolnej woli i rozumu. 4. Zapis do zeszytu Każdy człowiek ma niezbywalną godność. Obdarzony rozumem i wolną wolą poznaje świat, buduje relacje z innymi osobami i Bogiem. Świadomość wartości każdego człowieka zabezpiecza nas przed jego przedmiotowym traktowaniem. Cenną umiejętnością jest dobra ocenianie różnych propozycji, jakie niesie dzisiejszy świat, i wybór tych, które dają się pogodzić z wizją człowieka jako istoty powołanej do odkrywania prawdy o Bogu, świecie i sobie samym, posiadającej nieśmiertelną duszę i przeznaczonej do życia wiecznego, a odrzucanie tych, które z tą wizją się nie zgadzają albo wprost są jej wrogie. 5. Praca domowa (podręcznik) 39

40 Literatura M. Ehrmann, Dezyderata, < dostęp: J. Mółka, Personalizm chrześcijański podstawą życiowego sukcesu, Polska Myśl Pedagogiczna, II (2016)/2, s Personalizm, < html>, dostęp: E. Ozorowski, Personalizm chrześcijański, Rocznik Teologii Katolickiej, t. IV (2005), s Warto wykorzystać M. Cieślar, Bez wartości, < dostęp:

41 5. Cóż to jest prawda? Cele katechetyczne Wyjaśnienie, w jaki sposób prawda i prawo regulują życie wierzących. Kształtowanie postawy szacunku wobec prawdy i motywowanie do życia w prawdzie. Treści Życie w prawdzie (C.17). Ludzka skłonność do popełniania grzechów. Wartość prawdy obiektywnej. Tekst biblijny: J 18,33-40; Syr 4,28. Wymagania Uczeń: wskazuje grzech pierworodny jako przyczynę skłonności do popełniania grzechów, wyjaśnia, że decyzje podejmowane przez człowieka są naznaczone skutkami grzechu pierworodnego, uzasadnia wartość niezależnej od podmiotu prawdy obiektywnej w życiu osoby i społeczności (C.2.3), opisuje zagrożenia związane z negacją prawdy obiektywnej (C.2.4), podaje definicję prawdy i krzywoprzysięstwa (C.17.1), podaje przykłady osób, które oddały życie za prawdę (C.17.4), podaje przykłady z życia młodych ludzi, wymagające odwagi w stawaniu po stronie prawdy. Postawy Uczeń: kształtuje postawę prawdomówności (C.17.a), okazuje szacunek wobec osób żyjących prawdą. Metody, techniki i formy: stop-klatka, rozmowa kierowana, biblijny flesz informacyjny, praca z tekstem, chmura słów, schematyczne przedstawienie treści, projekcja filmu, Kręgi na wodzie, redagowanie sentencji, praca w grupach, praca indywidualna. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego (dla każdej grupy), slajdy (tekst pieśni Prawda Jedyna, tekst biblijny J 18,33-40, definicja prawdy i krzywoprzysięstwa), karty pracy Definicja prawdy obiektywnej, Definicja krzywoprzysięstwa oraz Odwaga stawania przy prawdzie dla grup, zwiastun filmu Pod płaszczem gwiazd, karty pracy Kręgi na wodzie dla każdego ucznia. 41

42 I. #Szukam prawdy 42 PLAN KONSPEKTU 1. Modlitwa śpiewem pieśni Prawda jedyna (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Dlaczego warto żyć w prawdzie? stop-klatka, rozmowa kierowana. II. #Zdobywam przekonanie o konieczności bycia prawdomównym 1. Rozmowa Jezusa z Piłatem o prawdzie biblijny flesz informacyjny J 18,33-40 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), praca w grupach. 2. Prawda i krzywoprzysięstwo chmura słów (karty pracy Definicja prawdy obiektywnej, Definicja krzywoprzysięstwa teczka pomocy), praca z tekstem KKK 2468 i 2476 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), praca w grupach 3. Odwaga stawania przy prawdzie schematyczne przedstawienie treści (karta pracy Odwaga stawania przy prawdzie teczka pomocy), projekcja zwiastuna filmu Pod płaszczem gwiazd (Internet). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Wpływ mojego życia w prawdzie na innych uzupełnianie kart pracy Kręgi na wodzie teczka pomocy), praca indywidualna. 2. Postawa prawdomówności redagowanie sentencji. 3. Modlitwa fragmentem Ewangelii wg św. Jana J 18,37. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zaprasza uczniów do modlitwy śpiewem pieśni Prawda jedyna (podręcznik lub slajd teczka pomocy). K. może wykorzystać nagranie Prawda jedyna Wieczór uwielbienia , ze strony < (dostęp: ). 2. Dlaczego warto żyć w prawdzie? stop-klatka, rozmowa kierowana K. mówi: Na uniwersytecie w Krakowie pewien zakonnik przystępował do sesji egzaminacyjnej. Czasu, jaki miał na naukę, nie wykorzystał tak, jak powinien, i nie opanował materiału do egzaminu z filozofii. K. przerywa opowiadanie, następuje tzw. stop-klatka, i pyta: Jaką decyzję powinien podjąć student zakonnik? Jeżeli podejdzie do egzaminu, jak może się zachować? (ściągać lub przyznać się do braku przygotowania)

43 Jakie osiągnie korzyści i straty, gdy będzie ściągał, a jakie przyznając się do braku wiedzy? K. kontynuuje opowieść: Zakonnik zdecydował, że przyzna się do braku odpowiedniej wiedzy na zaliczenie egzaminu. Poprosił, aby ksiądz profesor wstawił mu ocenę negatywną. Stwierdził, że w wakacje będzie miał szansę na opanowanie materiału z filozofii, bez którego nie jest możliwe dalsze studiowanie. Po wakacjach student przystąpił do egzaminu poprawkowego i poprawił ocenę. Ksiądz profesor był bardzo zbudowany jego dojrzałą postawą. K. pyta: Dlaczego ludzie kłamią? Ludzie bardzo często kłamią, bo boją się prawdy o samych sobie. Niekiedy strach przed karą paraliżuje ich do tego stopnia, że odbiera im racjonalne myślenie. K. prosi uczniów o zapisanie tematu katechezy: Cóż to jest prawda?. II. Rozważam i zdobywam 1. Rozmowa Jezusa z Piłatem o prawdzie biblijny flesz informacyjny, praca w grupach K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy. Uczniowie szukają w Piśmie Świętym lub w podręczniku tekstu biblijnego J 18,33-40 (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest przeczytanie fragmentu i przygotowanie streszczenia, które zaprezentują w biblijnym fleszu informacyjnym opracowanym na wzór wiadomości przekazywanych przez radio. K. prosi, aby przedstawiciele grup w sposób dynamiczny przedstawili swoje streszczenia przed klasą. Następnie dopowiada: Jezus Chrystus to wzór człowieka, który żył prawdą i zginął za prawdę. W rozmowie z apostołem Tomaszem powiedział o sobie: Ja jestem drogą i prawdą, i życiem (J 14,6). Dzięki Chrystusowi odkrywamy, że jesteśmy zranieni przez grzech i że Go potrzebujemy, ponieważ tylko On może nam dać prawdziwą wolność od zła. Poznanie prawdy pozwala nam żyć w relacji z Bogiem. 2. Prawda i krzywoprzysięstwo praca z tekstem, chmura słów, praca w grupach K. mówi: Chrześcijanin to człowiek, który naśladuje Chrystusa. Drogowskazami pomagającymi w kroczeniu za Nim są przykazania Boże. Dzięki nim odkrywamy prawdę. Czym ona jest? K. dzieli klasę na dwie części, w których uczniowie nadal pracują w grupach. Pierwsza część grup otrzymuje karty pracy Definicja prawdy obiektywnej, a druga Definicja krzywoprzysięstwa (teczka pomocy). 43

44 Grupa 1. Chmura słów definicja prawdy obiektywnej Utwórzcie definicję prawdy obiektywnej, wykorzystując do tego chmurę słów. PRAWDA działanie poznanie rozum mózg kłamstwo rzeczywistość właściwy osąd krzywoprzysięstwo prawo Opisz zagrożenia związane z negacją prawdy obiektywnej: Grupa 2. Chmura słów definicja krzywoprzysięstwa Utwórzcie definicję krzywoprzysięstwa, wykorzystując do tego chmurę słów. świadectwo świat poznanie rozum PRAWDA przysięga prawo kłamstwo krzywoprzysięstwo właściwy osąd Uzasadnij wartość niezależnej od podmiotu prawdy obiektywnej w życiu osoby i społeczności: K. podsumowuje: Prawda obiektywna to prawda w działaniu lub praktyce, którą możemy poznać za pomocą rozumu. Ludzie nie mogliby żyć razem, gdyby sobie nawzajem nie wierzyli, że nawzajem mówią sobie prawdę (św. Tomasz z Akwinu). K. prosi wybranego ucznia, aby przeczytał definicję prawdy z KKK 2468 i krzywoprzysięstwa z KKK 2476 (podręcznik lub K. wyświetla je na slajdzie teczka pomocy). 44

45 Prawda jako prawość postępowania i prawość słowa ludzkiego nazywa się prawdomównością, szczerością lub otwartością. Prawda lub prawdomówność jest cnotą, która polega na tym, by okazywać się prawdziwym w swoich czynach, by mówić prawdę w swoich słowach, wystrzegając się dwulicowości, udawania i obłudy. (KKK 2468) Fałszywe świadectwo i krzywoprzysięstwo. Wypowiedź sprzeczna z prawdą, wyrażona publicznie, nabiera szczególnego ciężaru. Przed sądem staje się ona fałszywym świadectwem. Złożona pod przysięgą jest krzywoprzysięstwem. (KKK 2476) Do wiadomości K.: Więcej na ten temat w: W. Gontarski, Prawda Arystotelesowska w procesie administracyjnym i sądowoadministracyjnym, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica, 2014, nr 73, s , < handle/11089/4753/06-gontarski.pdf?sequence=1> (dostęp: ). 3. Odwaga stawania przy prawdzie schematyczne przedstawienie treści, projekcja filmu Uczniowie pracują w grupach jak wcześniej. Każda otrzymuje kartę pracy Odwaga stawania przy prawdzie (teczka pomocy), którą uczniowie wypełniają na podstawie otrzymanego tekstu oraz własnej wiedzy. W tym czasie K. tworzy schemat na tablicy, a po 5 minuach przedstawiciele grup uzupełniają go. K. mówi: Wybór prawdy zamiast kłamstwa nie jest łatwą decyzją. Niekiedy wymaga wielkiego wysiłku, a nawet oddania życia za nią. Męczeństwo jest najpiękniejszym i największym świadectwem, jakie człowiek może złożyć, opowiadając się za Prawdą, którą jest Chrystus. Uzupełnijcie karty pracy, wczuwając się w sytuację osób, które wybrały drogę śmierci męczeńskiej za prawdę. Odwaga stawania przy prawdzie 45

46 Święci mężowie zostali pojmani i przyprowadzeni do prefekta Rzymu, Rustyka. Gdy ich postawiono przed sądem, Rustyk rzekł do Justyna: «Pokłoń się bogom i bądź posłuszny rozkazom cesarzy». Justyn odrzekł: «Nie możemy być oskarżeni ani pojmani za to, że słuchamy przykazań naszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa». Rustyk rzekł: «Powiedz, jaką naukę wyznajesz?» Justyn odpowiedział: «Usiłowałem poznać wszystkie, ale przyjąłem prawdziwą naukę chrześcijan, chociaż ona nie podoba się tym, którzy pozostają w błędzie». ( ) Prefekt Rustyk zapytał: «Tak więc przypuszczasz, że pójdziesz do nieba, aby tam odebrać odpowiednią nagrodę?» Justyn odpowiedział: «Nie przypuszczam, lecz wiem, że tak jest, i jestem tego pewien». ( ) Wtedy prefekt Rustyk ogłosił wyrok: «Zgodnie z prawem ci, którzy nie posłuchali rozkazu cesarza i nie chcieli złożyć ofiary bogom, mają być biczowani, a następnie ścięci». Święci męczennicy, wielbiąc Boga, zostali odprowadzeni na miejsce kaźni i tam ścięci. Tak wyznali Zbawiciela i to wyznanie przypieczętowali męczeństwem. (Akta świętych męczenników ) Jeżeli K. ma możliwość włączenia nagrania zwiastuna filmu Pod płaszczem gwiazd, (ze strony < dostęp: ) uczniowie uzupełniają trzeci element karty. EMOCJE 20 męczenników dominikańskich czasów rewolucji hiszpańskiej z klasztoru Almagro Cechy charakteru Relacje z ludźmi K. podsumowuje pracę uczniów i poleca zapisać w zeszytach wyniki pracy grup. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Wpływ mojego życia w prawdzie na innych Kręgi na wodzie, praca indywidualna K. mówi: Po wrzuceniu kamienia do wody tworzą się na niej kręgi, które rozchodzą się równomiernie. Po dotarciu do brzegu odbijają się od niego i powracają do 46

47 środka. W swoim życiu możemy obserwować, jak prawda wpływa na nas samych, ale też na ludzi żyjących obok nas. Wszyscy uczniowie otrzymują karty pracy Kręgi na wodzie (teczka pomocy). K. zachęca ich, aby przypomnieli sobie sytuację, kiedy stanęli w obronie prawdy oraz w jaki sposób ich postawa wpłynęła na innych ludzi. Uczniowie wklejają karty pracy do zeszytu. 2. Postawa prawdomówności redagowanie sentencji K. prosi uczniów, aby w tych samych grupach co wcześniej zredagowali sentencję (definicję) na temat prawdy na podstawie wiadomości zdobytych na katechezie. Po wykonaniu zadania przedstawiciele grup prezentują sentencje. K. zachęca, aby najciekawsze z nich umieścić na portalu społecznościowym lub na stronie internetowej szkoły. 3. Modlitwa K. prosi uczniów, aby wsłuchali się we fragment Ewangelii wg św. Jana, a następnie w ciszy go rozważyli: Piłat zatem powiedział do Niego: A więc jesteś królem?. Odpowiedział Jezus: Tak, jestem królem. Ja się na to narodziłem i na to przyszedłem na świat, aby dać świadectwo prawdzie. Każdy, kto jest z prawdy, słucha mojego głosu. (J 18,37) 47

48 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy schemat Odwaga stawania przy prawdzie, wklejają uzupełnione karty pracy Kręgi na wodzie. Zapisują też najlepsze sentencje ułożone w grupach. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Akta świętych męczenników Justyna i Towarzyszy, cyt. za: Liturgia godzin, t. 3, Poznań 1987, s W. Gontarski, Prawda Arystotelesowska w procesie administracyjnym i sądowoadministracyjnym, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica, 2014, nr 73, s , < /11089/4753/06-gontarski.pdf?sequence=1>, dostęp: S. Klimaszewski, Dekalog. Pomoce do katechez i homilii, Warszawa S. Muratore, Prawda, w: Nowa encyklopedia chrześcijaństwa. Historia i współczesność, red. H. Witczyk, Kielce 2017, s H. Witczyk, Prawda, w: Nowy słownik teologii biblijnej, red. H. Witczyk, Kielce Lublin, s Warto wykorzystać Pod płaszczem gwiazd, < QSw&t=172s>, dostęp: Prawda jedyna Wieczór uwielbienia , < watch?v=isckobdtpls>, dostęp:

49 6. Prawda, która wyzwala Cele katechetyczne Ukazanie sposobów objawiania się Boga. Motywowanie do odkrywania woli Pana Boga w Objawieniu. Treści Objawienia naturalne, nadprzyrodzone i prywatne. Tekst biblijny: J 8, Wymagania Uczeń: wyjaśnia, że Bóg objawił się najpełniej w Jezusie Chrystusie, rozróżnia objawienie naturalne, nadprzyrodzone i prywatne (A.2.2), omawia wybrane objawienia prywatne (św. Julianna, św. Katarzyna Labouré, św. Faustyna), podaje przykłady wpływu wybranych objawień prywatnych na życie Kościoła (uroczystość Bożego Ciała, cudowny medalik, kult miłosierdzia Bożego). Postawy Uczeń: pragnie coraz pełniej poznawać Boga, pogłębiając więź z Jezusem Chrystusem, podejmuje trud samowychowania, podporządkowując się prawdzie (C.2.b), ocenia swoje życie, kierując się prawdami objawionymi. Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, prezentacja ilustracji, czytanie i analiza tekstu biblijnego, prezentacja i omówienie schematu (film), praca z tekstem, redagowanie modlitwy, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd Rodzaje Bożego objawienia, film z serii 3MC, odc. 8, Dlaczego Bóg się objawia?, ilustracje lub slajdy (przedstawiające procesję Bożego Ciała, cudowny medalik oraz obraz Jezu, ufam Tobie ), tekst o objawieniu oraz karta pracy do pracy w grupach. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów objawiania się Boga 1. Modlitwa słowami kardynała Newmana (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Objawienia prywatne i ich przesłanie rozmowa kierowana, prezentacja ilustracji (procesja Bożego Ciała, cudowny medalik, obraz Jezu, ufam Tobie teczka pomocy). 49

50 II. #Zdobywam umiejętność kierowania się w życiu prawdami objawionymi 1. Prawda prowadzi do wolności czytanie i analiza tekstu J 8,31-32 (podręcznik). 2. Jak Bóg się objawia człowiekowi? prezentacja i omówienie schematu o rodzajach Bożego objawienia (slajd teczka pomocy) lub projekcja filmu z serii 3MC, odc. 8, Dlaczego Bóg się objawia? (Internet). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Owoce objawień prywatnych w życiu Kościoła praca z tekstami o objawieniach bł. Julianny z Mont Cornillon, św. Faustyny Kowalskiej, św. Katarzyny Laboure i uzupełnianie kart pracy (teczka pomocy), praca w grupach. 2. Odpowiadam na wezwanie Maryi i Jezusa redagowanie modlitwy, praca w grupach. 3. Modlitwa tekstami ułożonymi w grupach. Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. proponuje uczniom modlitwę słowami kardynała Newmana (podręcznik, część Działam ) lub wyświetla slajd (teczka pomocy). 2. Objawienia prywatne i ich przesłanie rozmowa kierowana, prezentacja ilustracji K. mówi: Rozpoczęliśmy od modlitwy słowami kardynała Newmana, który całe swoje życie poszukiwał prawdy, aż w końcu odnalazł ją w Kościele katolickim. Bóg rozświetla ciemności w życiu człowieka. Takie działanie Boże, w którym to On sam przychodzi do nas, by dać siebie poznać, nazywamy objawieniem. Dziś przyjrzymy się temu, w jaki sposób i dlaczego Bóg objawia się człowiekowi. Na przestrzeni lat, które upłynęły od wniebowstąpienia Jezusa, wiele osób miało widzenia Pana Jezusa lub Matki Bożej. Są to tak zwane objawienia prywatne. Nie mogą one wprowadzić nowych prawd o Bogu ani zmienić przesłania Ewangelii Jezusa Chrystusa. Nie mają też powagi objawienia publicznego. Mogą jednak pomóc nam lepiej zrozumieć Ewangelię. Ich autentyczność jest weryfikowana przez Kościół, choć jest on bardzo ostrożny w uznawaniu ich za prawdziwe. K. prezentuje uczniom ilustracje (slajdy) przedstawiające procesję Bożego Ciała, cudowny medalik oraz obraz Jezu, ufam Tobie (teczka pomocy) i pyta: Z jakimi wydarzeniami kojarzą się wam te ilustracje? 50

51 Kto przyczynił się do szerzenia kultu medalika, obrazu Jezu, ufam Tobie oraz procesji Bożego Ciała? W objawieniach prywatnych św. Julianny z Mont Cornillon ma swój początek uroczystość Bożego Ciała. Od objawień św. Katarzyny Labouré rozpoczął się kult cudownego medalika, a uroczystość i kult miłosierdzia Bożego zostały zapoczątkowane przez objawienia św. Faustyny Kowalskiej. Objawienia tych trzech sióstr zakonnych wywarły duży wpływ na życie Kościoła. Zobaczymy, dlaczego Jezus pragnie, byśmy poznawali prawdę o Nim. II. Rozważam i zdobywam 1. Prawda prowadzi do wolności czytanie i analiza tekstu biblijnego K. mówi: W Ewangelii św. Jana czytamy: Powiedział Jezus ( ): Jeżeli trwacie w nauce mojej, jesteście prawdziwie moimi uczniami i poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli. (J 8,31-32) Co według Jezusa jest konieczne do poznania prawdy? Do czego prowadzi życie w prawdzie? Bycie uczniem Jezusa to trwanie w Jego nauce. By trwać w niej, konieczne jest poznanie prawdy. Gwarancją trwania w prawdzie jest wsłuchiwanie się w głos Boga, który niedoskonałej przemówił do nas w Jezusie Chrystusie. Nie możemy pobłądzić w wierze, jeśli słuchamy tego, co mówi do nas Bóg przez Kościół. Dlatego ważne jest poznanie prawdy o Bogu, który objawia się człowiekowi na różne sposoby. 2. Jak Bóg się objawia człowiekowi? prezentacja i omówienie schematu (film) K. wyświetla slajd (teczka pomocy) lub uczniowie szukają fragmentu w podręczniku i przypomina o rodzajach Bożego objawienia. Wcześniej mówi: Spodobało się Bogu w swej dobroci i mądrości objawić samego siebie i ukazać tajemnicę swej woli, dzięki której ludzie przez Chrystusa, Słowo, które stało się ciałem, mają dostęp do Ojca w Duchu Świętym i stają się współuczestnikami Bożej natury. (Sobór Watykański II, Dei verbum, 2) 51

52 Objawienie Naturalne Bóg objawia się w stworzeniach i poprzez stworzenia, w pięknie natury Nadprzyrodzone Popularnie zwane objawieniem Bożym, dzieli się na: Eschatologiczne Na końcu czasów paruzja Działanie Boże zwane cudami przejście przez Morze Czerwone, cuda Jezusa Bóg objawia się przez słowo wypowiedzi proroków, Chrystusa i apostołów Ukazywanie się Boga pod postacią znaków krzew gorejący, chrzest Chrystusa, Namiot Spotkania Bóg pokazuje siebie w pięknie stworzonego świata; objawia się ludziom bezpośrednio, mówiąc, jaki jest; aż wreszcie objawi się na końcu czasów. K. może zaprezentować film z serii 3MC, odc. 8. Dlaczego Bóg się objawia?, < (dostęp: ) i prowadzi rozmowę: Co nazywamy objawieniem? Jaki jest kluczowy moment w historii zbawienia? Jak nazywamy pierwszego człowieka który przyjął objawienie od Boga? Jakie były kolejne etapy Bożego działania w świecie? Przez co Bóg przemawia do człowieka? III. Zostaję ubogacony i działam 1. Owoce objawień prywatnych w życiu Kościoła praca z tekstem, praca w grupach K. dzieli klasę na 3 grupy (lub wielokrotność 3) i każdej przydziela tekst o jednym objawieniu (teczka pomocy) oraz kartę pracy (teczka pomocy). Wyniki pracy przedstawiciele grup zapiszą na tablicy. Przez objawienia prywatne Bóg chce zwrócić ludziom szczególną uwagę na pewne prawdy, które już są znane z nauczania Jezusa i Kościoła. Tekst 1. Bł. Julianna z Mont Cornillon Julianna urodziła się w 1192 r. w Retinne k. Liege. Po śmierci obojga rodziców została oddana do klasztoru sióstr augustianek. Wychowywana przez siostry w niezwykłej pobożności w wieku 15 lat podjęła decyzję wstąpienia do tej wspólnoty zakonnej. 52

53 W 1209 r. Julianna doznała niezwykłej wizji: zobaczyła świetliste koło, przypominające świecący jasno księżyc, które było zabrudzone ciemną plamą. Długo zastanawiała się nad tym i prosiła Boga o znak, czy widzenie, którego doświadczyła, jest wytworem jej wyobraźni, czy Bożym natchnieniem. Po długich modlitwach, znaczenie niezwykłej wizji wyjaśnił jej sam Chrystus. Jaśniejące koło symbolizowało Kościół, a ciemna plama to brak święta ku czci Eucharystii Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa. Pan Jezus pragnął, aby obchodzono je w całym Kościele, w czwartek po Niedzieli Najświętszej Trójcy. Po raz pierwszy obchodzono to święto w 1247 r. w Liege. Miejscowy archidiakon, Jakub Pantaleon, był szczególnym orędownikiem nabożeństwa do Ciała i Krwi Chrystusa. Kiedy został papieżem, przyjmując imię Urban IV, wprowadził uroczystość Bożego Ciała jako obowiązujące w całym Kościele. (oprac. na podst.: Ks. T. Blicharz, Bł. Julianna z Mont Cornillon ) O jakiej prawdzie znanej z nauczania Kościoła przypomniał Bóg przez bł. Juliannę? Jakie przesłanie dla nas płynie z objawienia się Jezusa bł. Juliannie? Czego Jezus oczekuje od wierzących? Objawienia bł. Julianny z Mont Cornillon Kto się objawił? Przesłanie objawień Wpływ objawień na życie wierzących Nowa forma pobożności Tekst 2. Św. Faustyna Kowalska Helena Kowalska w 1925 r. wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia w Warszawie. W zgromadzeniu otrzymała nowe imię s. Maria Faustyna. W życiu duchowym doświadczała wizji i objawień. Po raz pierwszy ujrzała Pana Jezusa Miłosiernego 22 lutego 1931 r. Otrzymała wtedy polecenie namalowania Jego obrazu oraz publicznego wystawienia go w kościele. Chrystus uczynił s. Faustynę odpowiedzialną za szerzenie kultu Bożego miłosierdzia. Wśród form oddawania czci Bożemu miłosierdziu są Koronka do miłosierdzia Bożego, obraz Jezu, ufam Tobie, modlitwa o godzinie 15.00, która jest nazywana godziną miłosierdzia, oraz święto Miłosierdzia Bożego przypadające w pierwszą niedzielę po Wielkanocy. Święta Faustyna codziennie o godzinie czciła konanie Jezusa na krzyżu. (oprac. na podst.: Ks. T. Blicharz, Św. Faustyna Kowalska) O jakiej prawdzie znanej z Pisma Świętego przypomniał Bóg przez św. Faustynę? Jakie przesłanie dla nas płynie z treści objawień Jezusa, które miała św. Faustyna? 53

54 Dlaczego godzina jest nazwana godziną miłosierdzia? Czego Bóg oczekuje od wierzących? Kto się objawił? Przesłanie objawień Wpływ objawień na życie wierzących Nowa forma pobożności Objawienia św. Faustyny Kowalskiej Tekst 3. Święta Katarzyna Labouré Katarzyna urodziła się w 1806 r. w burgundzkiej wiosce Fain-les-Moutiers we Francji. Nigdy nie uczęszczała do szkoły. W 24. roku życia wstąpiła do zgromadzenia sióstr miłosierdzia. W domu zakonnym na rue du Bac w Paryżu doznała mistycznych łask. W nocy z 26 na 27 listopada 1830 r., anioł obudził Katarzynę i zaprowadził ją do kaplicy. Tam ujrzała Najświętszą Maryję Pannę stojącą na kuli ziemskiej, depczącą stopą łeb piekielnego węża. W rękach trzymała kulę ziemską, jakby chciała ją ofiarować Panu Bogu. Równocześnie Katarzyna usłyszała głos: Kula, którą widzisz, przedstawia cały świat i każdą osobę z osobna. Później obraz zmienił się. Matka Boża miała rozłożone ręce, a z Jej dłoni tryskały promienie. Ponownie rozległ się głos: Te promienie są symbolem łask, jakie zlewam na osoby, które Mnie o nie proszą. Katarzyna ujrzała następnie literę M z wystającym z niej krzyżem, dokoła 12 gwiazd, a pod literą M dwa Serca: Jezusa i Maryi. Dokoła postaci Maryi z rozpostartymi rękami ujrzała napis: O Maryjo bez grzechu poczęta, módl się za nami, którzy się do Ciebie uciekamy. Pod koniec tego objawienia Katarzyna otrzymała polecenie: Postaraj się, by wybito medale według tego wzoru. Arcybiskup Paryża orzekł, że w treści objawienia nie widzi nic, co sprzeciwiałoby się nauce katolickiej. W 1832 r. wybito 1500 pierwszych medalików. Nazwę cudowny medalik zatwierdziła Stolica Święta, a papież Leon XIII dekretem w 1894 r. zezwolił na coroczne obchodzenie święta Objawienia Cudownego Medalika (27 listopada). Papież Pius IX 24 lata po objawieniach ogłosił dogmat Niepokalanego Poczęcia Maryi. (oprac. na podst.: Święta Katarzyna Labouré, brewiarz.pl) O jakiej prawdzie znanej z nauczania Kościoła przypomniał Bóg przez św. Katarzynę? Z którym dogmatem łączy się treść objawienia Maryi św. Katarzynie? Co mogą znaczyć słowa Maryi, że kula, którą widziała św. Katarzyna, przedstawia cały świat i każdą osobę z osobna? O jakie łaski możemy prosić Boga? 54

55 Kto się objawił? Przesłanie objawień Wpływ objawień na życie wierzących Nowa forma pobożności Objawienia św. Katarzyny Labouré K. podsumowuje: Bóg chce być obecny wśród nas. Przychodzi do nas ze swoim miłosierdziem, by odpuszczać nam grzechy. Chce obdarzać nas swoją łaską. Przez objawienia prywatne Bóg przypomina nam o tym, byśmy mocniej jej doświadczali. Dzięki tym objawieniom w Kościele pojawiły się nowe formy pobożności. 2. Odpowiadam na wezwanie Maryi i Jezusa redagowanie modlitwy, praca w grupach Uczniowie pracują w grupach jak wcześniej. Ich zadaniem jest ułożyć modlitwę związaną z analizowanym objawieniem. Zredagujcie modlitwę, która będzie odpowiedzią na prośbę Maryi lub Jezusa ukazaną w danym objawieniu. Ma ona dotyczyć całego Kościoła, poszczególnych osób oraz was samych. Ułożone przez was modlitwy wykorzystamy na zakończenie katechezy. 3. Modlitwa Przedstawiciele grup czytają ułożone w grupach modlitwy. Można zakończy je wezwaniem: Ciebie prosimy 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy wyniki pracy w grupach oraz ułożoną modlitwę. Mogą również przepisać treść slajdu o rodzajach objawień. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Ks. T. Blicharz, Bł. Julianna z Mont Cornillon, pustelnica, < dostęp: Ks. T. Blicharz, Św. Faustyna Kowalska, < Sw-Faustyna-Kowalska>, dostęp: Święta Katarzyna Labouré, dziewica i zakonnica, < czytelnia/swieci/12-31a.php3>, dostęp:

56 Warto wykorzystać 3MC Trzyminutowy Katechizm 08. W jaki sposób Bóg się objawił?, < dostęp: Objawienie publiczne a objawienia prywatne. Niedzielne Oczywistości, odc. 4, < dostęp:

57 7. Ze skarbca wydobywać nowe i stare. Tradycja i Pismo Święte Cele katechetyczne Ukazanie depozytu wiary zawartego w Piśmie Świętym i Tradycji. Kształtowanie postawy szacunku wobec Pisma Świętego i Tradycji. Motywowanie do szukania wyjaśnień prawd wiary w interpretacji Urzędu Nauczycielskiego Kościoła. Treści Tradycja a Pismo Święte. Interpretacja depozytu wiary Urząd Nauczycielski Kościoła (A.4). Tekst biblijny: Mt 13,52; J 8, Wymagania Uczeń: wyjaśnia, że Boże objawienie jest zawarte w Piśmie Świętym i Tradycji, interpretuje tekst biblijny Mt 13,52 oraz J 8,31-32, charakteryzuje istotę Tradycji i formy jej przekazywania (A.4.2), wyjaśnia, że Pismo Święte się nie zmienia, a Tradycja podlega rozwojowi, wskazuje, że Tradycja pomaga nam w odkrywaniu Pana Boga i przyjęciu Jego objawienia, uzasadnia, że Kościół ma obowiązek strzeżenia depozytu wiary, podaje przykłady dokumentów Kościoła. Postawy Uczeń: kształtuje postawę szacunku i posłuszeństwa wobec Pisma Świętego (A.4.a), pragnie poznawać prawdy wiary przekazywane przez Urząd Nauczycielski Kościoła. Metody, techniki i formy: quiz, wykład analiza tekstu, pytania do tekstu, czytanie i analiza tekstu biblijnego, graficzne przedstawienie treści, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd z tekstem KO 9 i 10 oraz pytaniami (lub tekst na kartkach, po jednej na 2 osoby), karty pracy oraz tekst Franciszka Poznaję Tradycję i nią żyję dla grup, slajd (zdjęcie przedstawiające spotkanie Benedykta XVI z Franciszkiem). PLAN KONSPEKTU I. #Szukam depozytu wiary zawartego w Piśmie Świętym i Tradycji 1. Modlitwa do Ducha Świętego z prośbą o pomoc w odpowiednim odczytywaniu słowa Bożego. 2. Co w Ewangelii, a co w Tradycji quiz (przewodnik metodyczny). 57

58 II. #Zdobywam szacunek i posłuszeństwo wobec Urzędu Nauczycielskiego Kościoła 1. Przekaz Ewangelii wykład. 2. Relacja Pisma Świętego i Tradycji analiza tekstu KO 9 i 10 (slajd lub tekst teczka pomocy), pytania do tekstu (slajd teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Wydobywać rzeczy nowe i stare czytanie i analiza tekstu Mt 13,52 (podręcznik). 2. Papież Benedykt XVI i Franciszek graficzne przedstawienie treści (karty pracy Poznaję Tradycję i nią żyję teczka pomocy), prezentacja ilustracji przedstawiającej spotkanie Benedykta XVI z Franciszkiem oraz tekst Franciszka (slajd teczka pomocy), praca w grupach. 3. Modlitwa za papieża i biskupów. Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa KONSPEKT Modlitwa do Ducha Świętego z prośbą o pomoc w odpowiednim odczytywaniu słowa Bożego. 2. Co w Ewangelii, a co w Tradycji quiz K. przeprowadza z uczniami krótki quiz, by pokazać rozwój tradycji w Kościele. 1. Najstarsze święto w Kościele to: a) Boże Narodzenie, b) Wielkanoc, c) Objawienie Pańskie (Trzech Króli). 2. Imiona mędrców Kacper, Melchior i Baltazar pojawiły się: a) w I w. i są w Ewangelii, b) dopiero w VIII wieku, c) w III wieku. 3. Obrzęd poświęcenia złota i kadzidła w uroczystość Objawienia Pańskiego wprowadzono: a) na przełomie XV i XVI wieku, b) w III wieku, c) w XX wieku. 4. Litery C+M+B, które pisze się poświęconą kredą na drzwiach domów, oznaczają: a) pierwsze litery imion Kacpra, Melchiora i Baltazara, b) pierwsze litery łacińskiego zdania Christus mansionem benedicat, c) pierwsze litery Osób Trójcy Świętej. 58

59 5. Pierwszy Orszak Trzech Króli w Polsce odbył się: a) w 2009 roku, b) w XV wieku, c) na początku XX wieku. K. uzupełnia: Opis pokłonu mędrców znajdziemy w Ewangelii św. Mateusza. Pozostałe treści usłyszane w quizie dodawała Tradycja. To dzięki niej dokonuje się aktualizacja słowa Bożego. Pozwala ona dostosować sposób przeżywania treści biblijnych w określonym czasie. Tradycja nie zmienia przekazu biblijnego, ale pomaga go zrozumieć i duchowo przeżyć. Ewangeliści przekazali kolejnym pokoleniom to, czego Jezus uczył apostołów o Ojcu, a także zasady życia zgodne z wymaganiami Ewangelii. Stanowi to depozyt wiary, który Kościół przechowuje i głosi do dzisiaj. Jak to się dzieje, że w zmieniającym się świecie udaje się Kościołowi trwać w tej samej wierze? Dziś postaramy się odkryć odpowiedź na to pytanie. II. Rozważam i zdobywam 1. Przekaz Ewangelii wykład K. mówi: Pierwotnym wobec pisemnego przekazu Ewangelii był zawsze przekaz ustny. Ewangeliści, formułując swoje opowiadania o Jezusie, zmuszeni byli dokonać pewnego wyboru tego, co zostało zawarte w ich dziełach. Jan Ewangelista pisze: I wiele innych znaków, których nie zapisano w tej księdze, uczynił Jezus wobec uczniów. Te zaś zapisano, abyście wierzyli, że Jezus jest Mesjaszem, Synem Bożym, i abyście wierząc, mieli życie w imię Jego. (J 20,30-31) Ewangelista stwierdza wprost, że nie wszystko, co uczniowie wiedzieli o Jezusie, zostało zapisane w Ewangelii. Z całej dostępnej wiedzy wybrane zostały pewne epizody, doświadczenia z ich interpretacją służące budowaniu wiary. Od początku budowanie wiary opierało się na głoszonym świadectwie i katechezie. Powstawały też prawdopodobnie pierwsze zręby opowiadań o Jezusie skoncentrowane na opowiadaniu o Jego męce i zmartwychwstaniu. W tej samej jednak Ewangelii Jezus zapowiada dar Ducha, który ma doprowadzić uczniów do pełnej prawdy (J 8,31-32). Proces ten dokonuje się także już po zakończeniu spisywania Nowego Testamentu. Spójność poszczególnych pism z tym, co było przekazywane, oraz ich spójność między sobą stały się istotnym kryterium uznania kanoniczności poszczególnych ksiąg. Wyrazem Tradycji Kościoła są dzieła wybitnych starożytnych teologów, których określamy mianem ojców Kościoła. Są one świadectwem i wyrazem wiary tamtych czasów, ale także bardzo często dostarczają nam wielu teologicznych definicji aktualnych do dziś. W sytuacji sporów teologicznych wyrazicielem wiary całego Kościoła stawały się sobory, które rozstrzygały kwestie sporne, odwołując się do Pisma Świętego i Tradycji. Wyrazem wiary Kościoła są także dokumenty przygoto- 59

60 wane w trakcie spotkań biskupów z papieżem, które określamy mianem synodów. Poświęcone są one często jakiemuś konkretnemu zagadnieniu, np. rodzinie. W Kościele za autentyczną interpretację objawienia odpowiada Urząd Nauczycielski Kościoła. Przez Urząd Nauczycielski Kościoła rozumie się misję nauczania, której ciężar z ustanowienia Chrystusa został w sposób właściwy powierzony kolegium biskupów lub poszczególnym biskupom zjednoczonym z papieżem w komunii hierarchicznej. (Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Urząd Nauczycielski Kościoła) Dlatego właśnie sobór, jako spotkanie biskupów z całego świata pod przewodnictwem papieża, w sposób wiążący wyraża depozyt wiary w zmieniających się czasach. 2. Relacja Pisma Świętego i Tradycji analiza tekstu, pytania do tekstu K. wyświetla slajd z tekstem KO 9 i 10 (teczka pomocy) lub rozdaje go na kartkach, po jednej na 2 osoby (teczka pomocy) i prosi chętne osoby o odczytanie go na głos. Następnie daje uczniom kilka minut na indywidualną analizę, a potem wyświetla slajd z pytaniami (teczka pomocy) i prosi o odpowiedź. Święta Tradycja zatem i Pismo Święte ściśle łączą się ze sobą i przenikają. Obydwa bowiem wypływają z tego samego Bożego źródła, zespalają się jakby w jedno i zmierzają do jednego celu. Albowiem Pismo Święte jest słowem Boga utrwalonym na piśmie pod natchnieniem Ducha Bożego; święta zaś Tradycja słowo Boga powierzone Apostołom przez Chrystusa Pana i Ducha Świętego przekazuje w całości następcom Apostołów, aby w swoim przepowiadaniu oświecani Duchem prawdy wiernie go strzegli, ukazywali je i szerzyli. (Sobór Watykański II, Dei verbum, 9) Święta Tradycja i Pismo Święte stanowią powierzony Kościołowi jeden święty depozyt słowa Bożego, na którym opierając się, cały lud święty zjednoczony wokół swoich pasterzy trwa nieustannie w nauce Apostołów ( ). Zadanie zaś autentycznego wyjaśniania słowa Bożego spisanego bądź przekazanego w Tradycji zostało powierzone samemu tylko żywemu Urzędowi Nauczycielskiemu Kościoła, który autorytatywnie działa w imieniu Jezusa Chrystusa. Ten Urząd Nauczycielski nie jest ponad słowem Bożym, lecz jemu służy, nauczając jedynie tego, co zostało przekazane. Z rozkazu Bożego i przy pomocy Ducha Świętego pobożnie słucha on Bożego słowa, święcie go strzeże i wiernie je wykłada. I wszystko, co z jednego depozytu wiary czerpie, podaje do wierzenia jako objawione przez Boga. ( ) Święta Tradycja, Pismo Święte i Urząd Nauczycielski Kościoła ( ) pod wpływem jednego Ducha Świętego skutecznie przyczyniają się do zbawienia dusz. (Sobór Watykański II, Dei verbum, 10) Pytania: ð Czym jest pisana wielką literą Tradycja, o której mowa w dokumencie? ð Jaka jest wzajemna relacja Pisma Świętego i Tradycji? 60

61 ð Jakie są zadania Urzędu Nauczycielskiego Kościoła? ð Jaka jest rola Ducha Świętego względem Pisma Świętego, Tradycji i Nauczycielskiego Urzędu Kościoła? III. Zostaję ubogacony i działam 1. Wydobywać rzeczy nowe i stare czytanie i analiza tekstu biblijnego K. poleca chętnemu uczniowi przeczytać tekst biblijny (podręcznik): Jezus rzekł: Dlatego każdy uczony w Piśmie, który stał się uczniem królestwa niebieskiego, podobny jest do ojca rodziny, który ze swego skarbca wydobywa rzeczy nowe i stare. (Mt 13,52) K. wyjaśnia: Rzeczy nowe i stare w tym fragmencie mogą wyrażać stare prawdy w zawsze nowych formach, aspektach, zastosowaniach i z ciągle nowymi ilustracjami (R. Jamieson i in.). Świat wokół nas się zmienia, czas niesie nowe wyzwania, ale słowo Boże nie straciło nic ze swojej aktualności i jest dla współczesnego człowieka w takim samym stopniu zobowiązujące. 2. Papież Benedykt XVI i Franciszek graficzne przedstawienie treści, prezentacja ilustracji, praca w grupach K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy, rozdaje im karty pracy Poznaję Tradycję i nią żyję (teczka pomocy), wyświetla slajd przedstawiający spotkanie Benedykta XVI z Franciszkiem oraz tekst Franciszka (teczka pomocy) Papież Franciszek podkreślił rolę Tradycji w rozmowie dziennikarzami, opowiadając o spotkaniach ze swym poprzednikiem, Benedyktem XVI: Trzymam go za rękę i proszę, by mówił. Mówi mało, powoli, ale z tą samą co zawsze głębią. ( ) kiedy słyszę, jak mówi, nabieram sił, czuję soki płynące z korzeni i to pomaga mi iść naprzód. Czuję tę tradycję Kościoła, która nie jest eksponatem z muzeum. Tradycja jest niczym korzenie, które dają ci soki dla wzrostu, ale ty nie staniesz się korzeniami, ty rozkwitniesz, drzewo będzie rosło, wyda owoce i nasiona staną się korzeniami dla innych (cyt. za: K. Bronk, Kiedy rozmawiam z Benedyktem XVI ) Wpiszcie w miejsce korzeni wydarzenie związane z osobą Jezusa Chrystusa znane wam z Pisma Świętego. W koronie drzewa napiszcie, w jaki sposób Tradycja Kościoła je przypomina i aktualizuje. Następnie napiszcie obok, jakie są owoce w waszym życiu. 61

62 3. Modlitwa Modlitwa za papieża i biskupów, aby prowadzili Kościół pewną drogą w zmieniającym się świecie. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie wpisują do zeszytu treści z pracy w grupach oraz notatkę: Kościół jednakowym szacunkiem otacza Pismo Święte i Tradycję, które są nośnikiem Bożego słowa. Za ich interpretację w Kościele odpowiada Urząd Nauczycielski Kościoła. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura K. Bronk, Kiedy rozmawiam z Benedyktem XVI, nabieram sił, < vaticannews.va/pl/papiez/news/ /franciszek-samolot-benedykttradycja-europa-wlochy-polityka.html>, dostęp: R. Jamieson, A.R. Fausset, D. Brown, Commentary Critical and Explanatory on the Whole Bible (Vol. 2, p. 45), Oak Harbor 1997, WA: Logos Research Systems, Inc. Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum, w: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2002, s Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Urząd Nauczycielski Kościoła i teologia, teza 1, < dostęp: Objawienie Pańskie, < dostęp

63 8. Badać wszystko dokładnie. Formowanie prawd wiary Cele katechetyczne Ukazanie procesu formułowania prawd wiary. Kształtowanie otwartości w przyjmowaniu dogmatów. Treści Formowanie się Credo (E.1). Dogmaty o Matce Bożej. Tekst biblijny: Łk 1,1-4. Wymagania Uczeń: wskazuje ogólnie na proces formułowania prawd wiary (E.1.7), wyjaśnia pojęcie dogmat (E.1.8), wskazuje, że nauczanie Kościoła podlega rozwojowi, omawia wybrane dogmaty o Matce Bożej, wyjaśnia konieczność zmian wybranych treści katechizmowych oraz sformułowań niektórych modlitw. Postawy Uczeń: pogłębia własną duchowość (D.10.a), przyjmuje z wiarą dogmaty ogłaszane przez Kościół. Metody, techniki i formy: analiza tekstu, wykład, czytanie i analiza tekstu biblijnego nieme impulsy do tekstu, puzzle tekstowe, wykład, schematyczne przedstawienie treści. Środki dydaktyczne: slajd (definicja dogmatu, fragmenty KKK), slajd lub puzzle tekstowe z symbolami ze Składu apostolskiego (12) oraz z Credo (związanymi z osobą Jezusa Chrystusa), obraz latarni, 6 rysunków łodzi. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam uzasadnienia, dlaczego nauczanie Kościoła podlega rozwojowi 1. Modlitwa Wierzę w Boga. 2. Czym jest dogmat? analiza tekstu definicji dogmatu (podręcznik lub slajd teczka pomocy), wykład (powtórzenie). II. #Zdobywam gotowość przyjęcia dogmatów ogłaszanych przez Kościół 1. Być świadkiem i sługą słowa czytanie i analiza tekstu Łk 1,1-4 (podręcznik). 63

64 64 2. Potrzeba dogmatów nieme impulsy do tekstu KKK 88 i 89 (slajd teczka pomocy). 3. Proces formułowania się Credo wykład, puzzle tekstowe (teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Proces formowania się dogmatów o Maryi wykład, schematyczne przedstawienie treści (slajd teczka pomocy). 2. Modlitwa Pod Twoją obronę. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. przygotowuje uczniów do modlitwy Wierzę w Boga. 2. Czym jest dogmat? analiza tekstu, wykład (powtórzenie) K. poleca odszukać w podręczniku definicję dogmatu (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Dogmat (z gr. opinia, nauka, sąd, uchwała, dekret) doktryna zawarta w objawieniu Bożym, przekazywana przez Nauczycielski Urząd Kościoła w powszechnym nauczaniu zwyczajnym lub uroczystym; ogłaszana przez papieża w łączności z całym episkopatem; podlega głębszemu poznawaniu oraz nieustannemu rozwojowi, jest przedmiotem badań dogmatyki. (B. Pylak, Dogmat) K. pyta: Gdzie dogmaty mają swoje źródło? Kto ogłasza nowy dogmat? Głównym źródłem dogmatów jest Pismo Święte, które razem z Tradycją Ustną nazywamy Objawieniem. Biblia jest niezmienna a Tradycja Ustna w zależności od potrzeby wytworzyła dogmaty, by nie stracić istoty w przekazywaniu wiary. Taka konieczność była nawet w pokoleniu pierwszych uczniów Jezusa (Dz 15,22-35: Dekret Soboru Jerozolimskiego), gdy sprzeczano się, czy Ewangelię głosić tylko Żydom czy także innym narodom. W kolejnych wiekach (np. św. Augustyn) dążono do coraz dokładniejszego poznania treści objawionych. Najczęściej jednak ogłaszanie dogmatów związane jest z obroną wobec rozszerzającej się herezji. Świetnym przykładem potrzeby spokojnego ogłoszenia dogmatu jest historia św. Mikołaja. Zazwyczaj kojarzymy go z dobroczynnością, ale na jednym z synodów, słysząc Ariusza zaprzeczającego istnieniu Trójcy Świętej, spowodował on bójkę. Został za to ukarany zawieszeniem na urzędzie na pół roku. Mądrą reakcją Kościoła było wtedy postanowienie, by kwestie sporne ogłosić w formie pewnika.

65 Istotne jest też, by treści wiary wyjaśniać prosto i rozumnie. Są także sprawy, które od początku do końca pozostają tajemnicami. Tak jest m.in. ze sposobem poczęcia Syna Bożego, zmartwychwstaniem Jezusa, wyglądem Boga, datą i przebiegiem końca świata. Nie powinno to dziwić, gdyż sam Zbawiciel, pytany przez uczniów o datę końca świata, odpowiedział, że o dniu owym i godzinie nikt nie wie, nawet aniołowie niebiescy, tylko sam Ojciec (Mt 24,36). I w tych tajemniczych kwestiach dogmaty okazują się szczególnie pożyteczne i potrzebne. II. Rozważam i zdobywam 1. Być świadkiem i sługą słowa czytanie i analiza tekstu biblijnego K. lub wybrany uczeń czyta tekst biblijny Łk 1,1-4 z podręcznika. Kto wg św. Łukasza najpewniej może nauczać o Chrystusie? Dlaczego jest ważne, by przekazywać naukę, która jest zgodna z prawdą? Co poprzedziło napisanie Ewangelii? Święty Łukasz podaje powody, dla których podjął się napisania Ewangelii. Oprócz tego przedstawia także metodę działania wspólnoty Kościoła w wyjaśnianiu tajemnic wiary. Przyjrzyjmy się procesowi formowania dogmatów, które pomagają w każdych czasach zachować i przekazać pierwotną wiarę wynikającą z Objawienia. 2. Potrzeba dogmatów nieme impulsy do tekstu K. wyświetla slajd z fragmentami KKK (teczka pomocy), które uczniowie czytają w ciszy. Następnie wyświetla tekst po raz drugi, dodając do niego pytanie, a gdy wskazany uczeń udzieli na nie odpowiedzi, wyświetla kolejne i wskazuje innego ucznia do udzielenia odpowiedzi. Wyjaśnienie procesu wierności Pismu i Tradycji w formowaniu dogmatów znajdziemy w Katechizmie Kościoła katolickiego. Urząd Nauczycielski Kościoła w pełni angażuje władzę otrzymaną od Chrystusa, gdy definiuje dogmaty, to znaczy gdy w formie zobowiązującej lud chrześcijański do nieodwołalnego przylgnięcia przez wiarę przedkłada prawdy zawarte w objawieniu Bożym lub kiedy proponuje w sposób definitywny prawdy mające z nim konieczny związek. (KKK 88) ð Kto definiuje dogmaty? ð Skąd Urząd Nauczycielski Kościoła ma władzę definiowania dogmatów? ð Z czym mają związek prawdy zawarte w dogmatach? Między naszym życiem duchowym i dogmatami istnieje organiczna więź. Dogmaty są światłem na drodze naszej wiary; oświecają ją i nadają jej pewność. I na odwrót, jeśli nasze życie jest prawe, to nasz rozum i nasze serce są otwarte na przyjęcie światła dogmatów wiary. (KKK 89) ð Co istnieje między życiem duchowym a dogmatami? ð Czym są dogmaty na drodze wiary człowieka? ð Co pomaga przyjąć prawdy wiary? 65

66 K. podsumowuje: Punkt 88 KKK ukazuje nam sens i potrzebę dogmatów oraz naukę o zasadach formowania prawd wiary. Dogmaty wyjaśniają i rozstrzygają wątpliwości, ale zazwyczaj odsłaniają tylko część całości. Doprecyzowują to, co chcemy poznać. 3. Proces formułowania się Credo wykład, puzzle tekstowe Wiele spraw w życiu wiary można wytłumaczyć rozumną logiką. Ponadto na przestrzeni wieków nauka Kościoła rozwija się. Jak to kapitalnie komentuje Vittorio Messori: Tajemnica Jezusa jest zaszczepiona w całej serii tajemnic historycznych, które nadal czekają na sensowne wyjaśnienie (V. Messori, Opinie o Jezusie). Tak właśnie stało się z dekretami/modlitwami Składu apostolskiego ( Wierzę w Boga ) i Credo ( Wierzę w jednego Boga ). K. proponuje uczniom układanie elementów z 12 prawdami wiary Składu apostolskiego i 30 z Credo. Obydwie układanki mają ten sam obraz, np. Oblicze Chrystusa z Całunu (teczka pomocy). Na odwrocie puzzle powinny być ponumerowane od góry do dołu odpowiednio 1-12 i 1-30 (K., by zmieścić się w czasie, może wybrać z Credo tylko symbole dotyczące osoby Jezusa Chrystusa). K. tłumaczy historię powstania formuł wyznania wiary. Skład apostolski Tradycja przekazuje, że zanim powstały księgi Nowego Testamentu, Dwunastu ustaliło podstawy głoszenia Ewangelii. W dniu Pięćdziesiątnicy ukazały się im podzielone języki jakby ognia i osiadły na każdego z nich, i zostali oni wszyscy napełnieni Duchem Świętym, i zaczęli mówić różnymi językami tak, jak Duch Święty dawał im mowę, i ułożyli Symbol: [1] Piotr: Wierzę w Boga, Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi. [2] Jan: i w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego, Pana naszego. [3] Jakub rzekł: który się począł z Ducha Świętego, narodził się z Maryi Panny. [4] Andrzej rzecze: umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion. [5] Filip rzekł: zstąpił do piekieł. [6] Tomasz rzecze: trzeciego dnia zmartwychwstał. [7] Bartłomiej rzecze: wstąpił do nieba, siedzi po prawicy Boga wszechmogącego. [8] Mateusz rzecze: stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych. [9] Jakub Alfeusz rzekł: wierzę w Ducha Świętego. [10] Szymon Zelota rzecze: święty Kościół powszechny. [11] Juda Jakubowy rzekł: świętych obcowanie, grzechów odpuszczenie. [12] Znowu Tomasz rzecze: ciała zmartwychwstanie, żywot wieczny. (Apokryfy Nowego Testamentu, red. M. Starowieyski) 66

67 Ten symbol wiary od wieków jest używany przy formułach chrztu w chrześcijaństwie zachodnim. Można by powiedzieć, że krótko, jasno i na temat streszcza całość wiary. Jak się okazało, był jednak czas, gdy to nie wystarczyło. Dyskusje o Trójcy Świętej i o naturze Chrystusa wymagały doprecyzowania tych zagadnień. Sobory w Nicei (325) i Konstantynopolu (381) dały tekst rozstrzygający spory (Breviarium fidei, s ). Stąd mamy modlitwę Credo. Credo (Symbol nicejsko-konstantynopolitański) [1] Wierzę w jednego Boga, [2] Ojca wszechmogącego, [3] Stworzyciela nieba i ziemi, [4] wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. [5] I w jednego Pana Jezusa Chrystusa, [6] Syna Bożego Jednorodzonego, [7] który z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi wiekami. [8] Bóg z Boga, [9] Światłość ze Światłości, [10] Bóg prawdziwy z Boga prawdziwego. [11] Zrodzony, a nie stworzony, [12] współistotny Ojcu, [13] a przez Niego wszystko się stało. [14] On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba. [15] I za sprawą Ducha Świętego [16] Przyjął ciało z Maryi Dziewicy [Maryi Panny] i stał się człowiekiem. [17] Ukrzyżowany również za nas pod Poncjuszem Piłatem został umęczony i pogrzebany. [18] I zmartwychwstał dnia trzeciego, [19] jak oznajmia Pismo. [20] I wstąpił do nieba; siedzi po prawicy Ojca. [21] I powtórnie przyjdzie w chwale sądzić żywych i umarłych, [22] a królestwu Jego nie będzie końca. [23] Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, [24] który od Ojca i Syna pochodzi. [25] Który z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę; [26] który mówił przez Proroków. [27] Wierzę w jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół. [28] Wyznaję jeden chrzest na odpuszczenie grzechów. [29] I oczekuję wskrzeszenia umarłych. [30] I życia wiecznego w przyszłym świecie. Rozpisując te dwie modlitwy na układankę widzimy zasadę rozwoju dogmatów. Tak ją określił św. Wincenty z Lerynu (V w.): ten sam dogmat, to samo znaczenie, ten sam sposób myślenia (L. Balter, Dogmatów ewolucja, s. 14). Po 67

68 wiekach św. John Henry Newman (XIX w.) powtórzy, że rzeczywisty rozwój dogmatów zakłada zgodność z czymś, co istnieje od początku (tamże, s. 15). III. Zostaję ubogacony i działam 1. Proces formowania dogmatów o Maryi wykład, schematyczne przedstawienie treści K. wyświetla obraz latarni (teczka pomocy) i omawia proces formowania dogmatów, stopniowo uzupełniając schemat rysunkami łodzi (teczka pomocy): Chrześcijańskie «Credo» pełni w życiu funkcję, którą można by porównać do roli latarni morskiej. Promieniuje ona światłem nie po to, żeby do niej przypłynąć, lecz po to, abyśmy mieli stały punkt odniesienia w czasie podróży i potrafili wybrać właściwy kierunek drogi, która bezpiecznie zawiedzie nas do celu. (W. Hryniewicz, Credo ) Posługując się tym porównaniem, prześledzimy rozwój nauki katolickiej o Maryi. Łk Sięgając do źródła podstawowego, czyli Nowego Testamentu, znajdziemy wzmianki o Matce Jezusa w każdej z Ewangelii, a najwięcej uwagi poświęcił jej św. Łukasz. Te relacje dają obraz jakbyśmy płynęli łodzią na wprost latarni. Możemy dostrzec światło i zarys całego obrazu. III w. Wśród rękopisów z Qumran (ok. 250 r.) znajduje się zwój mówiący o Matce Jezusa. Dowodzi on, jak odległych czasów sięga Jej kult. Tekst ten zawiera również zalążek treści, które w przyszłości złożą się na ową budzącą kontrowersje «mariologię». Chodzi o słowa, które wierni rytu rzymskiego (i ambrozjańskiego) znają jako antyfonę Sub tuum praesidium (Pod Twoją obronę) [ ] A oto i słowa: Do twojego miłosierdzia uciekamy się, Boża Rodzicielko (Theotoke): nie gardź naszymi modlitwami w nieszczęściu, lecz od niebezpieczeństw nas uwalniaj: ty jedyna jesteś czysta i ty (jedyna) błogosławiona (V. Messori, Opinie o Maryi ). Odmawianie tej modlitwy przez chrześcijan pierwszych wieków informuje, jak już wtedy postrzegano Maryję. W modlitwie tej znajdują się określenia, które później Kościół ogłosi jako dogmaty: o Bożym macierzyństwie, o wiecznym dziewictwie Maryi i o jej nieskażonym poczęciu. Słowa, w których prosimy o opiekę Maryi: Do twojego miłosierdzia uciekamy się świadczą o pewności, że Maryja jest w niebie, co jest źródłem późniejszego nauczania o wniebowzięciu. 431 r. Trzeci Sobór Efeski ogłosił Boskie Macierzyństwo Maryi w połączeniu z tajemnicą Wcielenia. Od tego czasu nikt już w Kościele nie zakwestio- 68

69 nował tytułu Theotokos (Bogurodzica) jako należącego się Maryi (Breviarium fidei, s. 263). Była to odpowiedź na spory teologiczne dotyczące macierzyństwa Matki Jezusa, które prowadzili Cyryl i Nestoriusz. Ogłoszenie dogmatu miało uchronić wszystkich od wykrzywiania prawdy na ten temat, śmiało więc można porównać dogmat do latarni morskiej wskazującej światło Ewangelii w sytuacji zawiłych dociekań szczegółowych. 649 r. Synod Laterański: Święta zawsze Dziewica i niepokalana Maryja jest prawdziwie i właściwie Boga Rodzicielką, ponieważ samego Boga-Słowo zrodzonego z Ojca przed wszystkimi wiekami, a w ostatnich czasach w sposób szczególny i prawdziwy bez nasienia z Ducha Świętego poczęła, bez naruszenia dziewictwa porodziła i pozostała także dziewicą po narodzeniu. (Breviarium fidei, s. 263). Papież Marcin I wobec sporów o wolną wolę i naturę Chrystusa rozstrzygnął wątpliwości orzeczeniem, które zgodnie przyjęli wierzący na całym świecie. Przy okazji wykładania prawidłowej nauki o Jezusie ogłosił uroczyście dogmat o dziewictwie Jego Matki r. Pius IX w Bulli Ineffabilis Deus (Niewypowiedziany Bóg) zapisał definicję dogmatu o niepokalanym poczęciu Maryi: Najświętsza Maryja Panna od pierwszej chwili swego poczęcia mocą szczególnej łaski i przywileju wszechmocnego Boga, mocą przewidzianych zasług Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego została zachowana nietknięta od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego, to jest prawdą przez Boga objawioną i dlatego wszyscy wierni powinni w nią wytrwale i bez wahania wierzyć (Breviarium fidei, s. 269). Papież ogłoszenie dogmatu poprzedził swoistym soborem korespondencyjnym, prosząc o pisemną opinię w tej kwestii biskupów całego świata. Na 604 opinie 4 nie przychylały się do potrzeby ogłaszania tej prawdy w formie dogmatu. Poprzednie wieki dzieliły teologów w zażartych dyskusjach na ten temat. Równocześnie od wieków (od 1477 r.) obchodzono święta dziękczynne za niepokalane poczęcie. (Bardzo ciekawym kontekstem tego orzeczenia są objawienia w Lourdes) r. Pius XII w Konstytucji apostolskiej Munificentissimus Deus (Najdroższy Bóg) ogłosił w formie dogmatu, że Maryja dostąpiła chwały wiecznej z ciałem i duszą, w chwili gdy opuściła ten świat. Konstytucja streszcza dzieje tej prawdy od najdawniejszych czasów, wykazując, jak Kościół stopniowo uświadamiał sobie tę rzeczywistość na podstawie objawienia ( Breviarium fidei, s. 276). Podobnie jak w sprawie niepokalanego poczęcia Maryi papież postanowił tu podsumować i uroczyście potwierdzić to, co już trwało w tradycji wiary. Święto Wniebowzięcia Maryi katolicy obchodzą od VI w. (u prawosławnych święto zaśnięcia Maryi). Patrząc na dogmaty całościowo: są one jak latarnia dająca światło. Same w sobie nie są celem, lecz pomocą dającą właściwe wskazówki, by ludzie nie zagubili się w tajemnicach, lecz wniknęli w ich działanie. Poznawanie miejsca i roli Maryi pomaga w zżyciu się z Bogiem. 69

70 2. Modlitwa Pod Twoją obronę. 3. Zapis do zeszytu Treści wiary powinny być wyjaśnione prosto i rozumnie. Są także sprawy, które od początku do końca pozostają tajemnicami. Tak jest m.in. ze sposobem poczęcia Syna Bożego, zmartwychwstaniem Jezusa, wyglądem Boga, datą i przebiegiem końca świata. Dogmaty wyjaśniają to, w co wierzymy, i rozstrzygają wątpliwości, ale zazwyczaj odsłaniają tylko część prawdy, której w całości człowiek i tak nie może pojąć. Nauka Kościoła dotycząca dogmatów rozwija się na przestrzeni wieków, w taki sposób ukształtowały się teksty Składu apostolskiego i Credo. Proces formowania dogmatów maryjnych Biblia wzmianki o Matce Jezusa w każdej z Ewangelii, najwięcej uwagi poświęcił jej św. Łukasz. III w. antyfona Sub tuum praesidium Pod Twoją obronę (wśród rękopisów z Qumran). 431 r. dogmat o Bożym macierzyństwie (III Sobór Efeski). 649 r. dogmat o dziewictwie Matki Jezusa (Synod Laterański) r. dogmat o Niepokalanym Poczęciu (Pius IX, Bulla Ineffabilis Deus Niewypowiedziany Bóg) r. dogmat o wniebowzięciu Maryi (Pius XII, Konstytucja apostolska Munificentissimus Deus Najdroższy Bóg). 4. Praca domowa (podręcznik) Literatura Apokryfy Nowego Testamentu. Apostołowie, cz. 2, red. M. Starowieyski, Kraków 2007, s L. Balter, Dogmatów ewolucja, w: Encyklopedia katolicka, t. IV, Lublin 1985, s Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, Poznań 1998, s. 263, 269, 276, W. Hryniewicz, Credo. Symbol naszej wiary, Kraków 2009, s. 38. V. Messori, Opinie o Jezusie, Kraków 1994, s. 47. V. Messori, Opinie o Maryi. Fakty, poszlaki, tajemnice, Warszawa 2011, s. 190, 192. B. Pylak, Dogmat, w: Encyklopedia katolicka, t. IV, Lublin 1985, s

71 9. Innej Ewangelii nie ma Cele katechetyczne Ukazanie roli Kościoła w przeciwdziałaniu błędnym interpretacjom prawd wiary. Motywowanie do rozwoju wiedzy na temat Pisma Świętego i prawd wiary. Treści Rola Kościoła w interpretacji Pisma Świętego i prawd wiary. Sposoby werbowania i działalność sekt oraz tzw. nowych ruchów religijnych. Tekst biblijny: Ga 1,6-9. Wymagania Uczeń: wyjaśnia pojęcia: herezja (E.1.8), uzasadnia autorytet Kościoła w interpretowaniu Pisma Świętego, omawia działania soborów w celu przeciwdziałania błędnym interpretacjom prawd wiary, podaje przykłady podziału sekt, omawia charakterystyczne metody działania sekt oraz tzw. nowych ruchów religijnych, podaje przykłady, jak uchronić się przed zwerbowaniem do nich, uzasadnia właściwą postawę chrześcijanina wobec sekt (F.2.5) i tzw. nowych ruchów religijnych. Postawy Uczeń: zachowuje czujność wobec propozycji sekt (F.2.d) i tzw. nowych ruchów religijnych, troszczy się o prawidłowe poznanie interpretacji Pisma Świętego i prawd wiary. Metody, techniki i formy: graficzne przedstawienie treści, Alert św. Pawła, analiza tekstu, burza mózgów, schematyczne przedstawienie treści, rozpoznawanie emocji, prezentacja stron internetowych, analiza pytań, film, świadectwo, praca w parach, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, kartki A4 dla każdego ucznia (po jednej na 2 osoby), slajd z tekstem Ga 1,6-9, karty pracy Alert św. Pawła (jedna na 2 osoby), slajdy (definicja Fałszywa nauka, Sekta oraz tabela podziału sekt), karty pracy Rozpoznawanie sposobów werbowania do sekt dla grup, dostęp do Internetu, film Basia świadectwo nawrócenia. 71

72 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów, jak ustrzec się przed błędnym nauczaniem o Bogu 1. Modlitwa fragmentem J 19,28-37 i chwila medytacji. 2. Kościół na straży prawd wiary graficzne przedstawienie treści (kartki A4 po jednej na 2 osoby). II. #Zdobywam czujność wobec propozycji sekt 1. Pismo Święte wobec herezji uzupełnianie kart pracy Alert św. Pawła, analiza tekstu Ga 1,6-9 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), praca w parach. 2. Sekty we współczesnym świecie burza mózgów do hasła sekta, analiza definicji Sekta (podręcznik lub slajd), schematyczne przedstawienie treści (slajd z tabelą podziału sekt teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Sposoby werbowania do sekt rozpoznawanie emocji (karty pracy Rozpoznawanie sposobów werbowania do sekt teczka pomocy), praca w grupach. 2. Moja postawa wobec sekt prezentacja stron internetowych (Internet), analiza pytań (slajd z pytaniami na temat sekt z Dominikańskiego Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach teczka pomocy). 3. Wybrać właściwą wspólnotę film lub świadectwo Basia świadectwo nawrócenia (Internet). 4. Modlitwa indywidualna w ciszy. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. prosi wybranego ucznia o przeczytanie z Pisma Świętego tekstu J 19,28-37 (lub K. wyświetla slajd teczka pomocy). Następnie uczniowie przez chwilę medytują nad nim. Potem Jezus świadom, że już wszystko się dokonało, aby się wypełniło Pismo, rzekł: Pragnę. Stało tam naczynie pełne octu. Nałożono więc na hizop gąbkę nasączoną octem i do ust Mu podano. A gdy Jezus skosztował octu, rzekł: Dokonało się! I skłoniwszy głowę, oddał ducha. Ponieważ był to dzień Przygotowania, aby zatem ciała nie pozostawały na krzyżu w szabat ów bowiem dzień szabatu był wielkim świętem Żydzi prosili Piłata, żeby ukrzyżowanym połamano golenie i usunięto ich ciała. 72

73 Przyszli więc żołnierze i połamali golenie tak pierwszemu, jak i drugiemu, którzy z Nim byli ukrzyżowani. Lecz gdy podeszli do Jezusa i zobaczyli, że już umarł, nie łamali Mu goleni, tylko jeden z żołnierzy włócznią przebił Mu bok, a natychmiast wypłynęła krew i woda. Zaświadczył to ten, który widział, a świadectwo jego jest prawdziwe. On wie, że mówi prawdę, abyście i wy wierzyli. Stało się to bowiem, aby się wypełniło Pismo: Kość jego nie będzie złamana. I znowu w innym miejscu mówi Pismo: Będą patrzeć na Tego, którego przebili. 2. Kościół na straży prawd wiary graficzne przedstawienie treści K. rozdaje wszystkim uczniom (lub po jednej na 2 osoby) czystą kartkę (np. A4) i pyta: Jaką rolę odgrywa Kościół w interpretacji Pisma Świętego i prawd wiary? Uczniowie odpowiadają w sposób graficzny na pytanie: Do jakich obrazów możemy porównać Kościół, który przekazuje nam wiarę? Uczniowie tworzą rysunek będący według nich odzwierciedleniem roli Kościoła w we właściwym interpretowaniu Pisma Świętego oraz strzeżeniu prawd wiary. Po 4 5 minutach K. zbiera prace i umieszcza je na tablicy w kształcie łuku (filara). Następnie wszyscy wspólnie interpretują obrazy. W podsumowaniu K. przytacza słowa z KKK: Kościół, który jest «filarem i podporą prawdy» (1 Tm 3,15), zachowuje wiernie «wiarę raz tylko przekazaną świętym» (Jud 3). To Kościół zachowuje pamięć o słowach Chrystusa i przekazuje z pokolenia na pokolenie wyznanie wiary Apostołów. Jak matka uczy dzieci mówić, a przez to rozumieć i komunikować się, tak Kościół, nasza Matka, uczy nas języka wiary, by wprowadzać nas w rozumienie i życie wiary. (KKK 171) Kościół nazywany jest Matką, ponieważ troszczy się o wszystkich ludzi i pomaga im, aby osiągnęli prawdziwe szczęście. Orzeczenia soborów wytyczają trasę, która jest bezpieczna i pozwala omijać ślepe drogi, gdzie porzuca się Boga. Za sprawą Soboru Nicejskiego i Konstantynopolitańskiego I zostało ukształtowane wyznanie wiary nazwane Symbolem nicejsko-konstantynopolitańskim. Symbol ten jest wspólny dla dwóch wielkich Kościołów Wschodu i Zachodu. Tym samym Kościół na Soborze Nicejskim potępił arianizm, który odrzucał dogmat Trójcy Świętej. Dziś powiemy o zagrożeniach, które mogą nas oddzielić od Ewangelii i Kościoła. K. podaje temat katechezy: Innej Ewangelii nie ma. 73

74 II. Rozważam i zdobywam 1. Pismo Święte wobec herezji Alert św. Pawła, analiza tekstu, praca w parach K. wyjaśnia, na czym polega alert, a następnie prosi, by uczniowie zapoznali się z tekstem Ga 1,6-9 z podręcznika (lub K. wyświetla slajd teczka pomocy). Chętny uczeń rozdaje karty pracy Alert św. Pawła (po jednej na 2 osoby). Zadaniem uczniów jest utworzyć w formie SMS-a krótkie ostrzeżenie w imieniu św. Pawła przed błędnym interpretowaniem Pisma Świętego. Nadziwić się nie mogę, że od Tego, który was łaską Chrystusa powołał, tak szybko chcecie przejść do innej Ewangelii. Innej jednak Ewangelii nie ma: są tylko jacyś ludzie, którzy sieją wśród was zamęt i którzy chcieliby przekręcić Ewangelię Chrystusową. Ale gdybyśmy nawet my lub anioł z nieba głosił wam Ewangelię różną od tej, którą wam głosiliśmy niech będzie przeklęty! Już to przedtem powiedzieliśmy, a teraz jeszcze mówię: Gdyby wam ktoś głosił Ewangelię różną od tej, którą od nas otrzymaliście niech będzie przeklęty! (Ga 1,6-9) ALERT ŚW. PAWŁA (maks. 160 znaków) Uczniowie czytają swoje teksty, a najlepsze wszyscy zapisują w zeszytach. K. wyjaśnia: Święty Paweł przestrzega przed fałszywą nauką, czyli tzw. herezją. Grozi nawet przekleństwem każdemu, kto głosiłby Ewangelię inną od autentycznej. Nikt nie może jej zmieniać ani dodawać nieprawdziwych treści. Byłaby to zdrada samego Chrystusa. K. prosi wybranego ucznia, aby przeczytał z podręcznika wyjaśnienie pojęcia Fałszywa nauka (Herezja) lub wyświetla slajd (teczka pomocy). Fałszywa nauka, czyli herezja, określana jest często jako błądzenie lub kuszenie. W Nowym Testamencie uznawana jest za sprzeciwienie się Bogu i działanie demoniczne. 2. Sekty we współczesnym świecie burza mózgów, schematyczne przedstawienie treści K. prosi chętną osobę, by na tablicy napisała hasło Sekta. Następnie prosi uczniów, by podali wyrażenia, które kojarzą się im z sektą, i są one zapisywane wokół hasła, np.: 74

75 ð grupa religijna ð manipulacja ð przywódca ð odejście od wiary SEKTA ð niebezpieczeństwo ð zagrożenie ð coś nowego ð brak wolności K. podsumowuje wypowiedzi i odwołuje się do definicji w podręczniku (lub wyświetla slajd teczka pomocy): Sekta (łac. sequor pójść za kimś, naśladować, pielęgnować wspólnotę z jakimś mistrzem) to grupa ludzi posiadająca własną doktrynę, która oddzieliła się od wyznania macierzystego, np. chrześcijaństwa, hinduizmu lub buddyzmu, oraz od innych grup z przekonaniem, że tylko ona posiada prawdę potrzebną do zbawienia. Jak czytamy w dokumencie opracowanym przez Międzyresortowy Zespół do Spraw Nowych Ruchów Religijnych, za sektę można uznać każdą grupę, która posiadając silnie rozwiniętą strukturę władzy, jednocześnie charakteryzuje się znaczną rozbieżnością celów deklarowanych i realizowanych oraz ukrywaniem norm w sposób istotny regulujących życie członków; która narusza podstawowe prawa człowieka i zasady współżycia społecznego, a jej wpływ na członków, sympatyków, rodziny i społeczeństwo ma charakter destrukcyjny. (Międzyresortowy Zespół do Spraw Nowych Ruchów Religijnych, Raport o niektórych zjawiskach związanych z działalnością sekt w Polsce) Są również grupy o charakterze sekty, które nazywają siebie neutralnym określeniem nowe ruchy religijne. K. dodaje: Nauczanie sekt i nowych ruchów religijnych ( ) jest sprzeczne z doktryną Kościoła katolickiego i dlatego należenie do nich oznacza wyparcie się wiary, w której zostaliście ochrzczeni i wychowani. Choć Ewangelia wzywa nas do dziecięcej prostoty, zaleca także roztropność i przezorność. Jan Paweł II (Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Migranta 1990 r. Niebezpieczeństwo prozelityzmu sekt religijnych) K. prezentuje slajd z tabelą podziału sekt (teczka pomocy) i mówi: Sekty możemy podzielić na trzy bloki ze względu na stosunek do religii, świata i akceptowalnych wartości społecznych. Oczywiście istnieją jeszcze inne, bardziej skomplikowane sposoby klasyfikacji sekt, jednak ten należy do jednych z bardziej przejrzystych. 75

76 PODZIAŁ SEKT Podział sekt ze względu na stosunek do religii: Sekty religijne Sekty pozareligijne Sekty synkretyczne nawiązujące do wielkich religii neopogańskie psychoanalityczne terapeutyczne Podział sekt ze względu na stosunek do świata: ekologiczne neodeistyczne ekonomiczne edukacyjne Sekty odrzucające świat Sekty afirmujące świat ufologiczne polityczne okultystyczne alternatywne satanistyczne ruchy ukrytego potencjału ludzkiego ruchy indywidualnych objawień Podział sekt ze względu na stosunek do akceptowalnych wartości społecznych: konwertystyczne adwentystyczne pietystyczne gnostyczne (Sekty. Obrona czy tolerancja? red. I. Kamiński, M. Płodowski) 76

77 Sekty często mają strukturę autorytarną, stosują różne formy psychomanipulacji (np. tzw. pranie mózgów), kontroli myśli, nacisku grupowego, a także wprowadzają swoich członków w stan poczucia winy i strachu. Ze względu na takie działanie nazywamy je sektami destrukcyjnymi. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Sposoby werbowania do sekt rozpoznawanie emocji, praca w grupach K. mówi: Ludzie werbujący do sekt i nowych ruchów religijnych bardzo często wykorzystują naiwność potencjalnych kandydatów i brak wiedzy na temat psychomanipulacji. K. dzieli klasę na grupy i prosi wybranego ucznia o rozdanie im kart pracy Rozpoznawanie sposobów werbowania do sekt (teczka pomocy). Zapoznajcie się z opisami sytuacji związanych z werbunkiem przez sekty i nowe ruchy religijne. Z trzech przedstawionych emotikonów wybierzcie jeden, który wyrażałby wasze emocje, gdybyście byli uczestnikami danego wydarzenia. Narysujcie je w odpowiednim miejscu. W kolumnie Twoje obawy wypiszcie wszystkie pułapki ukryte w takim werbunku. Jak rozpoznać sposoby werbowania do sekt? Proponowane emocje J K L Opis sytuacji Twoje emocje Twoje obawy 1. Do twojego domu przychodzi dwoje elegancko ubranych ludzi z Pismem Świętym w ręku. Z uśmiechem rozpoczynają z tobą życzliwą rozmowę. Po kilku minutach proponują następne spotkanie. 2. Na ulicy zaczepiają cię dwaj młodzi mężczyźni ubrani w garnitury. Proponują darmowy kurs języka angielskiego. 3. Na spotkaniu towarzyskim poznajesz chłopaka/dziewczynę. Po pewnym czasie tworzycie parę. Zostajesz zaproszona/ zaproszony na spotkanie małej grupy, gdzie uczestnicy wprowadzają cię w tajemną wiedzę, której nie wolno ci nikomu zdradzać 4. Po śmierci bliskiej osoby poznajesz grupę ludzi, którzy oferują ci pomoc. W ich gronie jesteś otaczana/otaczany wielką miłością. Proponują ci nowe mieszkanie, zachęcają do korzystania z nowych metod dbania o swoje ciało 5. Opisz sytuację, w której będzie dostrzegalne, że jest to werbunek przez przedstawiciela sekty lub nowego ruchu religijnego: 77

78 K. podsumowuje pracę uczniów: Metody werbowania do sekt i nowych ruchów religijnych są podstępne i czasem bardzo trudne do rozpoznania. Jednym z podstawowych zabiegów stosowanych podczas werbowania jest tzw. bombardowanie miłością, czyli takie manipulowanie emocjami, aby człowiek miał poczucie szczęścia, radości i bezpieczeństwa. 2. Moja postawa wobec sekt prezentacja stron internetowych, analiza pytań K. wyświetla stronę Czy grupa, w której jestem, jest sektą?, < (dostęp ) lub wyświetla slajd z umieszczonymi tam pytaniami (teczka pomocy) i mówi: Na stronie Dominikańskiego Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach możemy odnaleźć wiele cennych porad na temat niebezpiecznych organizacji. Propozycja slajdu: Niezależnie od tego, do jakiej grupy czy wspólnoty trafisz, zawsze musisz zachować krytyczne myślenie. Znajomość destrukcyjnych mechanizmów oraz właściwa ocena zachowań osób tworzących daną grupę może cię ustrzec przed zagrożeniem. Jeśli masz wątpliwości, co do charakteru twojej grupy, odpowiedz na poniższe pytania: 1. Czy grupa (lider) uważa się za nieomylną? 2. Czy lider domaga się całkowitego posłuszeństwa od członków grupy? 3. Czy władza lidera nad twoim życiem jest nieograniczona? Czy lider ingeruje w twoje życie osobiste, np.: sugeruje ci z kim powinieneś zawrzeć związek małżeński, gdzie mieszkać, jaką pracę podjąć czy jak dysponować pieniędzmi? 4. Czy istnieje przekonanie, że tylko grupa/lider posiada monopol na prawdę, a inni ludzie pogrążeni są w błędzie? Czy tylko w tej grupie możesz osiągnąć zbawienie? 5. Czy grupa/lider krytykuje i upokarza publicznie bądź prywatnie osoby należące do grupy? 6. Czy lider przekraczał w relacji z tobą granice intymności? 7. Czy grupa/lider ogranicza dopływ informacji z zewnątrz, np.: zabrania korzystania z mediów, czytania materiałów innych niż te proponowane przez grupę? 8. Czy twoi bliscy zwracają ci uwagę, że poświęcasz zbyt dużo czasu na grupę, zaniedbując obowiązki rodzinne (kontakty z rodziną, przyjaciółmi, troskę o współmałżonka, opiekę nad dziećmi itp.) lub zawodowe/szkolne? 9. Czy przynależność do grupy jest ważniejsza niż relacje rodzinne i małżeńskie? 10. Czy grupa/lider sugeruje odcięcie się od osób, które krytykują grupę lub nie chcą się do niej przyłączyć? 78

79 11. Czy grupa/lider wzbudza w tobie poczucie winy, kiedy nie uczestniczysz we wszystkich spotkaniach organizowanych przez grupę? 12. Czy rezygnacja z grupy jest równoznaczna z całkowitym wykluczeniem i zerwaniem kontaktów z jej członkami? 13. Czy oficjalne nauczanie grupy jest inne dla nowicjuszy, a inne dla osób z dłuższym stażem przynależności? 14. Czy grupa/lider domaga się od ciebie, abyś wyznawał publicznie swoje grzechy, słabości, sprawy, których się wstydzisz? Czy ta wiedza jest wykorzystywana przeciw tobie? 15. Czy boisz się odejść z grupy, wierząc, że jeśli to zrobisz, spotka cię kara? 16. Czy pracując na rzecz grupy jesteś pozbawiony opieki społecznej i medycznej. Czy liderzy namawiają cię do pracy na czarno, omijając obowiązujące przepisy? 17. Czy przy pozyskiwaniu nowych adeptów grupa/lider zataja istotne informacje o charakterze grupy przez stosowanie kłamstw, półprawd? 19. Czy rozpoczynając kurs prowadzony przez grupę, musisz zobowiązać się do jego ukończenia? 20. Czy byłeś namawiany do osobistego i finansowego zaangażowania się w grupę, zanim zapoznałeś się z nauczaniem, zasadami i zwyczajami, które obowiązują jej członków? 21. Czy rozmawianie o tym, co ci się nie podoba w grupie, jest zakazane? 22. Czy grupa jest wrogo nastawiona wobec świata i ludzi, którzy myślą i wierzą inaczej? 23. Czy w grupie byłeś namawiany do przekraczania prawa (np. podczas zbierania funduszy na cele grupy)? Jeżeli na większość z zadanych pytań odpowiedziałeś twierdząco, możesz zakwalifikować grupę jako tę, która stanowi potencjalne zagrożenie dla ciebie i twoich bliskich. Zachęcamy, abyś skontaktował się z naszym Centrum lub inną instytucją pomagającą ofiarom nadużyć duchowych i sekt. (Czy grupa, w której jestem, jest sektą?, sekty.dominikanie.pl) 3. Wybrać właściwą wspólnotę film, świadectwo K. może zaprezentować film Basia świadectwo nawrócenia (ze strony < dostęp: ). Życie w stanie łaski uświęcającej i systematyczne korzystanie z sakramentów to droga, która powadzi do wolności, a jednocześnie chroni nas przed błędnymi drogami niewiary. 4. Modlitwa Na zakończenie katechezy uczniowie modlą się w ciszy, dziękując za zdobytą wiedzę. 79

80 5. Zapis do zeszytu Uczniowie wpisują najlepsze teksty Alert św. Pawła, potencjalne obawy podczas werbunku do sekty wypracowane w grupach oraz notatkę: Osoby uzależnione od sekt oraz ich bliscy mogą uzyskać pomoc w Dominikańskim Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach. 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Czy grupa, w której jestem, jest sektą?, < czy-grupa-w-ktorej-jestem-jest-sekta>, dostęp: Jan Paweł II, [Nauczanie sekt ], Orędzie na Światowy Dzień Migranta 1990 r. Niebezpieczeństwo prozelityzmu sekt religijnych, < biblioteka/w/wp/jan_pawel_ii/przemowienia/migranci_ html>, dostęp: Międzyresortowy Zespół do spraw Nowych Ruchów Religijnych, Raport o niektórych zjawiskach związanych z działalnością sekt w Polsce, Warszawa 2000, < dostęp: Sekty. Obrona czy tolerancja?, red. I. Kamiński, M. Płodowski, Toruń Olsztyn, s. 23. Warto wykorzystać Basia świadectwo nawrócenia, < 6M0QF96k&feature=emb_logo>, dostęp: Korelacja z edukacją szkolną Język polski: Gatunki literackie. Literackie środki wyrazu artystycznego. Teksty literatury i kultury. Wartości duchowe, moralne i sacrum w tekstach literatury i kultury. Typy argumentów i dowodzenia w tekstach pisanych i mówionych. Św. Tomasz z Akwinu, Summa teologiczna (fragmenty). Modlitwa w tekstach literatury. Filozofia: Filozoficzne argumentacje za istnieniem Boga. Znaczenie sporu o istnienie Boga i rolę religii w życiu człowieka. 80

81 II wierzyć, by być dojrzałym chrześcijaninem Chrześcijański sposób życia nie składa się z marzeń czy pięknych aspiracji, ale z konkretnych zobowiązań, aby coraz bardziej otwierać się na wolę Bożą i miłość do naszych braci i sióstr.

82 10. Szczęśliwi, którzy żyją wiarą Cele katechetyczne Ukazanie wiary jako Bożego daru, który prowadzi do szczęścia. Kształtowanie posłuszeństwa wiary w całkowitym powierzeniu się Bogu. Treści Wiara, akt wiary, wiara jako postawa, posłuszeństwo wiary (A.6). Tekst biblijny: Hbr 11,6. Wymagania Uczeń: opisuje, czym jest wiara rozumiana jako postawa całego życia (A.6.1), uzasadnia, że wiara wymaga dorastania do dojrzałości chrześcijańskiej, wyjaśnia, dlaczego wiara jest darem, o który musimy się nieustannie troszczyć, wyjaśnia, że posłuszeństwo wiary polega na wypełnianiu Bożej woli, podaje przykłady wiary jako postawy zawierzenia Panu Bogu, uzasadnia, że człowiek otrzymuje dar wiary, by mógł być szczęśliwy. Postawy Uczeń: daje świadectwo swojej wiary (F.1.a), kształtuje postawę posłuszeństwa Bogu (A.12.c), poszukuje szczęścia w bliskości z Bogiem. Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, prezentacja grafiki, czytanie i analiza tekstu biblijnego, tworzenie planu, analiza etapów wiary, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajdy (teksty Modlitwy o wiarę, grafika Kiedy wierzyć, tekst biblijny o Noem), karty pracy Ryzyko wiary Noego dla grup, karta pracy Moja łódź wiary dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam wiary, która daje szczęście 1. Modlitwa słowami papieża św. Pawła VI (slajd lub tekst na kartkach teczka pomocy). 2. Kiedy wierzyć? rozmowa kierowana, prezentacja grafiki (slajd teczka pomocy). 82

83 II. #Zdobywam przekonanie, że wiara wymaga dorastania do dojrzałości chrześcijańskiej 1. Bóg zsyła potop na ziemię czytanie tekstu biblijnego o potopie i Noem (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Ryzyko wiary Noego tworzenie planu (karty pracy Ryzyko wiary Noego teczka pomocy), praca w grupach, prezentacja tekstu Benedykta XVI Porta fidei, p. 10 (slajd teczka pomocy) 3. Dlaczego Noe podobał się Bogu? czytanie i analiza tekstu Hbr 11,6 (podręcznik). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Moja łódź wiary analiza etapów wiary (karta pracy Moja łódź wiary teczka pomocy), praca w grupach. 2. Wiara to droga pod prąd rozmowa kierowana. 3. Modlitwa św. Pawła VI o wiarę (slajd lub tekst na kartkach teczka pomocy). Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa KONSPEKT K. wita uczniów i wprowadza ich w temat: Dziś poszukamy wspólnie sposobu wędrowania drogą wiary. Najpierw pomódlmy się słowami modlitwy papieża Pawła VI. K. wybiera 4 osoby do czytania fragmentów modlitwy ze slajdu lub kartek (teczka pomocy). Druga część tej modlitwy jest zaplanowana na koniec katechezy. Panie, wierzę i chcę wierzyć w Ciebie. Panie, spraw, żeby wiara moja była pełna, bez zastrzeżeń, żeby przeniknęła moje myśli, mój sposób sądzenia o rzeczach Bożych i o rzeczach ludzkich. O Panie, spraw, żeby wiara moja była dobrowolna, to znaczy żebym osobiście zgodził się na tę wiarę i przylgnął do niej, ażebym przyjął wszelkiego rodzaju wyrzeczenia i wszelkie obowiązki, jakie ona z sobą niesie ( ). O Panie, spraw, żeby wiara moja była pewna, oparta na szeregu dowodów i wewnętrznym świadectwie Ducha Świętego, pewna dzięki swemu światłu, które dodaje otuchy, pewna, dzięki swym wnioskom, które uspokajają. O Panie, spraw, żeby wiara moja była silna, żeby się nie lękała trudnych problemów ( ), żeby się nie obawiała przeciwności ze strony tych, którzy wątpią albo którzy ją odrzucają ( ), żeby zawsze moja wiara zwycięsko przechodziła ponad krytyką i ciągle się utwierdzała ( ). Amen. (św. Paweł VI, Modlitwa o wiarę) 83

84 2. Kiedy wierzyć? rozmowa kierowana, prezentacja grafiki K. wyświetla stopniowo slajd z grafikami (teczka pomocy) i pyta: Jaką wymówkę może znaleźć ktoś, kto nie chce wierzyć? Na jakim etapie wiary jesteście wy? Zbyt mali, by wierzyć Zbyt zakochani, by wierzyć Zbyt zajęci, by wierzyć Zbyt zapracowani, by wierzyć Za starzy, by wierzyć Za późno, by wierzyć K. pyta: Co jest konieczne, by prawdziwie wierzyć? Na jakim etapie życia wierzymy najmocniej? Co umacnia naszą wiarę? Co powoduje jej osłabienie? Możemy zadać sobie pytania: Czym jest wiara i co jest niezbędne w jej rozwoju? Co jest jej fundamentem? Do czego nas prowadzi? Dlaczego wierzyć to podjąć swego rodzaju ryzyko? Kiedy wiara czyni nas szczęśliwymi? Zobaczymy, czym jest wiara na przykładzie znanej wam postaci Noego. 84

85 II. Rozważam i zdobywam 1. Bóg zsyła potop na ziemię czytanie tekstu biblijnego Uczniowie szukają w podręcznikach tekstu biblijnego o Noem (Rdz 6,9b ; 7, ; 8,14-21; 9,1) lub K. wyświetla slajd (teczka pomocy) i prosi chętną osobę o głośne przeczytanie go. Następnie K. mówi: Opowiadanie z Księgi Rodzaju o wielkim potopie znają chyba wszyscy: Noe, budowa arki, drwiny sąsiadów i ocalenie podczas potopu Potop był wynikiem grzechu i niegodziwości ludzi. Ustrzegł się przed nim Noe, który posłuchał Boga. Zbudował arkę, do której wprowadził swoją rodzinę i zwierzęta. Po potopie, który unicestwił niemal cały świat, z garstką ocalałych ludzi Bóg zawiera przymierze: bezwarunkowe i na zawsze. Jest to pierwsze przymierze w historii zbawienia. To przymierze szczególne, bo zawarte z całą ludzkością, a nawet z całym stworzeniem. 2. Ryzyko wiary Noego tworzenie planu, praca w grupach K. dzieli klasę na grupy i wręcza im karty pracy Ryzyko wiary Noego (teczka pomocy). Po 3 minutach chętne osoby czytają propozycje, a pozostali doprecyzowują plan i przepisują go do zeszytów. Następnie K. poleca: Wypiszcie obok poszczególnych wydarzeń: Jakie działanie musiał podjąć Noe? Jaka była postawa Noego wobec Boga? Plan wydarzeń działanie Noego postawa wobec Boga ð Bóg poleca Noemu wyraża zgodę żyje w przyjaźni z Bogiem wybudować arkę ð budowa arki podejmuje ciężką pracę nie buntuje się ð wejście do arki wchodzi do arki jest posłuszny ð potop czeka na koniec potopu jest cierpliwy ð wyjście opuszcza arkę jest posłuszny ð złożenie ofiary składa ofiarę jest pokorny ð przymierze słucha Boga ð błogosławieństwo przyjmuje błogosławieństwo Po prezentacji pracy w grupach K. pyta: Co dla bliskich Noego było owocem jego działania? W jakich sferach jego życia była obecna wiara w Boga? Dlaczego możemy powiedzieć, że Noe podjął ryzyko wiary? Noe zaufał Bogu, wbrew logice budując łódź w środku lądu. Wypełnił wolę Boga, choć po ludzku była, delikatnie mówiąc, dziwna. Nie był to jeden moment jego życia, ale cały proces, gdy każdego dnia musiał trwać konsekwentnie w podjętej raz decyzji. Wiara Noego miała wpływ na jego najbliższych i świat 85

86 przyrody. Jak wielka może być radość z uratowania własnego życia oraz życia najbliższych? Dlatego na wiarę musimy spojrzeć w perspektywie własnego życia i życia osób, które są wokół nas. K. prezentuje slajd (teczka pomocy) z fragmentem tekstu Benedykta XVI: Chrześcijanin nigdy nie może uważać, że wiara jest sprawą prywatną. Wiara jest decyzją o tym, że jest się z Panem, żyje się z Nim. To «bycie z Nim» prowadzi do zrozumienia powodów, dla których się wierzy. Wiara, właśnie dlatego, że jest aktem wolności, wymaga również odpowiedzialności społecznej za to, w co się wierzy. Kościół w dniu Pięćdziesiątnicy ukazuje z całą oczywistością ów publiczny wymiar wiary i głoszenia jej bez lęku każdej osobie. (Benedykt XVI, Porta fidei, 10) 3. Dlaczego Noe podobał się Bogu? czytanie i analiza tekstu biblijnego Chętny uczeń czyta z podręcznika lub Pisma Świętego fragment: Bez wiary zaś nie można podobać się Bogu. Przystępujący bowiem do Boga musi uwierzyć, że Bóg jest i że wynagradza tych, którzy Go szukają. (Hbr 11,6) Na czym polega wspomniana konieczność wiary, przymus? Co jest nagrodą za wiarę? Dlaczego Noe podobał się Bogu? Kiedy my możemy podobać się Bogu? K. uzupełnia: Podstawą wiary jest wolna decyzja człowieka, bez której nie jest możliwe wzrastanie w wierze. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Moja łódź wiary analiza etapów wiary, praca w grupach Uczniowie nadal pracują w grupach, ale każdy otrzymuje kartę pracy Moja łódź wiary (teczka pomocy). K. mówi: Waszym zadaniem jest wypisać z jednej strony łodzi etapy swojego życia związane z Bogiem i wiarą, a z drugiej swoje działania i postawę wobec Boga. Po uzupełnieniu kart pracy przez uczniów K. mówi: Wiara to proces, który dokonuje się przez całe nasze życie. Przechodzimy przez różne jej etapy. Podczas chrztu Bóg zawarł z nami przymierze bezwarunkowe i na zawsze i proponuje każdemu z nas zbawienie. Świadome nawiązanie relacji z Panem Bogiem jest dla nas szansą na szczęście wynikające z bycia blisko Niego już teraz i wiecznie. Taka decyzja musi się łączyć z konsekwentnym działaniem. Możemy sobie wyobrazić, co by się stało, gdyby Noe zrezygnował w pewnym momencie z budowy arki lub nie wszedłby do niej. 86

87 Przykładowe propozycje: Etapy mojego życia związane z wiarą Obecnie: Chrzest Pierwsza Komunia Bierzmowanie W przyszłości: ð sakrament małżeństwa ð sakramenty przyjmowane przez moje dzieci ð choroba ð pogrzeb bliskiej osoby Moje działanie i postawa wobec Boga Decyzja rodziców. Przygotowanie na katechezie, nauka modlitw Przygotowanie na spotkaniach przed bierzmowaniem Jak mogę uzyskać Boże błogosławieństwo? ð świadoma decyzja, ð pragnienie bycia z Bogiem, ð praktyki religijne, ð modlitwa, ð doświadczenia religijne 2. Wiara to droga pod prąd rozmowa kierowana K. prowadzi rozmowę: Jakie ryzyko wiary podejmujemy? Dlaczego warto je podjąć? Co może nam przeszkodzić w rozwoju wiary? Co jest konieczne, by nasza wiara się rozwijała? Dopiszcie na kartach pracy pod łodzią odpowiedź na pytania: Jakie etapy waszego życia w przyszłości mogą być związane z wiarą? Co pomoże wam, by uzyskać Boże błogosławieństwo? K. podsumowuje: Podjęcie decyzji, że wierzę w Boga, domaga się konsekwencji. Swoją postawą i sposobem postępowania możemy codziennie potwierdzać tę decyzję i rozwijać się dzięki niej. Będzie ona miała wpływ na nas i na tych, których Bóg postawi obok nas w naszym życiu. Człowiek może słuchać Boga jak Noe i cieszyć się Bożym błogosławieństwem, ale może też być zbyt zakochany, zapracowany, zajęty, by wierzyć. Może też nie zdążyć uwierzyć Dzisiaj jest czas, by podjąć decyzję. 3. Modlitwa K. wybiera 3 osoby do przeczytania modlitwy ze slajdu lub kartki (teczka pomocy): O Panie, spraw, żeby wiara moja była radosna i żeby dawała pokój i szczęście mojemu duchowi, żeby usposobiła do rozmowy z Bogiem i do rozmów z ludźmi, tak żeby promieniowała tym świętym obcowaniem, świętym i ludzkim, i żeby dawała to szczęście, jakie płynie od kogoś, kto wiarę posiada. 87

88 O Panie, spraw, żeby wiara moja była skuteczna, i daj miłości mojej sposób, ażebym mógł tę wiarę wyrazić na zewnątrz i tak, aby powstała prawdziwa przyjaźń z Tobą, ( ) żebym w tym wszystkim znajdował także pokarm dla ufności i dla nadziei. O Panie, spraw, żeby wiara moja była pokorna, ażeby opierała się nie tylko na doświadczeniu mojej myśli i mojego uczucia, ale żeby była wzbogacona świadectwem Ducha Świętego ( ). Amen. (św. Paweł VI, Modlitwa o wiarę) 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują treści z karty pracy Ryzyko wiary Noego oraz wklejają kartę pracy Moja łódź wiary. Dopisują słowa Benedykta XVI: Wiara jest decyzją o tym, że jest się z Panem, żyje się z Nim. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Benedykt XVI, List apostolski Porta fidei, < benedict-xvi/pl/motu_proprio/documents/hf_ben-xvi_motu-proprio_ _porta-fidei.html>, dostęp: Franciszek, [Chrześcijański sposób życia ], < status/ >, , dostęp: Ks. M. Kowalski, ks. P. Śliwiński, Sojusz. Jutro Niedziela I Wielkiego Postu B, < dostęp: L. Cremaschi, Potop, w. Nowa encyklopedia chrześcijaństwa, red. ks. H. Witczyk, Kielce Paweł VI, Modlitwa o wiarę, < dostęp:

89 11. Moje próby wiary Cele katechetyczne Ukazanie wzorów posłuszeństwa Bogu, bohaterów biblijnych i osób żyjących współcześnie. Kształtowanie postawy posłuszeństwa Bogu, szczególnie w chwilach próby. Treści Biblijne wzory posłuszeństwa Abraham (C.1). Tekst biblijny: Rdz 22,1-19. Wymagania Uczeń: interpretuje tekst biblijny o ofierze Abrahama, charakteryzuje posłuszeństwo Bogu na wzór postaci biblijnych (C.1.1) Abraham, uzasadnia wartość posłuszeństwa Bogu (C.1.2), wskazuje na związek modlitwy z wiarą i nadzieją (Abraham) (D.2.1), podaje przykłady próby wiary młodych ludzi i własnej, wyjaśnia, na czym polega posłuszeństwo Bogu współcześnie, wymienia, kto i co pomaga wyjść zwycięsko z prób wiary. Postawy Uczeń: kształtuje w sobie postawę posłuszeństwa Bogu (C.1.a), dba o rozwój własnej wiary (A.6.a). Metody, techniki i formy: analiza tekstów, rozmowa kierowana, zmodyfikowana metoda Västers, interpretacja tekstu biblijnego, prezentacja ilustracji, wykład, szczepionka, prezentacja klipu, praca w parach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajdy z tekstami biblijnymi, ilustracja lub slajd przedstawiająca ofiarę Abrahama, nagranie zespołu To ON Credo. W to wierzę. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam zrozumienia sensu prób wiary 1. Modlitwa Aktem wiary. 2. Kluczowe momenty z życia Abrahama analiza tekstów: Rdz 12,1; Rdz 18,10; Rdz 22,12 (slajd teczka pomocy), rozmowa kierowana. 89

90 II. #Zdobywam gotowość do bycia posłusznym Bogu w chwilach próby 1. Posłuszeństwo Abrahama interpretacja tekstu Rdz 22, (podręcznik lub slajd teczka pomocy), zmodyfikowana metoda Västers, prezentacja ilustracji Ofiara Abrahama (slajd teczka pomocy). 2. Bóg nie chce ofiary z ludzi wykład. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Moja postawa wobec Boga zmodyfikowana metoda Västers do tekstu Rdz 22, Próby wiary w mojej codzienności szczepionka (zapis na tablicy), prezentacja teledysku zespołu To ON Credo. W to wierzę (Internet), praca w parach. 3. Modlitwa Aktem nadziei i Aktem miłości. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. robi wprowadzenie do modlitwy: Dziś będziemy rozmawiać o doświadczaniu ludzi przez Boga i próbach wiary. Dlatego na początek wspólnie pomodlimy się Aktem wiary. 2. Kluczowe momenty z życia Abrahama analiza tekstów, rozmowa kierowana W celu przypomnienia historii życia Abrahama K. czyta kolejno lub wyświetla na slajdzie (teczka pomocy) teksty biblijne i stawia pytania: Kto i do kogo wypowiedział te słowa? Czego żąda Bóg od Abrahama? Co Bóg obiecuje Abrahamowi? Jak spełniły się obietnice Boga dla Abrahama? Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę. (Rdz 12,1) O tej porze za rok znów wrócę do ciebie, twoja zaś żona, Sara, będzie miała wtedy syna. (Rdz 18,10) Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś Mi nawet twego jedynego syna. (Rdz 22,12) Zdania, które usłyszeliśmy, Bóg wypowiedział do Abrahama w trzech różnych miejscach. Pierwszy raz przemawia w Ur Chaldejskim, gdy poleca Abrahamowi zostawić swój dom i wyruszyć do ziemi obiecanej mu przez Boga. Drugie spotkanie odbywa się pod dębami Mamre, gdy obiecuje Abrahamowi narodziny syna. Trzecia rozmowa toczy się w kraju Moria, a jest to miejsce, które utożsamia 90

91 się z ze wzgórzem świątynnym w Jerozolimie. To wydarzenie przypomnimy dzisiaj dokładniej. Poszukamy odpowiedzi, jakiej udzielilibyśmy, gdyby Bóg polecił nam zostawić wszystko i wyruszyć w nieznane. Papież Benedykt XVI tak podkreślał, co jest na końcu drogi, którą podjął Abraham: Chodzi w istocie o to, że ma wyruszyć w ciemno, nie wiedząc, gdzie Pan go skieruje. Jest to droga wymagająca radykalnego posłuszeństwa i ufności, na które pozwala jedynie przyzwalająca wiara. Jednakże ciemność tego, co nieznane dokąd muszę pójść rozjaśnia światło obietnicy. Bóg do nakazu dołącza uspokajające słowo, które otwiera przed Abrahamem przyszłość życia w pełni: «Uczynię bowiem z ciebie wielki naród, będę ci błogosławił i twoje imię rozsławię przez ciebie będą otrzymywały błogosławieństwo ludy całej ziemi» (Rdz 12,2.3) (Katecheza papieska na temat Credo, papiez.wiara.pl) K. poleca zapisać temat: Moje próby wiary. II. Rozważam i zdobywam 1. Posłuszeństwo Abrahama zmodyfikowana metoda Västers, interpretacja tekstu biblijnego, prezentacja ilustracji Uczniowie szukają w podręcznikach tekstu biblijnego Rdz 22, (K. może rozdać go na kartkach lub wyświetlić na slajdzie teczka pomocy) i wyjaśnia: Przeczytamy głośno tekst biblijny. Podczas słuchania postawcie ołówkiem znak zapytania przy wersecie, który jest dla was niezrozumiały, trudny i wymaga wyjaśnień, K. prosi o to, żeby uczniowie przeczytali zaznaczone zdania i podzielili się swoimi wrażeniami. K. wyjaśnia pojawiające się wątpliwości, może też zapytać uczniów: Kto z was zna odpowiedź na tę wątpliwość? K. stawia pytania, by wspólnie z uczniami dokonać interpretacji tekstu: Jaką ofiarę miał złożyć Abraham na polecenie Boga? Jak długo trwała wędrówka do miejsca złożenia ofiary? Jakie wątpliwości mógł mieć Abraham? W jakiej chwili Anioł powstrzymał Abrahama? W których słowach Abrahama widać jego ufność wobec Boga? Jaką obietnicę otrzymał Abraham od Boga? Jakie owoce posłuszeństwa Abrahama trwają do dzisiaj? K. prezentuje ilustrację lub slajd (teczka pomocy) przedstawiającą ofiarę Abrahama i mówi: Bóg polecił Abrahamowi, aby złożył w ofierze swojego jedynego i umiłowanego syna. Możemy sobie wyobrazić, z jak ciężkim sercem Abraham przyjął wolę Boga. Jednak 91

92 mimo bólu rozpoczął przygotowania do złożenia ofiary. Tak bardzo ufał Bogu, że wierzył, iż to, co On nakazuje, jest dobre. Przeszedł próbę zwycięsko. Odzyskał też swój najdroższy skarb Izaaka. Bóg przekonał się, że Abraham ufa Mu tak mocno, że jest w stanie poświęcić swojego ukochanego syna. Zaskakujące są słowa Abrahama wypowiedziane do sług Zostańcie tu, ja zaś i chłopiec pójdziemy tam, aby oddać pokłon Bogu, a potem wrócimy do was. To wrócimy do was pokazuje nam, że Abraham pokładał w Bogu niezwykłą ufność. W chwili, gdy podnosi nóż, słyszy ponownie głos z nieba, Bóg powstrzymuje jego rękę i uznaje posłuszeństwo, w którym nie odmówił Mu jedynego syna. Abraham składa w ofierze baranka. Baranek ten zapowiada, że przyjdzie czas, kiedy zostanie złożona inna, doskonała ofiara. Historia Abrahama to przykład trudnej i pięknej drogi wiary. 2. Bóg nie chce ofiary z ludzi wykład Ponieważ uczniowie często pytają, dlaczego Bóg kazał Abrahamowi zabić swojego syna, warto wyjaśnić kontekst składania ofiar z ludzi w ówczesnym czasie. W starożytności składanie w ofierze ludzi, czyli ich obrzędowe zabijanie, było uważane za szczególnie skuteczną metodę zdobywania przychylności bogów. Religioznawcy są zgodni co do tego, że ofiary z ludzi były rozpowszechnione w wielu regionach kuli ziemskiej od Chin przez Afrykę i Amerykę po Europę. W historii Abrahama Bóg pokazuje, że nie chce ofiary z dziecka. Chce, aby Abraham odkrył w sobie głębię wiary i dojrzał do bycia ojcem narodów. Dlatego nie tylko ocalił Izaaka, ale pokazał, że nie wolno składać ofiary z ludzi, jak to robiły narody pogańskie. Rzeczywiście, w późniejszym czasie prawo żydowskie zabraniało składania ofiar z ludzi. Poszczególne przepisy przestrzegały: Gdy ty wejdziesz do kraju, który ci daje Pan, Bóg twój, nie ucz się popełniania tych samych obrzydliwości jak tamte narody. Nie znajdzie się pośród ciebie nikt, kto by przeprowadzał przez ogień swego syna lub córkę (Pwt 18,9-10). Przeprowadzać kogoś przez ogień oznaczało złożyć z niego dar bogom na stosie ofiarnym. III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Moja postawa wobec Boga zmodyfikowana metoda Västers Uczniowie ponownie wracają do tekstu biblijnego o ofierze Abrahama i wyjaśnia: Powrócimy jeszcze raz do opisu ofiary Abrahama. Przeczytajcie go indywidualnie w ciszy. Podczas czytania postawcie: ð wykrzyknik! przy wersecie, który pokazuje wartość ważną dla współczesnych ludzi, ð strzałkę przy wersecie, który osobiście was poruszył. Po 2 minutach K. pyta: Dlaczego to jest ważne według was? Kto ma inny znaczek przy tym zdaniu? 92

93 Czego ludzie współcześni mogą się nauczyć od Abrahama? Co poruszyło was w tym wydarzeniu? Historia Abrahama to historia człowieka, który przechodzi próbę wiary. Także współczesny człowiek doświadcza próby wiary. Dotyczy to może szczególnie ludzi młodych. 2. Próby wiary w mojej codzienności szczepionka, prezentacja klipu, praca w parach K. prowadzi rozmowę i poleca chętnej osobie zapisywać po lewej stronie tablicy jej wyniki. W jakich sytuacjach Bóg oczekuje od was podjęcia decyzji związanych z wiarą? Kiedy oczekuje waszego posłuszeństwa? Jakie trudności w wierze może przeżywać młody człowiek? Która z tych prób wiary jest najtrudniejsza dla młodych ludzi? Uczniowie w parach szukają szczepionki, która pomoże im rozwiązać problemy z wiarą. Najlepsze zostają zapisane po prawej stronie tablicy. Proponowane odpowiedzi: Trudności w wierze (wirusy) wątpliwości w istnienie Boga wyśmianie ze strony rówieśników brak świadectwa życia wiarą u innych trudności w modlitwie niezrozumienie nauczania Kościoła grzechy ludzi Kościoła świadomość życia w grzechu i niechęć do zrezygnowania z niego Przeciwdziałanie zniechęceniu w wierze (szczepionka) modlitwa o dar wiary rozmowa z kimś, kto jest autorytetem kontakt z ludźmi wierzącymi poszukanie wspólnoty modlitewnej pogłębianie wiedzy nt. nauczania Kościoła poznawanie historii Kościoła, aby zobaczyć, że nigdy nie było idealnie zgoda na to, że nie wszystko będzie jasne jak w życiu Abrahama K. podsumowuje: Każda osoba wierząca w Boga doświadcza prób wiary. Od naszej współpracy z Bożą łaską zależy, w jakim stopniu te próby pomogą nam pogłębić relację z Bogiem. Bez współpracy z Bogiem nie rozwiniemy wiary, a nawet możemy ją utracić. Wiara zakłada umiejętność życia z wątpliwościami. Wymaga zaufania Bogu nawet wtedy, gdy nie jesteśmy w stanie zrozumieć życiowej drogi, którą dla nas zaplanował. K. może zaprezentować teledysk zespołu To ON Credo. W to wierzę z IX Uwielbienia w Centrum Miasta, ze strony < (dostęp: ). 93

94 3. Modlitwa Zdarza się, że stajemy bezradni z powodu niezrozumienia tego, czego Bóg od nas oczekuje. Mimo to warto zachować wiarę, która przekracza nasze rozumienie. Pomyślcie o swoich wątpliwościach i trudnościach w wierze, i o tym, dlaczego warto zawierzyć Bogu i być Mu posłusznym. Jako wyraz zaufania i wiary pomodlimy się wspólnie słowami Aktu nadziei oraz Aktu miłości. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy trudności w wierze (wirusy) i sposoby przeciwdziałania zniechęceniu w wierze (szczepionki) oraz piszą notatkę: Biblijna historia o Abrahamie pokazuje, że nie tylko mamy wierzyć w Boga, ale także Mu ufać. Ponadto ukazuje, że Bóg nigdy nie chce ofiar z ludzkiego życia, tak jak miało to miejsce w kultach pogańskich, ale zaufania, wierności i posłuszeństwa. W naszym życiu będziemy przechodzić trudne próby wiary, które możemy pokonywać na wzór Abrahama. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Biblia dla każdego. Tekst komentarz ilustracje. Stary Testament, t. 1, red. H. Witczyk, Kielce Benedykt XVI, [Chodzi w istocie ], katecheza papieska na temat Credo, < -na-bogu>, dostęp: Warto wykorzystać Piosenki: To ON, Credo. W to wierzę, < dostęp: Synów i 30 Wnuków Jeżdżących na 70 Oślętach, Głowa na pół, < dostęp:

95 12. Zaprosić Jezusa na wesele Cele katechetyczne Ukazanie wybranych wydarzeń z publicznej działalności Jezusa, które ukazują Jego boską moc. Kształtowanie postawy wiary w boską moc Jezusa. Budzenie zaufania Jezusowi. Treści Jezus Chrystus jedyny Syn Boży, Pan (A.12). Najważniejsze wydarzenia publicznej działalności Jezusa i ich znaczenie (A.15). Tekst biblijny: J 2,1-11; Mk 1,23-26; Mk 5,6-7. Wymagania Uczeń: wyjaśnia, co to jest cud, interpretuje perykopę o cudzie w Kanie Galilejskiej, wskazuje, że przemiana wody w wino w Kanie był początkiem cudów Jezusa, podaje znaczenie tytułów mesjańskich (A.12.5), uzasadnia, że cuda są potwierdzeniem boskości Jezusa i Jego misją, wymienia najważniejsze wydarzenia z publicznej działalności Jezusa i interpretuje je (A.15.1), na podstawie tekstów biblijnych wymienia tytuły Jezusa (Mk 1,23-26; Mk 5,6-7), wyjaśnia, że podczas egzorcyzmów potwierdzana jest moc Jezusa, który ma władzę nad szatanem. Postawy Uczeń: z szacunkiem wypowiada tytuły Jezusa i używa ich w osobistej modlitwie (A.13.a), kształtuje postawę ucznia Jezusa, zasłuchanego w Jego słowa i podążającego za Nim (A.15.b). Metody, techniki i formy: mapa mentalna, czytanie tekstu biblijnego, studium tematyczne, analiza tekstu, rozmowa kierowana, redagowanie modlitwy, refleksja, modlitwa indywidualna, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego oraz sigla biblijne na kartkach do pracy w grupach, nagrania (slajdy z tekstem) piosenek O cuda, cuda dzisiaj niepojęte oraz Jedyny Pan, prawdziwy Bóg, slajd z tekstem biblijnym o cudzie w Kanie, teksty (lub slajd) do pracy przy studium tematycznym, tekst z lukami dla każdego ucznia. 95

96 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam śladów Bożej interwencji w moim życiu 1. Modlitwa piosenką O cuda, cuda dzisiaj niepojęte (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Czym jest cud? mapa mentalna (tablica). II. #Zdobywam wiarę w boską moc Jezusa 1. Cud Jezusa w Kanie czytanie tekstu J 2,1-11 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), studium tematyczne tekstów: Ps 104,14-15; Prz 3,9-10; Syr 9,10; Am 9,14; Iz 25,6 (egz. Pisma Świętego lub slajd teczka pomocy) oraz teksty wyjaśniające symbolikę wina (teczka pomocy). 2. Bóstwo Jezusa czytanie i analiza tekstów biblijnych o cudach Jezusa (egz. Pisma Świętego lub sigla biblijne na kartkach teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Powierzam Jezusowi trudności mojego życia rozmowa kierowana, redagowanie modlitwy, praca w grupach. 2. Zapraszam Jezusa do mojej codzienności refleksja, śpiew pieśni Jedyny Pan, prawdziwy Bóg (dostępne w Internecie; tekst w podręczniku), modlitwa indywidualna. 3. Podsumowanie tekst z lukami (teczka pomocy). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. SZUKAM TEGO, CO ważne 1. Modlitwa K. wprowadza w modlitwę na początek zajęć: Dziś pomówimy o cudach. Przypomnimy przesłanie opisu pierwszego z cudów Jezusa, który miał miejsce w Kanie Galilejskiej. Największym cudem jest zawsze Eucharystia. Dlatego rozpoczynając tę katechezę, pomódlmy się słowami piosenki pt. O cuda, cuda dzisiaj niepojęte. K. włącza nagranie piosenki O cuda, cuda dzisiaj niepojęte (dostępne w Internecie, tekst w podręczniku lub na slajdzie teczka pomocy). 2. Czym jest cud? mapa mentalna K. pisze na środku tablicy słowo cud i wraz z uczniami rozrysowuje różne jego aspekty. Usłyszeliśmy już o pewnym doświadczeniu cudu związanym z naszą wiarą. Pojęcie cudu jest jednak bardzo szerokim tematem. Spróbujmy go omówić. 96

97 Cud i określania bliskoznaczne: bezprecedensowość; dziw nad dziwy; ewenement; fenomen; kaprys losu; nadzwyczajność; niebywałość; niecodzienność; niezwykłość; przeżycie; przypadek; wyjątkowość; zbieg okoliczności; zdarzenie; zjawiskowość; zrządzenie losu; zrządzenie opatrzności. Cud to ð Doświadczenie piękna i zachwytu: określenie jakiegoś przedmiotu, osoby, widoku. ð Niezwykłe wydarzenie, niespodziewane, zadziwiające, sprzeczne z potocznym doświadczeniem: niekoniecznie jest przekroczeniem praw natury. Mówimy na przykład: to cud, że zdałem ten egzamin, test itd. Jest też określenie cud nad Wisłą. ð W ujęciu religijnym: nadzwyczajne wydarzenie o charakterze religijnym, będące w porządku kosmicznym (człowiek i świat) wyrazem działania Boga, który z miłości do ludzi przez znaki zwiastuje swą obecność w świecie. ð Jako efekt działania Jezusa: uzdrowienie, wskrzeszenie, rozmnożenie chleba Uczniowie mogą przypomnieć cuda Jezusa, które pamiętają. K. podsumowuje i zapowiada: Dziś przyjrzymy się cudom Jezusa, szczególnie pierwszemu z nich. K. poleca zapisać temat: Zaprosić Jezusa na wesele. II. Rozważam i zdobywam 1. Cud Jezusa w Kanie czytanie tekstu biblijnego, studium tematyczne Uczniowie szukają tekstu J 2,1-11 w podręcznikach (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). K. mówi: Za chwilę odczytamy biblijny opis cudu w Kanie Galilejskiej. Jest to tekst pełen symboliki. Po jego lekturze dokonamy studium tematycznego jednego z aspektów teologicznych tego tekstu, a mianowicie tematu wina. Aby zrozumieć symbolikę wina, poszukamy tekstów paralelnych ze Starego Testamentu. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. wyświetla teksty do pracy przy studium tematycznym (slajd teczka pomocy) lub wybiera 8 uczniów i połowie z nich daje do przeczytania po jednym tekście biblijnym, a drugiej wyjaśnienie znaczenia wina w danym tekście, które muszą prawidłowo dopasować. Każesz rosnąć trawie dla bydła i roślinom, by człowiekowi służyły, aby z roli dobywał chleb i wino, co rozwesela serce ludzkie, oliwę, co rozpogadza twarze, i chleb, co krzepi ludzkie serce. (Ps 104,14-15) ð Wino jako dar Boga dla człowieka i źródło radości. 97

98 Samarytanin, wędrując, przyszedł również na to miejsce. Gdy go [rannego] zobaczył, wzruszył się głęboko: podszedł do niego i opatrzył mu rany, zalewając je oliwą i winem. (Łk 10,33-34) ð Wino jako lekarstwo w łagodzeniu ran i środek dezynfekcji. Czcij Pana darami twego mienia i pierwocinami całego dochodu, a twoje spichrze napełnią się zbożem i z tłoczni moszcz [wino] się przeleje. (Prz 3,9-10) ð Wino jako symbol dobrobytu. Nie porzucaj starego przyjaciela. Nowy z nim nie jest na równi. Przyjaciel nowy jest jak nowe wino, gdy się zestarzeje, z przyjemnością je wypijesz. (Syr 9,10) ð Wino jako obraz przyjaźni. Uwolnię z niewoli lud mój izraelski odbudują miasta zburzone i będą w nich mieszkać; zasadzą winnice i pić będą wino; założą ogrody i będą jedli z nich owoce. (Am 9,14) ð Wino jako owoc wyzwolenia i odbudowy. Pan Zastępów przygotuje dla wszystkich ludów na tej górze ucztę z tłustego mięsa, ucztę z wybornych win, z najpożywniejszego mięsa, z najwyborniejszych win. (Iz 25,6) ð Wino elementem spełnienia obietnicy i zapowiedzi przyszłej przyjaźni Boga z człowiekiem. K. podsumowuje: Cud przemiany wody w wino nie oznacza tylko fizycznej troski o biesiadników. Jezus przynosi nowy czas, czas radości, obfitości Bożej łaski i przyjaźni z Nim. Widzimy symbol uczty, na którą Bóg zaprasza swój lud i w czasie której troszczy się o niego. Jezus troszczy się o każdego z nas, a cud w Kanie jest symbolem nowości działania Boga, czasów mesjańskich. 2. Bóstwo Jezusa czytanie i analiza tekstów biblijnych, praca w grupach K. dzieli klasę na grupy, każdej rozdaje egzemplarz Pisma Świętego oraz sigla biblijne na kartkach (teczka pomocy). Zadaniem grup jest przeczytać tekst i powiedzieć pozostałym, w czym przejawia się bóstwo Jezusa. K. mówi: Jezus w Kanie przez cud przemiany wody w wino rozpoczyna czasy mesjańskie. Ukazuje swoją władzę, misję, tożsamość i królowanie. Na podstawie 98

99 fragmentów z Ewangelii Marka odkryjemy, jak publiczna działalność Jezusa zadziwiała ludzi, a z drugiej strony pokazywała Jego boskość i moc. Grupa 1 Uzdrowienie paralityka (Mk 2,1-12) ð Jezus ma moc uzdrawiania oraz władzę odpuszczania grzechów. Taką władzę ma tylko Bóg. Grupa 2 Uciszenie burzy na jeziorze (Mk 4,35-41) ð Jezus ma władzę nad stworzonym światem. Grupa 3 Jezus chodzący po jeziorze (Mk 6,45-52) ð Jezus panuje nad prawami przyrody. Grupa 4 Uzdrowienie opętanego (Mk 1,23-26) ð Jezus ma władzę nad duchami nieczystymi. Grupa 5 Uzdrowienie opętanego (Mk 5,6-7) ð Jezus wyrzuca złe duchy. K. uzupełnia: Uciszenie burzy przez Jezusa to również znak panowania nad złem. Wzburzone wody jeziora, szalejący żywioł są symbolem tego, co sprzeciwia się życiu. Jezus zwraca się do wiatru jak do osoby, którą utożsamiamy z szatanem, słowami: Ucisz się. Jezus, idąc po wodzie, pokazuje swoją władzę nad prawami przyrody. W księdze Hioba jest mowa, że tylko Bóg chodzi po wodzie (Hi 9,8). Widzimy Jezusa, który przechodzi przed apostołami jak Bóg przed Mojżeszem (Wj 33,18-23). Złe duchy rozpoznają w Jezusie Mesjasza i Pana, posłanego przez Boga i muszą poddać się Jego władzy. Nazywają Jezusa Synem Boga Najwyższego lub Świętym Boga. Są to tytuły mesjańskie. W Starym Testamencie są one określeniem przyszłego Mesjasza. Jezus dał Kościołowi władzę wyrzucania złych duchów, czyli egzorcyzmów. Także dziś biskupi i księża wyznaczeni przez biskupów modlą się w imię Jezusa i wyrzucają złe duchy z ludzi, którzy zostali zniewoleni lub opętani. Jezus działa cuda i znaki. Nie są one celem samym w sobie, ale przede wszystkim mają prowadzić do tego, by ludzie mogli odkryć w Jezusie Boga. On się objawił, my teraz Go poznajemy i odkrywamy. III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Powierzam Jezusowi trudności mojego życia rozmowa kierowana, redagowanie modlitwy, praca w grupach K. pyta: Jakie wydarzenia był przełomowe w waszym życiu? Które z nich można porównać do wesela w Kanie? 99

100 Z jakimi problemami spotykacie się w najważniejszych chwilach swego życia? K. lub chętna osoba tworzy zapis na tablicy. Przykładowe odpowiedzi: Codzienne życie, nauka, wybór studiów, pierwsza miłość i pierwsze rozstania, trudności w szkole, problemy w domu itd. Dlaczego warto zaprosić Jezusa na wesele własnego życia? Co może być symbolicznym winem w waszym życiu? Wino, które dzięki Jezusowi pojawiło się na weselu w Kanie Galilejskiej, to symbol radości, ukojenia cierpienia, dobrobytu, wolności oraz przyjaźni z ludźmi i Bogiem. Tego wszystkiego możemy doświadczyć dzięki bliskości z Jezusem. On chce być obecny w przełomowych chwilach naszego życia i w codzienności. Uczniowie w tych samych grupach co wcześniej wybierają jedną z przełomowych chwil życia młodego człowieka i przez 3 4 minuty układają modlitwę prośby do Jezusa. Zostaną one wykorzystane w następnym etapie lekcji. 2. Zapraszam Jezusa do mojej codzienności refleksja, śpiew, modlitwa indywidualna K. mówi: Patrząc na zapis na tablicy, pomyślcie, które z problemów są waszym udziałem. Być może są też takie, których tutaj nie ma, a borykacie się z nimi w waszej codzienności. Niskie poczucie własnej wartości, brak wiary w swoje siły, uzależnienia Za chwilę usłyszycie piosenkę, która pomoże wam oddać Jezusowi to wszystko, co jest w waszych sercach, całe swoje życie. Od każdego z nas zależy, czy pozwolimy Jezusowi być Panem naszego życia. K. włącza nagranie piosenki Jedyny Pan, prawdziwy Bóg (dostępne w Internecie) lub uczniowie śpiewają samodzielnie (tekst w podręczniku lub na slajdzie teczka pomocy): Jedyny Pan, prawdziwy Bóg. a d7 G C Wszystko, co mam, oddaję Mu. On Jedynym Panem jest. Szema Izrael. /2x F G Po chwili ciszy (1 minuta) przedstawiciele grup czytają głośno ułożone w grupach modlitwy. 3. Podsumowanie tekst z lukami K. rozdaje uczniom tekst z lukami, który uzupełniają indywidualnie. Po 2 minutach chętne osoby czytają swoje uzupełnienia, a pozostali sprawdzają ich poprawność. Cud jest to nadzwyczajne wydarzenie o charakterze religijnym, przez które Bóg kieruje do ludzi znak. Jednym z pierwszych znaków Jezusa jest cud w Kanie Galilejskiej, gdzie przemienił wodę w wino symbol czasów mesjańskich. Jezus ma władzę uzdrawiania i odpuszczania grzechów. Jest Panem świata: w uciszeniu burzy na jeziorze ukazuje władzę nad stworzonym światem; chodząc po jeziorze, panuje nad prawami przyrody; uzdrawiając opętanego, wyrzuca złe duchy. Jezus przychodzi także, aby zostać Panem mojego/naszego życia. 100

101 4. Zapis do zeszytu Uczniowie wklejają tekst z lukami z podsumowania lub wpisują wypracowane w grupach wyjaśnienia celów czynienia cudów przez Jezusa. Mogą również przepisać efekty pracy nad symboliką wina oraz zredagowane w grupach modlitwy. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Biblia dla każdego. Tekst komentarz ilustracje. Nowy Testament, t. 1, red. W. Chrostowski, J. Nowak, H. Witczyk, Kielce 2007, s J. Kudasiewicz, Cud, w: Nowy słownik teologii biblijnej, red. H. Witczyk, Kielce Lublin 2017, s

102 13. Rozważać tajemnice królestwa niebieskiego Cele katechetyczne Ukazanie Jezusowego zaproszenia do zdobywania królestwa Bożego. Motywowanie do współpracy z Bogiem w drodze do nieba. Treści Jezus naucza w przypowieściach o królestwie Bożym. Drogi do zdobywania Bożego królestwa. Tekst biblijny: Mt 13, Wymagania Uczeń: wyjaśnia, dlaczego Jezus naucza o królestwie Bożym w przypowieściach, interpretuje przypowieść o siewcy (A.5.2), charakteryzuje postawę siewcy z przypowieści, uzasadnia, że Bóg przygotował różne drogi do nieba dla poszczególnych osób, które realizują je w różnym czasie, uzasadnia, że by osiągnąć niebo, należy współpracować z Bożą łaską, podaje przykłady z własnego życia, w których słuchał Bożego słowa. Postawy Uczeń: współpracuje z łaską Bożą w dążeniu do dobra. Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, kalambury (praca plastyczna, wypowiedź ustna), pytania do tekstu, metoda pustego krzesła, metaplan, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, tekst przypowieści o siewcy na kartkach dla grup, karty pracy Być żyzną glebą w królestwie Jezusa dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam zrozumienia tajemnic Bożego królestwa 1. Modlitwa Ojcze nasz. 2. Czym jest przypowieść rozmowa kierowana. 3. Jezus nauczał w przypowieściach kalambury (praca plastyczna, wypowiedź ustna), praca w grupach. 102

103 II. #Zdobywam przekonanie o potrzebie współpracy z Bogiem w dążeniu do dobra 1. Jezus opowiada przypowieść o siewcy czytanie tekstu Mt 13, (podręcznik lub kartki teczka pomocy), pytania do tekstu, praca w grupach. 2. Interpretacja przypowieści o siewcy metoda pustego krzesła. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Kiedy możliwy jest plon stokrotny? rozmowa kierowana. 2. Być żyzną glebą metaplan (karty pracy Być żyzną glebą w królestwie Jezusa teczka pomocy), praca w grupach. 3. Modlitwa Dzięki Ci, Boże, za światło. Praca domowa (podręcznik). I. SZUKAM TEGO, CO WAŻNE KONSPEKT 1. Modlitwa K. wita uczniów i zaprasza do wspólnej modlitwy: Ojcze nasz. 2. Czym jest przypowieść rozmowa kierowana K. pyta uczniów: Jakie znacie przypowieści Jezusa? Co to jest przypowieść? Na czym polega jej uniwersalność? K. podsumowuje i w razie potrzeby uzupełnia: Według słownika terminów literackich przypowieść, nazywana też parabolą, to utwór narracyjny należący do literatury moralistycznej, w którym fabuła służy przedstawieniu pewnych prawd moralnych lub filozoficznych. Oprócz znaczenia dosłownego ma ona znaczenie alegoryczne lub symboliczne. Elementy paraboliczne można znaleźć w utworach utrzymanych w stylu biblijnym, np. w Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza. Cechy paraboli mają niektóre powieści XX w., np. Proces F. Kafki, Dżuma A. Camusa, Stary człowiek i morze E. Hemingway a. Parabole są utworami uniwersalnymi, ponieważ są ponadczasowe i wyjaśniają prawdy ogólne, uniwersalne. Przypowieści, w których nauczał Jezus, w sposób metaforyczny przekazują nam prawdy duchowe. Przez postaci i wydarzenia wzięte z codziennego życia Jezus ukazuje, jaki jest Bóg oraz jaka relacja powinna łączyć ludzi i Boga. Zadaniem wielu przypowieści było przybliżenie tajemnic Bożego królestwa. 103

104 3. Jezus nauczał w przypowieściach kalambury (praca plastyczna, wypowiedź ustna), praca w grupach K. dzieli klasę na 5- lub 6-osobowe grupy i przydziela każdej jedną przypowieść. Zadaniem grup jest przedstawić jej przesłanie za pomocą innego sposobu (uczniowie mogą go sami wybrać): ð drama przedstawienie przypowieści za pomocą gestów ciała i mimiki, ð rysunek przedstawienie przypowieści graficznie, ð streszczenie przedstawienie przypowieści w ciągu 30 sekund za pomocą słów. Przykładowe przypowieści: ð Przypowieść o talentach. ð Przypowieść o miłosiernym samarytaninie. ð Przypowieść o domu na skale. ð Przypowieść o faryzeuszu i celniku. ð Przypowieść o ziarnku gorczycy. K. podsumowuje: Nauczając w przypowieściach, Jezus mógł dotrzeć do większego grona słuchaczy. Również do tych, którzy inaczej by Go nie zrozumieli. Większość ludzi współczesnych Jezusowi nie zdawała sobie sprawy z tego, z kim rozmawia. Widzieli Go i słuchali, ale nie rozpoznawali w Nim Boga. Chrystus zapraszał ich i zaprasza nas do otwarcia się na tajemnicę wiary. Dziś nie mamy przywileju oglądania i słuchania Jezusa, tak jak ludzie Mu współcześni, ale dzięki wierze otrzymujemy łaskę obcowania z Jego tajemnicą i królestwem. (por.: Jan Paweł II, Komentarz do Ewangelii) K. poleca zapisać temat: Rozważać tajemnice królestwa niebieskiego. II. ROZWAŻAM I ZDOBYWAM 1. Jezus opowiada przypowieść o siewcy czytanie tekstu, pytania do tekstu, praca w grupach Uczniowie nadal pracują w grupach. K. poleca, by każda grupa w ciągu dziesięciu minut: P przeczytała tekst przypowieści (Mt 13, ) z podręcznika lub kartek teczka pomocy), P postawiła pytania do tekstu i dała na nie odpowiedzi. 2. Interpretacja przypowieści o siewcy metoda pustego krzesła K. stawia przed tablicą puste krzesło, na którym będzie siedzieć jeden z słuchaczy Jezusa. Uczniowie mają zadawać pytania. Osoba, która zna odpowiedź, podchodzi do krzesła, siada na nim, wcielając się w rolę, i odpowiada. Jeśli inny uczeń uważa, że odpowiedź jest inna, również może usiąść na krześle i dać swoją odpowiedź. Jeśli nie pojawiły się istotne pytania, powinien je zadać K. W razie potrzeby może 104

105 on też usiąść na pustym krześle i udzielić odpowiedzi. Należy uwzględnić następujące treści: ð Siewcą w przypowieści jest Bóg. ð Rozsiewane ziarno to słowo Boże. ð Rodzaje gleby symbolizują różne postawy człowieka wobec słowa Bożego. ð Droga ludzie, którzy słyszą słowo, ale zaraz porywa je szatan, ð Grunt skalisty to ci, którzy entuzjastycznie reagują na dobrą nowinę, ale zapominają o niej, gdy przestaje być dla nich wygodna. Brak im cierpliwości i wytrwałości. ð Ciernie mogą być metaforą pokus. Są to ludzie, którzy słuchają słowa Bożego i chcieliby żyć według niego, ale łatwo ulegają zachciankom. Skupiają się na dobrach doczesnych i przyjemnościach, które oddalają ich od Boga. ð Żyzna ziemia to ludzie, którzy słuchają słowa Bożego, przyjmują je i wydają plony. Siewca nie wybiera ziemi do zasiewu i nie zastanawia się, czy warto siać. Patrząc po ludzku, marnuje ziarno. Ale Bóg nie mierzy ludzką miarą. Nie zadaje pytań, czy to się opłaci. W przypowieści należy zwrócić uwagę na hojność Boga, ale też zależność między otwarciem się na przyjęcie słowa, a jego owocami. Jezus jest hojnym Siewcą. Jego słowo ma moc przemiany ludzkich serc i umysłów. (oprac. na podst.: K. Biel, S. Biel, Odkryty skarb ) III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Kiedy możliwy jest plon stokrotny? rozmowa kierowana K. stawia pytania: Dlaczego siewca z przypowieści był tak hojny w rozsiewaniu ziarna (rozrzutny)? Dlaczego Bóg przygotował dla ludzi różne drogi do nieba? Z którą glebą możecie się utożsamić w obecnej chwili? Jaki plon możecie wydać z usłyszanego Bożego słowa? K. podsumowuje: Bóg przygotował dla każdego człowieka inną drogę. Różna gleba, na którą pada ziarno, to także różne etapy naszego życia duchowego. Cały czas dorastamy do tego, by Pan Bóg wszedł w nasze życie i działał: ð każdy z nas ma inne możliwości, ð wydajemy plony na różnym poziomie 100%, 60%, 30%, każdy według swoich możliwości, ð ważne jest nasze zaangażowanie i otwarcie serca na słowo Boże aby osiągnąć niebo, należy współpracować z Bożą łaską. 2. Być żyzną glebą metaplan, praca w grupach Uczniowie pracują w tych samych grupach co wcześniej. K. rozdaje wszystkim uczniom karty pracy Być żyzną glebą w królestwie Jezusa (teczka pomocy). 105

106 Jakim jestem rodzajem gleby na obecnym etapie życia? Co mogę zrobić, by wydać plon stokrotny? Być żyzną glebą w królestwie Jezusa Co przeszkadza mi we wzroście w wierze? Co będzie plonem mojego życia według słowa Bożego? Chętni uczniowie czytają swoje teksty, a na koniec K. może postawić pytania do refleksji: Co możesz zrobić, by słuchanie słów Jezusa było dla ciebie najważniejsze? Jak możesz współpracować z Bożą łaską na tym etapie swojego życia? Dlaczego warto rozwijać w sobie ziarno Bożego słowa? Jezus nazwał szczęśliwymi tych, którzy mieli możliwość słuchania Jego słów i patrzenia, gdy dokonywał cudów. Każdy z nas ma taką szansę spotkania Jezusa i słuchania Go. 3. Modlitwa Spotkanie można zakończyć modlitwą Dzięki Ci, Boże, za światło. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie wklejają uzupełnioną kartę pracy Być żyzną glebą w królestwie Jezusa oraz wpisują notatkę: Bóg przygotował dla każdego człowieka inną drogę życia. Różna gleba, na którą pada ziarno, to także różne etapy naszego życia duchowego. Dorastamy do tego, by Pan Bóg wszedł w nasze życie i działał. Mamy też różne poziomy wydawania plonów: 100%, 60%, 30%, każdy wydaje owoce według swoich możliwości. Ważne jest, byśmy otworzyli serce na słowo Boże. Aby osiągnąć niebo, należy współpracować z Bożą łaską. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura K. Biel, S. Biel, Odkryty skarb. Medytacje biblijne, < ksiazki/odkryty-skarb-medytacje-biblijne,141237>, dostęp: Jan Paweł II, Komentarz do Ewangelii, Kraków 2011, s

107 14. Mieć wiarę jak ziarnko gorczycy Cele katechetyczne Ukazanie wiary prowadzącej do głębokiego zaufania Bogu. Motywowanie do troski o rozwój cnoty wiary. Treści Cnoty boskie: wiara (C.6). Wzory posłuszeństwa przykłady świętych (C.1). Tekst biblijny: Łk 17,5-10. Wymagania Uczeń: wyjaśnia, czym są cnoty (boskie), i wymienia je (C.6.1), wyjaśnia, dlaczego cnoty nazywamy teologalnymi, interpretuje tekst biblijny: Łk 17,5-10, omawia symbolikę ziarna gorczycy i drzewa morwowego, wyjaśnia, na czym polega siła wiary w Boga, wyjaśnia wyrażenie, że wiara czyni cuda, uzasadnia, że zadaniem człowieka jest realizować plan, który Bóg przygotował na jego życie, wymienia sytuacje, w których Pan Bóg czuwa nad człowiekiem. Postawy Uczeń: prowadzi życie według cnót: wiara (C.6.b), jest wdzięczny Bogu za to, co osiągnął w swoim życiu. Metody, techniki i formy: burza mózgów, rozmowa kierowana, praca z tekstem, czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego, projekcja filmu, opowiadanie, niedokończone zdania, projekt opaski na rękę, mapa mentalna, praca w parach, praca w grupach. Środki dydaktyczne: teksty na temat roślin w Biblii do pracy w parach, slajd (tekst biblijny), karty pracy Ziarnko gorczycy i sługa nieużyteczny dla grup, fragment filmu Zamach na Jana Pawła II (Internet), slajd (wypowiedzi znanych osób o wierze), paski papieru szerokości 1 2 cm dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam zrozumienia, na czym polega siła wiary w Boga 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz. 2. Cnota teologalna burza mózgów, rozmowa kierowana. 107

108 3. Symbole biblijne praca z tekstem (Rośliny w Biblii teczka pomocy), praca w parach. II. #Zdobywam przekonanie, że wiara czyni cuda 1. Wiara jak ziarnko gorczycy czytanie fragmentu Łk 17,5-10 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), interpretacja tekstu biblijnego (karta pracy Ziarnko gorczycy i sługa nieużyteczny teczka pomocy), praca w grupach. 2. Wiara to zaufanie, że Bóg wie lepiej projekcja fragmentu filmu Zamach na Jana Pawła II (Internet) lub opowiadanie. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Wiara dotyka każdej sfery życia niedokończone zdania Wiara jest jak, ponieważ, rozmowa kierowana, analiza wypowiedzi znanych osób na temat wiary (slajd teczka pomocy). 2. Szukam drogi zaufania Bogu projekt opaski na rękę (paski papieru szerokości 1 2 cm teczka pomocy), praca w parach. 3. Modlitwa: Akt wiary. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. robi wprowadzenie: Zaprośmy Ducha Świętego, aby nas oświecał i pomagał zrozumieć, czym jest doświadczenie wiary. K. wraz z uczniami odmawia modlitwę Duchu Święty, który oświecasz. 2. Cnota teologalna burza mózgów, rozmowa kierowana K. pisze na tablicy Cnoty boskie i prosi uczniów o dopisanie wokół, z czym się im one kojarzą. Następnie K. zbiera wszystkie propozycje i wyjaśnia, czym jest cnota wg KKK. Cnoty ludzkie są trwałymi postawami, stałymi dyspozycjami, habitualnymi zaletami umysłu i woli, które regulują nasze czyny, porządkują nasze uczucia i kierują naszym postępowaniem zgodnie z rozumem i wiarą. Zapewniają one łatwość, pewność i radość w prowadzeniu życia moralnie dobrego. Człowiek cnotliwy to ten, który dobrowolnie czyni dobro. Cnoty moralne zdobywa się wysiłkami człowieka. (KKK 1804) Cnotami teologalnymi (boskimi) są wiara, nadzieja i miłość. Nazywają się boskimi, ponieważ w Bogu mają swoje źródło, odnoszą się bezpośrednio do Boga i dla nas, ludzi, są drogą, którą bezpośrednio osiągamy Boga. (Youcat, p. 305) Cnoty teologalne mają charakter nadprzyrodzony, czyli pochodzą z daru łaski Bożej, przyjętej przez osobę wierzącą. Dotyczą uczestnictwa w życiu Boga. Cnót 108

109 tych człowiek nie jest w stanie otrzymać w wyniku dziedziczenia, wychowania czy też swojego działania, ale zakładają one współpracę z Bogiem ze strony człowieka. Człowiek razem z łaską Bożą może je rozwijać i przekształcać, aby otrzymać życie w pełni (J 10,10). K. pyta: Jakie są cnoty teologalne? Dziś podejmiemy się wyjaśnienia jednej z cnót teologalnych wiary. Poszukamy jej symboli w Piśmie Świętym. 3. Symbole biblijne praca z tekstem, praca w parach K. rozdaje teksty do pracy w parach na temat roślin w Biblii (teczka pomocy) i mówi: Otrzymacie teksty o dwóch roślinach. Pracując w parach, odkryjcie ich znaczenie, które będzie nam potrzebne przy lekturze Pisma Świętego. Rośliny wspomniane w Biblii często pełnią rolę symbolu, pomagają w objaśnieniu teologicznej lub moralnej treści. Badacze Pisma Świętego wyłonili z tekstów biblijnych ponad 100 nazw roślin występujących w różnych kontekstach. Zwykle są to tylko pojedyncze gatunki roślin, np. oliwka, kminek, ale czasem też określenia zbiorowe, np. osty, ciernie, kwiaty. Morwa (łac. morus nigra). Daje niewielkie, jadalne owoce, które kształtem zbliżone są do malin. Drzewo morwy może osiągnąć wysokość do 15 metrów, ma ponadto długie i mocne korzenie. Jest symbolem słabości i grzechów, które pokonać może mocna wiara. Gorczyca (łac. brassica nigra). Żółto kwitnąca roślina zielna, ma małe nasiona o średnicy 1 mm, z których wyrasta roślina wielkości 1,5 m. Jest o niej mowa tylko 5 razy i to tylko w Nowym Testamencie. W przypowieściach Chrystusa gorczyca jest symbolem wiary i królestwa Bożego. Metafora rozwijającego się małego ziarenka w okazałą roślinę ukazuje rozwój Kościoła, który początkowo stanowiła tylko mała grupka ludzi. K. prowadzi rozmowę: Jaką rolę pełnią w Biblii przywoływane rośliny? O jakich dwóch roślinach czytaliście? Jakie inne rośliny pamiętacie jeszcze z opowiadań biblijnych? Jakie są cechy morwy? Jakie są cechy ziarenka gorczycy? Gorczyca jest symbolem wiary, która ma niewyobrażalną moc, czego przykładem jest obraz wyrwanej z korzeniami morwy. II. Rozważam i zdobywam 1. Wiara jak ziarnko gorczycy czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego, praca w grupach Uczniowie szukają w podręczniku tekstu Łk 17,5-10 lub K. wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy). 109

110 Przeczytamy fragment z Ewangelii wg św. Łukasza na temat wiary. To tekst pełen symboli i znaków. Zwróćcie uwagę, jakie może być ich duchowe znaczenie. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. zbiera wypowiedzi uczniów. Pokazuje, jak ważna jest wiara oraz jak wielką moc ma autentyczna wiara człowieka. K. pyta: Jakie symbole pojawiły się w tekście? Jakie może być ich znaczenie? Pary, w których pracowali uczniowie, łączą się w grupy. Każda z nich otrzymuje kartę pracy Ziarnko gorczycy i sługa nieużyteczny (teczka pomocy), w których uzupełniają znaczenie symboli zawartych w tekście biblijnym. Po ok. 4 minutach K. pyta: Jakie jest przesłanie tekstu biblijnego? Czego Jezus chce nas nauczyć w tej perykopie? Na czym polega siła wiary? Symbol biblijny ziarno gorczycy morwa korzenie wyrwać się przesadzić w morze sługa nieużyteczny Znaczenie symbolu wiara obraz słabości, grzechów skłonność do grzechu nawrócić się pozbyć się raz na zawsze pokora Człowiek, który szczerze wierzy w Boga, wierzy też Bogu. Jego zadaniem jest realizować pomysł, który Bóg przygotował na jego życie. Jezus porównuje rozwój naszej wiary do rozwoju ziarnka gorczycy, z którego wyrasta duża roślina, a nawet drzewo. Również wiara może się rozwijać tak bardzo, że teraz nie jesteśmy w stanie sobie tego wyobrazić. Maleńki zalążek naszej wiary może prowadzić do wielkiej bliskości z Bogiem, wspaniałych dobrych czynów, a w końcu do radości nieba. To cel życia według cnoty wiary Bożego daru, który nas do Niego upodabnia. Jezus, mówiąc o słudze nieużytecznym, przypomina, że wszystko jest darem Boga, dlatego nie możemy przypisywać sobie niczego z rzeczy, które osiągnęliśmy. Każdy nasz sukces to dzieło współpracy z Bogiem. Pan Bóg ma pomysł na nasze życie, a my mamy go zrealizować jak słudzy z przypowieści. 3. Wiara to zaufanie, że Bóg wie lepiej projekcja filmu, opowiadanie K. mówi: Wiara i Boża logika przekraczają naszą zdolność pojmowania. Przykładem może być zamach na św. Jana Pawła II, który miał miejsce 13 maja 1981 roku. Tak wiele rzeczy złożyło się na to, że papież przeżył: zacięcie się pistoletu zamachowca, tor pocisku, czas przejazdu do kliniki, dostępność chirurgów Jako doświadczenie cudu i Bożej opieki K. może przedstawić cudowne ocalenie Jana Pawła II po zamachu 13 maja Może wykorzystać fragment filmu Za- 110

111 mach na Jana Pawła II (od 0:00 do 2:50) ze strony < watch?v=6whcfzzcrr8> (dostęp: ). Po skończonej prezentacji filmu K. dodaje: W dniu, w którym na placu św. Piotra rozległy się strzały, przypadała rocznica objawień w Fatimie. Jan Paweł II powinien nie przeżyć zamachu. Mówią to wszyscy: kryminolodzy, lekarze, a nawet sam zamachowiec. A jednak miało miejsce coś, co bez wątpienia jest cudem. Papież, choć po ludzku bezbronny w tym starciu, nie był sam. Po zamachu powiedział do Maryi: Byłaś mi Matką zawsze, a w sposób szczególny 13 maja 1981 r., kiedy czułem przy sobie Twoją opiekuńczą obecność. Pozostaje pytanie, dlaczego Bóg chciał, by Maryja ocaliła życie papieża. Do czego był potrzebny? W planach Bożej opatrzności nie ma przypadków mówił po zamachu Jan Paweł II. W mrocznych cieniach zamachu kryły się wielkie plany Boga. Dokładnie rok po zamachu, 13 maja 1982 roku, Jan Paweł II przybył do Fatimy podziękować Matce Bożej za ocalenie: Tak więc przybywam tu dzisiaj, gdyż dokładnie tego samego właśnie dnia ubiegłego roku, na placu św. Piotra w Rzymie, podjęto próbę zamachu na życie papieża, co w tajemniczy sposób zbiegło się z rocznicą pierwszego objawienia w Fatimie. Papież złożył Matce Bożej w darze kulę, którą wystrzelił zamachowiec. Została ona umieszczona w koronie, która zdobi głowę figury Maryi. (oprac. na podst.: Fatima w życiu Jana Pawła II, sekretariatfatimski.pl) Uratowanie życia św. Jana Pawła podczas zamachu jest przykładem Bożej opieki. Pan Bóg miał inne plany niż zamachowiec. III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Wiara dotyka każdej sfery życia niedokończone zdania, analiza tekstów, rozmowa kierowana K. prosi uczniów, by pracując w grupach jak wcześniej, napisali hasło wyjaśniające, czym jest wiara. Mogą to zrobić na zasadzie uzupełnienia zdania: ð Wiara jest jak, ponieważ ð Wierzyć to, ponieważ ð Wierzę, ponieważ Po prezentacji haseł K. wyświetla na slajdzie kilka wypowiedzi znanych osób o wierze, (teczka pomocy) i prosi, by porównali je z ułożonymi hasłami. Wierzyć w Boga oznacza widzieć, że nie mamy do czynienia tylko z tym światem. Wierzyć w Boga oznacza widzieć, że życie ma sens. Ludwig Wittgenstein Wiara jest w swej istocie przyjęciem prawdy, której nasz umysł nie może ogarnąć; po prostu trzeba o niej świadczyć. św. John Henry Newman Wiara oznacza: przez całe życie znosić niepojmowalność Boga. Karl Rahner Nie wierzyłbym, gdyby nie uznał, że rozsądnie jest wierzyć. św. Tomasz z Akwinu 111

112 Wierzę, żeby zrozumieć. św. Anzelm z Canterbury To, w co wierzymy, jest ważne, ale jeszcze ważniejsze jest, komu wierzymy. Benedykt XVI (cyt. za: Youcat, s ) K. mówi: Pytanie, jak wierzyć w Boga, towarzyszyło ludziom od zawsze i nadal je sobie stawiamy w różnych momentach naszego życia. Każdy z nas może doświadczyć wiary i świadczyć o niej. K. pyta: W jakich sytuacjach wy lub znane wam osoby doświadczyliście Bożej opieki? Po czym możecie poznać, że Pan Bóg czuwa nad wami? Za jakie sytuacje z waszego życia chcecie okazać Bogu wdzięczność? Wiara to postawa zaufania, że Bóg wie lepiej niż my, czego potrzebujemy. Posłuszeństwo wobec Boga w realizacji naszych zadań pomoże nam to zrozumieć i cieszyć się owocami naszej wiary. 2. Szukam drogi zaufania Bogu projekt opaski na rękę, praca w parach K. mówi: Wasza wiara, maleńka jak ziarnko gorczycy, może czynić cuda także w waszym życiu. Wystarczy tylko zaufać Bogu. Przygotujcie projekt opaski na rękę, która wyraziłaby waszą wiarę i zaufanie Bogu. K. może rozdać uczniom paski papieru szerokości 1 2 cm (teczka pomocy), na których w parach zaprojektują napis (hasło) lub znak graficzny. Po 5 minutach uczniowie przedstawiają je na forum klasy. Najlepsze projekty wszyscy mogą przenieść do zeszytów. 3. Modlitwa K. odmawia wraz z uczniami Akt wiary. 4. Zapis do zeszytu mapa mentalna Uczniowie przepisują znaczenie symboli z tekstu biblijnego, dokończenie zdań ułożone w grupach oraz najlepsze projekty opaski na rękę. K. może również zaproponować utworzenie na tablicy mapy mentalnej zawierającej najważniejsze treści, którą uczniowie przerysowują w ramach notatki. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Biblia dla każdego. Nowy Testament. Tekst komentarz ilustracje, red. ks. H. Witczyk, t. I, Kielce Fatima w życiu Jana Pawła II, <sekretariatfatimski.pl/index.php?option= com_content&view=article&id=386:fatima-w-yciu-jana-pawaii&catid=6&itemid=354>, dostęp:

113 J. Kozłowski, A. Frycka, D. Szczyglewska, W. Buchwald, Rośliny w Piśmie Świętym, Panacea Nr 2 (19), IV VI 2007, s Przypowieści Jezusa. Scenariusze spotkań i katechez biblijnych, red. W. Pikor, Kielce Warto wykorzystać Film Zamach na Jana Pawła II, < dostęp:

114 15. Zdobywać samodzielność w wierze Cele katechetyczne Ukazanie wiary jako daru Boga dla człowieka. Kształtowanie postawy odpowiedzialności za rozwój daru wiary. Treści Wiara jako postawa (A.6). Wartość i sens dorosłości. Tekst biblijny: Mt 13, Wymagania Uczeń: interpretuje tekst biblijny Mt 13, , wyjaśnia, na czym polega odpowiedzialność za rozwój wiary, uzasadnia konieczność podejmowania samodzielnych decyzji dotyczących wiary, podaje przykłady osób, które troszczą się o rozwój wiary w swoim życiu i dają jej świadectwo, charakteryzuje własną drogę do samodzielności wiary (sakramenty i osoby), uzasadnia, że rozwój wiary pomaga w odkrywaniu sensu życia, podaje przykłady własnego zaangażowania w życie religijne. Postawy Uczeń: szuka wzorców wiary, podejmuje trud samowychowania, kierując się dobrem w znaczeniu chrześcijańskim (C.2.b), współpracuje z łaską Bożą w rozwoju wiary. Metody, techniki i formy: opowiadanie, dialog z tekstem biblijnym, rozmowa kierowana, analiza tekstu, przepis na rozwój wiary, modlitwa indywidualna, śpiew, kostka zdań niedokończonych, praca w parach, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd (tekst biblijny, tekst papieża Franciszka), Przepis na rozwój wiary dla grup, tekst (lub slajd) modlitwy zawierzenia się Jezusowi dla każdego ucznia, kostka zdań niedokończonych. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam, na czym polega odpowiedzialność za rozwój wiary 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz. 2. Dlaczego dawać świadectwo o Bogu? opowiadanie o nawróceniu André Frossarda (przewodnik). 114

115 II. #Zdobywam coraz większą samodzielność w wierze 1. Wiara rodzi się ze spotkania dialog z tekstem Mt 13, (podręcznik lub slajd teczka pomocy), praca w parach. 2. Radość bycia chrześcijaninem rozmowa kierowana, analiza tekstu papieża Franciszka (podręcznik lub slajd teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Od dzieciństwa do dorosłości wiary rozmowa kierowana. 2. Jesteśmy świadkami wiary przepis na rozwój wiary (karta pracy teczka pomocy), praca w grupach. 3. Zawierzenie się Jezusowi modlitwa indywidualna Aktem oddania życia Jezusowi (podręcznik lub slajd teczka pomocy), śpiew Panie, spójrz, stoję tu (podręcznik). 4. Ocena pracy na lekcji kostka zdań niedokończonych. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wprowadza w modlitwę na początek zajęć: Podczas katechezy będziemy rozwijali i pogłębiali temat wiary. Poprośmy Ducha Świętego, aby wspierał nas w tej nauce i prowadził, modlitwą Duchu Święty, który oświecasz. 2. Dlaczego dawać świadectwo o Bogu? opowiadanie K. przypomina postać André Frossarda, która powinna być znana uczniom z klasy I: André Frossard był znanym francuskim pisarzem i dziennikarzem. Publikował swoje felietony w dzienniku Le Figaro. Jego matka była protestantką, babcia żydówką, natomiast ojciec był ateistą. W domu nie było Boga, nigdy o Nim nie mówiono. Pewnego dnia czekał przed kościołem na swojego przyjaciela i zniecierpliwiony wszedł do środka. Widząc po raz pierwszy w życiu Najświętszy Sakrament, doznał nawrócenia. Wszedł do kościoła jako ateista, a wyszedł jako katolik. Tak opisał to niezwykłe przeżycie: Wtargnięcie Boga, gwałtowne, totalne, przynosi radość, która nie jest niczym innym, jak szczęściem uratowanego, szczęściem topielca wyciągniętego w ostatniej chwili z wody; między sytuacją topielca a moją jest jednak pewna różnica: z bagna, w którym byłem pogrążony, zresztą o tym nie wiedząc, zdaję sobie dopiero sprawę w momencie, gdy niewidzialna ręka unosi mnie ku zbawieniu i wtedy ogarnia mnie zdumienie, że mogłem w tym błocie tkwię w nim jeszcze do połowy ciała żyć i oddychać. Jednocześnie wiem, że stałem się członkiem nowej rodziny, którą jest Kościół ( ). Wyszedłem stamtąd po 115

116 dziesięciu minutach, tak bardzo zaskoczony tym, iż stałem się niespodziewanie katolikiem, jak byłbym zdumiony odkrywając, iż jestem żyrafą lub zebrą po wyjściu z ogrodu zoologicznego. André Frossard, wykorzystując swój talent pisarski, postanowił głosić to, czego doświadczył. Powiedział kiedyś: Jestem skazany na mówienie, jestem przynaglany z łagodnością, ale uporczywie potrzebą recytowania lekcji, jakiej Bóg mi udzielił w owym wstrząsającym spotkaniu, latem 1935 roku, w nieznanej kaplicy w centrum Paryża. Jego książki wywołują zawsze skrajne emocje. Od radości i entuzjazmu do gniewu i nienawiści. Kiedyś odpowiedział: Co mogę zrobić, skoro Bóg istnieje, skoro chrześcijaństwo jest prawdziwe, skoro jest życie pozagrobowe?. Frossard nie miał najmniejszych wątpliwości, że Bóg jest. On po prostu to wiedział. Stał się nadzwyczaj skutecznym głosicielem Jezusa. Zmarł 2 lutego 1995 r. w Wersalu. (oprac. na podst.: A. Śliwak, Wtargnięcie Boga ) K. podsumowuje przytoczoną historię: André Frossard nie mógł nie dzielić się swoim doświadczeniem. Uczucie szczęścia, które pojawiło się w nim po nawróceniu, sprawiało, że odczuwał wewnętrzną potrzebę opowiadania o tym, czego doświadczył w paryskiej kaplicy, a potem o tym, co znalazł w Kościele katolickim. Miał poczucie, że nie może zatrzymać tego dla siebie. Doświadczenie nawrócenia opisał w książce Bóg istnieje, spotkałem Go wydanej w 1969 r., po długim czasie, kiedy okrzepła jego młoda wiara. Dziś powiemy, jak zdobyć dojrzałość w wierze. Jak ją rozwijać i umacniać, by być w niej samodzielnym. K. poleca zapisać temat: Zdobywać samodzielność w wierze. II. Rozważam i zdobywam 1. Wiara rodzi się ze spotkania dialog z tekstem biblijnym, praca w parach Uczniowie szukają tekstu biblijnego (Mt 13, ) w podręcznikach lub K. wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy). Wcześniej K. mówi: Za chwilę przeczytamy fragment z Ewangelii. Po jego wysłuchaniu postarajcie się wypisać jak najwięcej pytań do tego tekstu. Możecie pracować w parach. Możliwe pytania uczniów: Komu dano poznać tajemnice królestwa Bożego? Dlaczego ludzie są szczęśliwi? Co takiego mogli zobaczyć i usłyszeć uczniowie? Czego nie mogli zobaczyć sprawiedliwi i prorocy? W kim rodzi się pragnienie słyszenie i widzenia? Dlaczego Bóg nie zawsze udziela tego, o co ktoś prosi? Słowa Jezusa niosą ze sobą niezwykłą głębię. Jezus nazywa szczęśliwymi tych, którzy mogą Go słuchać i oglądać Jego cuda. Szczęście widzących i słyszących 116

117 rodzi się z przebywania w obecności Jezusa, który zaprasza do królestwa niebieskiego. Ale jednocześnie Jezus mówi do uczniów: jesteście wybrani, by być świadkami tego, co widzicie i słyszycie. 2. Radość bycia chrześcijaninem rozmowa kierowana, analiza tekstu Uczniowie szukają w podręczniku słów papieża Franciszka lub K. wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy). Ich zadaniem jest odpowiedzieć na pytanie: Na czym polega radość bycia chrześcijaninem? Papież Franciszek tak mówił o radości chrześcijanina: Jest to taka radość, która pochodzi z bliskości Boga, z Jego obecności w naszym życiu. Odkąd Jezus wkroczył w historię, rodząc się w Betlejem, ludzkość otrzymała zalążek królestwa Bożego jako rolę, która przyjmuje ziarno, zapowiedź obfitego żniwa. Nie trzeba szukać gdzie indziej! Jezus przybył, aby przynieść radość wszystkim i na zawsze. Nie chodzi o radość jedynie wyczekiwaną czy dotyczącą raju, że niby tu na ziemi jesteśmy smutni, a w raju będziemy radośni. ( ) Nie o to chodzi, ale o radość realną i namacalną już teraz, bo sam Jezus jest naszą radością ( ). On jest żyjącym, jest Zmartwychwstałym, działając w nas i pośród nas, szczególnie poprzez słowo i sakramenty. (Franciszek, Na czym polega radość chrześcijanina?) Radość chrześcijanina wypływa z bliskości Boga, mówił papież Franciszek. Papież podkreśla, że radość ta rozpoczyna się już tu na ziemi. Wiara rodzi się ze spotkania z Jezusem, a w relacji z Nim jest rozwijania. III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Od dzieciństwa do dorosłości wiary rozmowa kierowana K. prowadzi rozmowę: My też jesteśmy zaproszeniu do udziału w królestwie niebieskim. Również nasza wiara może być przepełniona radością. Kto z was jest radosnym chrześcijaninem? Na czym polega wasza radość bycia chrześcijaninem? Przyjęcie którego z sakramentów sprawiło wam największą radość? W jaki sposób sakramenty pomagają osiągnąć samodzielność w wierze? Kto dla was jest wzorem człowieka wierzącego? Jakie osoby mogą wam pomóc osiągnięciu samodzielności w wierze? Co jeszcze prowadzi do dojrzałości wiary? K. podkreśla: Kolejne etapy naszego wzrostu w wierze wyznaczają przyjmowane sakramenty. O chrzest dziecka troszczą się rodzice. Do Komunii Świętej przystępujemy pierwszy raz już w sposób świadomy. Jeszcze większa świadomość powinna towarzyszyć każdemu podczas przyjmowania sakramentu bierzmowania, bo to sakrament dojrzałości chrześcijańskiej. Do pewnego momentu o waszą wiarę troszczyli się inni. Przyszedł jednak czas, by stawać się dojrzałym chrześcijani- 117

118 nem. Stajecie się pełnoletni i powinniście już samodzielnie podejmować decyzje dotyczące wiary i religii. 2. Jesteśmy świadkami wiary przepis na rozwój wiary, praca w grupach K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy, każdej daje kartę pracy Przepis na rozwój wiary (teczka pomocy) i mówi: Przygotujecie przepis na rozwój wiary dla współczesnego młodego człowieka. Zastanówcie się, co powinien robić, by rozwijać swoją wiarę. Jakie dalibyście mu składniki, jak powinien je wykorzystać i w jakiej dawce. Możecie skorzystać z treści poznanych dzisiaj. Przepis na rozwój wiary Składniki Dawkowanie / Sposób wykorzystania Przyjmowanie sakramentów Poznawanie wiary katolickiej Poszukiwanie duchowego przewodnika Poszukiwanie wspólnoty Udział we Mszy Świętej Czytanie Pisma Świętego Udział w katechezie Inne Końcowy efekt: Po 5 minutach przedstawiciele grup prezentują swoje przepisy na forum klasy. Najważniejsze wszyscy zapisują w zeszytach. K. podsumowuje: Tak naprawdę przygotowaliście przepis dla siebie samych. Bóg powołał każdego z nas. Mówi, jak kiedyś do uczniów: Wam dano poznać tajemnice królestwa ( ). Szczęśliwe oczy wasze, że widzą, i uszy wasze, że słyszą. Jesteśmy wybrani przez Boga, a jednocześnie posłani do dawania świadectwa. Warto się zastanowić: Na ile jesteśmy świadomi tego wybrania? Na ile odczuwamy radość wiary? Na ile dostrzegamy, że wiara pomaga odkryć sens i cel życia? Bóg oczekuje od nas samodzielnego podejmowania decyzji, które prowadzą do dojrzałej wiary i religijności. 3. Zawierzenie się Jezusowi modlitwa indywidualna, śpiew K. rozdaje uczniom tekst modlitwy lub czytają go z podręczników (K. może też wyświetlić go na slajdzie teczka pomocy), aby każdy mógł odmówić ją indywidualne. Jeśli otrzymają modlitwę na kartkach, mogą ją wkleić do zeszytu i wpisać pod nią datę oraz swój podpis. Modlitwę można zakończyć śpiewem piosenki Panie, spójrz, stoję tu (podręcznik). 118

119 Panie, spójrz, stoję tu i ręce wznoszę. Panie, o Twe przebaczenie proszę. Panie, przecież wiesz, że bardzo pragnę, Panie, chociaż kocham strasznie marnie. C e F G 4. Ocena pracy na lekcji kostka zdań niedokończonych K. przygotowuje kostkę ze zdaniami do dokończenia dla uczniów w ramach podsumowania. Można też wykorzystać do tego zwykłe sześcienne pudełko po jakimś produkcie. Propozycja zdań: ð Podczas katechezy trudność sprawiło mi ð Na dzisiejszej lekcji zaskoczyło mnie ð Po dzisiejszej lekcji wiem, że ð Na pochwałę zasługuje dziś ð Po dzisiejszej lekcji zapamiętam ð Na katechezie nie podobało mi się zachowanie 5. Zapis do zeszytu Uczniowie wpisują najlepsze propozycje Przepisu na rozwój wiary oraz wklejają tekst modlitwy zawierzenia Jezusowi. Mogą także zapisać notatkę: Jezus powiedział: Wam dano poznać tajemnice królestwa. Szczęśliwe oczy wasze, że widzą, i uszy wasze, że słyszą. 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Akt oddania życia Jezusowi, < -oddania-zycia-jezusowi>, dostęp: Biblia dla każdego. Nowy Testament. Tekst komentarz ilustracje, red. ks. H. Witczyk, t. I, Kielce 2007, s. 44. Franciszek, Na czym polega radość chrześcijanina?, cyt. za: < fronda.pl/a/na-czym-polega-radosc-chrzescijanina,45080.html>, dostęp: A. Śliwak, Wtargnięcie Boga André Frossard, < doc/ wtargniecie-boga-andre-frossard>, dostęp:

120 16. Dobrze czynić wszystkim ludziom Cele katechetyczne Ukazanie form prawa moralnego. Rozwijanie umiejętności oceniania czynów w świetle prawa objawionego. Motywowanie do kierowania się w życiu zasadami prawa moralnego. Treści Wyjątkowość i nowość chrześcijaństwa (F.2). Prawa naturalne i objawione (A.6). Tekst biblijny: Rz 12, Wymagania Uczeń: wymienia i definiuje formy prawa moralnego: naturalne, objawione, prawa cywilne i kościelne (A.26.2), interpretuje tekst biblijny Rz 12,17-21, wskazuje, że miłość chrześcijańska uczy, by odpowiadać dobrem za zło, uzasadnia, że zaangażowanie w relację z Jezusem wpływa na normy zachowania, charakteryzuje, na czym polega cywilizacja miłości, uzasadnia obowiązek dawania świadectwa przez uczniów Chrystusa (F.1.3), uzasadnia, że chrześcijanie mają stanowić prawa cywilne zgodne z prawem moralnym. Postawy Uczeń: respektuje w życiu prawo naturalne i kieruje się prawem objawionym (A.26.a), zachowuje tożsamość katolika (F.2.c). Metody, techniki i formy: praca z plakatem, tłumaczenie tekstu, czytanie Pisma Świętego, szukanie odpowiedzi w tekście, praca z tekstem, pytania do tekstu, analiza tekstu, plakat, praca w parach, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego (jeden na 2 osoby), slajd (plakat You did it to Me, fragment Tertio Millennio Adveniente 51, 52, słowa matki Teresy z Kalkuty), teksty nauczania Kościoła do pracy w grupach, materiały do tworzenia plakatów. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam zrozumienia, czym jest cywilizacja miłości 1. Modlitwa przykazanie miłości. 120

121 2. Odkrywam logikę Jezusa praca z plakatem You did it to Me (teczka pomocy), tłumaczenie tekstu. II. #Zdobywam pewność, że zasada odpowiadania dobrem na zło wynika z miłości chrześcijańskiej 1. Złem za zło nie odpłacajcie czytanie tekstu Rz 12,17-21 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), szukanie odpowiedzi w tekście (karta pracy Jak pokonać zło? teczka pomocy), praca w parach. 2. Źródła prawa praca z tekstem KKK 1952, 1965 oraz Youcat, p. 333 (teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Pokonać kryzys cywilizacji pytania do tekstu Tertio Miellenio Adveniente 52 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Budować cywilizację miłości analiza słów matki Teresy z Kalkuty (podręcznik lub slajd teczka pomocy), plakat, praca w grupach. 3. Modlitwa Ojcze nasz. Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. wprowadza w modlitwę na początek zajęć: Jedną z form modlitwy jest pacierz. Często jest niedoceniany, ale pomaga nam nawiązywać relację z Bogiem i przypominać sobie najważniejsze prawdy wiary. Pomódlmy się zatem przykazaniem miłości. 2. Odkrywam logikę Jezusa praca z plakatem, tłumaczenie tekstu K. wyświetla slajd z plakatem You did it to Me (teczka pomocy): Święta matka Teresa z Kalkuty uczyła kiedyś o Ewangelii Pięciu Palców. Zobaczycie plakat, który przedstawia zmodyfikowaną wersję jej propozycji. Możemy nazwać ją Ewangelią Pięciu Dłoni. Przetłumaczcie tekst z języka angielskiego na język polski i zastanówcie się, o co w tej Ewangelii chodzi. And the King will answer them, Truly, I say to you, as you did it to one of the least of these my brothers, you did it to Me. Mt 25,40 YOU ME DID IT TO 121

122 K. podsumowuje: Hasło plakatu można przetłumaczyć jako: Mnieście to uczynili. Matka Teresa mówiła o potrzebie miłości do każdego człowieka, a szczególnie ubogiego, w którym mamy dostrzegać Jezusa. Dziś zastanowimy się jeszcze, dlaczego mamy być dobrymi nie tylko dla naszych bliskich, ale i naszych nieprzyjaciół. Przeanalizujemy, z czego to wynika i na czym to wszystko się opiera. II. Rozważam i zdobywam 1. Złem za zło nie odpłacajcie czytanie Pisma Świętego, szukanie odpowiedzi w tekście, praca w parach Uczniowie szukają tekstu biblijnego (Rz 12,17-21) w podręczniku lub K. rozdaje uczniom egz. Pisma Świętego (albo wyświetla tekst na slajdzie teczka pomocy) oraz karty pracy Jak pokonać zło? (teczka pomocy). Chętna osoba czyta głośno tekst, a następnie uczniowie w parach szukają odpowiedzi na pytanie, jak pokonać zło. Odpowiedzi należy zapisywać na tablicy w kolumnie, tak by obok można było napisać uzasadnienie, dlaczego dobrem można pokonać zło. Jak pokonać zło? Propozycja św. Pawła Dlaczego dobrem można pokonać zło? nie odpłacać złem za zło dobrze czynić wszystkim żyć w zgodzie nie wymierzać samemu sprawiedliwości wobec innych pozostawić pomstę Bogu nakarmić głodnych nieprzyjaciół dać im pić, gdy są spragnieni nie dać się zwyciężyć złu zło zwyciężać dobrem K. prowadzi rozmowę: Dlaczego należy być dobrym wobec nieprzyjaciół? Dlaczego dobrem można pokonać zło? Uczniowie wpisują odpowiedź na pytanie w drugiej kolumnie tabeli. Po przeczytaniu propozycji K. podsumowuje: Święty Paweł przytacza słowa Starego Testamentu, które nawołują do czynienia dobra także wobec nieprzyjaciół. Pokazuje jednocześnie sposób realizacji Ewangelii Jezusa. Jezus oczekuje czegoś więcej. Znika prawo oko za oko, ząb za ząb. Nie ma już prawa odwetu, lecz prawo czynienia dobra nawet wobec tych, którzy nas skrzywdzili. Miłość nieprzyjaciół w takim ujęciu ma być cechą charakterystyczną dla ludzi Nowego Testamentu. 122

123 Zło pociąga zło i dochodzi do jego eskalacji. Chrześcijanin ma zdobywać świat nie mieczem, lecz dobrem. Czasem da się siłą zmusić kogoś do czynienia dobra, ale nie sprawia to, że ta osoba staje się dobra. Dobro przemienia serce człowieka, dlatego przez dobre uczynki przemieniamy świat. Zwyciężanie zła dobrem to jedna z zasad objawionego prawa moralnego. 2. Źródła prawa praca z tekstem, praca w grupach Pary łączą się w grupy, K. rozdaje im teksty nauczania Kościoła (teczka pomocy) i przedstawia zadanie do wykonania: Przeanalizujemy fragmenty z nauczania Kościoła, by poznać, czym jest prawo moralne i jakie są jego formy. Odpowiedzą nam one, według jakich zasad ma postępować chrześcijanin. Materiały do pracy w grupach: Prawo moralne wyraża się w różnych formach, ale wszystkie one są powiązane ze sobą: prawo wieczne, będące w Bogu źródłem wszelkich praw; prawo naturalne; prawo objawione obejmujące Stare Prawo i Nowe Prawo, czyli Prawo ewangeliczne; wreszcie prawa cywilne i kościelne. (KKK 1952) Jakie są formy prawa moralnego? Co jest podstawą ich stanowienia? Jeżeli ludzie wiedzą, że powinni czynić dobro, a zła unikać, z pewnością musi też w ich wnętrzu być wypisane, co jest dobre, a co złe. Istnieje zatem w pewnej mierze przyrodzone prawo moralne w człowieku, które każdy może gruntownie poznać przy pomocy swojego rozumu. Naturalne prawo moralne obowiązuje wszystkich. Mówi człowiekowi, jakie ma podstawowe prawa i obowiązki, i stanowi tym samym właściwą podstawę współżycia w rodzinie społeczeństwie i państwie. Ponieważ naturalne poznanie jest często zmącone przez grzech i ludzkie słabości, człowiek potrzebuje pomocy Boga i Jego objawienia, aby podążać właściwą drogą. (Youcat, p. 333) W jaki sposób można poznać prawo moralne? Co jest źródłem prawa moralnego? Dlaczego naturalne prawo moralne obowiązuje wszystkich? Nowe Prawo, czyli Prawo ewangeliczne, jest na ziemi dopełnieniem prawa Bożego, naturalnego i objawionego. Jest ono dziełem Chrystusa ( ). Jest ono także dziełem Ducha Świętego i przez Niego staje się wewnętrznym prawem miłości. (KKK 1965) Na czym polega Prawo ewangeliczne? K. podsumowuje pracę uczniów i podkreśla: Nas chrześcijan katolików do wypełniania prawa objawionego obliguje objawienie w Jezusie Chrystusie. Chrześcijanin, żyjąc nauką Jezusa, zachowuje Boże prawo i tworzy prawo ludzkie. 123

124 III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Pokonać kryzys cywilizacji pytania do tekstu Uczniowie szukają w podręczniku fragmentu Tertio Millennio Adveniente 51, 52 lub K. wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy) wraz z pytaniami. K. mówi: Wszyscy jesteśmy wezwani do drogi, którą wskazuje nam Jezus Chrystus. Ta droga w rzeczywistości ludzi XX i XXI wieku została przesłonięta kryzysem cywilizacji. Przypomnimy fragment listu apostolskiego papieża Jana Pawła II Tertio Millennio Adveniente z 1994 r., dotyczącego przygotowań do Wielkiego Jubileuszu Roku Zobaczymy, co zdaniem św. Jana Pawła II pomaga przeciwdziałać odrzuceniu biblijnej zasady złem za zło nie odpłacajcie. Działalność na rzecz sprawiedliwości i pokoju w świecie takim jak nasz, naznaczonym przez liczne konflikty i niedopuszczalne nierówności społeczne i ekonomiczne, jest kluczowym aspektem ( ). Pamiętając, że «Chrystus już w samym objawieniu tajemnicy Ojca i Jego miłości objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi i okazuje mu najwyższe jego powołanie», należy ( ) podjąć działania zwłaszcza w ( ) konfrontacji z sekularyzmem ( ). Wymaga to podjęcia szerokiej problematyki kryzysu cywilizacji, którego przejawy występują przede wszystkim na Zachodzie, technicznie bardziej rozwiniętym, ale wewnętrznie zubożonym na skutek zapomnienia o Bogu czy też zepchnięcia Go na ubocze. Na kryzys cywilizacji trzeba odpowiedzieć cywilizacją miłości, opartą na uniwersalnych wartościach pokoju, solidarności, sprawiedliwości i wolności, które znajdują pełne urzeczywistnienie w Chrystusie. (Jan Paweł II, Tertio Millennio Adveniente, 51, 52) Pytania do tekstu: Co, zdaniem św. Jana Pawła II, jest przyczyną kryzysu cywilizacji? Jakie przejawy kryzysu cywilizacji dostrzegacie współcześnie? W jaki sposób można pokonać kryzys cywilizacji? Na jakich wartościach ma być oparta cywilizacja miłości? Kto ma być w centrum cywilizacji miłości? 2. Budować cywilizację miłości analiza tekstu, plakat, praca w grupach Uczniowie ponownie pracują w grupach jak wcześniej. K. rozdaje każdej grupie tekst modlitwy matki Teresy z Kalkuty (podręcznik) lub wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy) i wyjaśnia: Przeczytajcie słowa matki Teresy z Kalkuty i porównajcie z przesłaniem tekstu biblijnego oraz słowami Jana Pawła II. Następnie zaprojektujcie plakat reklamujący cywilizację miłości. Możecie nadać mu tytuł, wpisać hasło, przygotować rysunek. Zwróćcie uwagę, do jakiej grupy osób będziecie kierować swój plakat. Po prezentacji plakatów K. pyta: Na co narażony jest człowiek pomagający innym? 124

125 Dlaczego mimo to warto pomagać? Dlaczego takie postawy nie są modne? Odpowiedzialność polega na tym, że nie rezygnujemy, gdy pojawi się problem lub odrzucenie, ale konsekwentnie pomagamy innym, nawet tym, którzy są naszymi wrogami. W ten sposób dobrem zwyciężamy zło. Żyjąc dla innych, budujemy cywilizację miłości. 3. Modlitwa Na zakończenie katechezy K. proponuje modlitwę Ojcze nasz. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują owoce pracy z tekstem biblijnym Jak pokonać zło?. Mogą też wypisać najlepsze tytuły i hasła plakatów oraz notatkę: Formy prawa moralnego objawiają się w prawie naturalnym, objawionym oraz w prawie cywilnym i kościelnym. Nas chrześcijan obowiązuje przede wszystkim prawo objawione. Jednym z jego elementów jest zasada zło dobrem zwyciężaj, zapisana w liście do Rzymian. Możemy ją realizować przez budowanie cywilizacji miłości, którą opisywał Jan Paweł II. W centrum tej cywilizacji jest Chrystus. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Jan Paweł II, Tertio Millennio Adveniente, < WP/jan_pawel_ii/listy/tertio.html>, dostęp: Ewangelia wg św. Mateusza 25,40 (w języku angielskim), English Standard Version, < dostęp: Modlitwa matki Teresy z Kalkuty, cyt za: W czwartą rocznicę śmierci matki Teresy z Kalkuty, < -smierci-matki-teresy-z>, dostęp:

126 17. Jak buduję swoją wieżę świętości? Cele katechetyczne Ukazanie cnót kardynalnych jako pomocy w dążeniu do świętości. Kształtowanie postawy konsekwentnego życia według cnót kardynalnych w dążeniu do świętości. Treści Cnoty kardynalne (C.6). Wzory posłuszeństwa przykłady świętych (C.1). Tekst biblijny: Rdz 11,1-9; Łk 14, Wymagania Uczeń: wyjaśnia, czym są cnoty kardynalne i wymienia je (C.6.1), interpretuje perykopę o budowie wieży Babel i przypowieść o budowie wieży, wyjaśnia, dlaczego pycha przeszkadza w dążeniu do świętości, wskazuje różnicę, kiedy życie według cnót prowadzi tylko do doskonałości, a kiedy także do świętości, wyjaśnia, że cnoty pomagają nam naśladować Jezusa we wzrastaniu do świętości, uzasadnia, dlaczego każdy człowiek powinien budować własną wieżę świętości, wskazuje, że każdy człowiek ma własną drogę do świętości, podaje przykłady świętych żyjących według cnót, uzasadnia, że wzorując się na przykładzie życia świętych, naśladujemy samego Jezusa. Postawy Uczeń: prowadzi życie według cnót (C.6.b), roztropnie planuje i rozwija swoją świętość. Metody, techniki i formy: śpiew, prezentacja filmu, rozmowa kierowana, czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego, praca z tekstem, porównywanie wydarzeń, pisanie listu, projektowanie wieży świętości, praca indywidualna, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego (po jednym dla każdej grupy), nagranie wywiadu z Eryką Kaczyńską Opowiem o moim życiu (Internet), fragment Mdr 8,5-7 na kartkach (slajd), teksty KKK z pytaniami do pracy w grupach, kartki z tekstem (slajd) Rdz 11,1-9 i Łk 14,28-30 i karty pracy Jak budować wieżę? dla grup, karty pracy Święty na każdy dzień dla każdego ucznia. 126

127 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów budowania własnej wieży świętości 1. Modlitwa piosenka Nie bój się, wpłyń na głębię (podręcznik). 2. Jak znosić trudy codzienności? prezentacja filmu z Eryką Kaczyńską pt. Opowiem o moim życiu (Internet), rozmowa kierowana. II. #Zdobywam pewność, że cnoty kardynalne są fundamentem życia chrześcijanina 1. Wartość cnót czytanie fragmentu Mdr 8,5-7 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), interpretacja tekstu biblijnego. 2. Cnoty kardynalne praca z tekstem KKK (podręcznik lub teczka pomocy), praca w grupach. 3. Roztropność przeciwko pysze czytanie tekstu Rdz 11,1-9 (egz. Pisma Świętego lub slajd teczka pomocy) oraz Łk 14,28-30, porównywanie wydarzeń. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Jak budować wieżę? pisanie listu (karty pracy teczka pomocy), praca w grupach. 2. Jak osiągnąć cel swojego życia? projektowanie wieży świętości (karty pracy Święty na każdy dzień teczka pomocy), praca indywidualna. 3. Modlitwa tekstem Mdr 8,5-7. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa śpiew K. prosi uczniów o odszukanie w podręczniku tekstu piosenki Nie bój się, wypłyń na głębię, którą następnie wszyscy śpiewają: Nie bój się, wypłyń na głębię. D A Jest przy tobie Chrystus. h G A Nie bój się, wypłyń na głębię. Jest przy tobie Chrystus. 2. Jak znosić trudy codzienności? prezentacja filmu, rozmowa kierowana K. mówi: Eryka Kaczyńska urodziła się 2012 r. w Warszawie. Przyszła na świat z wrodzoną wadą narządów ruchu. Pomimo swojej niepełnosprawności ma odwagę i radość życia. K. prezentuje uczniom film z Eryką Kaczyńską pt. Opowiem o moim życiu < (dostęp ). 127

128 K. po obejrzeniu wywiadu z Eryką Kaczyńską uczniowie dzielą się swoimi wrażeniami. Jak Eryka odnajduje się w swojej codzienności? Jakie cnoty realizuje w swoim życiu? Czego swoją postawą może nauczyć licealistę z II klasy? Z jakich wartości buduje swoje życie? Dziś powiemy o cnotach kardynalnych. Dziewczynka z filmu pokazuje nam, że życie według nich można rozpocząć od wczesnego dzieciństwa. Zadaniem chrześcijanina jest budować na nich swoje życie. K. prosi ucznia o zapisanie na tablicy tematu: Jak buduję swoją wieżę świętości? II. Rozważam i zdobywam 1. Wartość cnót czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego K. mówi: Obowiązkiem chrześcijanina jest żyć cnotliwie, czyli każdego dnia wybierać to, co dobre i słuszne. Katechizm Kościoła katolickiego stwierdza, że: Cnota jest habitualną i trwałą dyspozycją do czynienia dobra. Pozwala ona osobie nie tylko spełniać dobre czyny, ale także dawać z siebie to, co najlepsze (KKK 1803). Uczniowie szukają w podręczniku lub Piśmie Świętym fragmentu Mdr 8,5-7 (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Chętny uczeń czyta go głośno, a K. prowadzi jego interpretację. Co według autora Księgi Mądrości jest cenniejsze niż bogactwo? O jakich cnotach pisze biblijny autor? Co może znaczyć, że odwaga jest twórcza? Dlaczego według autora cnoty są tak ważne dla ludzi? Pojęcie cnót sięga starożytności. Były już znane w filozofii greckiej. W tradycji chrześcijańskiej mówimy o cnocie umiarkowania, roztropności, sprawiedliwości i męstwa. Dla chrześcijanina te cnoty, nazywane kardynalnymi, powinny stanowić podstawę, na której mogą opierać się inne. Osoba cnotliwa wszystkimi swoimi siłami zmysłowymi i duchowymi dąży do dobra, zabiega o nie i wybiera je w swoich konkretnych działaniach. (KKK 1803) 2. Cnoty kardynalne praca z tekstem, praca w grupach Uczniowie pracują w 4 grupach (lub wielokrotność 4). K. rozdaje każdej teksty KKK z pytaniami (teczka pomocy) lub szukają ich w podręczniku, i na ich podstawie wyjaśniają, czym są poszczególne cnoty kardynalne. Tekst 1 Roztropność jest cnotą, która uzdalnia rozum praktyczny do rozeznawania w każdej okoliczności naszego prawdziwego dobra i do wyboru właściwych środków do jego pełnienia. ( ). Roztropność jest «prawą zasadą działania» ( ). Nie należy jej mylić ani z nieśmiałością czy strachem, ani z dwulicowością czy udawaniem. (KKK 1806) Jaki cel działania stawia roztropność? Co i do czego uzdalnia cnota roztropności? 128

129 Podajcie przykład rezygnacji z podjęcia działania, która wynika z roztropności? Tekst 2 Sprawiedliwość jest cnotą moralną, która polega na stałej i trwałej woli oddawania Bogu i bliźniemu tego, co im się należy. Sprawiedliwość w stosunku do Boga nazywana jest «cnotą religijności». W stosunku do ludzi uzdalnia ona do poszanowania praw każdego i do wprowadzania w stosunkach ludzkich harmonii, która sprzyja bezstronności względem osób i dobra wspólnego. (KKK 1807) Na czym polega cnota sprawiedliwości wobec Boga i ludzi? Do czego uzdalnia cnota sprawiedliwości? Podajcie przykład działania, które wynika ze sprawiedliwości wobec Boga? Tekst 3 Męstwo ( ) daje wytrwałość w trudnościach i stałość w kontynuacji dobra. Umacnia postanowienie opierania się pokusom i przezwyciężania przeszkód w życiu moralnym. Cnota męstwa uzdalnia do przezwyciężania strachu, nawet strachu przed śmiercią, do stawienia czoła próbom i prześladowaniom. (KKK 1808) Na czym polega cnota męstwa? Do czego uzdalnia męstwo? Podajcie przykład działania, które wynika z cnoty męstwa? Tekst 4 Umiarkowanie jest cnotą moralną, która pozwala opanować dążenie do przyjemności i zapewnia równowagę w używaniu dóbr stworzonych. Umacnia panowanie woli nad popędami i utrzymuje pragnienia w granicach godziwości. (KKK 1809) Na czym polega cnota umiarkowania? Do czego ona uzdalnia? Podajcie przykład działania, które wynika z cnoty umiarkowania? Przedstawiciele grup zapisują odpowiedzi w tabeli na tablicy. Pozostali przepisują je do zeszytów. Cnota polega na uzdalnia roztropności sprawiedliwości męstwa umiarkowania rozeznawaniu prawdziwego dobra i wyboru właściwych środków, by je czynić stałej i trwałej woli oddawania Bogu i bliźniemu tego, co im się należy wytrwałości w trudnościach i stałości w dążeniu do dobra opanowaniu i równowadze w używaniu dóbr rozum do działania według zasad do poszanowania praw do opierania się pokusom do panowania woli nad popędami przykład działania 129

130 3. Roztropność przeciwko pysze czytanie Pisma Świętego, porównywanie wydarzeń Uczniowie nadal pracują w grupach. K. daje każdej egzemplarz Pisma Świętego (mogą też otrzymać kartki z tekstem lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). K. prosi chętnych uczniów o przeczytanie opisu budowy wieży Babel oraz przypowieści Jezusa o budowie wieży. Mieszkańcy całej ziemi mieli jedną mowę, czyli jednakowe słowa. A gdy wędrowali ze wschodu, napotkali równinę w kraju Szinear i tam zamieszkali. I mówili jeden do drugiego: Chodźcie, wyrabiajmy cegłę i wypalmy ją w ogniu A gdy już mieli cegłę zamiast kamieni i smołę zamiast zaprawy murarskiej, rzekli: Chodźcie, zbudujemy sobie miasto i wieżę, której wierzchołek będzie sięgał nieba, i w ten sposób zdobędziemy sobie imię, abyśmy się nie rozproszyli po całej ziemi. A Pan zstąpił z nieba, by zobaczyć to miasto i wieżę, które budowali ludzie, i rzekł: Są oni jednym ludem i wszyscy mają jedną mowę, i to jest przyczyną, że zaczęli budować. A zatem w przyszłości nic nie będzie dla nich niemożliwe, cokolwiek zamierzą uczynić. Zejdźmy więc i pomieszajmy tam ich język, aby jeden nie rozumiał drugiego! W ten sposób Pan rozproszył ich stamtąd po całej powierzchni ziemi, i tak nie dokończyli budowy tego miasta. Dlatego to nazwano je Babel, tam bowiem Pan pomieszał mowę mieszkańców całej ziemi. Stamtąd też Pan rozproszył ich po całej powierzchni ziemi. (Rdz 11,1-9) Bo któż z was, chcąc zbudować wieżę, nie usiądzie wpierw i nie oblicza wydatków, czy ma na wykończenie? Inaczej, gdyby położył fundament, a nie zdołałby wykończyć, wszyscy, patrząc na to, zaczęliby drwić z niego: Ten człowiek zaczął budować, a nie zdołał wykończyć. (Łk 14,28-30) Co było powodem budowy wieży Babel? W czym tkwił problem, przez który nie dokończono budowy wieży? Czego symbolem jest wieża Babel? O jakiej budowie mówi Jezus? Czego symbolem może być wieża, o której mówi Jezus? O jakich cnotach potrzebnych do budowy własnego życia wspomina Jezus? Jezus mówi o roztropności w podejmowaniu decyzji. Pójście za Nim wymaga świadomego wyboru, a czasem także rezygnacji z bogactwa czy upodobań, by nie zaczęły nad nami panować. Wieża to symbol naszego życia, podczas którego musimy podejmować konkretne decyzje i wytrwale je realizować. Jeśli postawimy swoje życie na niewłaściwym fundamencie, może się rozpaść. Rozpoczęcie budowy wieży życia bez roztropnego spojrzenia na konieczne wydatki może sprawić, że nie damy rady jej dokończyć. 130

131 III. Zostaję ubogacony i działam 1. Jak budować wieżę? pisanie listu, praca w grupach K. rozdaje grupom karty pracy Jak budować wieżę? (teczka pomocy). Ich zadaniem jest wypisać charakterystyczne cechy budowniczych wież oraz napisać list do budowniczych wieży Babel, wcielając się w rolę roztropnych budowniczych z przypowieści. Po 5 minutach przedstawiciele grup prezentują przed klasą swoje teksty. Jak budować wieżę? Tekst biblijny Rdz 11,1-9 Łk 14,28-30 Cechy charakterystyczne budowniczych (pycha) (roztropność) List do budowniczych wieży Babel Adresat Nadawca Treść korespondencji K. pyta, a następnie podsumowuje: Dlaczego pycha rujnuje drogę do świętości? Dlaczego warto być pokornym? By żyć według cnót, potrzebna jest pokora. Jest to uznanie prawdy o sobie: że jestem maluteńkim dzieckiem Pana Boga, że jestem śmieszny, że jestem pyłkiem, ale zarazem że jestem wielki, umiłowany przez Stwórcę, który daje mi wszystko, czego mi potrzeba, i pamięta o mnie. (Ks. P. Pawlukiewicz, Katechizm poręczny) 131

132 2. Jak osiągnąć cel swojego życia? projektowanie wieży świętości, praca indywidualna K. może przeprowadzić ten etap na dwa sposoby: a) Uczniowie pracują indywidualnie. W zeszytach rysują własną wieżę świętości i uzupełniają jej elementy, bazując na wcześniej podanych treściach. Celem naszego życia jest świętość. Narysujcie własną wieżę życia i wpiszcie w jej kontury to, co sprawi, że będzie trwała. Zaplanujcie, co jest fundamentem waszego życia i co jest wam potrzebne w dalszej budowie. Zwróćcie uwagę na słowa Jezusa, który mówi, by usiąść najpierw i obliczyć wydatki, by się nie okazało, że przerwiecie budowę przed ukończeniem i nie osiągniecie celu. b) Uczniowie pracują indywidualnie. K. rozdaje im karty pracy Święty na każdy dzień, na których odpowiadają na pytanie: W jaki sposób rozwijać cnoty kardynalne? Następnie planują, w który dzień tygodnia podejmą próbę realizacji poszczególnych zadań. W jaki sposób rozwijać cnoty kardynalne? ROZTROPNOŚĆ MĘSTWO dzień tygodnia dzień tygodnia dzień tygodnia dzień tygodnia UMIARKOWANIE SPRAWIEDLIWOŚĆ dzień tygodnia dzień tygodnia dzień tygodnia dzień tygodnia K. prosi wybranych uczniów o przeczytanie swoich projektów wieży świętości lub planów związanych z ćwiczeniem cnót kardynalnych. 3. Modlitwa K. czyta tekst Mdr 8,5-7 i wraz z uczniami trwa w milczeniu na modlitwie, rozważając usłyszany tekst biblijny. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy wnioski z pracy w grupach nad tekstami KKK, rysują własną wieżę świętości lub wklejają karty pracy Świętość na każdy dzień oraz piszą notatkę: 132

133 Cnota jest habitualną i trwałą dyspozycją do czynienia dobra. Pozwala ona osobie nie tylko spełniać dobre czyny, ale także dawać z siebie to, co najlepsze. (KKK 1803) Mogą również zapisać najciekawszy list budowniczych ułożony w grupach. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Jan Paweł II, Dzieła zebrane Katechezy część 1, t. VI, red. P. Ptasznik, Kraków 2007, s E. Kaczyńska, Opowiem o moim życiu, < dostęp: Patroni do bierzmowania Liga Mistrzów, red. M. Guziak-Nowak, wydanie specjalne DMK Droga, nr 1/2016. Ks. P. Pawlukiewicz, Katechizm poręczny, cz. 2, Warszawa 2017, s

134 18. O co prosić na modlitwie? Cele katechetyczne Ukazanie istoty modlitwy prośby na przykładzie króla Salomona. Rozwijanie umiejętności modlenia się na wzór postaci biblijnych. Treści Biblijne wzorce modlitwy (D.2) Salomon. Modlitwa prośby. Tekst biblijny: 1 Krl 3,5-14. Wymagania Uczeń: interpretuje perykopę biblijną o modlitwie Salomona, uzasadnia, że prośba kierowana podczas modlitwy powinna być zgodna z wolą Boga, charakteryzuje modlitwę dojrzałego chrześcijanina, wyjaśnia, że prosząc na modlitwie, nie powinniśmy się kierować własną wygodą, lecz dobrem dla siebie i innych, uzasadnia, że modlitwa prowadzi do zażyłości z Bogiem, uzasadnia, że należy uczyć się modlitwy. Postawy Uczeń: naśladuje Salomona w życiu modlitewnym (D.2.a), ufa Panu Bogu (D.2.b). Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, ranking, czytanie z podziałem na role, interpretacja tekstu, analiza tekstu, praca z Pismem Świętym, redagowanie modlitwy, praca w parach, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego (po jednym dla każdej grupy) lub teksty na kartkach oraz sigla biblijne, nagranie sekwencji do Ducha Świętego i slajd z tekstem, slajdy (tekst 1 Krl 3,5-14, fragment homilii papieża Franciszka, propozycje intencji modlitwy wiernych). PLAN KONSPEKTU I. #Szukam istoty modlitwy dojrzałego chrześcijanina 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz lub sekwencja do Ducha Świętego. 2. O co prosić Boga? rozmowa kierowana, ranking (O co najczęściej prosimy Boga?). 134

135 II. #Zdobywam przekonanie, że należy uczyć się modlitwy 1. Prośba Salomon wzorem modlitwy czytanie z podziałem na role 1 Krl 3,5-14 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), interpretacja tekstu. 2. Bóg wysłuchuje próśb w odpowiednim czasie analiza fragmentu homilii papieża Franciszka (podręcznik lub slajd teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Uczę się modlitwy prośby od biblijnych postaci praca z Pismem Świętym: Mk 1,40-42 (trędowaty), Mk 10,46-52 (Bartymeusz), Mt 20,20-23 (synowie Zebedeusza), Mt 18,19-20 (wspólnota modlitwy), Mk 2,1-5 (paralityk) (egz. Pisma Świętego lub teksty na kartkach teczka pomocy), praca w grupach. 2. Bóg daje więcej niż prosimy rozmowa kierowana, redagowanie modlitwy wiernych (slajd teczka pomocy), praca w parach. 3. Modlitwa ułożonymi przez uczniów wezwaniami. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wprowadza w modlitwę: Katechezę rozpoczynamy zawsze modlitwą. Nigdy nie modlimy się sami, zawsze w prawdziwej modlitwie prowadzi nas Duch Święty. Święty Paweł w Liście do Rzymian napisał, że gdy nie umiemy się modlić tak, jak trzeba, sam Duch przyczynia się za nami w błaganiach, których nie można wyrazić słowami (Rz 8,26). Poprośmy więc Ducha Świętego, aby uczył nas, na czym polega modlitwa prośby. K. rozpoczyna modlitwę Duchu Święty, który oświecasz lub włącza nagranie sekwencji do Ducha Świętego i wyświetla jej tekst na slajdzie (teczka pomocy). 2. O co prosić Boga? rozmowa kierowana, ranking K. rozdaje wszystkim uczniom po jednej małej karteczce i prosi, by napisali na nich: O co chcecie prosić Boga? Do swoich próśb uczniowie powrócą w III części katechezy, a K. wybiera jeden z wariantów: a) Po chwili stawia pytanie ponownie i prosi, by uczniowie podzielili się swoimi odpowiedziami, a chętna osoba zapisuje prośby (sformułowane w ogólny sposób) lub stawia kreski przy powtarzających się najczęściej. Po zliczeniu odpowiedzi K. pyta: Dla kogo najczęściej prosimy o coś Pana Boga? Do czego jest nam potrzebne to, o co prosimy Boga? Co bierzemy pod uwagę, prosząc Boga? Dlaczego oczekujemy od Boga, by spełnił nasze prośby tak, jak my sobie to wyobrażamy? 135

136 b) Uczniowie zachowują w tajemnicy swoje prośby. W obu przypadkach K. kontynuuje: Prosząc Boga o pomoc, mamy własne wyobrażenie, jak nasza prośba powinna być spełniona. Dlatego czasem nie dostrzegamy Bożej odpowiedzi na nią. Bywa nawet, że się buntujemy i mówimy, że Bóg nas nie wysłuchał. Dziś na przykładzie postawy króla Salomona będziemy szukać, jak i o co prosić Boga, by nasza modlitwa została wysłuchana. K. poleca zapisać temat: O co prosić na modlitwie? II. Rozważam i zdobywam 1. Prośba Salomona wzorem modlitwy czytanie z podziałem na role, interpretacja tekstu K. wybiera trzy osoby do czytania tekstu biblijnego (1 Krl 3,5-14) z podziałem na role: narrator, Bóg i Salomon (podręcznik lub slajd teczka pomocy). Następnie wyświetla pytania do tekstu (teczka pomocy), na które odpowiadają chętni uczniowie. Pytania do tekstu biblijnego: ð Od czego Salomon zaczyna swoją rozmowę z Bogiem? ð O co prosi Salomon dla siebie? ð Z jakiego powodu Salomon chce mieć serce rozumne? ð Jaka jest odpowiedź Boga na prośbę Salomona? ð Dlaczego warto prosić Boga o to, o co prosił Salomon? ð Dlaczego Boga należy prosić z pokorą? K. podsumowuje: Salomon prosił Boga o serce rozumne, zdolne odróżnić dobro od zła, a w konsekwencji pozwalające rozstrzygać sprawy sądowe. W Biblii serce oznacza wnętrze człowieka, jest obszarem woli i uczuć. Oznacza to, że Salomon, prosząc o mądre serce, prosi o pragnienie (wolę) czynienia dobra. Nie prosi o mądrość ze względu na siebie, lecz dla dobra narodu, którego stał się królem. Bóg docenia pokorę Salomona i nie tylko obiecuje, że spełni jego prośbę, ale jeszcze zapewnia go, że obdarzy go bogactwem. Mówi także, że da mu długie życie, jeśli Salomon zachowa prawo i przykazania. Bóg dał Salomonowi więcej niż on prosił. Prosić z pokorą, prosić o dobro dla siebie i innych to cechy dobrej modlitwy prośby. 2. Bóg wysłuchuje próśb w odpowiednim czasie analiza tekstu Uczniowie szukają w podręczniku fragmentu homilii papieża Franciszka lub K. wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy). Chętna osoba czyta go głośno, a K. prowadzi rozmowę. ( ) wydaje się, że wiele naszych modlitw jest niewysłuchanych. Ileż razy prosiliśmy, a nie otrzymaliśmy, pukaliśmy, a znaleźliśmy drzwi zamknięte Jezus zachęca nas, abyśmy w takich chwilach nalegali i nie poddawali się. Mo- 136

137 dlitwa zawsze zmienia rzeczywistość: jeśli nie zmieniają się rzeczy wokół nas, to przynajmniej my się zmienimy, zmienia się nasze serce. Jezus obiecał dar Ducha Świętego każdemu, kto się modli. Możemy być pewni, że Bóg odpowie. Jedyna niepewność wynika z czasu, ale nie wątpmy, że On odpowie. Być może będziemy musieli nalegać przez całe życie, ale On odpowie. (Franciszek, Modlitwa zawsze zmienia rzeczywistość) Czego czasem doświadczamy, prosząc Boga o pomoc? Do czego zachęca nas papież Franciszek? Co modlitwa może zmieniać? O jakiej perspektywie, jeśli chodzi o czas odpowiedzi Boga na nasze prośby, mówi papież? Jakie jeszcze cechy powinna mieć modlitwa prośby? Każda modlitwa jest wysłuchana. Bóg odpowiada we właściwym czasie. On kieruje się naszym dobrem w perspektywie życia tu, na ziemi, i w perspektywie wieczności. Prosząc na modlitwie, powinniśmy się kierować dobrem własnym i innych. Gdy staramy się zrozumieć, jaki jest plan Boga dla naszego życia, wtedy nasza modlitwa jest zgodna z Jego wolą. Prośba pozbawiona egoizmu, wytrwała i zgodna z wolą Boga to kolejne cechy dobrej modlitwy. W dobrej modlitwie pomaga nam Duch Święty. Z Jego pomocą unikniemy prośby sprzecznej z Bożymi przykazaniami czy skierowanej na szkodę dla kogoś. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Uczę się modlitwy prośby od biblijnych postaci praca z Pismem Świętym, praca w grupach K. dzieli uczniów na 4- lub 5-osobowe grupy i daje każdej egz. Pisma Świętego (lub teksty na kartkach teczka pomocy) oraz sigla biblijne. Zadaniem grup jest przeczytać fragment biblijny i powiedzieć przed całą klasą: O czym był dany fragment? Czego dana postać i tekst uczą o modlitwie prośby? Przykładowe postaci: P Mk 1,40-42 (trędowaty) pokora i uniżenie przed Bogiem. P Mk 10,46-52 (Bartymeusz) wytrwałość, zmaganie się z przeciwnościami. P Mt 20,20-23 (synowie Zebedeusza) właściwe wyartykułowanie prośby i jej cel. P Mt 18,19-20 (wspólnota modlitwy) warto modlić się wspólnie z innymi. P Mk 2,1-5 (paralityk) wiara i wytrwałość. Po wypowiedziach przedstawicieli grup K. uzupełnia i podsumowuje: Modlitwy nie nauczymy się od razu i na zawsze. Uczymy się jej przez osobiste przebywanie z Bogiem, modlitwę we wspólnocie Kościoła, przez naśladowanie 137

138 świętych i naszych bliskich oraz przez lekturę Pisma Świętego. Zapewne będziemy uczyli się jej do końca życia. Dziś uczyliśmy się modlitwy prośby. 2. Bóg daje więcej, niż prosimy rozmowa kierowana, redagowanie modlitwy, praca w parach K. prosi, aby uczniowie zwrócili uwagę, o co chcieli prosić Boga na początku katechezy: Co zmienilibyście w swojej prośbie? Jak długo możecie czekać na odpowiedź Boga na wasze prośby? Jak możecie wykorzystać to, co otrzymujecie od Boga? Dlaczego naszym zadaniem jest wykorzystywać Boże dary dla dobra innych? Nie wiemy, kiedy Bóg odpowie na nasze prośby. Zawsze jednak zostają one wysłuchane, jeśli prosimy o dobro i wypełnienie się woli Boga. Możemy się zastanowić, jak szukanie woli Boga zmienia nas. On pragnie, byśmy to, co otrzymujemy od Niego, wykorzystywali dla dobra własnego i innych. Ale dobro własne nie oznacza spełniania zachcianek i przyjemności. Musimy pamiętać, że to, co jest dobre dzisiaj, ma nas także prowadzić do szczęścia wiecznego. Bóg nie jest skrzynką, do której można wrzucić kartkę z prośbą i czekać, aż spełni nasze pragnienia. Taka postawa to egoistyczne wystawiane Boga na próbę. Gdy będziemy prosić jak Salomon: z pokorą, dla dobra innych, wytrwale i pełni zgody w sercu na Bożą wolę, otrzymamy więcej, niż prosimy. Uczniowie pracują w parach. Ich zadaniem jest ułożenie krótkiej modlitwy prośby. Modlitwy uczymy się jednak w praktyce. Na każdej Mszy Świętej po Ewangelii lub w niedzielę po wyznaniu wiary i homilii jest tzw. modlitwa wiernych, która jest typową modlitwą prośby. Po każdym z wezwań najczęściej padają słowa: Ciebie prosimy Wysłuchaj nas, Panie. Ułóżcie modlitwę prośby w wybranej intencji. Poproście Ducha Świętego, by pomógł wam odczytać, jakie dobro jest najważniejsze dla tych, za których się modlicie. K. wyświetla slajd (teczka pomocy) z propozycjami modlitwy wiernych. Uczniowie sami wybierają, w jakiej intencji ułożą prośby, np.: P za Kościół i papieża, P za chorych, P za rządzących, P za dzieci i młodzież, P za pokój na świecie, P za zmarłych itd. 3. Modlitwa K. prosi wszystkich o powstanie, wprowadza w modlitwę i zachęca uczniów, by odczytali ułożone wezwania: Boże, Ty posłałeś Ducha Świętego, aby pomagał nam w modlitwie. Dziękujemy Ci za Jego obecność oraz wszelkie dobro, które otrzymaliśmy od Ciebie. Ty powiedziałeś, byśmy zebrani w Twoje imię wspólnie prosili. Dlatego teraz przedstawiamy Ci nasze intencje. 138

139 Uczniowie czytają wezwania. Jeśli K. uzna za stosowne, może jeszcze dodać intencje lub zaprosić uczniów do modlitwy spontanicznej. Modlitwę można zakończyć słowami: Boże, dziękujemy, że słuchasz próśb, które płyną z głębi naszych serc. Racz je spełnić, jeśli są zgodne z Twoją wolą i pomogą w naszym uświęceniu. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie piszą notatkę: Wzorem modlitwy prośby jest Salomon, który prosił o serce rozumne. Gdy będziemy prosić Boga: z pokorą, dla dobra innych, wytrwale i pełni zgody w sercu na Jego wolę, otrzymamy więcej, niż prosimy. Wpisują także modlitwę ułożoną w parach. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Biblia dla każdego. Tekst komentarz ilustracje. Nowy Testament, t. 3, red. H. Witczyk, Kielce 1995, s Franciszek, Modlitwa zawsze zmienia rzeczywistość, < org/2019/01/09/papiez-modlitwa-zawsze-zmienia-rzeczywistosc/>, dostęp: Serce, w: Nowy leksykon biblijny, red. F. Kogler, Kielce

140 19. Modlić się nie tylko za siebie Cele katechetyczne Ukazanie modlitwy wstawienniczej jako troski o innych, która jest zawierzeniem Bogu. Kształtowanie postawy wytrwałości i ufności na modlitwie. Treści Modlitwa odpowiedzią na ludzkie potrzeby i zawierzeniem Bożej miłości (D.5). Trudności na modlitwie (D.13). Tekst biblijny: Ps 139,1b ; Lb 21,4-9. Wymagania Uczeń: omawia modlitwę Mojżesza jako modlitwę wstawienniczą (D.2.2), omawia trudności związane z modlitwą i sposoby ich przezwyciężania (D.13.1), uzasadnia, że Bóg odpowiada na modlitwę człowieka, kierując się jego dobrem, podaje przykłady modlitwy wstawienniczej w swoim życiu. Postawy Uczeń: stara się być wytrwałym na modlitwie (D.11.c), nie zraża się trudnościami (D.13.b). Metody, techniki i formy: słoneczko, rozmowa kierowana, chronologia wydarzeń, prezentacja ilustracji, czytanie z podziałem na role, wywiad, analiza tekstu, tworzenie listy, prezentacja stron internetowych, pisanie listu, losowanie, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd (fragment Psalmu 139, ilustracja przedstawiająca Mojżesza i opis wydarzeń z jego życia, tekst KKK 2577) pytania na kartkach do wywiadu, strony internetowe różnych akcji modlitewnych, mała karteczka dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sensu modlitwy wstawienniczej 1. Modlitwa fragmentem Psalmu 139 (teczka pomocy). 2. Za kogo ludzie się modlą? słoneczko, rozmowa kierowana. 3. Mojżesz i jego życiowa misja chronologia wydarzeń (slajd teczka pomocy), prezentacja ilustracji (slajd teczka pomocy). 140

141 II. #Zdobywam wiarę, że Bóg odpowiada na modlitwę, kierując się dobrem moim i innych 1. Mojżesz modli się za naród wybrany czytanie fragmentu Lb 21,4-9 z podziałem na role (podręcznik), wywiad (zestaw pytań na kartkach teczka pomocy), praca w grupach. 2. Dlaczego Mojżesz modli się za naród? analiza tekstu KKK 2577 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), rozmowa kierowana. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Trudności w wierze i droga ich przezwyciężania tworzenie listy trudności, które mają młodzi, związanych z modlitwą oraz sposobów ich pokonywania (tablica), praca w grupach. 2. Modlę się z innymi za innych prezentacja stron internetowych, rozmowa kierowana. 3. Zawierzać innych Bogu pisanie listu, losowanie. 4. Modlitwa w ciszy zakończona śpiewem Panie, proszę, spraw (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. wprowadza w modlitwę na początek zajęć: Pomodlimy się fragmentem Psalmu 139, który pięknie opowiada o obecności Boga w życiu człowieka. Uczniowie szukają w podręcznikach tekstu psalmu (K. może też wyświetlić go na slajdzie lub rozdać na kartkach teczka pomocy) i zaprasza uczniów do wspólnej modlitwy. Jeśli uczniowie korzystają z telefonów w szkole, szukają fragmentu, korzystając z kodu QR. 2. Za kogo ludzie się modlą? słoneczko, rozmowa kierowana K. daje każdemu uczniowi karteczkę samoprzylepną i poleca im napisać: Za kogo ludzie modlą się najczęściej? K. pisze na tablicy Ludzie modlą się za i po chwili uczniowie przyklejają wokół napisu swoje karteczki, grupując je tak, by podobne odpowiedzi utworzyły linie jak promienie słońca. Najdłuższe promienie wskażą, najczęstsze intencje. zmarłych ï chorych ï Ludzie modlą się za ð swoje dzieci ð rodziny ø rodziców ukochanych 141

142 K. pyta: Dlaczego ludzie rzadko się modlą za swoich wrogów? Co sprawia, że trudno jest się modlić za tych, których się nie lubi? Dzisiaj powiemy, co jest istotą modlitwy i na czym polega modlitwa wstawiennicza. Poszukamy odpowiedzi, jak pokonać trudności z związane z modlitwą. Pomoże nam w tym postać Mojżesza. 3. Mojżesz i jego życiowa misja chronologia wydarzeń, prezentacja ilustracji K. wyświetla slajd z ilustracją przedstawiającą Mojżesza (teczka pomocy), a następnie opis wybranych wydarzeń z jego życia (teczka pomocy) i prowadzi rozmowę: Jakie pamiętacie wydarzenia z życia Mojżesza? Z jakimi trudnościami musiał się zmierzyć w różnych sytuacjach swego życia? Wydarzenia z życia Mojżesza: ð Urodził się w czasie, gdy Izraelici byli niewolnikami w Egipcie. ð Pozostawiony przez matkę w koszu na falach Nilu, gdy faraon nakazał zabijanie nowo narodzonych Izraelitów. ð Uratowany przez córkę faraona wychowywał się na jego dworze. ð Otrzymał od Boga polecenie wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej. ð Prosił faraona o uwolnienie ludu. ð Prowadził lud przez Morze Czerwone i pustynię. ð Otrzymał od Boga tablice przykazań na Synaju. ð Zmagał się z buntem prowadzonego ludu. ð Zmarł na górze Nebo, widząc z daleka Ziemię Obiecaną. Życie Mojżesza nie było łatwe. Bóg jednak czuwał nad nim i powierzył mu niezwykle trudne zadanie uratować Izraelitów z niewoli egipskiej. Ilustracja przedstawia Mojżesza z tablicami Dekalogu, który ogłasza ludowi po zejściu z góry Synaj. II. Rozważam i zdobywam 1. Mojżesz modli się za naród wybrany czytanie z podziałem na role, wywiad, praca w grupach K. wybiera osoby do czytania roli lektora, Boga oraz ludu. Pozostali uczniowie śledzą tekst (Lb 21,4-9) w podręcznikach. Po wysłuchaniu tekstu K. dzieli uczniów na 5- lub 6-osobowe grupy, które opracowują pytania do wywiadu z Mojżeszem, lub K. wręcza grupom pytania na kartkach (teczka pomocy) i uczniowie odpowiadają na nie w imieniu Mojżesza. Następnie K. mówi: 142

143 Przypomnimy bliżej jedną z sytuacji, w której znalazł się Mojżesz i naród wybrany. Proponowane pytania do wywiadu: Mojżeszu, co myślałeś o ludzie, który cię nie słuchał? Dlaczego nie zostawiłeś ludu, który się tobie sprzeciwiał? Co czułeś, widząc narzekających Izraelitów? Dlaczego nie zostawiłeś ludzi pośród węży, w końcu sami byli sobie winni? Dlaczego ty nie zwątpiłeś w Boga, gdy brakowało chleba i wody? Z jakim nastawieniem szedłeś prosić Boga? Dlaczego wstawiłeś się za ludem do Boga? Co czułeś, widząc uratowanych rodaków? Jeżeli uczniowie układają pytania sami, K. tak kieruje wywiadem, by zwrócić uwagę, na modlitwę Mojżesza za tych, którzy byli wobec niego wrogo nastawieni. Mojżesz niejeden raz spotkał się ze złością ludu. Tym razem Izraelici oskarżali i jego, i Boga o brak pożywienia. Głodni zatęsknili za Egiptem, gdzie byli wprawdzie niewolnikami, ale mieli co jeść. Przestali ufać Bogu, a nawet złorzeczyli wobec Niego. Gdy jednak doświadczyli ukąszeń węży i śmierci, przyszli do Mojżesza, prosząc go o wstawiennictwo u Boga. Mojżesz, mimo że wcześniej lud był do niego wrogo nastawiony, wstawia się za nim do Boga. Jego modlitwa jest skuteczna. Ten, kto był ukąszony i z wiarą spojrzał na miedzianego węża, odzyskiwał zdrowie. Modlitwę Mojżesza możemy nazwać wstawienniczą, ponieważ wstawiał się, prosił Boga o pomoc dla innych. 2. Dlaczego Mojżesz modli się za naród? analiza tekstu, rozmowa kierowana Uczniowie szukają w podręcznikach tekstu KKK 2577 (lub K. wyświetla slajd teczka pomocy), czytają go w ciszy, następnie K. prowadzi rozmowę. Z tej zażyłości z Bogiem wiernym, nieskorym do gniewu i bardzo łaskawym, Mojżesz czerpał siłę i wytrwałość w swoim wstawiennictwie. Nie modli się za siebie, ale za lud, który Bóg sobie nabył. Mojżesz wstawia się już w czasie walki z Amalekitami ( ). Jednak przede wszystkim po odstępstwie ludu Mojżesz «wstawia się do Boga» (Ps 106,23), aby ocalić lud. Powody jego modlitwy (wstawiennictwo jest także tajemniczą walką) będą inspirować odwagę wielkich ludzi modlitwy ( ). Bóg jest miłością, jest zatem sprawiedliwy i wierny; ( ) nie może opuścić ludu, który nosi Jego Imię. (KKK 2577) Co zmieniała modlitwa w samym Mojżeszu? W jakich sytuacjach Mojżesz modli się za naród szczególnie? Dlaczego modlitwę wstawienniczą możemy nazwać tajemniczą walką? K. mówi: Mojżesz czuje się odpowiedzialny za naród izraelski, który Bóg mu powierzył. Pragnie ocalić go, dlatego modlił się szczególnie wtedy, gdy lud odchodził od Boga. Być może przeżywał duchową walkę, zmagając się z samym sobą, czy nie przestać się troszczyć o buntujących się i niewiernych Bogu Izraelitów. Musiał także odrzucić pokusę postawienia siebie przed Bogiem jako ważniejszego niż 143

144 inni. Była to też swego rodzaju walka o naród wybrany z samym Bogiem. Mojżesz doskonale wiedział, że Bóg kocha tych, których wybrał. Wiedział, że On postępuje jak dojrzały rodzic, który stawia dzieciom wymagania: towarzyszy im, ale pozwala zmagać się z trudnościami, popełniać błędy i powracać do Niego. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Trudności w wierze i droga ich przezwyciężania tworzenie listy, praca w grupach K. mówi: Jakie trudności związane z modlitwą mógł przeżywać Mojżesz? Jakich trudności na modlitwie doświadczają młodzi ludzie? Co może pomóc wam przełamać się w modlitwie za siebie? Dlaczego warto przezwyciężyć niechęć do modlitwy za osoby, których nie lubimy? Chętny uczeń wypisuje na tablicy trudności młodych ludzi związane z modlitwą, a pozostali zapisują je w zeszytach. Następnie K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy, w których uczniowie szukają sposobów rozwiązania wypisanych trudności i zapisują je. Trudności młodych związane z modlitwą Poczucie niechęci wobec innych Brak możliwości rozwiązania problemów życiowych Rozczarowanie spowodowane Bożym działaniem lub jego brakiem Zwątpienie w moc modlitwy Zniechęcenie na modlitwie Lęk przed przyszłością Jak mogę je pokonać? Szukać wzoru w modlitwie Mojżesza Uczyć się pokory Uznać, że Bóg działa we właściwym czasie Prosić o wsparcie modlitewne innych Zmienić miejsce lub formę modlitwy Ufać, że Bóg działa w moim życiu 2. Modlę się z innymi za innych prezentacja stron internetowych, rozmowa kierowana K. może zaprezentować strony internetowe różnych akcji modlitewnych w konkretnych intencjach lub za grupy ludzi, szczególnie te, które są znane w diecezji, np.: ð Dekalog. IV przykazanie IX. Uwielbienie w Centrum Miasta 2021 r. uwielbienie.kielce.pl (< NxNQr8, dostęp: ) ð Adoptuj maturzystę maturzysci.pijarzy.pl (< adoptuj-maturzyste,245679>, dostęp: ) ð Akcja modlitewna Polska pod Krzyżem polskapodkrzyzem.pl 144

145 ð Różaniec do granic rozaniecdogranic.pl ð Apostolat modlitwy za kapłanów Margaretka apostolatmargaretka.pl ð Męski różaniec meskirozaniec.pl Dlaczego ludzie modlą się za innych? Dlaczego zależy im na dobru ludzi, których czasem nawet nie znają? Dlaczego nam powinno zależeć na dobru innych? Pomyślcie, za kogo z klasy lub szkoły chcielibyście się pomodlić. Która osoba potrzebuje waszego wstawiennictwa u Boga. 3. Zawierzać innych Bogu pisanie listu, losowanie K. rozdaje uczniom niewielkie kartki i może kontynuować na dwa sposoby: a) Modlitwa za osoby, do których uczniowie czują niechęć. Zapraszam was do tajemniczej walki. Napiszcie list do Boga o osobie, za którą trudno jest wam się modlić. Pamiętając o postawie Mojżesza wobec narodu wybranego, pomimo wewnętrznej niechęci poproście o dobro dla tej osoby. Być może stoczycie duchową walkę ze sobą, ale warto, ponieważ modlitwa zmienia przede wszystkim nas. Także ta, gdy wstawiamy się za innych do Boga. Jeżeli ktoś nie ma osoby, której nie lubi, niech napisze w liście o swoich problemach i trudnościach. Nie podpisujcie kartek, Bóg wie o kogo chodzi. K. może włączyć nagranie piosenki Nie mądrość świata tego w wykonaniu zespołu nie ma GO tu (ze strony < dostęp: ). Po 2 minutach, gdy uczniowie napiszą listy, K. stawia krzyż w widocznym miejscu i zapala świecę. Następnie prosi, by uczniowie (jeśli chcą) powierzyli Bogu swoje modlitwy i położyli obok krzyża. K. zapewnia, że zostaną zniszczone. b) Modlitwa za osobę z klasy. Wszyscy podpisują się na karteczkach. Następnie K. zbiera karteczki i uczniowie losują osobę, za którą będą się modlić przez najbliższy tydzień. Zachowują jednak w tajemnicy, która to osoba. 4. Modlitwa K. proponuje: Przez minutę będziemy trwali w ciszy. W tym czasie powiedzcie Bogu to, co jest troską waszego serca. Możecie powierzyć Mu osoby, z którymi jest wam trudno przebywać, żyć, cieszyć się. Bóg dopuszcza przeciwności, ale udziela też łaski, abyśmy mogli je przezwyciężyć. Poszukajcie w waszych sercach miejsca na wiarę i nadzieję. K. może zachęcić uczniów do śpiewu (podręcznik): Panie, proszę, spraw, D A h aby życie mi nie było obojętne, G fis e A7 abym zawsze kochał to, co piękne, D A h pozostawił ciepły ślad na czyjejś ręce. G fis e A7 145

146 5. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy trudności w modlitwie oraz sposoby ich przezwyciężania. Mogą również wypisać nazwy wybranych akcji modlitewnych (szczególnie działających w ich diecezji). 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura T. Dajczer, Rozważania o wierze, wyd. 9, Częstochowa 1998, s Biblia dla każdego. Tekst komentarz ilustracje. Stary Testament, t. 2, red. H. Witczyk, Kielce 1997, s Warto wykorzystać Nie ma GO tu, Nie mądrość świata tego, < dostęp:

147 20. Kiedy modlitwa jest życiem, a nie dodatkiem Cele katechetyczne Ukazanie modlitwy jako nieodłącznego elementu życia. Motywowanie do kształtowania życia w rytmie modlitwy. Treści Rytm życia modlitewnego (D.11). Tradycja modlitwy chrześcijańskiej. Formy modlitwy (D.8). Tekst biblijny: Łk 18,1-8. Wymagania Uczeń: wymienia i wyjaśnia formy oraz rodzaje modlitw (powtórzenie), ukazuje potrzebę poddania się woli Bożej jako istotny element modlitwy (D.2.3), interpretuje biblijny nakaz trwania na modlitwie (D.11.1), omawia rytm modlitwy w cyklu dnia (D.11.2), wyjaśnia, co to znaczy żyć w rytmie modlitwy, podaje przykłady, co pomaga i co przeszkadza w modlitwie, podaje nowoczesne narzędzia pomocne w modlitwie, określa własny rytm życia modlitewnego. Postawy Uczeń: podejmuje codzienne obowiązki w duchu nieustannej modlitwy (D.11.a), troszczy się o właściwą atmosferę i odpowiednie warunki do modlitwy (D.13.a), praktykuje każdy rodzaj modlitwy (D.11.b). Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu, prezentacja schematu (filmu), projekt poradnika, graficzne przedstawienie treści, (slajd), prezentacja stron internetowych, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (tekst Psalmu 142, tekst przypowieści Łk 18,1-8, schematy o modlitwie, Codzienny ekwipunek modlitewny CEM, zrzuty stron internetowych). 147

148 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam narzędzi pomocnych w modlitwie 1. Modlitwa słowami Psalmu 142 (egz. Pisma Świętego lub slajd teczka pomocy). 2. Ekwipunek dźwigany codziennie rozmowa kierowana. II. #Zdobywam własny rytm życia modlitwą 1. Jezus mówi o wytrwałej modlitwie czytanie tekstu Łk 18,1-8 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), interpretacja tekstu. 2. Czym jest modlitwa? prezentacja schematów (slajd teczka pomocy), rozmowa kierowana. 3. Modlitwa Kościoła rozmowa kierowana, prezentacja schematu Kiedy, gdzie i jak się modlić? (slajd teczka pomocy) lub filmu Kiedy się modlić? (Internet). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Codzienny ekwipunek modlitewny projekt poradnika, graficzne przedstawienie treści (slajd teczka pomocy), praca w grupach. 2. Internetowe wspólnoty modlitewne prezentacja stron internetowych. 3. Modlitwa słowami Psalmu 142. Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy słowami Psalmu 142, który uczniowie czytają z Pisma Świętego (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Dziś przyjrzymy się różnym formom modlitwy, które mogą być dla nas pomocą w relacji z Bogiem. Jednym ze sposobów modlitwy są psalmy umieszczone w Piśmie Świętym. 2. Ekwipunek dźwigany codziennie rozmowa kierowana K. rozpoczyna od rozmowę: Czym jest EDC? EDC, czyli Every Day Carry, to zestaw przedmiotów, które codziennie nosimy przy sobie, po polsku ten skrót czasami tłumaczy się jako Ekwipunek dźwigany codziennie. Jakie przedmioty codziennie zabieracie ze sobą, wychodząc z domu? Co odczuwacie, wychodząc z domu np. bez telefonu? Bez czego nie moglibyśmy funkcjonować w codziennej rzeczywistości? 148

149 Poszukamy dzisiaj modlitewnego EDC i zastanowimy się, dlaczego nie powinniśmy bez niego wychodzić z domu. K. poleca zapisać temat: Kiedy modlitwa jest życiem, a nie dodatkiem. II. Rozważam i zdobywam 1. Jezus mówi o wytrwałej modlitwie czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu Uczniowie szukają tekstu przypowieści Łk 18,1-8 w Piśmie Świętym lub w podręcznikach (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). K. robi wprowadzenie: Słuchając przypowieści Jezusa, zwróćcie uwagę na jej literacką konstrukcję, która jest oparta na zasadzie podwójnego kontrastu. Pierwszy kontrast dotyczy bohaterów przypowieści, a drugi jej przesłania. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. kieruje interpretacją: Kto jest postacią negatywną przypowieści? Kto jest postacią pozytywną? Jak Jezus charakteryzuje sędziego? Z czym wdowa przychodzi do sędziego? Dlaczego sędzia ostatecznie pomaga jej? Jezus przeciwstawia sędziego, negatywnego bohatera, i bezbronną wdowę, która domaga się sprawiedliwości. Sędzia nie boi się Boga i jest obojętny na ludzką krzywdę. Konsekwentnie odmawia wdowie pomocy. Wdowa, która w czasach Jezusa była pozbawiona wszelkich praw, pełna uporu nachodzi sędziego, prosząc o pomoc. Dla świętego spokoju sędzia pomaga kobiecie. K. kontynuuje pytania: Kogo na zasadzie kontrastu Jezus porównuje do sędziego? Jak według Jezusa Bóg reaguje na prośby ludzi? Jezus przeciwstawia: P niesprawiedliwego sędziego sprawiedliwego Boga, P sędziego, który nie przejmuje się wdową Boga interesującego się tymi, których wybrał, P sędziego, który nie chce słuchać wdowy Boga, który jest gotowy do wysłuchania nas. K. pyta: Jakie cechy modlitwy przekazuje nam Jezus przez postawę ubogiej wdowy? Z czym wychodzi Bóg do człowieka modlącego się? Jezus zachęca nas do modlitwy odważnej, ufnej, a nawet natarczywej. Bóg jest gotowy do spotkania z nami i nieustannego słuchania tego, z czym do Niego przychodzimy. 2. Czym jest modlitwa? prezentacja schematu, rozmowa kierowana K. wyświetla kolejno slajdy ze schematami (teczka pomocy). Uczniowie czytają ich treść i wyjaśniają wspólnie z K.: 149

150 Co to jest modlitwa? Co modlitwa powinna angażować w człowieku? Dar Dusza Przymierze Komunia Intelekt Uczucia Ciało Czym nie powinna być modlitwa? Formułką do odczytania Pańszczyzną Modlitwa jest relacją! K. podsumowuje: Pan Jezus oczekuje od nas wejścia w relację z Nim. Wzywa nas do modlitwy nieustannej abyśmy szukali Boga nie tylko w chwilach trudnych, gdy oczekujemy od Niego pomocy albo gdy prostu wypada się modlić, bo jest ku temu szczególna okazja. Bóg pragnie, byśmy przebywali z Nim zawsze, czyli weszli w komunię, zjednoczenie z Nim. Modlitwa powinna angażować nas całych: ciało, duszę, intelekt i uczucia. Trudno nazwać modlitwą wypowiadanie formułek bez zaangażowania naszego serca w to, co mówimy. Modlitwa nie jest też magicznym zaklęciem, które sprawi, że spełnią się nasze prośby. Bogu nie jest również miła modlitwa wymuszona przez innych, która jest jak odrabianie niechcianej pracy domowej. 3. Modlitwa Kościoła rozmowa kierowana, prezentacja schematu (filmu) K. prezentuje kolejny slajd i kontynuuje: 150

151 Kształtując w sobie postawę modlitewną, musimy odpowiedzieć na trzy fundamentalne pytania: Kiedy się modlić? Gdzie się modlić? Jak się modlić? Kiedy? Zawsze! Modlić się możesz zawsze, ale na początek dobrze jest znaleźć stałą porę. Gdzie? Wszędzie! Każde miejsce jest dobre, ale warto jest znaleźć takie, które sprzyja modlitwie. Jak? Jak umiesz! Sposobów modlitwy jest tyle, ile modlących się osób. Codziennie możesz modlić się inaczej. Chcąc ułatwić ludziom relację z Bogiem, Kościół zaprasza do modlitwy o stałych porach dnia. Modlitwa wyznacza pewien rytm życia. Jakie modlitwy odmawiane są o określonych godzinach w ciągu dnia? K. może zapisać na tablicy: Modlitwa Kościoła w ciągu dnia ð Liturgia godzin (rano, w południe, wieczorem, przed snem). ð Anioł Pański godz ð Koronka do miłosierdzia Bożego godz ð Apel jasnogórski godz K. może zaprezentować uczniom film o codziennym rytmie modlitwy pt. Kiedy się modlić? (3:28) z cyklu Szkoła modlitwy krok dalej [#01] ze strony< youtu.be/8ir9citwyfc?list=plghqh3thdievv1rkcpzkmokarqhqjwuyt> (dostęp: ). III. Zostaję ubogacony i działam 1. Codzienny ekwipunek modlitewny projekt poradnika, graficzne przedstawienie treści (slajd), praca w grupach K. prowadzi rozmowę: Zastanowimy się nad zawartością modlitewnego EDC dla każdego z nas. Bez czego nie powinniśmy wychodzić z domu, mając na uwadze naszą gotowość do modlitwy? Musi to być coś, co pomoże nam przetrwać w trudnych sytuacjach, ale też pozwoli spotkać się z Bogiem w chwilach radosnych. Jakie rzeczy mogą być waszym modlitewnym EDC? Uczniowie w grupach po 4 6 osób opracowują poradnik modlitewny. K. wyjaśnia: Weźcie pod uwagę miejsce, czas i przedmioty, które pomogą młodemu człowiekowi w podjęciu modlitwy. Zwróćcie uwagę, jakie okoliczności i osoby mogą pomóc w modlitwie. 151

152 Po wypowiedziach przedstawicieli grup K. prezentuje slajd i omawia go krótko. Codzienny ekwipunek modlitewny CEM TELEFON z aplikacją grupy modlitewnej BIBLIA kieszonkowa RÓŻANIEC NOTATNIK i ołówek CHUSTECZKI, gdyby popłynęły łzy Otwarte SERCE jako najważniejsze wyposażenie Co proponuje ten CEM, czego nie było w waszych propozycjach? Dlaczego otwarte serce odgrywa kluczową rolę w modlitwie? Modlitwa nieustanna to ideał życia chrześcijanina, w którym powinien być całkowicie zanurzony w Bogu. Warto ten ideał realizować w życiu i szukać ulubionych form modlitwy. Pomoc znajdziemy w wielu miejscach. 2. Internetowe wspólnoty modlitewne prezentacja stron internetowych K. może zaprezentować uczniom różne strony internetowe i aplikacje zachęcające do modlitwy. Warto zwrócić uwagę na akcje organizowane na terenie diecezji, w których uczniowie mogą wziąć udział. Jeżeli nie ma dostępu do Internetu, K. może pokazać kolejny slajd (teczka pomocy). W odpowiedzi na rzeczywistość młodego człowieka, który cały czas korzysta z Internetu, powstało wiele propozycji modlitwy online. Istotne jest to, że są także propozycje uczestniczenia w nich na żywo. Są to strony internetowe, aplikacje, społeczności, grupy modlitewne, np.: ð Modlitwa w drodze modlitwawdrodze.pl ð Pogłębiarka poglebiarka.pl ð Filokalia filokalia.pl ð Aplikacja Pismo Święte pismo.swiete.pl Każdy z nas może mieć swoje ulubione formy budowania relacji z Bogiem. Warto jednak pamiętać, że Jezus czeka na naszą modlitwę. Przez przypowieść o niesprawiedliwym sędzi i ubogiej wdowie zachęca nas do modlitwy wytrwałej i ufnej, a nawet natarczywej. 3. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy słowami Psalmu 142 tak samo jak na początku katechezy. 152

153 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują treść slajdu Codzienny ekwipunek modlitewny CEM, którą uzupełniają o propozycje wypracowane w grupach. Zapisują nazwy wybranych stron internetowych i aplikacji zachęcających do modlitwy. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura W. Pikor, Przypowieści Jezusa. Narracyjny klucz lektury, Kielce Warto wykorzystać Kiedy się modlić?, < KCPzkMokArqHqjwUyT>, dostęp: Modlitwa w drodze, < dostęp: Pogłębiarka, < dostęp: Filokalia. Modlitwa Jezusowa, <filokalia.pl/modlitwa-jezusowa-wprowadzenie-do- -praktyki/>, dostęp: Live: Staje się nowe Uwielbienie w centrum miasta, < watch?v=it5gc-om-3m&t=5140s>, dostęp: Aplikacja Pismo Święto, < dostęp: Korelacja z edukacją szkolną Język polski: Żywotność motywów biblijnych w utworach literackich i ich rola w tworzeniu znaczeń uniwersalnych. Motywy modlitwy w wybranych utworach literackich. Definicja przypowieści, przypowieści biblijne. Lektura: Zofia Nałkowska, Granica. Filozofia: Filozoficzne argumentacje za istnieniem Boga. Filozoficzne koncepcje wolności. 153

154

155 III wierzyć, by Kochać Boga Bycie chrześcijanami nie wyraża się poprzez doktrynę lub ideał moralny, ale jest żywą relacją ze zmartwychwstałym Panem.

156 21. Dlaczego potrzebuję zasad? Cele katechetyczne Ukazanie zależności między zasadami a postępowaniem człowieka. Budowanie świadomości, że Boże zasady są konieczne w życiu człowieka. Treści Relacja pierwszych ludzi z Bogiem. Konieczność Bożych zasad w życiu człowieka. Tekst biblijny: Rdz 2,8-17; 3, Wymagania Uczeń: interpretuje tekst biblijny o relacji pierwszych ludzi do Boga, wyjaśnia, że nieprzestrzeganie zasad powoduje utratę dobra, uzasadnia potrzebę posłuszeństwa wobec Bożych nakazów (C.1.2), wskazuje różnicę między zachowywaniem Bożych zasad dobrowolnie i z przymusu, wyjaśnia, że człowiek nie może sam naprawić swoich relacji z Panem Bogiem, docenia wartość zasad, wyjaśnia potrzebę stosowania się do zasad w życiu codziennym. Postawy Uczeń: wybiera dobrowolne posłuszeństwo wobec Boga i Jego nakazów. Metody, techniki i formy: prezentacja tekstu, rozmowa kierowana, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, dyskusja (metoda Przekonaj mnie ), praca z tekstem, tworzenie listy zasad, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd (propozycje papieża Franciszka, jak żyć, by być szczęśliwym, tekst biblijny o grzechu pierwszych ludzi, tekst Tomasza a Kempis z pytaniami do refleksji), karty pracy Zasady i przywileje w ogrodzie Eden dla grup. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam zależności między zasadami a moim życiem 1. Modlitwa Ojcze nasz. 2. Zasady, które prowadzą do szczęścia prezentacja tekstu (slajd teczka pomocy), rozmowa kierowana. 156

157 II. #Zdobywam przekonanie o konieczności przestrzegania Bożych zasad 1. Bóg jako źródło zasad czytanie i interpretacja tekstu biblijnego o grzechu pierwszych ludzi (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Zasady i przywileje w ogrodzie Eden praca z tekstem biblijnym (karty pracy teczka pomocy), praca w grupach, prezentacja widowiska Zurcaroh: Massive Aerial Dance Showed The Best Act EVER Seen (Internet). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Muszę czy chcę być posłuszny Bogu dyskusja (metoda Przekonaj mnie ). 2. Chcę mieć szczęśliwe życie tworzenie listy zasad, praca w grupach. 3. Modlitwa refleksja nad tekstem Tomasza a Kempis (podręcznik lub slajd teczka pomocy). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy: Prośmy Pana Boga, aby umocnił nasze serca do wypełniania Jego przykazań i dał nam mądrość w wybieraniu dobra, słowami Ojcze nasz. 2. Zasady, które prowadzą do szczęścia prezentacja tekstu, rozmowa kierowana K. wyświetla slajd z propozycjami papieża Franciszka, jak żyć, by być szczęśliwym (teczka pomocy) lub je po prostu czyta: Poznacie zasady opracowane na podstawie nauczania papieża Franciszka. Są to propozycje, które pomagają budować szczęśliwe życie. 1. Daj siebie innym bądź otwarty i hojny. Zamknięcie się na drugiego człowieka powoduje zepsucie i zamyka drogę do szczęśliwego życia. 2. Zachowaj spokój szukaj wewnętrznego wyciszenia. 3. Dobrze wypoczywaj pamiętaj o prostych przyjemnościach. Nie pracuj zbyt dużo. 4. Ucz się świętować zrezygnuj z pracy w niedzielę. 5. Troszcz się o bliskich pomagaj im, by nie zeszli na złą drogę. 6. Dbaj o naturę bądź ekologiczny. 7. Bądź pozytywny nie plotkuj na temat innych. Nie skupiaj się na ich wadach. 8. Nie nawracaj na siłę szanuj przekonania innych. 9. Walcz o pokój buduj go we własnej rodzinie i środowisku. 10. Żyj i daj żyć innym bądź wdzięczny za każdy kolejny dzień życia. (Papież radzi, jak żyć, by być szczęśliwym, newsweek.pl) 157

158 Czego potrzebuje człowiek, by być szczęśliwym? Dlaczego zasady są ważne w indywidualnym życiu każdego człowieka? Jakie znaczenie mają zasady w relacjach z innymi ludźmi? Dlaczego zasady są wartością? Dziś zastanowimy się, dlaczego potrzebujemy zasad. Skąd się one wzięły i kto jest ich twórcą oraz dlaczego stosowanie się do zasad może sprawić, że człowiek będzie szczęśliwy. II. Rozważam i zdobywam 1. Bóg jako źródło zasad czytanie i interpretacja tekstu biblijnego Uczniowie szukają w podręczniku tekstu biblijnego o grzechu pierwszych ludzi (Rdz 2, ; 3, ) lub K. wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy). K. mówi: Usłyszycie o pierwszych zasadach danych ludziom przez Boga. Zwróćcie uwagę, jakie dobro Adam i Ewa otrzymali, stosując się do Bożych zasad, oraz co utracili, nie przestrzegając ich. Pamiętajcie, że jest to tekst pełen symboli. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. prowadzi interpretację: Czego symbolem jest ogród Eden? Co oznacza drzewo poznania dobra i zła? Kiedy Ewa dostrzegła, że drzewo dobra i zła ma owoce dobre do jedzenia? Jakie może być znaczenie słów otworzyły się im obojgu oczy? Kiedy Adam i Ewa poznali, że są nadzy? Co nowego pojawiło się między nimi? Czego symbolem może być nagość? Ogród Eden to dar Boga dla ludzi i jednocześnie obraz harmonii człowieka ze światem. Poznanie w języku biblijnym nie oznacza tylko działania umysłu, ale także woli człowieka, podejmowania przez niego decyzji. Dobro i zło to dwa oblicza moralności. Drzewo poznania dobra i zła jest więc symbolem wyborów moralnych. Tylko Bóg decyduje, co jest dobre, a co złe. Bóg wprowadza zasadę nie wolno ci jeść i łączy ją z konsekwencją utraty życia. Wyrażenie otworzyły się im obojgu oczy oznacza świadomość tego, co się stało. Ludzie poznali, że zerwali więź z Bogiem i zburzyli porządek, który On ustanowił. Teraz przed pierwszymi ludźmi staje nowe, ale nie lepsze życie, jak to obiecywał szatan. Nagość, która była znakiem niewinności, po grzechu pierworodnym oznacza poczucie winy. Adam i Ewa mieli wolną wolę. W wolności stanęli przed wyborem: być posłusznymi Bogu czy sprzeciwić się Mu, słuchając szatana. Wybrali grzech, który stał się przyczyną ich zniewolenia. Doskonale wiedzieli, że przekroczyli zasady, które ustanowił Bóg, ale nie chcieli się do tego przyznać. Adam zrzucił winę na Ewę, a Ewa na węża. 158

159 2. Zasady i przywileje w ogrodzie Eden praca z tekstem, prezentacja widowiska, praca w grupach K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy i rozdaje im karty pracy Zasady i przywileje w ogrodzie Eden (teczka pomocy). Zadaniem grup jest uzupełnić tabelę. Po 4 minutach chętne osoby zapisują na tablicy propozycje przedstawicieli grup. Napiszcie, jakie zasady obowiązywały w raju, czyli co było wolno, a czego nie było wolno robić. Napiszcie też na podstawie tekstu biblijnego i własnej wiedzy, jakie przywileje mieli pierwsi ludzie, gdy byli w raju. Następnie wpiszcie, co utracili przez grzech. Zasady obowiązujące w raju ð uprawiają i doglądają ogrodu ð spożywają owoce z wielu drzew ogrodu ð mają zakaz spożywania owoców z drzewa poznania dobra i zła Grzech: ð zerwanie owocu ludzie chcą decydować, co jest dobre, a co złe Pierwsi ludzie: Przywileje wynikające z życia wg zasad ð przebywają w obecności Boga ð spożywają do woli owoce z różnych drzew ð mają życie i dobre relacje między sobą Po grzechu utrata przywilejów: ð tracą więź z Bogiem ð tracą więź między sobą ð są śmiertelni ð muszą opuścić Eden ð muszą ciężko pracować K. pyta: Dla czyjego dobra Bóg wprowadził zasady w ogrodzie Eden? Jakie przywileje mieli pierwsi ludzie, przestrzegając zasad ustalonych przez Boga? Co stracili, przekraczając ustalone Boże zasady? Pierwsi ludzie, będąc w raju, przestrzegali Bożych nakazów, byli szczęśliwi. Szczęście wypływało z tego, że żyli w dobrej relacji z Bogiem i że ich samych łączyła dobra relacja. Po zburzeniu obowiązującego w raju porządku odczuwali skutki przekroczenia Bożego nakazu: w swoim życiu poczuli się nadzy, czyli mieli świadomość grzechu; w łączącej ich relacji Adam przerzucał winę na Ewę, a Ewa na węża; w relacji z Bogiem odczuwali przed Nim lęk i ukrywali się; w odniesieniu do natury praca stała się odtąd wielkim trudem. Utracili szczęście i musieli opuścić Eden. Ponieśli konsekwencje własnego wyboru. Skutkiem grzechu jest także to, że człowiek nie jest w stanie sam powrócić do Pana Boga. Nadzieję powrotu przyniesie Boży Syn, zesłany na ziemię, by zbawić ludzi. 159

160 K. może pokazać uczniom fragment widowiska przedstawiającego grzech pierworodny Zurcaroh: Massive Aerial Dance Showed The Best Act EVER Seen (do 1:50) < (dostęp: ). Następnie stawia pytania: Co przedstawia to widowisko taneczne? Kto jest ratunkiem dla człowieka, który zgrzeszył? III. Zostaję ubogacony i działam 1. Muszę czy chcę być posłuszny Bogu dyskusja (metoda przekonaj mnie ) K. wskazuje na tablicę z wypisanymi zasadami w raju i mówi: Zasady prowadzą człowieka do dobra i szczęścia. Chronią nas też przed złem. Łamanie ich powoduje utratę dobra. Konsekwencje łamania zasad ponosimy w dwóch wymiarach: ð w wymiarze osobowym, ð w wymiarze społecznym. Zasady wyznaczają granice działania dla nas, ale też dla innych, dlatego dają poczucie bezpieczeństwa. Otwieram dyskusję na temat Muszę czy chcę być posłusznym Bogu? Tę część katechezy można przeprowadzić na dwa sposoby: a) K. ustawia dwa krzesełka, nad jednym przypina napis Muszę być posłuszny Bogu, a na drugim Chcę być posłuszny Bogu. Chętni uczniowie mogą kolejno podchodzić i siadać na wybranym krzesełku, podając uzasadnienie swojego wyboru. b) Uczniowie w parach na zasadzie metody Przekonaj mnie podają argumenty, dlaczego warto być posłusznym Bogu. Na koniec K. podsumowuje ich wypowiedzi, zwracając uwagę na konsekwencje wyborów podejmowanych w życiu. Każdy z nas, jako osoba wolna, może żyć według Bożych zasad albo je przekraczać. Musimy mieć jednak świadomość konsekwencji. Jeszcze przed podjęciem decyzji powinny nam się otworzyć oczy. Bóg pragnie naszego dobra i podpowiada, co do tego dobra prowadzi. Ale mamy wybór, tak jak pierwsi ludzie: albo się podporządkujemy i będziemy mieli przywileje, albo zerwiemy więź z Bogiem i zburzymy porządek naszego życia. 2. Chcę mieć szczęśliwe życie tworzenie listy zasad, praca w grupach Uczniowie w grupach jak wcześniej tworzą listę zasad. K. poleca: Wypiszcie 5 zasad szczęśliwego życia licealisty. Weźcie pod uwagę wymiar osobisty i społeczny. Pamiętajcie o przywilejach płynących ze stosowania się do nich i konsekwencjach ich odrzucenia. Z najlepszych utworzymy kodeks zasad szczęśliwego młodego człowieka. Po 4 minutach chętna osoba wypisuje na tablicy proponowane zasady, rozdzielając w dwóch kolumnach aspekt osobisty i społeczny. K. prowadzi rozmowę: Czego potrzebuje młody człowiek, by być szczęśliwym? Dlaczego zasady są ważne w indywidualnym życiu każdego człowieka? 160

161 Jakie znaczenie mają zasady w życiu społecznym? Co to znaczy, że zasady są wartością? Dlaczego, mimo trudności, warto ich przestrzegać? 3. Modlitwa K. poleca odszukać w podręcznikach tekst Tomasza a Kempis (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Uczniowie czytają tekst najpierw w ciszy, a następnie chętna osoba czyta go głośno. Później K. wyświetla slajd z pytaniami do refleksji (teczka pomocy) lub czyta je głośno. Którym zasadom życia codziennego jest ci się najtrudniej podporządkować? Co tracisz, przekraczając ustalone Boże zasady? Jakie dobro otrzymujesz, będąc blisko Boga? Dlaczego warto być posłusznym Bogu? Czego potrzebujesz, by być szczęśliwym? 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy tabelę z zasadami i przywilejami w ogrodzie Eden oraz kodeks zasad szczęśliwego młodego człowieka utworzony podczas pracy w grupach. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Biblia dla każdego. Tekst komentarz ilustracje. Stary Testament, t. 1, red. H. Witczyk, Kielce 1995, s Franciszek, [Bycie chrześcijanami ], < dostęp: Papież radzi, jak żyć, by być szczęśliwym, < dostęp: Warto wykorzystać Widowisko przedstawiające grzech pierworodny Zurcaroh: Massive Aerial Dance Showed The Best Act EVER Seen, < watch?v=yklwpfct_uc> dostęp:

162 22. Muszę czy chcę być wolny? Cele katechetyczne Ukazanie Boga, który pragnie, byśmy byli wolni. Kształtowanie postawy otwartości na zdobywanie wolności z Bożą pomocą. Treści Wyjście Izraelitów z Egiptu i droga do Ziemi Obiecanej. Wolność i zniewolenie. Łaska Boga większa od grzechu człowieka (A.12). Tekst biblijny: Syr 15, Wymagania Uczeń: opowiada o przyczynach niewoli Izraelitów w Egipcie oraz ich drodze do Ziemi Obiecanej, wyjaśnia, że wyjście Izraelitów z Egiptu nie tylko było wyjściem fizycznym, ale dotyczyło także uwolnienia wewnętrznego, omawia przyczyny buntu Izraelitów podczas wędrówki i reakcje Pana Boga, wyjaśnia, dlaczego Izraelici narzekali, zamiast cieszyć się wolnością, uzasadnia konieczność zaufania Bogu, by móc wyjść z różnych niewoli, wymienia zniewolenia młodego człowieka (we współczesnej kulturze i rzeczywistości wirtualnej), podaje przykłady zaufania Bogu w dążeniu do wolności wewnętrznej. Postawy Uczeń: uświadamia sobie własne zniewolenia, dąży do wolności, pogłębiając swoje zaufanie wobec Boga. Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, mapa myśli, prezentacja tekstu, głosowanie (miniwykład), praca z tekstem, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, tabelaryczny zapis treści, plan wychodzenia z niewoli, refleksja, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd (tekst modlitwy Ignacego Loyoli, etapy z historii narodu wybranego oraz pytanie, tekst Syr 15, ), tekst biblijny wraz z pytaniami oraz teksty KKK i karty pracy Droga do wolności dla grup. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów wyjścia z tego, co mnie zniewala 1. Modlitwa tekstem Ignacego Loyoli (teczka pomocy). 2. Proces wchodzenia w niewolę mapa myśli, rozmowa kierowana. 162

163 3. Dobrowolna decyzja czy przymus? prezentacja etapów z historii narodu wybranego (slajd teczka pomocy), głosowanie (miniwykład). 4. Skazani na wolność? praca z tekstem: Wj 14,9-14; Wj 16,1-4; Wj 17,1-7 (teczka pomocy), praca w grupach. II. #Zdobywam przekonanie, że z Bożą pomocą mogę być wolnym człowiekiem 1. Bóg daje człowiekowi możliwość wyboru czytanie i interpretacja tekstu Syr 15, (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Do czego prowadzi wolność praca z tekstem KKK i 1738 (teczka pomocy), tabelaryczny zapis treści. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Zniewolenia współczesnego człowieka rozmowa kierowana. 2. Boża pomoc w drodze do wolności plan wychodzenia z niewoli (karty pracy Droga do wolności teczka pomocy), praca w grupach. 3. Modlitwa refleksja. Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. wyświetla slajd z tekstem modlitwy Ignacego Loyoli (teczka pomocy), którą wszyscy czytają głośno: Zabierz, Panie, i przyjmij całą wolność moją, pamięć moją i rozum, i wolę moją całą, cokolwiek mam i posiadam. Ty mi to wszystko dałeś Tobie to, Panie, oddaję. Twoje jest wszystko. Rozporządzaj tym w pełni wedle swojej woli. Daj mi jedynie miłość Twoją i łaskę, albowiem to mi wystarcza. Amen. (Modlitwa Ignacego Loyoli) 2. Proces wchodzenia w niewolę mapa myśli, rozmowa kierowana K. mówi: Każdy z nas pragnie być człowiekiem wolnym. Wolność jest jedną z podstawowych wartości, których potrzebujemy. Jednak w życiu jest wiele sytuacji, w których wchodzimy w różnorakie niewole. Zastanowimy się wspólnie nad tym, co to znaczy być prawdziwie wolnym i jak można uniknąć różnego rodzaju niewoli? K. pisze na tablicy słowo NIEWOLA i przygotowuje wraz z uczniami mapę myśli. Czym według was jest niewola? Jakie są współczesne zagrożenia, przez które młodzi mogą stać się zniewoleni? Kiedy trudno jest odróżnić niewolę od wolności? 163

164 Niewola jest zawsze procesem. Rzadkie są przypadki, w których człowiek traci wolność na skutek jednego niewłaściwego czynu. Taką prawdę ukazuje nam Biblia, kiedy poznajemy historię niewoli Izraelitów w Egipcie. Niewola nie rozpoczęła się nagle i niespodziewanie, lecz doprowadził do niej pewien proces. 3. Dobrowolna decyzja czy przymus? prezentacja tekstu, głosowanie (miniwykład) Tę część K. może przeprowadzić na dwa sposoby: a) K. przypomina powody niewoli egipskiej, wyświetlając slajdy z kolejnymi etapami z historii narodu wybranego oraz pytanie (teczka pomocy). Po postawieniu pytania uczniowie odpowiadają przez podniesienie ręki. Chodzi o to, by dostrzegli, że podejmowanie decyzji jest uzależnione od warunków zewnętrznych i postawy wewnętrznej. Historia narodu wybranego od Jakuba do wyjścia z Egiptu ð Jakub (Izrael) miał 12 synów, wśród nich był Józef zwany później Egipskim. ð Józef zostaje sprzedany przez braci kupcom egipskim. ð Zostaje zwierzchnikiem na dworze Potifara, dowódcy straży faraona. ð Józef tłumaczy sen faraonowi i zostaje jego doradcą. ð Bracia przybywają do Egiptu po zboże w czasie głodu. ð Józef zaprasza całą rodzinę do Egiptu na czas głodu. Kto z was uznaje, że była to wolna decyzja, a kto, że był to przymus? ð Izraelici pozostają w Egipcie. Jest ich coraz więcej. Nie wracają do ziemi przodków. Kto z was uznaje, że była to wolna decyzja, a kto, że był to przymus? ð Izraelici stają się niewolnikami, ciężko pracują, a faraon wydaje nakaz zabijania nowo narodzonych chłopców izraelskich. ð Mojżesz otrzymuje polecenie wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu ð Naród wybrany wychodzi z niewoli i udaje się do Ziemi Obiecanej. Kto z was uznaje, że była to wolna decyzja, a kto, że był to przymus? ð Izraelici wędrują 40 lat przez pustynię, by dotrzeć do Ziemi Obiecanej. Kto z was uznaje, że była to wolna decyzja, a kto, że był to przymus? b) K. mówi: Jak to się stało, że potomkowie Abrahama znaleźli się w niewoli? Historia sięga czasu, gdy synowie Jakuba sprzedali Józefa, swego brata, bo nie mogli znieść, że ojciec kocha go bardziej niż ich. Sprzedali go wędrownym kupcom udającym się do Egiptu. W Egipcie Józef jednak nie pozostał niewolnikiem, a nawet stał się człowiekiem zamożnym, liczącym się na dworze faraona. Dzięki temu okazał się dla swoich braci wybawieniem: ocalił im życie, gdy przyszli do Egiptu, by kupić zboże w czasie głodu. Na zaproszenie Józefa bracia wraz z ojcem sprowadzili się do Egiptu i tam się osiedlili. Jednak ten Egipt, w którym uzyskali ratunek, stał się jednocześnie dla nich pułapką. Z czasem stał się miejscem niewoli. Izraelitów jest coraz więcej i rodzą się konflikty z Egipcja- 164

165 nami. Muszą wypalać cegły i budować dla Egipcjan miasta. Ale im bardziej ten lud jest uciskany, tym bardziej się rozrasta. Bóg postanowił wyprowadzić naród z niewoli. Niezależnie od wybranej propozycji pracy, K. podsumowuje: W historii narodu wybranego dostrzegamy dwa rodzaje niewoli: zewnętrzną i wewnętrzną. Przyczyny niewoli duchowej są różne. Jednak u ich podstaw zawsze leży ludzka skłonność do grzechu, która wynika z grzechu pierworodnego. Ostatecznie tym, co zniewala, zawsze jest grzech. Człowiek nie może o własnych siłach wyrwać się z grzechu, dlatego potrzebuje tu pomocy Boga. 4. Skazani na wolność? praca z tekstem, praca w grupach K. dzieli klasę na 3 grupy lub ich wielokrotność. Każdej daje tekst biblijny wraz z pytaniami (teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest odpowiedzieć na pytania: Dlaczego Izraelici, będąc wolnymi ludźmi, tęsknili za niewolą? Co było dla nich ważniejsze w danej chwili? Jak Pan Bóg uratował naród? Dlaczego oprócz wolności zewnętrznej konieczna jest wolność duchowa? Tekst 1 Egipcjanie więc ścigali ich [Izraelitów] i dopędzili obozujących nad morzem wszystkie konie i rydwany faraona, jeźdźcy i całe wojsko ( ). A gdy się przybliżył faraon, Izraelici podnieśli oczy i ujrzawszy, że Egipcjanie ciągną za nimi, ogromnie się przerazili. Izraelici podnieśli głośne wołanie do Pana. Rzekli do Mojżesza: Czyż brakowało grobów w Egipcie, że nas tu przyprowadziłeś, abyśmy pomarli na pustyni? Cóż uczyniłeś nam przez to, że wyprowadziłeś nas z Egiptu? Czyż nie mówiliśmy ci wyraźnie w Egipcie: Zostaw nas w spokoju, chcemy służyć Egipcjanom? Lepiej bowiem nam było służyć im, niż umierać na tej pustyni. Mojżesz odpowiedział ludowi: Nie bójcie się! Pozostańcie na swoim miejscu, a zobaczycie zbawienie od Pana, jakie zgotuje nam dzisiaj. Egipcjan bowiem, których widzicie teraz, nie będziecie już nigdy oglądać. Pan będzie walczył za was, a wy pozostaniecie spokojni. (Wj 14,9-14) Tekst 2 Następnie wyruszyli z Elim. Przybyło zaś całe zgromadzenie Izraelitów na pustynię Sin, położoną między Elim a Synajem, piętnastego dnia drugiego miesiąca od ich wyjścia z ziemi egipskiej. I zaczęło szemrać na pustyni całe zgromadzenie Izraelitów przeciw Mojżeszowi i przeciw Aaronowi. Izraelici mówili im: Obyśmy pomarli z ręki Pana w ziemi egipskiej, gdzieśmy zasiadali przed garnkami mięsa i jadali chleb do syta! Wyprowadziliście nas na tę pustynię, aby głodem zamorzyć całą tę rzeszę. Pan powiedział wówczas do Mojżesza: Oto ześlę wam chleb z nieba, jak deszcz. I będzie wychodził lud, i każdego dnia będzie zbierał według potrzeby dziennej. (Wj 16,1-4) 165

166 Tekst 3 Całe zgromadzenie Izraelitów wyruszyło na rozkaz Pana z pustyni Sin ( ). Potem rozbili obóz w Refidim, gdzie lud nie miał wody do picia. I kłócił się lud z Mojżeszem, mówiąc: Daj nam wody do picia! Mojżesz odpowiedział im: Czemu kłócicie się ze mną? I czemu Pana wystawiacie na próbę? Ale lud pragnął tam wody i dlatego szemrał przeciw Mojżeszowi i mówił: Czy po to wyprowadziłeś nas z Egiptu, aby nas, nasze dzieci i nasze bydło wydać na śmierć z pragnienia? Mojżesz wołał wtedy do Pana, mówiąc: Co mam uczynić z tym ludem? Niewiele brakuje, a ukamienują mnie! Pan odpowiedział Mojżeszowi: Wyjdź przed lud, a weź ze sobą kilku starszych Izraela. Weź w rękę laskę, którą uderzyłeś w Nil, i idź. Oto Ja stanę przed tobą na skale, na Horebie. Uderzysz w skałę, a wypłynie z niej woda, i lud zaspokoi swe pragnienie. Mojżesz uczynił tak na oczach starszyzny izraelskiej. I nazwał to miejsce Massa i Meriba, ponieważ tutaj kłócili się Izraelici i Pana wystawiali na próbę, mówiąc: Czy Pan jest rzeczywiście wśród nas, czy też nie?. (Wj 17,1-7) Po wypowiedziach przedstawicieli grup, K. mówi: Izraelici, którzy przebywali w Egipcie, nie znali innego życia niż życie niewolników. Wewnętrznie przyzwyczaili się do tego stanu. Dopiero gdy z czasem nasilały się prześladowania ze strony faraona i Egipcjan, zaczęli prosić Boga o wyzwolenie. Bóg posłał do Izraelitów Mojżesza, by pod jego przewodnictwem wyruszyli do ziemi, którą niegdyś obiecał ich przodkom, i stali się narodem wolnym. Dlaczego więc podczas wędrówki do swojej ojczyzny narzekali i wspominali Egipt, a nawet chcieli do niego powrócić? Możemy postawić sobie pytanie: Czy Izraelici byli skazani na wolność? Choć zewnętrznie byli wolni, w swoich sercach pozostali niewolnikami. Nie zaufali Bogu do końca, nawet wtedy, gdy działał dla nich cuda. Wolność to dar, nad którym trzeba cały czas pracować. II. Rozważam i zdobywam 1. Bóg daje człowiekowi możliwość wyboru czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. poleca uczniom odszukać w podręczniku tekst Syr 15, (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy) i chętna osoba czyta go głośno. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Jaką możliwość wyboru Bóg dał człowiekowi? Na czym polega wolność człowieka? Czego konsekwencją jest grzech? Bóg dał człowiekowi możliwość wyboru zarówno w życiowych sytuacjach, czyli np. sięganie po ogień i wodę, jak i w porządku moralnym. Człowiek może wybierać dobro lub zło, życie lub śmierć. Grzech nie pochodzi od Boga, lecz 166

167 jest konsekwencją niewłaściwego wyboru człowieka. Możliwość dokonywania wyborów nazywamy inaczej wolnością. 2. Do czego prowadzi wolność praca z tekstem, tabelaryczny zapis treści Uczniowie pracują w tych samych grupach co wcześniej. Zadaniem grup jest przeczytać tekst KKK (teczka pomocy) i odpowiedzieć na pytania. Po 5 minutach przedstawiciele grup zapisują odpowiedzi w tabeli na tablicy. Co jest podstawą wolności? Do czego prowadzi wolność? Do czego prowadzi zniewolenie? Tekst 1 Wolność jest zakorzenioną w rozumie i woli władzą działania lub niedziałania, czynienia tego lub czegoś innego, a więc podejmowania przez siebie przmyślanych działań. Dzięki wolnej woli każdy decyduje o sobie. Wolność jest w człowieku siłą wzrastania i dojrzewania w prawdzie i dobru; osiąga ona swoją doskonałość, gdy jest ukierunkowana na Boga, który jest naszym szczęściem. (KKK 1731) Wolność czyni człowieka odpowiedzialnym za swoje czyny w takiej mierze, w jakiej są one dobrowolne. Postęp w cnocie, poznanie dobra i asceza zwiększają panowanie woli nad jego czynami. (KKK 1734) Tekst 2 Wolność, dopóki nie utwierdzi się w definitywnie w swoim ostatecznym dobru, jakim jest Bóg, zakłada możliwość wyboru między dobrem a złem, a więc albo wzrastania w doskonałości, albo upadania i grzeszenia. Charakteryzuje ona czyny właściwe człowiekowi. Staje się źródłem pochwały lub nagany, zasługi lub winy. (KKK 1732) Im więcej człowiek czyni dobra, tym bardziej staje się wolnym. Prawdziwą wolnością jest tylko wolność w służbie dobra i sprawiedliwości. Wybór nieposłuszeństwa i zła jest nadużyciem wolności i prowadzi do «niewoli grzechu». (KKK 1733) Tekst 3 Wolność wypełnia się w relacjach międzyludzkich. Każda osoba ludzka, stworzona na obraz Boży, ma prawo naturalne, by była uznana za istotę wolną i odpowiedzialną. Wszyscy są zobowiązani do szacunku wobec każdego. Prawo do korzystania z wolności jest nieodłącznym wymogiem godności osoby ludzkiej, zwłaszcza w dziedzinie moralności i religii. Prawo to powinno być uznane przez władze świeckie oraz chronione w granicach dobra wspólnego i porządku publicznego. (KKK 1738) 167

168 Przykładowy zapis: Wolność to możliwość działania lub niedziałania oraz decydowania o sobie to wybór między dobrem a złem wypełnia się w relacjach międzyludzkich prowadzi do decydowania o sobie, wzrastania w prawdzie i dobru, doskonałości, odpowiedzialności, szczęścia, którym jest Bóg pochwały, zasługi dobra i sprawiedliwości do szacunku wobec każdego jej przeciwieństwo prowadzi do zła, kłamstwa, braku odpowiedzialności, oddala od Boga upadania i grzeszenia, nadużycia wolności, niewoli grzechu, poczucia winy braku poszanowania godności człowieka Bóg nie chce naszej niewoli. Dał nam wolność jako dar, który mamy rozwijać. Jednak nie wystarczy tylko stać się wolnym, trzeba jeszcze we właściwy sposób korzystać z tej wolności. Doświadczenie chrześcijańskie, zwłaszcza doświadczenie modlitwy, świadczy o tym, że im bardziej jesteśmy ulegli wobec poruszeń łaski, tym bardziej wzrasta nasza wewnętrzna wolność i nasza pewność zarówno wobec trudności, jak i wobec nacisków i przymusu ze strony świata zewnętrznego. Przez działanie łaski Duch Święty wychowuje nas do wolności duchowej, by uczynić nas wolnymi współpracownikami swego dzieła w Kościele i w świecie. (KKK 1742) III. Zostaję ubogacony i działam 1. Zniewolenia współczesnego człowieka rozmowa kierowana K. wraca do pytań z początku zajęć i prowadzi rozmowę: Każdy człowiek może posiadać wolność i być wolnym. Nie zawsze jedno pokrywa się z drugim. Wolność jest bowiem sposobem istnienia dobra i tam, gdzie można wybierać dobro, tam człowiek jest wolny. Jakie zniewolenia zagrażają współczesnym młodym ludziom? Jakie zagrożenia dla wolności może nieść ze sobą świat wirtualny? Co najczęściej zniewala młodych ludzi w sferze materialnej? Kiedy trudno jest odróżnić niewolę od wolności? Dlaczego czasem ludzie tęsknią za niewolą? Niewola czyni człowieka nieszczęśliwym, choć początkowo może się wydawać, że daje prawdziwą przyjemność. By być wolnym, trzeba podjąć wysiłek pracy nad sobą. Mamy wybór: buntować się i szemrać przeciw Bogu tak jak Izraelici lub zaufać, że droga, którą nam wyznaczył, jest drogą do szczęścia i warto nią pójść. 168

169 2. Boża pomoc w drodze do wolności plan wychodzenia z niewoli, praca w grupach K. prosi uczniów, by pracując nadal w grupach, przygotowali propozycje wyborów w konkretnych sytuacjach zniewolenia młodego człowieka. K. może zaproponować poniższe zniewolenia lub wybrać z wcześniejszych wypowiedzi uczniów. Uczniowie pracują według podanego schematu na kartach pracy Droga do wolności (teczka pomocy). Zestaw 1 Uzależnienie od gier komputerowych Zniewolenie polega na Uzależniona osoba nie chce wychodzić z niewoli, ponieważ Zaproponujcie: ð proste wyjście ð skuteczne wyjście Zrezygnuj z czegoś, by coś mieć. Dąż do wewnętrznej wolności. Zaufaj Bogu, że Zestaw 2 Uzależnienie od zakupoholizmu Zestaw 3 Uzależnienie od środków odurzających K. podsumowuje: Nie wystarczą szczere chęci wyjścia z niewoli, potrzebny jest jeszcze ktoś, kto pomoże nam w wyjściu ze zniewoleń. Najskuteczniejszym przewodnikiem wychodzenia z niewoli jest Bóg. Izraelici 40 lat wędrowali przez pustynię, ponieważ Bóg dał im czas, aby wolność, którą zdobyli, zakorzeniła się w ich sercach. Bóg może nas uratować, gdy stracimy wolność. Jednak to my musimy pokonać tęsknotę za niewolą, która się rodzi w naszych sercach. 3. Modlitwa refleksja K. zachęca do refleksji i modlitwy prośby w ciszy o dar wolności. Co jest moim domem niewoli? Co jest moim szemraniem przeciw Bogu? Dlaczego potrzebuję wyjścia z niewoli? Kiedy moje decyzje prowadzą do wolności, a kiedy do zniewolenia? Jak często powierzam Jezusowi swoje zniewolenia w sakramencie pokuty? Porozmawiajcie z Jezusem w ciszy. Jemu zależy na waszej wolności. Poproście Go o pomoc w dążeniu do niej. 169

170 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy wyniki pracy z tekstem KKK oraz propozycje wyjścia z uzależnień i zniewoleń, nad którymi pracowali w grupach. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Bp Zbigniew Kiernikowski, Chrzest w życiu i misji Kościoła. Część II. Reakcja Boga na grzech obietnica i przymierza, < katecheza.php>, dostęp: Biblia dla każdego. Tekst komentarz ilustracje. Stary Testament, t. 6, red. H. Witczyk, Kielce 2003, s Modlitwa Ignacego Loyoli, < dostęp:

171 23. Słuchaj, Izraelu Cele katechetyczne Ukazanie wierności Panu Bogu i Jego przykazaniom, jako przejaw miłości wobec Niego. Motywowanie do przyjęcia przykazań jako daru Boga i życia nimi na każdym etapie życia. Treści Posłuszeństwo wiary (A.6). Dekalog. Tekst biblijny: Pwt 5,1-22. Wymagania Uczeń: opowiada o przymierzu, które Bóg zawarł z narodem wybranym, wyjaśnia, na czym polega przymierze między Bogiem a człowiekiem, wyjaśnia, czym jest Dekalog, wyjaśnia, dlaczego Bóg daje ludziom przykazania, omawia okoliczności przekazania Dekalogu narodowi izraelskiemu, omawia rolę Mojżesza jako pośrednika między Bogiem a narodem wybranym, uzasadnia, że niezachowywanie przykazań niszczy nas samych i blokuje rozwój oraz relacje z innymi. Postawy Uczeń: okazuje wdzięczność Bogu za przykazania, przestrzega przykazań. Metody, techniki i formy: uzupełnianie tekstu z lukami, projekcja filmu, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, wywiad, praca z tekstem liturgicznym, rozmowa kierowana, uzupełnianie tabeli, zdania niedokończone, śpiew (medytacja), praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, tekst z lukami dla każdego ucznia, film 3MC - Co to jest 10 przykazań?, slajd (tekst Pwt 5, oraz Pwt 5, , tekst modlitwy egzorcyzmu z liturgii chrztu), karty pracy W drodze z niewoli grzechu do mojej ziemi obiecanej dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam drogi do wolności, wypełniając przykazania 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz. 171

172 2. Znaczenie treści Dekalogu uzupełnianie tekstu z lukami (teczka pomocy), projekcja filmu 3MC - Co to jest 10 przykazań? (Internet). II. #Zdobywam pewność, że przykazania są przejawem miłości Boga do mnie 1. Dekalog wyrazem miłości i troski Boga czytanie i interpretacja tekstu Pwt 5, (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Przykazania drogą do wolności czytanie i interpretacja tekstu Pwt 5, (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 3. Mojżesz pośrednikiem między Bogiem a ludem wywiad, praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Moje przymierze z Bogiem praca z tekstem egzorcyzmu z liturgii chrztu (podręcznik lub slajd teczka pomocy), rozmowa kierowana. 2. W mojej drodze do ziemi obiecanej uzupełnianie tabeli (karty pracy teczka pomocy), praca w grupach. 3. Podsumowanie zdania niedokończone (teczka pomocy). 4. Modlitwa śpiew Sekwencji do Ducha Świętego (medytacja tekstu). Praca domowa (podręcznik). I. SZUKAM TEGO, CO ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. wprowadza w modlitwę na początek zajęć: Dziś będziemy mówili o Dekalogu. Poprośmy Ducha Świętego, abyśmy mogli go właściwie zrozumieć i kierować się nim w swojej codzienności. Duchu Święty, który oświecasz. 2. Znaczenie treści Dekalogu uzupełnianie tekstu z lukami, projekcja filmu K. przypomina informacje na temat zawierania przymierza między Bogiem i ludźmi: Znacie już dużo informacji na temat przymierza, które Bóg zawierał z ludźmi. Na czym polegała umowa między Bogiem a Adamem? Jak wyglądało zawarcie przymierza Boga z Noem? Jaką obietnicę od Boga otrzymał Abraham? K. uzupełnia: W Starym Testamencie były cztery przymierza Boga z ludźmi: z Adamem, Noem, Abrahamem oraz Mojżeszem i całym narodem wybranym. W Starym Testamencie słowo adam znaczy człowiek, ale też ludzkość. Oznacza to, że pierwsza umowa Boga z człowiekiem dotyczyła wszystkich ludzi. Z zawieraniem przymierza między Bogiem i człowiekiem zawsze łączy się jakiś symbol oraz ofiara. Dziś przypomnimy przymierze między Bogiem a narodem wybranym zawarte pod górą Synaj. W celu przypomnienia go uzupełnicie tekst. 172

173 K. rozdaje wszystkim uczniom tekst (teczka pomocy), który uzupełniają na podstawie własnej wiedzy. Grzech to działanie przeciw miłości Boga i człowieka. Przykazania są wskazówką pomagającą rozpoznać tę miłość. Przykazania zostały przekazane, gdy Izraelici wychodzili z niewoli egipskiej. Katolicy dzielą przykazania na 2 grupy: I III dotyczące Boga i IV X dotyczące wspólnoty ludzkiej. Pierwsze przykazanie przypomina nam, że Bóg powinien być na pierwszym miejscu w naszym życiu. Dekalog mówi też o dniu dla Boga. Żydzi za dzień święty uważają szabat, dla chrześcijan dniem świętym jest niedziela pamiątka zmartwychwstania Jezusa. Piąte przykazanie dekalogu można sformułować inaczej i zapisać je tak: będziesz szanował życie. Kolejne z przykazań mówiące o pożądliwości zachęca nas do skromności. Dekalog można nazwać kompasem wskazującym ostateczny cel człowieka. Uczniowie czytają swoje uzupełnienia. Mogą się różnić, ale ważne jest, by przekazywały istotę treści. Następnie K. może włączyć film 3MC - Co to jest 10 przykazań? (5:35) ze strony < (dostęp: ). Po obejrzeniu go uczniowie w miarę potrzeb poprawiają tekst, a potem mogą wkleić go do zeszytu jako notatkę. II. Rozważam i zdobywam 1. Dekalog wyrazem miłości i troski Boga czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. mówi: Bardzo często podchodzimy do wymagań dekalogu tylko jako do prawa. Ważnego, nadanego przez Boga, ale prawa. Zanim przejdziemy do analizy treści przykazań, zwrócimy uwagę na sam początek. Chętny uczeń czyta Pwt 5, (podręcznik lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy), następnie wszyscy dokonują jego interpretacji. Mojżesz zwołał całego Izraela i rzekł do niego: Słuchaj, Izraelu, praw i przykazań, które ja dziś mówię do twych uszu, ucz się ich i dbaj o to, aby je wypełniać. Pan, Bóg nasz, zawarł z nami przymierze na Horebie. ( ) mówił: «Ja jestem Pan, Bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej, z domu niewoli». (Pwt 5, ) W jakim celu Mojżesz zwołuje naród? Co Bóg mówi o sobie? Dlaczego Bóg przypomina o wyprowadzeniu narodu z niewoli? Do czego Bóg zobowiązuje naród wybrany? Mojżesz zwołuje naród, by przekazać mu prawo i przykazania. Przypomina słowa Boga i Jego dzieła wobec narodu wybranego. Bóg jest Tym, który wyzwala z niewoli. Izraelici wyszli z Egiptu i jako naród byli wolni. Przymierze zawarte pod Synajem miało przynieść duchową wolność. 173

174 2. Przykazania drogą do wolności czytanie i interpretacja tekstu biblijnego Uczniowie kontynuują czytanie tekstu biblijnego Pwt 5, (podręcznik lub slajd teczka pomocy). Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie. Nie będziesz czynił sobie żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko albo na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodzie, pod ziemią. Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, w błahych rzeczach ( ). Będziesz zważał na szabat, aby go święcić, jak ci nakazał Pan, Bóg twój. Sześć dni będziesz się trudził i wykonywał wszelką twą pracę, lecz dzień siódmy jest szabatem Pana, Boga twego. Nie będziesz wykonywał żadnej pracy ani ty, ani twój syn, ani twoja córka, ani twój sługa, ani twoja służąca, ani twój wół, ani twój osioł, ani żadne twoje zwierzę, ani przybysz, który przebywa w twoich bramach; aby wypoczęli twój niewolnik i twoja niewolnica, jak i ty. Czcij swego ojca i swoją matkę, jak ci nakazał Pan, Bóg twój, abyś długo żył i aby ci się dobrze powodziło na ziemi, którą ci daje Pan, Bóg twój. Nie będziesz zabijał. Nie będziesz cudzołożył. Nie będziesz kradł. Nie będziesz mówił fałszywie przeciw bliźniemu swemu jako świadek. Nie będziesz pożądał żony swojego bliźniego. Nie będziesz pragnął domu swojego bliźniego ani jego pola, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do twojego bliźniego. Te słowa wyrzekł Pan do waszego zgromadzenia na górze spośród ognia, obłoku i ciemności donośnym głosem, niczego nie dodając. Napisał je na dwu tablicach kamiennych i dał mi je. (Pwt 5, ) K. prowadzi interpretację: Jakie polecenie Boga powtarza się najczęściej w tekście biblijnym? Jak zostały wyjaśnione poszczególne przykazania? Co towarzyszyło przekazaniu przykazań? W tekście biblijnym powtarzają się wyrażenia będziesz oraz nie będziesz. To konkretne nakazy i zakazy Boże. Nie dał ich jednak po to, by człowieka ograniczać, lecz by go chronić. Często patrzymy na Boże przykazania jako polecenia, które musimy wykonywać, czy narzucone przez Boga instrukcje, co jest dobre, a co złe. Wydaje się nam, że Bóg na nas patrzy i wyłącznie ocenia jak surowy sędzia. Sercem Dekalogu jest jednak miłość Boga, który się objawił, aby wyprowadzić nas z niewoli. Przymierze pod Synajem przypomina o Bogu, który ratuje swój lud, ponieważ go kocha. Dekalog jest dany po to, by naród nie wpadł znów w niewolę i się nie zatracił. Przecież Bóg, który troszczy się o swój naród, nie mógłby chcieć dla niego zła. Informacja dla K.: K. może wysłuchać konferencji ks. dr. Przemysława Szewczyka Tajemnice Dekalogu (38:53) ze strony < 174

175 (dostęp: ). Jest ona zbyt długa na lekcję, choć warto wykorzystać jej fragmenty w zdolniejszych klasach. 3. Mojżesz pośrednikiem między Bogiem a ludem wywiad, praca w grupach K. mówi: Przypominając sobie postać Mojżesza, spróbujmy odpowiedzieć na pytania: Kim był Mojżesz, skoro Bóg powierzył mu pośredniczenie w zawarciu przymierza między Nim a Izraelitami? Dlaczego Mojżesz nie obawiał się ognia i ciemności podczas przekazywania tablic Dekalogu? Dlaczego naród ufał Mojżeszowi? K. dzieli klasę na grupy po 4-6 osób grupy. Każda z nich przygotowuje krótki wywiad z Mojżeszem na temat przymierza i Dekalogu. Po 5 minutach jedna osoba z grupy wciela się w postać Mojżesza, a pozostałe stawiają mu pytania. Na zakończenie K. mówi: Mojżesz jako jedyny rozmawiał z Bogiem w takiej bliskości. Bóg wybrał go, by był pośrednikiem między Nim a ludem. Tego pośrednictwa chciał również naród. W Starym Testamencie ludzie obawiali się bliskiego kontaktu z Bogiem, mogłoby to bowiem spowodować przeniesienie ich ze świata ziemskiego do boskiego, czyli pozbawiłoby ich życia. Dlatego sam lud prosi, aby tylko Mojżesz rozmawiał z Bogiem (Wj 19,20-25). III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Moje przymierze z Bogiem praca z tekstem liturgicznym, rozmowa kierowana K. mówi: Także na nas, tak jak na narodzie wybranym, ciążą konsekwencje grzechu pierworodnego, powodując duchową niewolę. Również my potrzebowaliśmy uwolnienia od grzechu pierworodnego. Dlatego podczas liturgii chrztu kapłan wypowiadał nad nami modlitwę, którą nazywamy egzorcyzmem. K. czyta tekst modlitwy egzorcyzmu (podręcznik lub slajd teczka pomocy), a następnie prosi uczniów, aby wypisali na kartce osoby wymienione w tekście. Wszechmogący, wieczny Boże, ty posłałeś na świat swojego Syna, aby oddalił od nas moc szatana, ducha nieprawości, a człowieka wyrwanego z ciemności przeniósł do przedziwnego królestwa Twojej światłości; pokornie Cię błagamy, abyś to dziecko uwolnił od grzechu pierworodnego, uczynił je swoją świątynią i mieszkaniem Ducha Świętego. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen. (Obrzędy chrztu dzieci) K. poleca, by uczniowie odczytali zaznaczone osoby (Bóg Ojciec, Syn Jezus Chrystus, szatan, dziecko, Duch Święty) i pyta: O oddalenie czyjej mocy kapłan prosi Boga? O jakie uwolnienie modli się dla dziecka? 175

176 Kto ma władzę oddalić szatana i uwolnić od grzechu pierworodnego? Kto od chwili chrztu zamieszkał w naszej duszy? K. uzupełnia wypowiedzi uczniów: Nasz chrzest był pierwszym momentem wyjątkowej bliskości Boga w naszym życiu. Zawarł On wtedy z nami przymierze. Zostaliśmy uwolnieni od władzy szatana. Niestety, podobnie jak Izraelici nie doceniamy Bożego daru wolności i tęsknimy za niewolą. Czasem lepsze wydaje się nam życie w nałogach i zniewoleniach niż duchowa wolność. 2. W mojej drodze do ziemi obiecanej uzupełnianie tabeli, praca w grupach Uczniowie pracują w grupach jak wcześniej. K. daje każdemu kartę pracy W drodze z niewoli grzechu do mojej ziemi obiecanej (teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest wpisać przy każdym przykazaniu, w czym mogą zachować wolność, żyjąc według przykazań, oraz przed czym wyznaczają one granicę. Dekalog to nie tylko zapis pewnej historii, ale aktualny do dziś kompas. Przez niego Bóg mówi do mnie: Słuchaj, chcę ci pomóc. Dzięki przykazaniom Bóg może wyprowadzić nas z niewoli grzechu i prowadzić do naszej ziemi obiecanej, czyli nieba. Przykazania pomagają nam zachować wolność i wyznaczają granice naszego postępowania. Ratują nas przed samozniszczeniem i utratą wolności. W drodze z niewoli grzechu do mojej ziemi obiecanej pozwala zachować wolność od Przykazanie 1. Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną. 2. Nie będziesz brał imienia Pana Boga twego nadaremno. 3. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił. 4. Czcij ojca swego i matką swoją. 5. Nie zabijaj. 6. Nie cudzołóż. 7. Nie kradnij. 8. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu. 9. Nie pożądaj żony bliźniego swego. 10. Ani żadnej rzeczy, która jego jest. wyznacza mi granice przed Po 5 minutach K. czyta kolejne przykazania, a chętni uczniowie czytają swoje wpisy. Na koniec K. podsumowuje: Życie w zgodzie z wymaganiami Dekalogu wymaga wiele wysiłku. Wielokrotnie tak jak Izraelici wołamy do Pana Boga: Czemuś nas wyprowadził z niewoli. 176

177 Buntujemy się, narzekając, że jesteśmy ograniczani przez przykazania. Ale gdy je przekraczamy, doświadczamy cierpienia. Pan Bóg zawsze jest blisko i mówi: Słuchaj, chcę ci pomóc. Chcę cię wyprowadzić z niewoli grzechu. 3. Podsumowanie zdania niedokończone K. mówi: Nasza katecheza dobiegła końca. Postarajcie się dokończyć zdania: ð Dzisiaj nauczyłem się ð Najtrudniejsze dla mnie dziś było ð Najbardziej podobało mi się 4. Modlitwa śpiew (medytacja tekstu) K. wyświetla nagranie Sekwencji do Ducha Świętego z tekstem (np. ze strony: < lub wyświetla slajd z tekstem do śpiewu lub czytania medytacyjnego (teczka pomocy temat 18). K. mówi: Potrzebujemy wsparcia i pomocy od Boga. Poprośmy Go zatem o siłę i wytrwałość pieśnią do Ducha Świętego. 5. Zapis do zeszytu Uczniowie wklejają tekst z lukami oraz karty pracy W drodze z niewoli grzechu do mojej ziemi obiecanej. 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Katolicki komentarz biblijny, red. R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy, Warszawa 2001, s. 86 (kolumna 3,33). Obrzędy chrztu dzieci, Katowice 1987, s. 63. L. Stachowiak, Adam, w: Nowy słownik teologii biblijnej, red. H. Witczyk, Kielce Lublin 2017, s Warto wykorzystać 3MC Co to jest 10 przykazań?, < FB9Y3MFE>, dostęp: Ks. dr. P. Szewczyk, Tajemnice Dekalogu, < dostęp: Sekwencja do Ducha Świętego, < AYXQ>, dostęp:

178 24. Ja jestem Pan, Twój Bóg Cele katechetyczne Ukazanie wiary jako wyrazu miłości wobec Boga. Kształtowanie umiejętności oceniania relacji człowieka z Bogiem. Treści Wiara w jednego Boga (I przykazanie Boże): Oddawanie czci jedynemu Bogu. Wykroczenia przeciwko wierze i Bogu (C.10). Tekst biblijny: Wj 32, Wymagania Uczeń: formułuje zasady wynikające z I przykazania Bożego (C.10.1), wyjaśnia, na czym polega zabobon, bałwochwalstwo, ezoteryzm, podaje przykłady wpływu zabobonu, bałwochwalstwa, wróżbiarstwa, magii na relację z Bogiem (C.10.2), uzasadnia, iż nie da się pogodzić ezoteryki z wiarą chrześcijańską (C.10.4), wyjaśnia, że kontakt z pseudobogami nie przynosi dobra, lecz prowadzi do poddania się działaniu złego ducha, podaje przykłady oddawania czci Panu Bogu, wyjaśnia, co powoduje, że praktyki religijne są traktowane magicznie, uzasadnia, dlaczego należy otaczać szacunkiem wszystko, co jest poświęcone Bogu. Postawy Uczeń: podejmuje walkę z grzechami przeciw I przykazaniu (C.10.d), właściwie przeżywa i pielęgnuje tradycje religijne. Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, czytanie z podziałem na role, miniwykład, prezentacja slajdów, świadectwo, uzupełnianie tabeli, śpiew (wysłuchanie pieśni), praca w parach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (tekst Wj 20,3-6, definicja ezoteryzmu oraz zdjęcia i tekst o praktykach magicznych), tekst biblijny do czytania z podziałem na role, film ze świadectwem Katarzyny, karta pracy Przedmioty kultu religijnego w mojej wierze dla każdego ucznia, nagranie pieśni Szema Izrael. 178

179 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam wskazówek, jak odróżnić prawdziwą wiarę od zabobonu 1. Modlitwa przykazanie miłości. 2. W poszukiwaniu zabobonów rozmowa kierowana, praca w parach. II. #Zdobywam pewność, że wiara to relacja między Bogiem a człowiekiem 1. Nie będziesz miał cudzych bogów czytanie i interpretacja tekstu Wj 20,3-6 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Odkrywam znaczenie pierwszego przykazania czytanie z podziałem na role: Wj 32, (podręcznik lub teczka pomocy). 3. Zagrożenia ezoteryzmu i okultyzmu miniwykład, prezentacja definicji ezoteryzmu oraz zdjęcia i tekstu o praktykach magicznych (slajd teczka pomocy), świadectwo (Internet). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Przedmioty kultu w mojej relacji z Bogiem uzupełnianie tabeli (karta pracy teczka pomocy), praca w parach. 2. Moje wyobrażenie Boga rozmowa kierowana. 3. Modlitwa śpiew Szema Izrael. Praca domowa (podręcznik). I. SZUKAM TEGO, CO ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. wprowadza w modlitwę: Dziś powiemy, jakie miejsce należy się Bogu w naszym życiu. Pomodlimy się przykazaniem miłości Boga i człowieka. Będziesz miłował. 2. W poszukiwaniu zabobonów rozmowa kierowana, praca w parach K. mówi: Czary, magia czy ezoteryka to nie jest coś, czego doświadczamy na co dzień, choć ludzie coraz częściej korzystają z porad wróżek. Dużo częściej spotykamy się też z wszelkiego rodzaju zabobonami. Co to jest zabobon? Zabobon ogół wierzeń i praktyk opartych na przekonaniu o istnieniu mocy nadprzyrodzonych, które mogą sprowadzić na kogoś nieszczęście lub ustrzec go przed nim. (Zabobon, sjp.pwn.pl) W parach wypiszcie różne sytuacje z życia codziennego, które można zaliczyć do zabobonów. 179

180 Uczniowie w parach szukają różnych wersji zabobonów i przedstawiają je całej klasie. Następnie K. pyta: Z jakimi przedmiotami kultu religijnego chrześcijan łączą się niektóre zabobony? Dlaczego nie można doszukiwać się magicznego działania przedmiotów związanych z chrześcijaństwem? Dlaczego należy otaczać szacunkiem przedmioty związane z kultem religijnym? K. podsumowuje: Funkcjonowanie zabobonów wśród ludzi wierzących dobrze oddaje ludowe przysłowie Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek. To tak, jakbyśmy chcieli być z Bogiem i jednocześnie przeciw Niemu. Czasem nadajemy magiczne znaczenie przedmiotom, które związane są z chrześcijaństwem. Na przykład posiadanie w samochodzie obrazka z wizerunkiem św. Krzysztofa nie uchroni nas przed nieszczęściem, jeśli będziemy przekraczali przepisy drogowe. Medalik na szyi ma nam przypominać o Bogu i być Jego znakiem, dlatego jego noszenie powinno łączyć się z wiarą, a nie być tylko ozdobą. Przedmioty kultu są wyrazem wiary Kościoła i osoby, która je posiada lub ich używa. Z tego powodu winny być otaczane szacunkiem. Dzisiaj poszukamy odpowiedzi na pytanie, jak odróżnić prawdziwą wiarę od zabobonu i jak oddawać cześć Bogu w czasach, gdy coraz częściej spotykamy się z brakiem szacunku wobec przedmiotów kultu oraz powraca moda na magię i pseudobogów. K. poleca zapisać temat: Ja jestem Pan, twój Bóg. II. Rozważam i zdobywam 1. Nie będziesz miał cudzych bogów czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. mówi: Przyjrzymy się dokładniej pierwszemu przykazaniu Dekalogu. Najczęściej znamy je z wersji katechizmowej przykazań. W Biblii Dekalog jest zapisany w dwóch miejscach: Księdze Wyjścia oraz Powtórzonego Prawa. Posłuchajmy, jak brzmi w Księdze Wyjścia. K. lub chętny uczeń czyta z podręcznika Wj 20,3-6 (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Czego dotyczy Boży zakaz nie będziesz? Dlaczego Bóg zakazuje Izraelitom oddawania czci bożkom? Jaka czeka ich kara za przekroczenie przykazania? Jaka czeka ich nagroda za jego wypełnienie? W tekście biblijnym jest mowa o monoteizmie. Bóg Jahwe zastrzega, że jest tylko On jeden. Pojawia się też zakaz wykonywania obrazów i rzeźb przedstawiających Boga, ponieważ mogą one prowadzić do bałwochwalstwa. Zakaz ten 180

181 dotyczy także przedstawiania bożków. Na końcu fragmentu znajduje typowa żydowska przenośnia: trzy pokolenia do tysiąca pokoleń, gdzie tysiąc pokoleń ukazuje nieskończoną dobroć Boga. 2. Odkrywam znaczenie tego przykazania czytanie z podziałem na role K. wybiera uczniów i przekazuje im tekst biblijny Wj 32, (teczka pomocy), przygotowany do czytania z podziałem na role: narrator, lud, Aaron, Bóg i Mojżesz. Izraelici podczas wędrówki przez pustynię do ziemi obiecanej uczynili sobie złotego cielca. Posłuchajcie, dlaczego to zrobili i jak skończyła się ta historia. Narrator: A gdy lud widział, że Mojżesz opóźniał swój powrót z góry, zebrał się przed Aaronem i powiedział do niego: Lud: Uczyń nam boga, który by szedł przed nami, bo nie wiemy, co się stało z Mojżeszem, tym mężem, który nas wyprowadził z ziemi egipskiej. Narrator: Aaron powiedział im: Aaron: Pozdejmujcie złote kolczyki, które są w uszach waszych żon, waszych synów i córek, i przynieście je do mnie Narrator: I zdjął cały lud złote kolczyki, które miał w uszach, i zaniósł je do Aarona. A wziąwszy je z ich rąk, nakazał je przetopić i uczynić z tego posąg cielca odlany z metalu. I powiedzieli: Lud: Izraelu, oto bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej. Narrator: Pan rzekł wówczas do Mojżesza: Bóg: Zstąp na dół, bo sprzeniewierzył się lud twój, który wyprowadziłeś z ziemi egipskiej. Bardzo szybko zawrócili z drogi, którą im nakazałem, i utworzyli sobie posąg cielca odlanego z metalu, i oddali mu pokłon, i złożyli mu ofiary, mówiąc: Izraelu, oto twój bóg, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej. Narrator: Mojżesz zaś zszedł z góry z dwiema tablicami Świadectwa w swym ręku, a tablice były zapisane po obu stronach, zapisane na jednej i na drugiej stronie. Tablice te były dziełem Bożym, a pismo na nich było pismem Boga wyrytym na tablicach. Mojżesz przybliżył się do obozu i ujrzał cielca i tańce. Zapłonął wówczas Mojżesz gniewem i rzucił z rąk swoich tablice, i potłukł je u podnóża góry. A porwawszy cielca, którego uczynili, spalił go w ogniu, starł na proch, rozsypał w wodzie i kazał ją pić Izraelitom. Nazajutrz zaś tak powiedział Mojżesz do ludu: Mojżesz: Popełniliście ciężki grzech; ale teraz wstąpię do Pana, może otrzymam przebaczenie waszego grzechu. K. pyta: Co było powodem buntu Izraelitów? Jak była reakcja Aarona na ich propozycję? Kogo symbolizował cielec ze złota? 181

182 Jaka była reakcja Boga na fakt odlania cielca? Co zrobił Mojżesz po zejściu z góry? K. podsumowuje: Izraelici nie uczynili sobie nowego boga, ale chcieli wykonać obraz Tego, który realnie wyprowadził ich z Egiptu. Nie byli w stanie zrozumieć, jaki jest Bóg, i zapragnęli Go uczynić według własnego wyobrażenia, na własną miarę. Chcieli, by był podobny do bogów egipskich i bogów innych narodów spotykanych podczas wędrówki. I źle się to skończyło. 3. Zagrożenia ezoteryzmu i okultyzmu miniwykład, prezentacja slajdów, świadectwo K. mówi: Obok bałwochwalstwa grzechem przeciwko pierwszemu przykazaniu jest fascynacja ezoteryzmem i uprawianie okultyzmu, które wynikają z braku wiary w Boga i Jego troskę o człowieka. Przez te praktyki okazuje się zaufania nieznanym siłom. Zarówno Pismo Święte, jak i nauczanie Kościoła zakazują tego i przestrzegają przed bardzo poważnymi następstwami duchowymi. K. wyświetla na slajdzie definicję ezoteryzmu (teczka pomocy): Ezoteryzm jest nauczaniem tego, co ukryte, a okultyzm polega na odkrywaniu bytów i mocy tajemnych oraz przyswajaniu praktyk magicznych, aby poznać przyszłość, odzyskać zdrowie, osiągnąć powodzenie, sukces, uzyskać nadzwyczajne władze czy panować nad innymi ludźmi i manipulować nimi. (oprac. na podst.: A. Tommaselli, Okultyzm i ezoteryzm) K. wyświetla na slajdzie zdjęcia oraz tekst o praktykach magicznych (teczka pomocy) i w razie potrzeby wyjaśnia niezrozumiałe pojęcia: Pojęcia ezoteryzm i okultyzm to formy poznawania i odwoływania się do tajemnych mocy. Wśród nich są: ð spirytyzm, biała i czarna magia; ð karty tarota, horoskopy, wróżbiarstwo, astrologia, jasnowidztwo; 182

183 ð bioenergoterapia, posługiwanie się wahadełkiem itp.; ð posługiwanie się nieznanymi energiami i stosowanie takich technik jak np. reiki czy metoda Silvy w celu zaprogramowania swojego umysłu; zalicza się tu także jogę; ð satanizm i kulty demoniczne, voodoo; ð posługiwanie się symbolami pogańskimi i satanistycznymi; ð duchowe praktyki związane z mitycznymi wierzeniami, np. hinduistycznymi czy tybetańskimi. K. pyta: Czym jest ezoteryzm i okultyzm? Ezoteryzm odkrywa się wyłącznie przed niewielką grupą wtajemniczonych. Podobnie jest z okultyzmem, polegającym na próbach zapanowania nad tajemnymi siłami i energiami, których źródła człowiek nie jest w stanie ustalić i których działania nie może przewidzieć. Wielkim nieporozumieniem jest rozróżnianie magii dobrej (białej) i magii złej (czarnej). Każda magia jest zła i niebezpieczna, bo zniewala człowieka. Choć pozornie wydaje się, że to człowiek ma władzę nad tajemniczymi mocami, to jest zupełnie odwrotnie. Człowiek praktykujący ezoteryzm i okultyzm dobrowolnie poddaje się wpływom złego ducha, który zrobi wszystko, żeby odciągnąć go od zbawienia. Wiele osób praktykujących okultyzm było dręczonych lub opętanych przez szatana. Osoby uwikłane w praktykowanie magii, ezoteryzmu i okultyzmu, szukają uwolnienia od złych duchów i ich wpływu, prosząc o odprawienie egzorcyzmu. Konieczne jest także kategoryczne zerwanie z tego typu praktykami oraz częsta spowiedź i Komunia Święta. K. może także włączyć świadectwo Katarzyny, która przez długi czas polegała na magii, aż do chwili, gdy postawiła Boga w centrum swojego życia (ze strony: < dostęp: ). III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Przedmioty kultu w mojej relacji z Bogiem uzupełnianie tabeli, praca w parach K. robi wprowadzenie: Dlaczego w kościołach i naszych domach mamy obrazy i figury świętych? W Kościele katolickim kult obrazów polega na oddawaniu czci osobie, która jest ukazana na danym obrazie. Podczas Soboru Nicejskiego II (787 r.) ustalono, że kto czci obraz, ten czci osobę, którą obraz przedstawia. Prawda ta odnosi się zarówno do wizerunków Jezusa Chrystusa, jak i Maryi, aniołów oraz osób świętych. Im częściej wierni będą patrzeć na ich obrazowe przedstawienia, tym bardziej, oglądając je, będą się zachęcać do wspominania i miłowania pierwowzorów, do oddawania im czci i pokłonu. (oprac. na podst.: Dokumenty soborów powszechnych) 183

184 Uczniowie otrzymują kartę pracy Przedmioty kultu religijnego w mojej wierze (teczka pomocy). W parach mają dopisać przedmioty związane z chrześcijaństwem do poszczególnych zadań. K. może zaproponować też odwrotną kolejność pracy, czyli uczniowie mają wypisane przedmioty kultu i muszą dopisać, jaka jest ich rola. Przedmioty kultu religijnego w mojej wierze wyrażenie wiary katolickiej medalik wzmocnienie więzi z Bogiem książeczka do nabożeństwa ułatwienie modlitwy różaniec oddanie czci Bogu i świętym obrazy, figury przypomnienie o Bożej opiece za pośrednictwem breloczek ze św. Krzysztofem świętych inne Po 5 minutach uczniowie czytają swoje propozycje przed całą klasą. K. dopowiada: Odszukajcie w domu przedmioty związane z religijnymi wydarzeniami z waszego życia. Szczególnie te związane z Pierwszą Komunią Świętą. Pomyślcie, jaką rolę spełniły one w rozwoju waszej wiary i jaką rolę mogą jeszcze spełnić. Sprawdźcie, czy są one otoczone szacunkiem, bo przecież przypominają o Bogu, w którego wierzycie. 2. Moje wyobrażenie Boga rozmowa kierowana K. pyta: Co może być lekarstwem na wiarę w zabobony, uprawianie ezoteryzmu i okultyzmu? Jak porzucić magiczne traktowanie przedmiotów związanych z Bogiem i wiarą? Na czym polega prawdziwa religijność? Jakie jest wasze wyobrażenie Boga? Co daje prawdziwa relacja z Bogiem? Wiara to relacja między osobami: Bogiem i człowiekiem. Najpiękniejsza relacja z Nim to relacja miłości. Nie chodzi w niej tylko o wykonywanie pewnych czynności, by oddawać Bogu cześć. Medalik, obrazek, figurka św. Krzysztofa czy różaniec mają nas do Boga przybliżać, nie mogą więc nam Go przysłaniać. Wiara to zaufanie Bogu bez granic. Uzależniając ją od magicznego działania przedmiotów, chcemy dostosowywać wyobrażenie Boga do swoich potrzeb, wymagań i problemów. Wprawdzie nie odrzucamy Boga, ale chcemy, by działał na naszą miarę. 3. Modlitwa śpiew (wysłuchanie pieśni) K. mówi: Żydzi bardzo często odmawiali modlitwę Szema Izrael. Słowa te oznaczają Słuchaj, Izraelu. W pozostałych słowach tej modlitwy jest mowa o tym, że Bóg 184

185 jest Jeden. Żydzi często wkładali ten fragment Pisma w filakterie (przedmioty umieszczane na ciele podczas modlitwy) albo umieszczali w specjalnie przygotowanych miejscach w futrynie drzwi wejściowych (mezuzach). Pomódlmy się tą modlitwą. Uczniowie szukają tekstu pieśni w podręczniku (temat 12). K. może też włączyć nagranie (Internet). 4. Zapis do zeszytu Uczniowie mogą przepisać tekst ze slajdu o praktykach magicznych, wklejają kartę pracy Przedmioty kultu religijnego w mojej wierze. Mogą również zapisać notatkę: W Kościele katolickim kult obrazów polega na oddawaniu czci osobie, która jest ukazana na danym obrazie. Podczas Soboru Nicejskiego II (787 r.) ustalono, że kto czci obraz, ten czci osobę, którą obraz przedstawia. Prawda ta odnosi się zarówno do wizerunków Jezusa Chrystusa, jak i Maryi, aniołów oraz osób świętych. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Dokumenty soborów powszechnych, t. I ( ), oprac. ks. A. Baron, H. Pietras SJ, < dostęp: A. Tommaselli, Okultyzm i ezoteryzm, < Okultyzm-i-ezoteryzm>, dostęp: Symbole, miejsca i przedmioty kultu. Stanowisko biskupów diecezjalnych w sprawie aktów przemocy motywowanych nienawiścią wobec Kościoła katolickiego i jego wiernych, < -przedmioty-kultu/>, dostęp: Zabobon, < dostęp: Warto wykorzystać Katarzyna, Zniewolona w wolnym związku, dostęp:

186 25. Nie być z dala od wiary i siebie samych. Współczesne wyobrażenia Boga Cele katechetyczne Ukazanie sposobów odkrywania prawdziwego wyobrażenia Boga oraz dostrzegania zagrożeń wynikających z podporządkowania się współczesnym bożkom. Ukazanie wiary jako skarbu, który musi być dobrze strzeżony w zmieniającym się świecie. Kształtowanie umiejętności rozróżniania między prawdziwym oddawaniem czci jedynemu Bogu a czczeniem bożków. Treści Współczesne wyobrażenia Boga (C.10). Praktyki religijne pomocą w pogłębianiu osobowych więzi z Bogiem. Tekst biblijny: Mdr 13,1-4.10; 1 Tm 6,10. Wymagania Uczeń: interpretuje tekst biblijny Mdr 13, oraz 1 Tm 6,10, wymienia współczesne bożki (C.10.3), uzasadnia, że Bóg troszczy się o nas, uzasadnia wartość duchowego uczestnictwa w praktykach religijnych, wyjaśnia, dlaczego należy poddać rozsądnej analizie wybór tego, co proponuje współczesna pseudokultura, charakteryzuje zagrożenia płynące z poddania się tzw. nowoczesnemu stylowi życia bez wiary, wymienia osoby, które pragną obiektywnego dobra dla ludzi. Postawy Uczeń: pogłębia wiarę w jednego Boga (C.10.a). Metody, techniki i formy: ankieta, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, szukanie przeciwieństw, analiza tekstów, rozmowa kierowana, praca w grupach. Środki dydaktyczne: kartki z ankietą dla grup, slajd (tekst Mdr 13, oraz 1 Tm 6,10, tekst papieża Franciszka), tekst KKK oraz pytania dla grup. 186

187 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam prawdziwego oblicza Boga 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz. 2. Współczesne bożki. Co jest dla mnie najważniejsze? ankieta (teczka pomocy). II. #Zdobywam świadomość, czym się różni oddawanie czci jedynemu Bogu od czczenia bożków 1. Jak rozpoznać prawdziwego Boga? czytanie i interpretacja Mdr 13, (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Pokonać zło szukanie przeciwieństw, interpretacja 1 Tm 6,10 (podręcznik lub slajd). 3. Wiara jako dar i przylgnięcie do Boga analiza tekstów: KKK 150, 154, 160, 162, 164, 166 (teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Pokonać pokusy bałwochwalstwa analiza tekstu papieża Franciszka (podręcznik lub slajd teczka pomocy), rozmowa kierowana. 2. Być Bożym celebrytą rozmowa kierowana. 3. Modlitwa Aktem wiary. Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. wita uczniów i zaprasza do wspólnej modlitwy: Duchu Święty, który oświecasz. 2. Współczesne bożki. Co jest dla mnie najważniejsze? ankieta K. dzieli klasę na grupy po 4 6 osób i każda otrzymuje ankietę do wypełnienia (teczka pomocy). 1. Co jest dla ciebie najważniejsze? (wygląd, pieniądze, władza, sława) 2. Czy masz idola? 3. Czy imponuje ci styl życia celebrytów? 4. Dlaczego celebryci są tak ważni dla wielu ludzi? 5. Jak często korzystasz z portali społecznościowych? 6. Jak długo potrafisz przeżyć bez zaglądania do mediów społecznościowych? 7. Ile czasu spędzasz w wirtualnym świecie? 8. Czy są osoby, które starasz się naśladować? Grupy prezentują odpowiedzi. K. podsumowuje: 187

188 Jedni mają swoich ulubionych muzyków i uwielbiają słuchać ich piosenek. Inni interesują się modą i podpatrują styl celebrytów. Mężczyźni często fascynują się piłką nożną i mogą rozmawiać o niej bez końca. Interesowanie się czymś lub kimś, nawet jeśli poświęcamy temu sporo czasu, nie jest bałwochwalstwem. Ale postawienie idola na pierwszym miejscu w swoim życiu, uwielbianie go, akceptowanie jego czynów powszechnie uważanych za złe, jak choćby oszustwo czy oszczerstwo, powinno skłonić nas do refleksji, czy nie zaczyna on być naszym bożkiem. K. poleca zapisać temat: Nie być z dala od wiary i siebie samych. Współczesne wyobrażenia Boga. II. Rozważam i zdobywam 1. Jak rozpoznać prawdziwego Boga? czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. poleca wybranemu uczniowi przeczytać fragment Mdr 13, (podręcznik lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy): Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Jakie są możliwości poznania Boga, Jego istnienia? Jak autor biblijny nazywa tych, którzy oddają cześć dziełom przyrody zamiast Bogu? Dlaczego ludzie oddają boską cześć stworzeniom, rzeczom? Dlaczego człowiek oddaje cześć boską przedmiotom, które są jego dziełem? Biblijny autor surowo ocenia człowieka, który myli wspaniałość stworzonego wszechświata z ich Stwórcą, choć dzięki rozumowi jest w stanie poznać Boga przez podobieństwo. Jeszcze bardziej surowo ocenia oddawanie czci przedmiotom, które człowiek sam wykonał. Oddaje cześć bożkom z cennego kruszcu, kamienia lub drewna, które łatwo można zniszczyć, i to człowiek musi się troszczyć, by nie uległy zniszczeniu. 2. Pokonać zło szukanie przeciwieństw, interpretacja tekstu biblijnego K. poleca wybranemu uczniowi przeczytać fragment 1 Tm 6,10 (z podręcznika lub slajdu). Uczniowie szukają postaw przeciwnych do wymienionych w tekście biblijnym. Pary te można zapisać na tablicy. Albowiem korzeniem wszelkiego zła jest chciwość pieniędzy. Za nimi to uganiając się, niektórzy zbłądzili z dala od wiary i sobie samym zadali wiele cierpień. (1 Tm 6,10) P zło ð dobro P chciwość ð hojność (obdarowywanie) P błądzenie w wierze ð umacnianie wiary (trwanie) P zadawanie cierpienia ð dawanie radości (współczucie) Dlaczego chciwość prowadzi do zła i jest przyczyną cierpienia? 188

189 W jaki sposób pieniądze mogą odciągać człowieka od wiary? Jaka powinna być postawa człowieka wierzącego wobec siebie i innych? K. mówi: W Liście do Tymoteusza św. Paweł piętnuje chciwość i wskazuje na jej konsekwencje. Postawa chciwości jest sprzeczna z postawą prawdziwego chrześcijanina, który powinien dążyć do bezinteresownej miłości wobec innych, a szczególnie potrzebujących. 3. Wiara jako dar i przylgnięcie do Boga analiza tekstów, praca w grupach Uczniowie pracują w grupach. Każda otrzymuje tekst KKK oraz pytania (teczka pomocy). Po 5 minutach przedstawiciele grup zapisują odpowiedzi na pytania na tablicy. Pytania dla grup: Czym jest wiara w prawdziwego Boga? Co pomaga w jej rozwoju? Grupa 1 Wiara jest najpierw osobistym przylgnięciem człowieka do Boga; równocześnie i w sposób nierozdzielny jest ona dobrowolnym uznaniem całej prawdy, którą Bóg objawił. Jako osobowe przylgnięcie człowieka do Boga i uznanie prawdy, którą On objawił, wiara chrześcijańska różni się od wiary w osobę ludzką. Jest więc słuszne i dobre powierzyć się całkowicie Bogu i wierzyć absolutnie w to, co On powiedział. Byłoby rzeczą daremną i fałszywą pokładać taką wiarę w jakimś stworzeniu. (KKK 150) Grupa 2 Wiara jest możliwa tylko dzięki łasce Bożej i wewnętrznej pomocy Ducha Świętego. Niemniej jest prawdą, że wiara jest aktem autentycznie ludzkim. Okazanie zaufania Bogu i przylgnięcie do prawd objawionych przez Niego nie jest przeciwne ani wolności, ani rozumowi ludzkiemu. W samych relacjach międzyludzkich nie jest przeciwna naszej godności wiara w to, co inne osoby mówią nam o sobie i swoich zamierzeniach, oraz zaufanie ich obietnicom ( ). Jeszcze mniej sprzeczne z naszą godnością jest więc «okazanie przez wiarę pełnego poddania naszego rozumu i naszej woli objawiającemu się Bogu» i wejście w ten sposób w wewnętrzną komunię z Nim. (KKK 154) Grupa 3 Aby odpowiedź wiary miała charakter ludzki, «człowiek powinien odpowiedzieć Bogu przez wiarę dobrowolnie; dlatego nikogo nie wolno przymuszać do przyjęcia wiary wbrew jego woli ( )». «Bóg w duchu i w prawdzie wzywa ludzi do służenia sobie; stąd są oni w sumieniu zobowiązaniu, ale nie przymuszani To zaś w pełni okazało się w Chrystusie Jezusie». Jezus wprawdzie wzywał do wiary i nawrócenia, w żaden jednak sposób nie zmuszał. «Dał świadectwo praw- 189

190 dzie, ale nie chciał narzucać jej siłą tym, którzy się jej sprzeciwiali. Królestwo Jego wzrasta dzięki miłości, którą Chrystus podwyższony na krzyżu pociąga ludzi do siebie». (KKK 160) Grupa 4 Wiara jest bezinteresownym darem, którego Bóg udziela człowiekowi. Ten nieoceniony dar możemy utracić. Święty Paweł ostrzega przed tym Tymoteusza: «Ten właśnie nakaz poruczam Ci ( ) byś toczył dobrą walkę, mając wiarę i dobre sumienie. Niektórzy, odrzuciwszy je, ulegali rozbiciu w wierze» (1 Tm 1,18-19). Aby żyć, wzrastać i wytrwać w wierze aż do końca, musimy karmić ją słowem Bożym oraz prosić Pana, aby przymnażał nam wiary; powinna ona działać «przez miłość» (Ga 5,6), być podtrzymywana przez nadzieję i zakorzeniona w wierze Kościoła. (KKK 162) Grupa 5 Teraz jednak «według wiary, a nie dzięki widzeniu postępujemy» (2 Kor 5,7) i poznajemy Boga «jakby w zwierciadle, niejasno po części» (1 Kor 13,12). Mimo że wiara jest pełna światła dzięki Temu, w którego wierzymy, to często jest ona przeżywana w ciemności. Może być wystawiona na próbę. Świat, w którym żyjemy, bardzo często wydaje się daleki od tego, o czym zapewnia nas wiara. Doświadczenia zła i cierpienia, różnorakiej niesprawiedliwości i śmierci wydają się zaprzeczać Dobrej Nowinie; mogą one zachwiać wiarą i stać się dla niej pokusą. (KKK 164) Grupa 6 Wiara jest aktem osobowym, wolną odpowiedzią człowieka na inicjatywę Boga, który się objawia. Wiara nie jest jednak aktem wyizolowanym. Nikt nie może wierzyć sam, tak jak nikt nie może żyć sam. Nikt nie dał wiary samemu sobie, tak jak nikt nie dał sam sobie życia. Wierzący otrzymał wiarę od innych i powinien ją przekazywać innym. Nasza miłość do Jezusa i ludzi skłania nas do mówienia innym o naszej wierze. Każdy wierzący jest jakby ogniwem w wielkim łańcuchu wierzących. Nie mogę wierzyć, jeśli nie będzie mnie umacniała wiara innych, a przez moją wiarę przyczyniam się do podtrzymywania wiary innych. (KKK 166) Przykładowy zapis: Gr. Czym jest wiara w prawdziwego Boga? Co pomaga w jej rozwoju? 1. osobistym przylgnięciem człowieka do Boga, dobrowolnym uznaniem prawdy, którą Bóg objawił powierzenie się całkowicie Bogu, wiara absolutna 2. aktem autentycznie ludzkim poddanie naszego rozumu i woli objawiającemu się Bogu 190

191 3. dobrowolną odpowiedzią Bogu służba w Duchu i prawdzie, duchowa wolność 4. darem danym przez Boga karmienie się słowem Bożym, życie miłością i nadzieją, trwanie w wierze Kościoła 5. życiem w Bożym świetle pokonywanie prób wiary 6. aktem osobowym, wolną odpowiedzią człowieka na inicjatywę Boga świadectwo wiary innych Gdy grupy zaprezentują swoje wnioski, K. podsumowuje: Współczesny świat, w którym pojawiają się różne mody i ateistyczne prądy i w którym powszechny jest konsumpcjonizm, łatwo może stać się światem bałwochwalców. Gdy ludzie żyją w luksusie i koncentrują się na spełnianiu ambicji zawodowych oraz wygodnym, bogatym życiu, często brakuje im czasu dla Boga, a wręcz uważają, że jest On niepotrzebny. Tymczasem bogactwo, kariera czy hobby wcale nie przekreślają poszukiwania prawdziwej, głębokiej wiary. Trzeba jednak zachować właściwą hierarchię wartości. Ważne jest, co uczynimy fundamentem naszego życia. Dlatego w naszym świecie niezbędna jest wiara. Warto mądrze wybrać, by nie odsuwać się od Boga i nie zacząć hołdować bożkom, którymi mogą stać się pasje, praca, styl życia. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Pokonać pokusy bałwochwalstwa analiza tekstu, rozmowa kierowana K. poleca odszukać w podręcznikach tekst papieża Franciszka (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Chętny uczeń czyta go na głos, a K. prowadzi rozmowę. Bożki domagają się kultu; tego, aby wszystko im poświęcić. I tak dla kariery poświęca się dzieci, zaniedbując je lub po prostu nie rodząc; piękno wymaga złożenia ofiar z ludzi; sława domaga się złożenia siebie w ofierze, swojej niewinności i autentyczności. Bożki domagają się krwi. Pieniądze kradną życie, a przyjemność prowadzi do samotności. Struktury ekonomiczne poświęcają ludzkie życie dla większych zysków. Człowiek żyje w obłudzie, czyniąc i mówiąc to, czego oczekują inni, ponieważ narzuca mu to bożek autoafirmacji. W ten sposób rujnowane jest życie, niszczone są rodziny, a ludzi młodych zostawia się pod kontrolą wzorców destrukcyjnych, tylko po to, by zwiększyć zyski. (Franciszek o współczesnych bożkach, archwwa.pl) Co jest bożkiem współczesnego człowieka? Co człowiek traci, oddając swoje życie współczesnym bożkom? Dlaczego nie warto rezygnować z posiadania dzieci na rzecz kariery? Dlaczego nie warto tracić niewinności na rzecz sławy i sukcesu? Dlaczego hołdowanie współczesnym bożkom prowadzi do samotności i utraty sensu życia? 191

192 K. uzupełnia: Papież Franciszek podkreśla, że skłonność do szukania bożków dotyczy zarówno osób wierzących, jak i ateistów: Bałwochwalstwo nie dotyczy tylko fałszywych kultów pogańskich. Pozostaje stałą pokusą wiary. Polega na ubóstwianiu tego, co nie jest Bogiem. Można dorastać w rodzinie teoretycznie chrześcijańskiej, ale w rzeczywistości skoncentrowanej na tym, co jest obce Ewangelii. Mogą to być przedmioty, obrazy, idee, role w społeczeństwie, idole. Bałwochwalstwo bierze się z nadmiernego przywiązania, obsesji np. na tle posiadania czegoś lub osiągnięcia jakiejś pozycji. Wszystko staje się wówczas podporządkowane temu celowi. Ratunkiem dla człowieka jest bliska więź z Bogiem, który leczy duchowe rany. 2. Być Bożym celebrytą rozmowa kierowana K. pyta: Kto jest dla was wzorem życia wiarą? Kogo nazwalibyście Bożym celebrytą? Na kim możecie się wzorować w poświęcaniu się dla innych? Kto waszym zdaniem spełnia się w swoim życiu? W czym te osoby różnią się od idoli? Co może pomóc młodym ludziom w świecie konsumpcjonizmu odnaleźć drogę wiary? K. podsumowuje: Święty Augustyn mawiał: Jeżeli Bóg jest na pierwszym miejscu, wszystko jest na właściwym miejscu. Nie znaczy to, że np. nasza rodzina ma być dla nas nieważna. Uznanie Boga za najwyższą wartość pomaga nam uporządkować nasze życie. Nawet w najlepszej rodzinie zdarzają się kłótnie, spory. Jeśli jednak Bóg będzie na pierwszym miejscu, będziemy umieli spojrzeć na te relacje i innych ludzi przez pryzmat Jego osoby i miłosierdzia. Musimy się tylko na to odważyć. 3. Modlitwa K. proponuje modlitwę Aktem wiary. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy tabelę, która jest owocem pracy nad tekstami KKK oraz słowa św. Augustyna: Jeżeli Bóg jest na pierwszym miejscu, wszystko jest na właściwym miejscu. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Biblia dla każdego. Tekst komentarz ilustracje. Stary Testament, t. 6, red. H. Witczyk, Kielce 2003, s

193 Ks. M. Chmielewski, 101 Pytań o życie duchowe, Lublin 1999, < rekchmielewski.eu/wp-content/uploads/2016/12/101-pyta%c5%84-o- -%C5%BCycie-duchowe.pdf>, dostęp: Franciszek o współczesnych bożkach, < -kosztem-dzieci-to-balwochwalstwo/>, dostęp: Ks. J. Królikowski, Stała pokusa wiary. Współczesne bałwochwalstwo i jego geneza, < STD_3_2017_J_Krolikowski_%E2%80%9EStala_pokusa_wiary%E- 2%80%9D_Wspolczesne_balwochwalstwo_i_jego_geneza.pdf >, dostęp:

194 26. Jak uchronić najcenniejszy skarb? Cele katechetyczne Ukazanie wartości wiary na przykładzie św. Hildegardy i św. Jacka Odrowąża. Kształtowanie postawy wierności jedynemu Bogu. Treści Wartość wiary w jednego Boga. Postawy świętych wyznających wiarę w jednego Boga (C.10). Świętość życia św. Hildegardy i św. Jacka Odrowąża. Tekst biblijny: 2 Kor 4,7-10. Wymagania Uczeń: interpretuje tekst biblijny 2 Kor 4,7-10 i wyjaśnia jego symbolikę, wyjaśnia, że wiara domaga się poświęcenia samego siebie, a czasem nawet cierpienia, omawia dzieło św. Hildegardy, która wykorzystywała dary Boże dla dobra ludzi, wyjaśnia, na czym polega oddawanie czci Bogu przez św. Hildegardę, charakteryzuje dzieło życia św. Jacka. Postawy Uczeń: oddaje cześć jedynemu Bogu (C.10.b), dziękuje Bogu za wiarę jako cenny dar, o który trzeba się troszczyć. Metody, techniki i formy: świadectwo (film), dzban skarbów, rozmowa kierowana, czytanie Pisma Świętego, egzegeza biblijna, prezentacja ilustracji, praca z tekstem, wyszukiwanie informacji w Internecie, tworzenie profilu na portalu społecznościowym. praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby), slajdy (teksty Modlitwy o pokój, 2 Kor 4,7-10, modlitwy Święta Hildegardo ), film pt. Mroczek: Maryja daje mi siłę, gliniany dzban (zdjęcie), karty pracy Skarby młodego człowieka dla każdego ucznia, ilustracje (slajd) przedstawiające św. Hildegardę oraz św. Jacka Odrowąża, materiały o św. Hildegardzie i św. Jacku dla grup, karty pracy Święta Hildegarda w świecie XXI w. oraz Święty Jacek Odrowąż w świecie XXI w. dla każdego ucznia. 194

195 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam wartości wiary w jednego Boga 1. Modlitwa słowami św. Jana Pawła II (slajd teczka pomocy). 2. Wiara wymaga wytrwałości świadectwo lub film Mroczek: Maryja daje mi siłę (Internet). 3. Skarb w życiu młodego człowieka dzban skarbów (karty pracy teczka pomocy), rozmowa kierowana. II. #Zdobywam pewność, że wiara to cenny dar, o który muszę się troszczyć 1. Wiara to największy skarb człowieka czytanie 2 Kor 4,7-10 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), egzegeza biblijna. 2. Święci inspirują do lepszego życia prezentacja wizerunków św. Hildegardy oraz św. Jacka Odrowąża (teczka pomocy), praca z tekstem (teczka pomocy), wyszukiwanie informacji w Internecie, praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Wiara w Boga zobowiązuje tworzenie profilu na portalu społecznościowym (karty pracy Święta Hildegarda w świecie XXI w. oraz Święty Jacek Odrowąż w świecie XXI w. teczka pomocy), praca w grupach. 2. Modlitwa za wstawiennictwem św. Hildegardy (podręcznik lub slajd). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wraz z uczniami modli się słowami św. Jana Pawła II (slajd teczka pomocy): O Boże i Panie nasz, Twoją wolą jest, abyśmy my, wszystkie Twoje dzieci, zjednoczeni za sprawą Ducha, żyli i wspólnie wzrastali we wzajemnym zrozumieniu, zgodzie i pokoju. W głębi naszych serc bolejemy nad tym, że przez nasz ludzki egoizm i chciwość Twoje zamiary nie mogą się wypełnić za dni naszych. Zobowiązujemy się ( ) do pielęgnowania w sobie coraz głębszej świadomości Twojej obecności i Twego działania na przestrzeni całych ludzkich dziejów, do skuteczniejszego dawania świadectwa prawdzie i poczucia odpowiedzialności, do nieustannej walki ( ) o sprawiedliwość i pełnię życia dla wszystkich ludzi. (Jan Paweł II, Modlitwa o pokój ) Modlitwę kończymy słowami Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu. 2. Wiara wymaga wytrwałości świadectwo (film) K. mówi: 195

196 Marcin Mroczek, aktor znany między innymi z serialu M jak miłość, przyznaje się do wiary w Boga. Wychowywał się w rodzinie katolickiej, jednak popularność sprawiła, że Kościół zepchnął na drugi plan w swoim życiu. Przestał regularnie uczestniczyć we Mszach Świętych, a niedziela stała się dniem, kiedy mógł nadrobić zaległości na studiach. W jego życiu zaczął się liczyć przede wszystkim sukces i dobra zabawa. Zewnętrznie wydawało się, że jest szczęśliwy, jednak w sercu odczuwał pustkę. Brakowało mu radości życia i czuł niechęć do wszystkiego. Przełom w jego życiu nastąpił, gdy brat bliźniak Rafał zaprosił go do Częstochowy na Mszę św. z modlitwą o uzdrowienie. Po tym wydarzeniu postanowił na co dzień żyć Ewangelią. Od tego momentu zaczęło znikać przygnębienie, smutek, a pojawiła się radość. Dzięki słowu Bożemu dostrzegł piękniejszą stronę swojego życia. W wywiadzie udzielonym dla portalu Fronda powiedział: Podstawą jest codzienna modlitwa i codzienne życie z Panem Bogiem. Każdego dnia, zaraz po tym, jak się budzę, mówię «Panie Boże, fajnie, że jesteś» i odmawiam modlitwę poranną. Potem zaś przez cały dzień staram się pamiętać o Bogu. Kiedy mam jakieś zadania do zrealizowania, proszę Go o wsparcie, kiedy coś mi się udaje, dziękuję Mu za to. Pan Bóg jest z nami cały czas, i w tych dobrych chwilach, i w tych złych. Świadomość tego bardzo mi pomaga. Drugą kluczową sprawą jest dla mnie uczestnictwo w niedzielnej Eucharystii. Aktor stwierdził, że wielu młodych ludzi pragnie wybić się ponad przeciętność i osiągnąć sukces, myśląc, że w tej drodze odnajdzie swoje szczęście. Według niego jest to błędne założenie, ponieważ jedynie Bóg może dać prawdziwą radość i właściwe spojrzenie na życie. (oprac. na podst.: Marcin Mroczek modlił się o uzdrowienie, fronda.pl) K. zamiast opowiadania o świadectwie może wyświetlić film Mroczek: Maryja daje mi siłę (1:41) ze strony: < (dostęp ). 3. Skarb w życiu młodego człowieka dzban skarbów, rozmowa kierowana K. ustawia na widocznym miejscu gliniany dzban na skarb lub jego zdjęcie (teczka pomocy). Następnie wybrany uczeń rozdaje wszystkim karty pracy Skarby młodego człowieka (teczka pomocy). Uczniowie wpisują: ð Co według nich jest najcenniejsze w życiu młodego człowieka? ð Dlaczego właśnie ten skarb jest cenny? Przykład: pieniądze dają poczucie bezpieczeństwa i władzy, itd. Po wykonaniu zadania karteczki są składane w dzbanie skarbów. Można też przykleić karteczki do zdjęcia. Co jest najcenniejsze w twoim życiu? Dlaczego ten skarb jest cenny? 196

197 Powiemy dzisiaj, dlaczego wiara może być dla nas wielkim skarbem. Poszukamy też sposobów, jak chronić ten skarb. K. prosi uczniów o zapisanie tematu: Jak uchronić najcenniejszy skarb? II. Rozważam i zdobywam 1. Wiara to największy skarb człowieka czytanie Pisma Świętego, egzegeza biblijna K. prosi uczniów, aby odnaleźli w Piśmie Świętym (podręczniku) tekst 2 Kor 4,7-10 lub K. wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy). Przed czytaniem tekstu K wyjaśnia: Usłyszycie tekst św. Pawła, który używa wyrażeń z życia codziennego z jego czasów. Pisze między innymi o naczyniach glinianych. Najczęściej przechowywano w nich pokarmy. Był to również dobry sposób na zabezpieczanie pieniędzy, kosztowności i dokumentów. Potwierdzenie tego znajdujemy w Księdze Jeremiasza: To mówi Pan Zastępów, Bóg Izraela: «Weź te dokumenty, kontrakt kupna ( ) i umieść je w glinianym naczyniu, by się zachowały przez długi czas» (Jr 32,14). Przechowujemy zaś ten skarb w naczyniach glinianych, aby z Boga była owa przeogromna moc, a nie z nas. Zewsząd cierpienia znosimy, lecz nie poddajemy się zwątpieniu; żyjemy w niedostatku, lecz nie rozpaczamy; znosimy prześladowania, lecz nie czujemy się osamotnieni, obalają nas na ziemię, lecz nie giniemy. Nosimy nieustannie w ciele naszym konanie Jezusa, aby życie Jezusa objawiało się w naszym ciele. (2 Kor 4,7-10) Co jest skarbem według św. Pawła? Co może oznaczać gliniane naczynie? Dzięki czemu wierzący mogą pokonać cierpienie i prześladowania? K. wyjaśnia: Święty Paweł nie przypisuje sobie zasług, które płyną z jego misyjnej działalności podjętej dla Chrystusa. Jedynie Bogu należy się wszelka chwała za to, co dzieje się w życiu poszczególnych ludzi. Święty Paweł jest wdzięczny za skarb Ewangelii, który został złożony w nim, kruchym ludzkim naczyniu. Dzięki wierze i mocy Bożej skarb ten jest w nim bezpieczny mimo trudności i prześladowań. Siłę do pokonywania cierpienia daje Mu Chrystus i Jego męka na krzyżu. Przyjęcie prześladowania jest świadectwem wiary w Chrystusa. K. losuje z dzbana skarbów kilka kartek, czyta je i prosi wybranego ucznia, aby krótko zapisywał wypowiedzi na tablicy. Następnie K. prosi uczniów, aby dokończyli zdanie: Najcenniejszy skarb według św. Pawła to 197

198 Przykładowy zapis: pieniądze rodzina wykształcenie młodego człowieka sława dom Najcenniejszy skarb według św. Pawła WIARA Święty Paweł wyjaśnia, dlaczego wiara jest dla niego tak cenna: Mamy tego samego ducha wiary, według którego napisano: Uwierzyłem, dlatego przemówiłem ; my także wierzymy i dlatego mówimy, przekonani, że Ten, który wskrzesił Jezusa, z Jezusem przywróci życie także nam i stawi nas przed sobą razem z wami. (2 Kor 4,13-14) Do czego zobowiązuje wiara? Co jest owocem wiary? 3. Święci inspirują do lepszego życia prezentacja ilustracji, praca z tekstem, wyszukiwanie informacji w Internecie, praca w grupach K. przedstawia wizerunek św. Hildegardy oraz św. Jacka Odrowąża (teczka pomocy) i podaje kilka informacji na ich temat. Święta Hildegarda (imię to znaczy dzielna w bitwie ) urodziła się w Bermersheim koło Alzey w 1098 r. Mając 3 lata, otrzymała niezwykły dar: zaczęła oglądać wizje Światłości żyjącej. W wieku 8 lat została przyjęta do klasztoru benedyktyńskiego. W latach pod przewodnictwem o. Wolmara pracowała nad traktem zatytułowanym Scivias, co oznacza: Poznaj drogi Pana. Zebrała w nim wizje dotyczące porządku świata, odkupienia i uświęcenia świata. Zmarła 17 września 1179 r. Święty Jacek Odrowąż urodził się w Kamieniu na Śląsku pod koniec XII wieku. Uczęszczał do szkoły katedralnej w Krakowie, po jej ukończeniu przyjął święcenia 198

199 kapłańskie. Pogłębiał wiedzę na studiach teologicznych i prawniczych w Paryżu i Bolonii. Jacek wraz ze swoimi towarzyszami Czesławem i Hermanem został przyjęty do zakonu przez św. Dominika. Po krótkim pobycie w Rzymie zostali wysłani do Bolonii, gdzie znajdował się największy klasztor Zakonu Kaznodziejskiego. Jacek wrócił do Krakowa 1 listopada 1222 r., by założyć zakon dominikański na ziemiach Polski. Odznaczał się wielką gorliwością apostolską. Pomimo różnorodnych trudności był nieugięty w głoszeniu Ewangelii i nawracaniu ludzi. Zmarł 15 sierpnia 1257 r. i został pochowany w kościele dominikanów w Krakowie. K. dzieli klasę na dwie części żeńską i męską, a następnie na grupy po 4 6 osób. Jeżeli w klasie są sami chłopcy lub same dziewczyny, dzieli ją na części A i B. Dla grup dziewczyn (grupa A) K. przydziela materiały o św. Hildegardzie (teczka pomocy). Zapoznajcie się z tekstem św. Hildegardy i wykonajcie polecania: Dusza jest nauczycielką, ciało niewolnicą. W jaki sposób? Dusza kieruje całym ciałem, obdarzając je życiem, ciało natomiast przyjmuje to ożywcze kierowanie, gdyż gdyby dusza nie ożywiała ciała, ciało rozproszyłoby się niepowiązane. Lecz kiedy człowiek czyni zło za wiedzą duszy, jest to tak gorzkie dla niej, jak trucizna dla ciała, kiedy ciało przyjmuje ją świadomie. Zaś dusza cieszy się dobrym dziełem, które sprawia jej przyjemność, jak ciało dobrym pokarmem. I dusza tak przenika przez ciało, jak sok przez drzewo. Cóż to znaczy? Dzięki sokom drzewo zieleni się i tak właśnie wydaje kwiaty, a z nich owoce. A w jaki sposób? Jak zatem dojrzewa taki owoc? Dzięki ciepłu powietrza. W jaki sposób? Słońce go ogrzewa, deszcz go podlewa i tak dojrzewa w cieple powietrza. Cóż to znaczy? Miłosierdzie łaski Bożej jak słońce oświeca człowieka, jak deszcz podlewa go tchnienie Ducha Świętego, i tak roztropność, jak ciepłe powietrze, prowadzi go do doskonałości dobrych owoców. (Hildegarda z Bingen, Scivias) Kilka zasad zdrowego stylu życia według św. Hildegardy: ð harmonia między duszą a ciałem, ð przepracowanie złych emocji, które niekorzystnie wpływają na ciało, ð wszelkie lekarstwa daje nam natura, ð żyj w zgodzie z przyrodą i światem, ð właściwie dobieraj żywność, ð właściwa proporcja między pracą a snem. Opierając się na powyższym tekście, podaj własny przykład zależności duszy i ciała: Z informacji o zasadach św. Hildegardy dotyczących zdrowego stylu życia wybierzcie dwie i opiszcie, na czym one mogą polegać. 199

200 Jeżeli macie dostęp do Internetu, napiszcie, w jaki sposób św. Hildegarda pomagała ludziom: K. przydziela materiały o św. Jacku Odrowążu (teczka pomocy) dla chłopców (grupa B). Zapoznajcie się z tekstem o św. Jacku Odrowążu i wykonajcie polecania: Błogosławiony Jacek surowość życia przyjął jak ze źródła od św. Dominika. Odznaczał się bowiem pokorą serca, dziewiczą czystością, gorącą miłością Boga i bliźnich; była ona tak wielka, że widok strapionych i płaczących wyciskał z jego oczu strumienie łez i z płaczem błagał dla nich o zmiłowanie Boże. Miał zwyczaj spędzać noce w kościele i rzadko kiedy udawał się na spoczynek, a zmęczony czuwaniem, kładł się na kamieniu przed ołtarzem lub na ziemi i tak odpoczywał, a ciało swoje co noc aż do krwi chłostał. W piątki oraz w wigilie błogosławionej Dziewicy i Apostołów pościł o chlebie i wodzie, a wszystkie chwile swojego życia Bogu poświęcał. Zawsze bowiem oddawał się czy to nauce, czy głoszeniu słowa Bożego, czy słuchaniu spowiedzi, czy modlitwie lub też nawiedzaniu chorych i tak słowem i przykładem budował bliźnich. (Życie i cuda Świętego Jacka, cyt. za: Liturgia godzin ) Opierając się na powyższym tekście, napiszcie, w jaki sposób św. Jacek nawracał ludzi: Jeżeli macie dostęp do Internetu, napiszcie, ile założył klasztorów i wpiszcie wybrane miejsca ich założenia: Informacja dla K.: Święty Jacek Odrowąż założył 27 klasztorów, m.in. we Fryzaku, w Karyntii, Wrocławiu, Pradze, Gdańsku, Kijowie.) Po wykonaniu zadania przedstawiciele grup dzielą się informacjami na forum klasy. K. uzupełnia: Święty Jacek Odrowąż jest jedynym Polskim świętym, którego figura została umieszczona na kolumnadzie Berniniego na placu św. Piotra w Rzymie. Świętą Hildegardę Benedykt XVI pokazał jako wzór kobiety w Kościele. Mówił m.in.: Prośmy nieustannie Ducha Świętego o święte i odważne kobiety w Kościele, jak św. Hildegarda z Bingen, aby korzystając z otrzymanych od Boga darów, wnosiły swój cenny i szczególny wkład, przyczyniając się do duchowego wzrostu naszych wspólnot oraz Kościoła naszych czasów (Audiencja generalna, ). 200

201 III. Zostaję ubogacony i działam 1. Wiara w Boga zobowiązuje tworzenie profilu na portalu społecznościowym, praca w grupach Uczniowie dalej pracują w grupach podzielonych na części A i B (dziewczyny, chłopcy). K. wyjaśnia: Utworzycie profile na portalu społecznościowym św. Hildegardy oraz św. Jacka Odrowąża. Postarajcie się przenieść cechy ich wiary w Boga i posługi ludziom do współczesnego świata. a) Chętny uczeń rozdaje grupom z części A karty pracy Święta Hildegarda w świecie XXI w. (teczka pomocy). Ich zadaniem jest przygotować profil św. Hildegardy na portalu społecznościowym i z jej perspektywy spojrzeć na życie współczesnych ludzi. Święta Hildegarda w świecie XXI w. Narysujcie lub opiszcie, jak mogłaby wyglądać dzisiaj Narysujcie, jak mogłoby wyglądać zdjęcie w tle Propozycja troski o ciało Propozycja troski o ducha b) Chętny uczeń rozdaje grupom z części B karty pracy Święty Jacek Odrowąż w świecie XXI w. (teczka pomocy). Ich zadaniem jest przygotować profil św. Jacka na portalu społecznościowym i z jego perspektywy ukazać propozycje życia wiarą dla współczesnych ludzi. 201

202 Św. Jacek Odrowąż w świecie XXI w. Narysujcie lub opiszcie, jak mogłaby wyglądać dzisiaj Narysujcie, jak mogłoby wyglądać zdjęcie w tle Jego styl życia wiarą Inspiracja do szerzenia Ewangelii Po 7 8 minutach przedstawiciele grup prezentują wyniki pracy na forum klasy, a następnie K. podsumowuje: Święci Hildegarda i Jacek Odrowąż żyli mniej więcej w tym samym czasie, jednak Bóg wyznaczył im inne zadania. Dążyli do świętości różnymi drogami, choć jednakowo kierowała nimi miłość do Boga. Święta Hildegarda zwracała uwagę na konieczność troski o duszę i ciało. Podkreślała potrzebę zachowania równowagi, więc nie powinniśmy się skupiać tylko na proponowanych przez nią technikach relaksacyjnych czy preparatach ziołowych leczących ciało. Wszystko, o czym mówiła i pisała, odnosiła do Boga jako dawcy życia i dobra. Wykorzystywała dary Boże (dary natury) dla dobra ludzi. Mówiła, że miłosierdzie łaski Bożej jak słońce oświeca człowieka, jak deszcz podlewa go tchnienie Ducha Świętego. Święty Jacek głosił Boga całym sobą. Zrezygnował z przyjemności tego świata, poświęcając się głoszeniu Ewangelii. Był świadkiem miłości Boga do każdego człowieka. Oboje przechowali skarb, którym jest wiara, w naczyniach swojego życia. 2. Modlitwa K. wraz z uczniami modli się za wstawiennictwem św. Hildegardy (tekst podręcznik lub slajd teczka pomocy) 202

203 3. Zapis do zeszytu Uczniowie wklejają karty pracy o św. Hildegardzie lub św. Jacku Odrowążu oraz piszą notatkę: Jak w kruchym glinianym naczyniu Bóg złożył w naszych sercach skarb Ewangelii. Dzięki mocy Bożej możemy pokonać wszelkie życiowe trudności, a nawet prześladowania za wiarę. Jezus uczy nas też dostrzegać szansę w cierpieniu, które dobrze wykorzystane może upodabniać nas do Niego. 4. Praca domowa (podręcznik) Literatura Benedykt XVI, [Prośmy nieustannie Ducha Świętego ], audiencja generalna, 8 września 2010, < audiencje/ag_ html>, dostęp: Hildegarda z Bingen, Scivias, t. 1, tłum. J. Łukaszewska-Haberkowa, Tyniec 2011, s Jan Paweł II, Modlitwa o pokój w Raj Ghat Delhi (Indie), , w: Modlimy się ze świętym Janem Pawłem II. Wybór modlitw, Warszawa 2015, s Ks. R. Koper, Wypłyń na głębię, Sandomierz [b.r.]. Ks. M. Kowalski, Drugi List do Koryntian, Katowice Marcin Mroczek modlił się o uzdrowienie. Bóg go wysłuchał!, < pl/a/marcin-mroczek-modlil-sie-o-uzdrowienie-bog-go-wysluchal, html>, dostęp C. Siccardi, Święta Hildegarda z Bingen. Życie i duchowość, Kraków Święta Hildegarda. Modlitewnik, Kraków 2016, s Życie i cuda Świętego Jacka, spisane przez Stanisława z Krakowa, lektora Zakonu Kaznodziejskiego, cyt. za: Liturgia godzin. Codzienna modlitwa Ludu Bożego, t. 4, Poznań 1988, s Warto wykorzystać Mroczek: Maryja daje mi siłę, < dostęp

204 27. Niech się święci Twoje imię Cele katechetyczne Ukazanie Boga Jahwe, któremu jako jedynemu należy się cześć i szacunek. Kształtowanie postawy szacunku wobec imienia Bożego. Treści Drugie przykazanie Boże: Nieuprawnione wzywanie imienia Boga (C.11), Tekst biblijny: Mt 6,9; Flp 2,9-11. Wymagania Uczeń: wyjaśnia, dlaczego imię Boga jest święte i należy mu się szacunek, wskazuje właściwe i niewłaściwe sytuacje, w których wzywane jest imię Boga (C.11.1), omawia kontekst tworzenia bożków w krajach, z którymi mieli kontakt Izraelici, uzasadnia zakaz czynienia wizerunków Boga, omawia rolę wizualnej sztuki religijnej w relacji z Panem Bogiem (C.10.5), wyjaśnia, że obrazy, figury nie są bożkami, ale przypominają o prawdziwym Bogu, omawia przesłanie soboru w Nicei (VIII w.) na temat ikonoklazmu, podaje przykłady wypowiadania imienia Bożego jako oddawania Mu czci. Postawy Uczeń: z szacunkiem wypowiada imię Boga (C.11.a), nie nadużywa imienia Bożego (C.11.b). Metody, techniki i formy: akrostych, wykład, praca z tekstem, odkrywanie brakujących słów, interpretacja tekstu biblijnego, analiza tekstu, rozmowa kierowana, analiza i medytacja obrazu, dialogi na obrazie, śpiew (wysłuchanie nagrania), praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby), teksty biblijne Mt 6,9 oraz Flp 2,9-11 z lukami dla każdego ucznia, slajd (tekst Pwt 6,4-9, tekst z Soboru Nicejskiego II, ikona Chrystus i św. Menas ). PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów nawiązywania relacji z Panem Bogiem przez Jego wizerunki 1. Modlitwa Ojcze nasz. 2. Imię jako znak tożsamości akrostych. 204

205 3. Znaczenie świętości imienia Jahwe w Izraelu wykład, praca z tekstem Pwt 6,4-9 (slajd teczka pomocy). II. #Zdobywam przekonanie, że wizerunki Chrystusa, Maryi i świętych zachęcają do oddawania czci samemu Bogu 1. Moc imienia Jezus odkrywanie brakujących słów we fragmentach Mt 6,9 oraz Flp 2,9-11 (teczka pomocy), interpretacja tekstu biblijnego. 2. Sobór Nicejski II o obrazach analiza tekstu (podręcznik lub teczka pomocy), rozmowa kierowana. 3. Co wyrażają obrazy i ikony? analiza obrazu Chrystus i św. Menas (teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Jezus moim przyjacielem dialogi na obrazie Chrystus i św. Menas, praca w grupach. 2. Chcę zaufać Jezusowi medytacja obrazu, śpiew pieśni Przed obliczem Pana lub wysłuchanie nagrania (Internet). 3. Modlitwa fragmentem Dz 4, Praca domowa (podręcznik). I. SZUKAM TEGO, CO ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. przygotowuje uczniów do odmawiania Modlitwy Pańskiej : Rozpoczynamy katechezę od modlitwy, której nauczył nas Jezus, czyli Modlitwy Pańskiej. Będziemy powracali do niej podczas naszych zajęć. 2. Imię jako znak tożsamości akrostych K. mówi: Rozpoczniemy od pracy nad własnym imieniem. Zapiszcie swoje imię w formie akrostychu. Następnie dopiszcie do każdej litery jedną cechę, która was charakteryzuje czy określa. K. pisze na tablicy np. Basia i prosi kilku uczniów o podanie cechy do danej litery, np.: Braterska Autentyczna Silna Innowacyjna Agresywna Po wykonaniu pracy przez uczniów i przedstawieniu ich na forum klasy K. podsumowuje: 205

206 Zwróćcie uwagę, jak ważne jest imię człowieka. Imię to nie tylko zbiór liter, ale swego rodzaju tożsamość. To dlatego w obozach koncentracyjnych odbierano ludziom imiona i nadawano numery, żeby ich odczłowieczyć. Jezus nadał Szymonowi nowe imię Piotr, czyli skała. Imię to było swego rodzaju nową tożsamością, powołaniem. Jezus zapowiada, że na Piotrze, jak na skale, wybuduje swój Kościół. Jako katolicy wierzymy, że imię jest związane z konkretnym świętym patronem, który otacza nas opieką i wstawia się za nami u Boga. Patron ma być wzorem do naśladowania. Dziś poszukamy znaczenia i wartości imienia Boga. Zajmiemy się też tym, jak należy oddawać Mu cześć i szacunek. 3. Znaczenie świętości imienia Jahwe w Izraelu wykład, praca z tekstem K. mówi: Imię Boga Jahwe znamy z polskiego przekładu Pisma Świętego. Sprawa z imieniem Boga wcale nie jest taka prosta Przede wszystkim dlatego, że zupełnie nie wiemy, jak ono brzmi. «Jahwe» to tylko próba przybliżenia używana w języku polskim. Wszystko dlatego, że Żydzi przez szacunek nigdy tego imienia nie wymawiają (kiedy czytają Pismo w tym miejscu czytają «Adonai», czyli «Pan»). A w języku hebrajskim nie zapisuje się samogłosek, więc mamy tylko zapis JHWH. I tylko ten jest pewny! ( ) W pierwszych dwóch wydaniach Biblii Tysiąclecia widniał wyraz «Jahwe» jako polska transkrypcja oryginalnego JHWH. Jednak ( ) teologowie zwrócili uwagę na to, iż jest to nie tylko nieścisłe, ale i sprzeczne z tradycją chrześcijańską, bo chrześcijanie od początku posługiwali się greckim tłumaczeniem Starego Testamentu, tzw. Septuagintą, w której JHWH jest tłumaczone przez Kyrios, czyli «Pan». ( ) Natomiast od strony teologicznej, z punktu widzenia chrześcijan, imię JHWH nie miało nigdy większego znaczenia. Jezus nazywał Boga Ojcem i to jest właściwe imię, którym mamy się do Niego zwracać. Chrześcijanie właśnie z tego powodu nie przywiązywali większego znaczenia do imienia JHWH otaczali je szacunkiem, ale nie miało ono miejsca ani w liturgii, ani w modlitwie Kościoła. Zresztą według Ewangelii Jezus odnosił JHWH do siebie poprzez słowa: «zanim Abraham stał się JA JESTEM». (Ks. G. Strzelczyk, Pytania o wiarę) K. wyświetla slajd z fragmentem Pwt 6,4-9 (teczka pomocy) i poleca przeczytać go wybranemu uczniowi. Wcześniej mówi: Przypomnimy tekst z Księgi Powtórzonego Prawa dotyczący szacunku wobec imienia Boga. Słuchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem Pan jedynie. Będziesz więc miłował Pana, Boga twojego, z całego swego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił. Pozostaną w twym sercu te słowa, które ja ci dziś nakazuję. Wpoisz je twoim synom, będziesz o nich mówił, przebywając 206

207 w domu, w czasie podróży, kładąc się spać i wstając ze snu. Przywiążesz je do twojej ręki jako znak. One ci będą ozdobą między oczami. Wypisz je na odrzwiach swojego domu i na twoich bramach. (Pwt 6,4-9) K. poleca uczniom: Przeczytajcie pierwsze zdanie od prawej do lewej, czyli tak, jak Żydzi czytają Biblię Hebrajską. W jaki sposób Izraelici mieli czcić imię Boga i Bożą obecność? Izraelici wierzyli w jednego i jedynego Boga. Jego imienia prawie nigdy nie wypowiadali. Czynił to tylko najwyższy kapłan raz w roku, wchodząc do Miejsca Najświętszego w świątyni jerozolimskiej, gdzie przechowywana była Arka Przymierza z tablicami przykazań. Dla Izraelitów było to jedyne miejsce obecności Boga. Żydzi nie wykonywali też żadnych obrazów swojego Boga, gdyż zakazywało tego prawo. Sprzeciwiali się radykalnie wielobóstwu, które było znane wśród sąsiednich narodów. Uważali, że boska cześć należy się tylko jedynemu prawdziwemu Bogu Jahwe. Oddawali Mu ją na wiele sposobów, wspominając Jego obecność. II. Rozważam i zdobywam 1. Moc imienia Jezus odkrywanie brakujących słów, interpretacja tekstu biblijnego K. mówi: Sięgniemy do dwóch fragmentów z Pisma Świętego. Będzie w nich brakowało wyrazów, które uzupełnicie. Najpierw zrobicie to według własnego pomysłu, a zgodnie z tekstem biblijnym. Uczniowie otrzymują teksty biblijne Mt 6,9 oraz Flp 2,9-11 z lukami (teczka pomocy) i uzupełniają w nich brakujące słowa. Potem korzystając z egzemplarzy Pisma Świętego lub z internetowej wersji Biblii (np. aplikacji na telefonie). Mogą też wykorzystać tekst w podręczniku. [Ojcze] nasz, który jesteś w niebie, niech się [święci] Twoje [imię]! (Mt 6,9) Dlatego też Bóg Go nad wszystko [wywyższył] i darował Mu [imię] ponad wszelkie imię, aby na [imię] Jezusa zgięło się każde [kolano] istot niebieskich i ziemskich, i podziemnych. I aby wszelki [język] wyznał, że Jezus Chrystus jest [PANEM] ku chwale Boga Ojca. (Flp 2,9-11) Po uzupełnieniu tekstu przez uczniów jedna osoba czyta go głośno, po czym K. pyta: 207

208 Czego Jezus uczy nas w pierwszych wersetach Modlitwy Pańskiej? Jaką relację z Bogiem przedstawia nam Jezus? Jak ukazana jest osoba Jezusa we fragmencie Listu do Filipian? Jaką władzę ma Jezus? Jak ważne jest imię Jezusa? K. podsumowuje: Jezus pokazuje nam Boga, który jest bliski i troskliwy jak Ojciec. Imię Jezus znaczy Bóg zbawia albo Bóg jest Zbawicielem. Ma ono wielką moc wśród istot niebieskich i ziemskich, i podziemnych 2. Sobór Nicejski II o obrazach analiza tekstu, rozmowa kierowana K. mówi: Przyjście Chrystusa na ziemię zmieniło nie tylko postrzeganie świętości imienia Bożego, ale też spojrzenie na problem tworzenia wizerunków Boga. Jezus wypełnił prawo, a przez swoje wcielenie pokazał nam twarz Boga. Niejako zezwolił na czynienie obrazów, choć nie zawsze było to w chrześcijaństwie takie jasne. W VII i VIII wieku wybuchł w Kościele spór na temat malowania obrazów i ikon. Uczniowie szukają w podręcznikach tekstu z Soboru Nicejskiego II lub K. rozdaje go do przeczytania (teczka pomocy) i mówi: Otrzymacie w parach fragment dokumentu Soboru Nicejskiego II z 787 r. Przeczytajcie go i poszukajcie odpowiedzi na pytanie: Czego Kościół naucza na temat malowania obrazów i ikon? Postanawiamy z całą dokładnością i sumiennością umieszczać w świętych kościołach Boga na świętych naczyniach i szatach, na ścianach i deskach, mieszkaniach i drogach, podobnie do wizerunku drogocennego i ożywiającego Krzyża także czcigodne i święte obrazy malowane, ułożone w mozaikę z kamyków i innego posiadanego materiału; [odnosi się to także] do obrazu naszego Pana Jezusa, Chrystusa, Boga i Zbawcy, a także naszej nieskalanej Pani i Świętej Bogarodzicy, godnych czci Aniołów oraz wszystkich świętych i pobożnych mężów. Im częściej bowiem [wierni] spoglądają na ich obrazowe przedstawienie, tym bardziej także się zachęcają do wspominania i umiłowania pierwowzorów, do oddawania im czci i pokłonu, nie do prawdziwej adoracji według naszej wiary, która należy się tylko Bożej Naturze, a w który to sposób wizerunkowi drogocennego i ożywiającego Krzyża, świętym Ewangeliom i pozostałym poświęconym Bogu świętym przedmiotom przynosi się na ich cześć kadzidło i światła, jak to było pobożnym zwyczajem u przodków: «Cześć bowiem obrazu przechodzi na pierwowzór» (Bazyli Wielki, O Duchu Świętym). (Breviarium fidei, 207) Na co zezwala Sobór Nicejski II? Jakie sposoby wykonania wizerunków wymienione są w dokumencie? Co jest celem przedstawiania na obrazach wizerunków Jezusa i świętych? Co może znaczyć stwierdzenie: Cześć obrazu przechodzi na pierwowzór? 208

209 3. Co wyrażają obrazy i ikony? analiza obrazu K. wyświetla slajd przedstawiający ikonę Chrystus i św. Menas, nazwaną też Jezus z przyjacielem (teczka pomocy) i prowadzi jej analizę. Wcześniej wyjaśnia: Chrystus i św. Menas to koptyjska ikona z VI VII w., pochodząca z klasztoru w Bawit (Bauein) w Środkowym Egipcie. Obecnie znajduje się ona w Luwrze. Jest jedną z niewielu ikon, które przetrwały czas ikonoklazmu i palenia ikon. Jak każda ikona zawiera wiele symboli, za pomocą których jej twórca pragnie przekazać prawdy duchowe. Ikona przedstawia dwie postacie: Chrystusa oraz św. Menasa, opata i męczennika, trzymającego zwój, najprawdopodobniej z tekstem reguły swego monasteru. Postać Chrystusa rozpoznajemy po krzyżu wpisanym w aureolę. K. pyta: Jakie uczucia budzi w was ta ikona? Jakie waszym zdaniem jest jej przesłanie? Co Jezus trzyma w lewej ręce? Jaki gest wykonuje Jezus wobec św. Menasa? Gdzie na ikonie możemy dostrzec krzyż? W którą stronę Jezus i św. Menas kierują swój wzrok? Jakie są odcienie kolorów na ikonie? W jakim kierunku Menas wskazuje swoją ręką? K. uzupełnia opis ikony: Chrystus trzyma dłoń na ramieniu św. Menasa w geście przyjaźni. Dlatego też ikona nazwana jest Ikoną Przyjaźni lub Jezus z przyjacielem. Imię opata nawiązuje do greckiego słowa hypomene, które oznacza wytrwałość i cierpliwość. Ikona symbolicznie przedstawia, że prawdziwym przyjacielem Jezusa jest ten, kto trwa do końca w Nim i w Kościele. Przesłanie tej ikony często łączy się ze słowami Chrystusa: Już was nie nazywam sługami ( ), ale nazwałem was przyjaciółmi. Ręka Jezusa na ramieniu Menasa dodaje otuchy. Niemal słyszymy słowa Jezusa: Nie bój się, jestem z Tobą. Menas zaś prawą ręką wskazuje na Chrystusa, który jest jego oparciem. Jezus trzyma w lewej ręce Ewangelię. Niesie Dobrą Nowinę, którą realizuje przez krzyż. Krzyż jest widoczny na środku ikony: jako mały krzyżyk na górze oraz symbolicznie utworzony przez postacie pionowe ramię tego krzyża biegnie pomiędzy postacią Jezusa i Menasa, a poziome tworzą barki Jezusa oraz Jego ręka położona na ramieniu przyjaciela. Twarze Jezusa i Menasa są zwrócone ku temu, co jest przed nimi. Patrzą przed siebie w jednym kierunku, jak dwaj przyjaciele. Wydaje się, że są jakby w drodze. Jest to podkreślone przez różne odcienie kolorów na ikonie. Wszystko, co jest przeszłością, jest ciemniejsze i znajduje się za nimi. (oprac. na podst.: Ikona Przyjaźni Jezusa z Przyjacielem, przyjacieleoblubienca.pl) 209

210 III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Jezus moim przyjacielem dialogi na obrazie, praca w grupach K. dzieli klasę na grupy po 4-6 osób i zwraca ponownie uwagę na ikonę Jezusa z przyjacielem. Zadaniem grup jest napisać krótki dialog pomiędzy Jezusem i Menasem na temat ich przyjaźni, wcielając się w postać św. Menasa. Po 5 minutach przedstawiciele grup czytają dialogi na forum klasy. 2. Chcę zaufać Jezusowi medytacja obrazu, śpiew (wysłuchanie nagrania) K. prosi, żeby uczniowie w ciszy zawierzyli Jezusowi swoje życie i problemy. Postawmy siebie w miejscu opata Menasa. Wyobraź sobie: Prawą ręką wskazuję na Jezusa, wiem, że jest moim przyjacielem i moim oparciem. On jest przy mnie. To Jezus przychodzi, aby mnie prowadzić do Ojca, który jest w niebie. Zaprasza mnie do wyruszenia w drogę miłości, prawdy, radości i pokoju. Idzie obok mnie, wspierając swoim ramieniem. Brat Roger ze wspólnoty Taizé tak mówił o przesłaniu Ikony Przyjaźni : Chrystus ( ) obejmuje ramieniem nieznanego przyjaciela. Poprzez ten gest Chrystus bierze na siebie brzemię, błędy, wszystko to, co ciąży na tym drugim. Nie jest zwrócony twarzą w twarz ze swoim przyjacielem, ale podąża przy jego boku, towarzyszy mu. Ten nieznany przyjaciel to każdy z nas. Już w VII wieku bardzo dobrze wiedziano, że Chrystus nie przychodzi po to, aby ukarać człowieka. On uniża się aż do samych głębin naszej ludzkiej egzystencji. Nie pozostawia w nas nawet najmniejszej części tego, co mogłoby nas przygniatać. (Ikona Jezusa z Przyjacielem, swietykrzyz.pl) K. śpiewa z uczniami pieśń Przed obliczem Pana uniżmy się lub zachęca do jej wysłuchania (3:54), np. ze strony < (dostęp: ). 3. Podsumowanie K. zadaje uczniom pytania podsumowujące: Jaką czcią Izraelici otaczali imię Boga Jahwe? Jaką moc ma imię Jezus? Czego Kościół naucza na temat malowania obrazów i ikon? Co jest celem przedstawiania na obrazach wizerunków Jezusa i świętych? Dlaczego obrazy, figury i ikony mogą pomóc nam w przeżywaniu bliskości Jezusa? 4. Modlitwa K. czyta fragment z Dziejów Apostolskich: Jezus jest kamieniem, odrzuconym przez was budujących, tym, który stał się głowicą węgła. I nie ma w żadnym innym zbawienia, gdyż nie dano ludziom pod niebem żadnego innego imienia, przez które moglibyśmy być zbawieni. (Dz 4,11-12) 210

211 5. Zapis do zeszytu Uczniowie wklejają prawidłowo uzupełnione teksty biblijne Mt 6,9 oraz Flp 2,9-11. K. dyktuje notatkę: Izraelici z szacunku do Boga nie wymawiali Jego świętego imienia. Podczas modlitwy mówili do Boga Adonai, czyli Pan. Jezus pokazuje nam Boga, który jest bliski i troskliwy jak Ojciec. Imię Jezus znaczy Bóg zbawia albo Bóg jest Zbawicielem. Ma ono wielką moc wśród istot niebieskich i ziemskich, i podziemnych. Podczas Soboru Nicejskiego II postanowiono, że można umieszczać w kościołach i domach wizerunki Chrystusa, Maryi, świętych i aniołów. Ich obrazowe przedstawienie ma zachęcać do oddawania czci i pokłonu samemu Bogu. Cześć bowiem obrazu przechodzi na pierwowzór. 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, Poznań Ikona Jezusa z Przyjacielem na Świętym Krzyżu, < aktualnosci/113#!prettyphoto>, dostęp: Ikona Przyjaźni Jezusa z Przyjacielem, < dostęp: Ks. G. Strzelczyk, Pytania o wiarę, < dostęp: Warto wykorzystać Przed obliczem Pana uniżmy się, < dostęp:

212 28. Jak świętować dzień święty? Cele katechetyczne Ukazanie zależności między normami wypływającymi z III przykazania Bożego a postępowaniem człowieka. Rozwijanie umiejętności oceniania relacji człowieka z Bogiem w świetle III przykazania Dekalogu. Treści Trzecie przykazanie Boże: Stosunek Jezusa do szabatu (C.12). Niedziela jako czas świętowania z Panem Bogiem i rodziną (B.3). Przeżywanie niedzieli w rodzinie (C.12). Biblijne uzasadnienie świętowania niedzieli (C.12). Tekst biblijny: Wj 20,8-11. Wymagania Uczeń: wyjaśnia, że świętowanie szabatu jest pamiątką odpoczynku Boga po stworzeniu, wymienia zasady religijne obchodzenia szabatu przez Żydów (C.12.1), wyjaśnia, że Izraelici świętowali, by okazać wdzięczność Bogu za Jego dzieła od czasu stworzenia świata, omawia stosunek Jezusa do szabatu (C.12.2), wyjaśnia, dlaczego w dniu świętym nie pracujemy, lecz odpoczywamy, wymienia służby, których praca jest konieczna w dzień święty, podaje przykłady czynności, które wykonujemy pomimo dnia świętego. Postawy Uczeń: ma świadomość i przekonanie, że niedziela jest czasem radosnego świętowania z Bogiem i bliskimi (B.3.c), wyraża dezaprobatę dla zachowań sprzecznych z III przykazaniem (C.12.b). Metody, techniki i formy: ankieta, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, wykład, prezentacja tekstów biblijnych, analiza tekstu, praca z tekstem, mapa myśli, rozmowa kierowana, dzielenie się doświadczeniami, praca w grupach. Środki dydaktyczne: Pismo Święte, karty pracy Na co ludzie poświęcają czas w niedzielę? dla grup, slajd z tekstem Wj 20,8-11, teksty z listu Jana Pawła II Dies Domini oraz KKK do pracy w grupach, kartki A4 (dla każdej grupy), nagranie z wypowiedzią o. Remigiusza Recława Jak świętować niedzielę?. 212

213 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów na świętowanie dni świętych 1. Modlitwa Dekalog. 2. Na co ludzie poświęcają czas w niedzielę? ankieta (teczka pomocy), praca w grupach. II. #Zdobywam gotowość oddawania czci Bogu w każdy dzień święty 1. Siódmy dzień jest szabatem Pana czytanie i interpretacja tekstu Wj 20,8-11 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Jak Pan Jezus traktował szabat? wykład, prezentacja tekstów biblijnych (slajd teczka pomocy). 3. Jak świętować dzień święty? analiza tekstu Dies Domini, p , 49, 54, 67, 69 (teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Jak przeżywać niedzielę? praca z tekstem KKK (podręcznik lub teczka pomocy), mapa myśli, praca w grupach. 2. Podtrzymywanie więzi rodzinnych rozmowa kierowana, dzielenie się doświadczeniem. 3. Modlitwa Chwała Ojcu i Synowi. Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. zaprasza uczniów do modlitwy słowami Dekalogu. 2. Na co ludzie poświęcają czas w niedzielę? ankieta, praca w grupach K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy i wręcza im karty pracy Na co ludzie poświęcają czas w niedzielę? (teczka pomocy). Zadaniem grup jest zaznaczyć, ile godzin mniej więcej przeznaczają na niedzielne zajęcia. Po 3 minutach chętni czytają propozycje. czas w godz Na co ludzie poświęcają czas w niedzielę? dla Boga dla siebie dla bliskich inne inne 213

214 K. pyta: Ile czasu w niedzielę ludzie najczęściej poświęcają Panu Bogu? Co zajmuje im najwięcej czasu? Na co poświęcają czasu najmniej? K. cytuje słowa św. Jana Marii Vianneya lub uczeń czyta z podręcznika (część Rozważam ): Niedziela jest dniem Boga. Nie wolno jej Bogu kraść. Na kradzionym jeszcze nikt się nie wzbogacił. Myli się ten, kto sądzi, że pracując w niedzielę zarobi więcej pieniędzy lub szybciej upora się z robotą. Zastanowimy się więc, jak należy świętować niedzielę. Dlaczego w ogóle jest jeden dzień w tygodniu poświęcony Bogu? K. poleca zapisać temat: Jak świętować dzień święty? II. Rozważam i zdobywam 1. Siódmy dzień jest szabatem Pana czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. poleca uczniom odszukać w podręcznikach tekst Wj 20,8-11 (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy) i robi wprowadzenie: O poświęceniu dnia dla Pana Boga mówi trzecie przykazanie Dekalogu. W wersji katechizmowej mówimy krótko Pamiętaj, abyś dzień święty święcił. Posłuchajcie w pełnej wersji tego, co przez Mojżesza Bóg przekazał narodowi wybranemu. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Z jakiego powodu Żydzi mieli świętować szabat? W jakim dniu tygodnia świętuje się szabat? Na czym miało polegać świętowanie? K. podsumowuje i uzupełnia: Dla wyznawców judaizmu dniem świętym jest szabat, a więc sobota, czyli siódmy dzień tygodnia. Nie mogą wtedy wykonywać żadnej pracy, gdyż jest to dzień poświęcony Panu. W opisie stworzenia świata czytamy, że Bóg sześć dni stwarzał świat, a w siódmym odpoczął. Ten symboliczny odpoczynek Boga podpowiada, że człowiek winien ten dzień uszanować i nie podejmować żadnej pracy, jak również pozwolić odpocząć innym (por. Wj 23,12). W innym miejscu Księgi Wyjścia autor pisze nawet, że ktokolwiek by wykonywał pracę w dniu szabatu, winien być ukarany śmiercią (por. Wj 31,15). Dla Izraelitów przestrzeganie szabatu było znakiem zawartego z Bogiem wiecznego przymierza (por. Wj 31,16). Szabat należy do Pana. W tym dniu każdy Izraelita miał oddawać cześć Bogu za dzieło stworzenia i Jego zbawcze czyny, dokonane wobec narodu wybranego (por. KKK 2171). Ponadto postępowanie człowieka winno być odwzorowaniem postępowania Pana Boga. Skoro więc Pan odpoczął w siódmym dniu po dziele stworzenia, człowiek również powinien zaprzestać pracy i odpocząć (por. KKK 2172). 214

215 2. Jak Pan Jezus traktował szabat? wykład, prezentacja tekstów biblijnych K. prezentuje slajd ze tekstami biblijnymi (teczka pomocy) i mówi: Jezus a szabat W dzień szabatu [Jezus] udał się swoim zwyczajem do synagogi. (Łk 4,16) Jezus rzekł: To szabat został ustanowiony dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu. Zatem Syn Człowieczy jest Panem szabatu. (Mk 2,27) Jezus szanuje szabat i przestrzega jego wymagań. Podchodzi jednak do niego inaczej niż współcześni Mu Żydzi. Pokazuje, że szabat ma służyć człowiekowi: ð ma go uświęcać, ð przybliżać do Boga, ð przybliżać do drugiego człowieka. Pan Jezus nigdy nie naruszył świętości szabatu. Co więcej w tym dniu oddawał cześć Bogu, przychodząc do synagogi, i jak notuje ewangelista Marek, nauczał (por. Mk 1,21). Jednak nie traktował świętości tego dnia jedynie jako litery prawa, ale szukał w nim ducha prawa. Stąd w Ewangeliach możemy znaleźć opisy uzdrowień, których Jezus dokonywał w szabat, za co był krytykowany przez faryzeuszy, którzy oburzeni twierdzili, że Jezus nie szanuje tego dnia (por. J 9,16). Pan Jezus przypominał im, że to szabat został ustanowiony dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu (Mk 2,27), że jest to dzień, w którym nie można zaprzestać czynienia dobra i bycia miłosiernym (por. Mk 3,4) oraz że to Syn Człowieczy jest Panem szabatu (Mt 12,8). Dla pobożnego Izraelity wykonywanie nawet najdrobniejszych prac było nie do pogodzenia z przykazaniem mówiącym o uszanowaniu szabatu. Na podstawie Tory (pierwszych pięciu ksiąg Starego Testamentu) utworzyli oni aż 613 przykazań (nakazów i zakazów), których każdy musiał przestrzegać. Dla chrześcijan dniem świętym nie jest szabat (sobota), ale niedziela, która stanowi pierwszy dzień tygodnia. Wyznawcy Chrystusa świętują niedzielę dlatego, że w tym dniu zmartwychwstał Pan Jezus. Dzień zmartwychwstania (dzień Pański) zawiera w sobie jednak elementy, które można znaleźć w praktykowaniu szabatu: ð Przypomina o stworzeniu świata i o oddawaniu za to czci Panu Bogu. ð Następuje jako dzień ósmy po szabacie i oznacza nowe stworzenie, które zapoczątkował swoim zmartwychwstaniem Chrystus. ð Przypomina o odpoczynku, wskazując już teraz na odpoczynek człowieka w Bogu. 3. Jak świętować dzień święty? analiza tekstu, praca w grupach Uczniowie pracują nad tekstami listu apostolskiego Jana Pawła II Dies Domini w tych samych grupach co wcześniej (teczka pomocy). Wszystkie grupy odpowiadają na pytanie: Na co św. Jan Paweł II zwraca uwagę, pisząc o świętowaniu niedzieli? 215

216 Tekst 1 W pierwszych wiekach pasterze nieustannie przypominali swoim wiernym o konieczności uczestniczenia w zgromadzeniu liturgicznym. «W dniu Pańskim porzućcie wszystko ( ) i spieszcie, nie zwlekając, na swoje zgromadzenie, bo przez nie oddajecie chwałę Bogu. W przeciwnym razie czym usprawiedliwią się przed Bogiem ci, co nie gromadzą się w dniu Pańskim, aby słuchać słowa życia i spożywać Boski pokarm, który trwa na wieki?». ( ) Święty Justyn w swojej pierwszej Apologii ( ) mógł z dumą opisać chrześcijańską praktykę zgromadzeń niedzielnych, na których spotykali się w jednym miejscu chrześcijanie mieszkający w miastach i na wsi. Gdy w okresie prześladowań Dioklecjana zgromadzenia te zostały zakazane pod groźbą najsurowszych kar, wielu odważnie sprzeciwiało się edyktowi cesarskiemu i wolało ponieść śmierć niż opuścić niedzielną Eucharystię. (Jan Paweł II, Dies Domini, 46) Tekst 2 Kodeks prawa kanonicznego z 1917 r. po raz pierwszy ujął tę tradycję w formie prawa powszechnego. To samo czyni obecny Kodeks, stwierdzając, że «w niedzielę oraz w inne dni świąteczne nakazane, wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy Świętej». Wedle przyjmowanej zwykle interpretacji tego typu przepis nakłada poważny obowiązek: takie nauczanie zawarte jest również w Katechizmie Kościoła katolickiego i nietrudno dostrzec jego zasadność, jeśli weźmie się pod uwagę znaczenie niedzieli w życiu chrześcijanina. (Jan Paweł II, Dies Domini, 47) Tekst 3 Skoro uczestnictwo we Mszy św. jest dla wiernych obowiązkiem, od którego może ich zwolnić tylko poważna przeszkoda, to pasterze są zobowiązani zapewnić wszystkim rzeczywistą możliwość wypełnienia tego przykazania. W tym kierunku zmierzają przepisy prawa kościelnego, ( ) że czas na wypełnienie obowiązku niedzielnego rozpoczyna się już w sobotę wieczorem, kiedy odprawia się pierwsze nieszpory z niedzieli ( ). Pasterze niech przypominają wiernym, że jeśli przebywają w niedzielę poza stałym miejscem zamieszkania, winni dołożyć starań, aby uczestniczyć we Mszy św. tam, gdzie się znajdują, wzbogacając w ten sposób miejscową wspólnotę swoim osobistym świadectwem. Zarazem ta wspólnota powinna okazać serdeczną gościnność przybywającym braciom, zwłaszcza w miejscach przyciągających licznych turystów i pielgrzymów. (Jan Paweł II, Dies Domini, 49) Tekst 4 Ci z wiernych, którzy z powodu choroby, niesprawności lub innej ważnej przyczyny nie mogą wziąć udziału w Eucharystii, winni dołożyć starań, aby jak najpełniej uczestniczyć z oddalenia w liturgii niedzielnej Mszy św., najlepiej 216

217 przez lekturę czytań i modlitw mszalnych przewidzianych na ten dzień, a także przez wzbudzenie w sobie pragnienia Eucharystii. ( ) Dla tych jednak, którzy z różnych przyczyn zewnętrznych nie mogą uczestniczyć w Eucharystii i są tym samym zwolnieni z obowiązku niedzielnego, transmisja telewizyjna lub radiowa stanowi cenną pomoc, zwłaszcza jeśli towarzyszy jej ofiarna posługa nadzwyczajnych szafarzy Eucharystii, którzy przynoszą ją chorym, a wraz z nią pozdrowienie i solidarność całej wspólnoty. W ten sposób również ci wierni mogą korzystać z obfitych owoców niedzielnej Mszy św. oraz przeżywać niedzielę jako prawdziwy «dzień Pański» i «dzień Kościoła». (Jan Paweł II, Dies Domini, 54) Tekst 5 Odpoczynek niedzielny pozwala sprowadzić do właściwych proporcji codzienne troski i zajęcia: rzeczy materialne, o które tak bardzo zabiegamy, ustępują miejsca wartościom duchowym; osoby, wśród których żyjemy, odzyskują prawdziwe oblicze, gdy się z nimi spotykamy i nawiązujemy spokojną rozmowę. Możemy także odkryć na nowo i zachwycić się głęboko pięknem przyrody ( ). Człowiek głębiej sobie wówczas uświadamia, że ( ) «wszystko, co Bóg stworzył, jest dobre ( ). Jeśli zatem po sześciu dniach pracy które w rzeczywistości zostały już w wielu przypadkach ograniczone do pięciu człowiek poszukuje czasu, aby się odprężyć i bardziej zatroszczyć o inne aspekty swego życia, to wynika to z autentycznej potrzeby, całkowicie zgodnej z wizją nakreśloną przez orędzie ewangeliczne. Chrześcijanin winien zatem zaspokajać tę potrzebę, łącząc to z indywidualnymi i wspólnotowymi formami przeżywania wiary, która objawia się w obchodzeniu i świętowaniu dnia Pańskiego. (Jan Paweł II, Dies Domini, 67) Tekst 6 Niedziela powinna również być dniem, w którym wierni mogą się poświęcić dziełom miłosierdzia, działalności charytatywnej i apostolstwu. Wewnętrzne uczestnictwo w radości zmartwychwstałego Chrystusa oznacza także głęboki udział w miłości pulsującej w Jego Sercu: nie ma radości bez miłości! ( ) Tak więc niedzielna Eucharystia bynajmniej nie zwalnia wiernych z obowiązku miłosierdzia, ale przeciwnie jeszcze bardziej przynagla ich do podejmowania «wszelkich dzieł miłości, pobożności i apostolstwa, aby one jasno świadczyły, że jakkolwiek chrześcijanie nie są z tego świata, są jednak światłością świata i oddają chwałę Bogu wobec ludzi» (Sacrosanctum Concilium, 9). (Jan Paweł II, Dies Domini, 69) Uczniowie prezentują wyniki swojej pracy, a chętna osoba zapisuje właściwe odpowiedzi na tablicy, podkreślając uczestnictwo we Mszy Świętej, np.: Świętowanie niedzieli Oddajemy cześć Bogu. 217

218 Uczestniczymy we Mszy Świętej: ð z uczestnictwa w niej zwalnia nas tylko poważna przeszkoda, ð możemy uczestniczyć w liturgii niedzielnej w sobotę wieczorem, ð przebywając w niedzielę poza miejscem zamieszkania, uczestniczymy w innej parafii, ð w przypadku choroby lub innej ważnej przeszkody staramy się uczestniczyć duchowo w transmisji telewizyjnej, radiowej lub przez Internet, ð możemy skorzystać z przyjęcia Eucharystii przyniesionej przez nadzwyczajnych szafarzy, ð odpoczywamy fizycznie i duchowo (nie pracujemy, nie wykonujemy prac niekoniecznych), ð jesteśmy z rodziną, ð przebywamy na łonie przyrody, ð poświęcamy się dziełom miłosierdzia, działalności charytatywnej i apostolstwu K. jako podsumowanie może zaprezentować uczniom wypowiedź Remigiusza Recława SJ Jak świętować niedzielę? (6:07) ze strony: < com/watch?v=vtlrqzt4u4w> (dostęp: ). III. Zostaję ubogacony i działam 1. Jak przeżywać niedzielę? praca z tekstem, mapa myśli, praca w grupach Uczniowie pracują w tych samych grupach co wcześniej. K. rozdaje im kartki A4 oraz po jednym z tekstów KKK (teczka pomocy) lub szukają ich w podręcznikach. Grupy na podstawie tekstu zastanawiają się, jak przeżywać niedzielę, i zobrazowują swoje propozycje słowami kluczowymi i znakami graficznymi, tworząc mapę myśli. Na koniec przedstawiciele grup prezentują swoje prace na forum klasy i umieszczają swoje mapy myśli na tablicy wokół napisu Dzień Pański, tworząc wspólną mapę. Tekst 1 Ustanowienie dnia Pańskiego przyczynia się do tego, by wszyscy korzystali z wystarczającego odpoczynku i czasu wolnego, który mogliby poświęcić życiu rodzinnemu, kulturalnemu, społecznemu i religijnemu. (KKK 2184) Tekst 2 W niedzielę oraz w inne dni świąteczne nakazane wierni powinni powstrzymać się od wykonywania prac lub zajęć, które przeszkadzają oddawaniu czci należnej Bogu, przeżywaniu radości właściwej dniowi Pańskiemu, pełnieniu uczynków miłosierdzia i należytemu odpoczynkowi duchowemu i fizycznemu. (KKK 2185) Tekst 3 W pobożności chrześcijańskiej niedziela jest tradycyjnie poświęcona na dobre uczynki i pokorne posługi względem ludzi chorych, kalekich i starszych. 218

219 Chrześcijanie powinni także świętować niedzielę, oddając swojej rodzinie i bliskim czas i staranie, o które trudno w pozostałe dni tygodnia. Niedziela jest czasem refleksji, ciszy, lektury i medytacji, które sprzyjają wzrostowi życia wewnętrznego i chrześcijańskiego. (KKK 2186) K. podsumowuje: Niedziela pozwala nam spotkać się z najbliższymi i wyciszyć się podczas spotkania z Jezusem. To dzień inny niż pozostałe, dzień poświęcony Bogu w kościele i w domu rodzinnym. Są jednak zawody, które w szczególny sposób mają służyć innym ludziom pomocą. To między innymi służba zdrowia, policja, straż. Ludzie tych zawodów, pracując w niedzielę, nie mają możliwości uczestniczenia we Mszy Świętej, dlatego są zwolnieni z tego obowiązku. Mogą jednak iść w sobotę na wieczorną Mszę, która w wielu parafiach jest już liturgią niedzielną. 2. Podtrzymywanie więzi rodzinnych rozmowa kierowana, dzielenie się doświadczeniem Uczniowie szukają sposobów przeżywania niedzieli wspólnie z rodziną. Poszczególne propozycje zapisujemy na tablicy i w zeszytach: Niedzielę powinniśmy poświęcić na życie rodzinne. To często jedyny dzień w tygodniu, w którym może się spotkać cała rodzina. Rodzice nie idą do pracy, a dzieci nie idą do szkoły. Dlaczego warto poświęcić czas w niedzielę na przebywanie z rodziną? Co możecie robić razem z rodzicami w niedzielę? Jakie macie obowiązki niedzielne? Co my możemy zrobić, by jak najwięcej rodziców (dorosłych) mogło pozostać z rodziną w niedzielę? Wspólny posiłek przy stole buduje więzi i pomaga w okazywaniu wzajemnych uczuć. Niestety, czasem praca rodziców w niedzielę zabiera dzieciom ich od tego stołu. Gdybyśmy nie chodzili w niedzielę na zakupy, sklepy nie musiałby być otwarte. Wtedy nie zabieralibyśmy innym ich bliskich w niedzielę. K. prosi, by uczniowie podzielili się doświadczeniami ze spotkań z osobami biednymi lub samotnymi. Pomyślcie, kto w waszym otoczeniu spędza niedzielę samotnie. Jak możecie pomóc tym osobom? Kto z was może odwiedzić w niedzielne popołudnie osobę starszą lub chorą? Co możecie zabrać ze sobą na takie odwiedziny? Dlaczego naszym obowiązkiem jest pomaganie ludziom chorym i samotnym? Obowiązkiem chrześcijanina jest niesienie pomocy osobom biedniejszym i słabszym. O nich mówił Jezus: Zaprawdę, powiadam wam: Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili (Mt 25,40). 219

220 3. Modlitwa K. rozpoczyna modlitwę: Chwała Ojcu i Synowi. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy zapis Świętowanie niedzieli. Działania, jakie w dzień Pański chrześcijanie powinni podejmować, a jakich nie powinni, zawarte są w treści pierwszego przykazania kościelnego: W niedziele i święta nakazane uczestniczyć we Mszy Świętej i powstrzymać się od prac niekoniecznych. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Jan Paweł II, List apostolski Dies Domini, < dostęp: Warto wykorzystać R. Recław SJ, Jak świętować niedzielę?, < dostęp:

221 29. Początek nowego czasu. Pamiątka zmartwychwstania Jezusa Cele katechetyczne Ukazanie niedzieli jako pamiątki zmartwychwstania Jezusa. Motywowanie do radosnego świętowania z Bogiem i bliskimi. Treści Porządek tygodnia (A.10). Zmartwychwstanie Jezusa jako początek nowego czasu (C.12). Biblijne uzasadnienie świętowania niedzieli (C.12). Tekst biblijny: Mt 16,1-7. Wymagania Uczeń: wyjaśnia, dlaczego niedzielę nazywamy pierwszym dniem tygodnia, uzasadnia, że Jezus jako nowe stworzenie nie przekreśla zasad Dekalogu, lecz nadaje im inny wymiar, uzasadnia, że świętowanie niedzieli powinno wypływać z Eucharystii (spotkanie we wspólnocie i z rodziną), odczytuje w świętowaniu niedzieli zachętę do odpoczynku i kontemplacji świata (A.10.3). Postawy Uczeń: angażuje się w praktyki religijne indywidualnie i we wspólnocie Kościoła (C.10.c), angażuje się w życie Kościoła przez uczestnictwo w Eucharystii przynajmniej co niedzielę (C.12.a). Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, czytanie i analiza tekstu biblijnego, analiza tekstu, praca z tekstem, oznaczanie na osi czasu, dyskusja, słowa klucze, graficzne przedstawienie treści, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd (tekst Mt 16,1-7, tekst Dies Domini, p. 74), karty pracy Świętowanie niedzieli, Chrystus Panem czasu, Droga do duchowego odpoczynku oraz tekst św. Jana Pawła II dla grup. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam związku niedzieli ze zmartwychwstaniem Chrystusa 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz. 2. Przełomowe wydarzenia w życiu ludzi rozmowa kierowana. 221

222 II. #Zdobywam pewność, że udział w Eucharystii jest nieodłącznym elementem świętowania niedzieli 1. Niedziela pamiątką zmartwychwstania czytanie i analiza tekstu Mt 16,1-7 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Niedziela chrześcijańska analiza tekstu Dies Domini, p. 8, 19, 31 (teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Chrystus jest Panem czasu praca z tekstem Dies Domini, p. 74 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), oznaczanie na osi czasu, praca w grupach. 2. Jak niedziela zmienia życie ludzi wierzących? dyskusja. 3. Droga do duchowego odpoczynku słowa klucze w tekście św. Jana Pawła II (podręcznik lub slajd teczka pomocy), graficzne przedstawienie treści (karty pracy teczka pomocy), praca w grupach. 4. Modlitwa dziesiątką różańca tajemnica Zmartwychwstanie Pana Jezusa. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy: Poprośmy Ducha Świętego o pomoc i opiekę: Duchu Święty, który oświecasz. 2. Przełomowe wydarzania w życiu ludzi rozmowa kierowana K. prowadzi rozmowę: Jakie są przełomowe wydarzenia w życiu ludzi? Co zmieniają te wydarzenia w ich życiu? Dlaczego przełomowe dni są ważne? Jakie były przełomowe wydarzenia w dziejach ludzkości? Do przełomowych wydarzeń możemy zaliczyć małżeństwo, narodzenie dziecka, śmierć bliskiej osoby albo np. maturę. To dni, o których zawsze pamiętamy. Od strony duchowej mogą pomóc nam w coraz dojrzalszym spojrzeniu na życie własne i innych. Dla chrześcijan przełomowym wydarzeniem było narodzenie Jezusa. Od czasu Jego przyjścia na świat rozpoczęto liczenie nowego czasu. Jednak dopiero zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa rozpoczyna nową rzeczywistość wiary. Jezus pokonał śmierć i otworzył ludziom drogę do życia wiecznego. Pamiątkę zmartwychwstania świętujemy w każdą niedzielę. 222

223 II. Rozważam i zdobywam 1. Niedziela pamiątką zmartwychwstania czytanie i analiza tekstu biblijnego Uczniowie szukają w podręcznikach tekstu Mt 16,1-7 (lub zostaje wyświetlony na slajdzie teczka pomocy). Przypomnimy opis zmartwychwstania Chrystusa zawarty w Ewangelii wg św. Mateusza. Zwróćcie uwagę, dlaczego w tekście jest mowa o pierwszym dniu tygodnia. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Dlaczego Ewangelista pisze o pierwszym dniu tygodnia, a nie ostatnim? Co zmieniło się po zmartwychwstaniu Jezusa? Kiedy świętujemy zmartwychwstanie Chrystusa? Dla Izraelitów pierwszy dniem tygodnia była niedziela, natomiast sobota ostatnim. Dlatego do dziś szabat świętuje się właśnie w sobotę, a nie w niedzielę. Jezus przez swoje zmartwychwstanie rozpoczął nowy etap w historii świata. Dlatego niedziela jako pamiątka zmartwychwstania jest rzeczywiście pierwszym dniem nowej historii świata. 2. Niedziela chrześcijańska analiza tekstu, praca w grupach K. dzieli uczniów na 4-osobowe grupy, rozdaje każdej karty pracy o świętowaniu niedzieli (teczka pomocy) i wyjaśnia: Niedziela chrześcijańska nie jest tylko dniem powstrzymania się od pracy. Ma ona kilka wymiarów i żeby ją dobrze przeżywać, chcemy się teraz przyjrzeć tym wymiarom, o których pisał św. Jan Paweł II w liście Dies Domini. Tekst 1. Świętowanie dzieła Stwórcy W doświadczeniu chrześcijańskim niedziela jest przede wszystkim świętem paschalnym, całkowicie opromienionym przez blask chwały zmartwychwstałego Chrystusa. Jest świętowaniem «nowego stworzenia». Ale właśnie ten jej charakter ( ) wskazuje na nierozerwalną więź niedzieli z tym, co Pismo Święte już na pierwszych stronicach mówi nam o Bożym zamyśle wyrażonym w stworzeniu świata. Jeśli bowiem jest prawdą, że Słowo stało się ciałem, «gdy nadeszła pełnia czasu» (por. Ga 4,4), to prawdą jest również, że mocą swej własnej tajemnicy, jako odwieczny Syn Ojca, jest Ono początkiem i końcem wszechświata. Stwierdza to św. Jan w Prologu swojej Ewangelii: «Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało» (1,3). ( ) Ta czynna obecność Syna w stwórczym dziele Boga objawiła się w pełni w tajemnicy paschalnej, kiedy Chrystus, powstając z martwych jako «pierwszy spośród tych, co pomarli» (1 Kor 15,20), dał początek nowemu stworzeniu oraz zainicjował proces, który On sam doprowadzi do końca, gdy powróci w chwale i «przekaże królowanie Bogu i Ojcu ( ), aby Bóg był wszystkim we wszystkich» (1 Kor 15,24.28). (Jan Paweł II, Dies Domini, 8) 223

224 Co to znaczy, że niedziela jest dniem świętowania dzieła stworzenia? Dlaczego niedziela jest świętem paschalnym? Co zmieniło zmartwychwstanie Jezusa w dziejach ludzkości? Tekst 2. Dzień zmartwychwstałego Pana i daru Ducha Świętego «My świętujemy niedzielę, aby wspominać chwalebne zmartwychwstanie naszego Pana Jezusa Chrystusa nie tylko w dzień Wielkanocy, ale każdego tygodnia» tak pisał na początku V w. papież Innocenty I, poświadczając praktykę powszechnie już przyjętą, która zaczęła się rozpowszechniać w pierwszych latach po zmartwychwstaniu Pańskim. Święty Bazyli mówi o «świętej niedzieli, uczczonej zmartwychwstaniem Pańskim, która jest pierworodnym pośród wszystkich dni». Święty Augustyn nazywa niedzielę «sakramentem Paschy». ( ) W świetle tej nieprzerwanej i powszechnej tradycji widać wyraźnie, że chociaż korzenie dnia Pańskiego sięgają ( ) aż dzieła stworzenia, a ściślej biorąc biblijnej tajemnicy «odpoczynku» Boga, to jednak aby zrozumieć w pełni jego sens, trzeba odwołać się bezpośrednio do zmartwychwstania Chrystusa. To właśnie stanowi treść chrześcijańskiej niedzieli: dzięki niej każdego tygodnia wciąż na nowo w myślach i w życiu wiernych staje się obecne wydarzenie paschalne, które jest źródłem zbawienia świata. (Jan Paweł II, Dies Domini, 19) Co to znaczy, że niedziela jest dniem świętowania dzieła stworzenia? Jak nazywano niedzielę w początkach chrześcijaństwa? Co jest istotą każdej niedzieli? Tekst 3. Zgromadzenie eucharystyczne sercem niedzieli Jeżeli niedziela jest dniem zmartwychwstania, to nie tylko jako pamiątka wydarzenia z przeszłości, ale jako świętowanie żywej obecności Zmartwychwstałego pośród wierzących. Aby we właściwy sposób głosić i przeżywać tę obecność, uczniowie Chrystusa nie mogą poprzestawać na modlitwie indywidualnej ani wspominać Jego śmierci i zmartwychwstania tylko w swoim wnętrzu, w skrytości serca. Wszyscy bowiem, którzy otrzymali łaskę chrztu, zostali zbawieni nie tylko jako pojedyncze osoby, ale jako członki Mistycznego Ciała, włączone do społeczności Ludu Bożego. Ważne jest zatem, by gromadząc się, wyrażali w pełni tożsamość Kościoła jako ekklesía zgromadzenia zwołanego przez zmartwychwstałego Pana, który oddał życie w ofierze, «by rozproszone dzieci Boże zgromadzić w jedno» (J 11,52). Stały się one «jednym» w Chrystusie (por. Ga 3,28) dzięki darowi Ducha Świętego. Ta jedność staje się widoczna, gdy chrześcijanie gromadzą się we wspólnocie: uświadamiają sobie wówczas i świadczą wobec świata, że są ludem odkupionych, złożonym z «[ludzi] z każdego pokolenia, języka, ludu i narodu» (Ap 5,9). (Jan Paweł II, Dies Domini, 31) 224

225 Co jest istotą każdej niedzieli? Co to znaczy, że niedziela jest dniem budowania wspólnoty Kościoła? W czym najmocniej uwidacznia się fakt, że Kościół jest wspólnotą? Tekst 4. Niedziela dniem radości, odpoczynku i solidarności «Niech będzie błogosławiony Ten, który wielki dzień niedzieli wywyższył ponad wszystkie dni. Niebiosa i ziemia, aniołowie i ludzie nie posiadają się z radości». Te słowa liturgii maronickiej, przeniknięte głęboką radością, to jedna z typowych aklamacji, jakie od początku nadawały ton niedzieli zarówno w liturgii zachodniej, jak i wschodniej. Historycznie zresztą chrześcijanie przeżywali cotygodniowy dzień zmartwychwstałego Pana najpierw jako dzień radości, a dopiero później jako dzień odpoczynku przede wszystkim dlatego, że nie przewidywał go kalendarz cywilny. «W pierwszym dniu tygodnia wszyscy się radujcie» czytamy w Didaskaliach Apostolskich. ( ) Święty Augustyn, wyrażając świadomość rozpowszechnioną w Kościele, uwypukla taką właśnie wymowę cotygodniowej Paschy: «Wierni przerywają posty i modlą się na stojąco, co jest znakiem zmartwychwstania; z tego samego powodu we wszystkie niedziele śpiewa się też alleluja». (Jan Paweł II, Dies Domini, 55) Co jest istotą każdej niedzieli? Dlaczego niedziela powinna być dniem radości? Co w liturgii mszalnej jest wyrazem radości? Po ok. 6 minutach przedstawiciele grup prezentują swoje wypowiedzi, mogą też tworzyć zapis na tablicy i w zeszytach. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Chrystus jest Panem czasu praca z tekstem, oznaczanie na osi czasu, praca w grupach K. poleca uczniom odszukać w podręcznikach fragment Dies Domini, p. 74 (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy) i rozdaje grupom (tym samym co wcześniej) karty pracy Chrystus Panem czasu z osią czasu (teczka pomocy). Zadaniem grup jest zaznaczyć na osi najważniejsze wydarzenia w dziejach ludzkości. W chrześcijaństwie czas ma podstawowe znaczenie. W czasie zostaje stworzony świat, w czasie dokonuje się historia zbawienia, która osiąga swój szczyt w «pełni czasu» Wcielenia i swój kres w chwalebnym powrocie Syna Bożego na końcu czasów. Czas staje się, w Jezusie Chrystusie Słowie Wcielonym, wymiarem Boga, który jest wieczny sam w sobie. W świetle Nowego Testamentu lata ziemskiego życia Chrystusa jawią się jako prawdziwe centrum czasu. Szczytowym momentem tego okresu było zmartwychwstanie. Jeśli prawdą jest, że Chrystus jest Bogiem Wcielonym od chwili poczęcia w łonie Najświętszej Panny, to jest również prawdą, że Jego człowieczeństwo zostaje całkowicie przemienione i uwielbione dopiero 225

226 w chwili zmartwychwstania, objawiając w ten sposób w pełni Jego tożsamość i Boską chwałę. ( ) Dlatego też w liturgii Wigilii Paschalnej Kościół ukazuje Chrystusa jako «Początek i Koniec, Alfę i Omegę». Te słowa, wypowiadane przez celebransa podczas obrzędu przygotowania paschału, na którym wyryte są cyfry oznaczające bieżący rok, uwypuklają prawdę, że «Chrystus jest Panem czasu, jest jego początkiem i jego wypełnieniem; każdy rok i dzień i każda chwila zostaje ogarnięta Jego Wcieleniem i Zmartwychwstaniem, ażeby w ten sposób odnaleźć się w pełni czasu». (Jan Paweł II, Dies Domini, 74) Po prezentacji zapisów na osi czasu K. prosi, by uczniowie zaznaczyli na niej także czas własnego życia. Jakie znaczenie ma czas dla chrześcijan? Co to znaczy, że Chrystus jest Panem czasu i jego początkiem? W jaki sposób uczestniczymy w czasie historii zbawienia? Co znaczy, że niedziela jest dniem zapowiadającym wieczność? Przykładowa oś czasu: Chrystus Panem czasu stworzenie wcielenie czas naszego życia zmartwychwstanie Jezusa pełnia czasu wieczność Chrystus jest Panem czasu, jest jego początkiem i jego wypełnieniem 2. Jak niedziela zmienia życie ludzi wierzących? dyskusja K. stawia problem do dyskusji: ð Niedziela zmienia życie ludzi wierzących, ponieważ ð Niedziela nie zmienia życia ludzi wierzących, ponieważ Niedziela jako pamiątka zmartwychwstania może pomóc nam włączyć się w czas, którego Panem jest Jezus. Jeżeli nic ona nie zmienia w naszym życiu, to znaczy, że zagrożone jest nasze wejście w pełnię czasu wieczność. 3. Droga do duchowego odpoczynku słowa klucze, graficzne przedstawienie treści, praca w grupach Uczniowie pracują w tych samych grupach co wcześniej. Każda otrzymuje tekst św. Jana Pawła II (teczka pomocy lub szukają go w podręczniku) oraz kartę pracy Droga do duchowego odpoczynku z osią czasu. K. poleca: Przeczytajcie słowa św. Jana Pawła II i wypiszcie słowa klucze, które wskażą drogę do duchowego odpoczynku. Przedstawcie ją graficznie na osi własnego życia. Teraz jeszcze pragnę zwrócić się do młodzieży, która ( ) szuka nie tylko fizycznego wytchnienia, ale także duchowego odpoczynku. «Odpocząć» napisał 226

227 kiedyś Norwid to znaczy «począć na nowo». Otóż duchowy odpoczynek człowieka ( ) musi prowadzić do odnalezienia i wypracowania w sobie owego «nowego stworzenia» ( ). Droga do tego wiedzie poprzez słowo Boże odczytywane i celebrowane z wiarą i miłością, poprzez uczestnictwo w sakramentach, a nade wszystko w Eucharystii. Droga do tego wiedzie poprzez zrozumienie i realizację wspólnoty, czyli komunii z ludźmi, która rodzi się z Komunii z Chrystusem, z Eucharystii. Droga do tego wiedzie także poprzez zrozumienie i realizację ewangelicznej służby, czyli «diakonii». Obyście, moi drodzy, nie ustawali w tym szlachetnym wysiłku, który pozwala wam stawać się świadkami Chrystusa. (Jan Paweł II, homilia w czasie Mszy św. w Nowym Targu, 8 czerwca 1979) Po prezentacji dróg przez przedstawicieli grup, K. pyta: Dlaczego odpoczynek może prowadzić do poczęcia czegoś na nowo? Co to znaczy być nowym stworzeniem? W jaki sposób odpoczynek pomaga stawać się nowym stworzeniem? Bóg od początku świata w swoim planie ustanowił dla nas jeden dzień w tygodniu, który jest w sposób szczególny poświęcony na bycie. Być oznacza zatrzymać się i spojrzeć na swoje życie z dystansu. Być nowym stworzeniem to żyć pełnią życia w Jezusie Chrystusie. Niedziela ma nam w tym pomóc, szczególnie przez zjednoczenie się z Nim w Eucharystii. 4. Modlitwa K. proponuje modlitwę dziesiątką różańca tajemnica Zmartwychwstanie Pana Jezusa. 5. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy efekty pracy w grupach nad tekstem Dies Domini lub notatkę: Chrześcijanie uważają niedzielę za dzień Pański, ponieważ dla chrześcijan najważniejszym wydarzeniem zbawczym jest zmartwychwstanie Chrystusa, które miało miejsce pierwszego dnia tygodnia. Niedziela jest to dzień po szabacie, dlatego nazywano ją również ósmym dniem. Niedziela różni się zatem od szabatu, ponieważ dla chrześcijan niedziela wypełnia prawdę szabatu żydowskiego i zapowiada wieczny odpoczynek człowieka w Bogu 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Jan Paweł II, [Teraz jeszcze pragnę ], homilia w czasie Mszy św. w Nowym Targu, 8 czerwca 1979, < -po-gor-szczyty-po-tatr-szczyty>, dostęp: Jan Paweł II, List apostolski Dies Domini, < dostęp:

228 Korelacja z edukacją szkolną Język polski: Dekalog I, reż. Krzysztof Kieślowski. Lektura: Zofia Nałkowska, Granica. Filozofia: Spór o istnienie i naturę absolutu: teizm, ateizm, deizm, agnostycyzm, panteizm. Historia: Ideologia systemów totalitarnych łamanie prawa do wolności i negacja prawdy obiektywnej. Wychowanie do życia w rodzinie: Wychowawcza funkcja rodziny. Plastyka: Religijne konteksty powstawania dzieł sztuki. Formy komunikacji wizualnej. Historia sztuki: Religijne konteksty przemian w dziejach sztuki. Sakralna funkcja dzieł sztuki. 228

229 IV wierzyć, by się uświęcać W sakramentach znajdujemy siłę do myślenia i działania zgodnie z Ewangelią.

230 30. Kto potrzebuje liturgii? Cele katechetyczne Ukazanie liturgii jako dzieła wspólnoty Kościoła, której celem jest oddawanie czci Bogu i uświęcanie człowieka. Motywowanie do spotykania się z Bogiem w liturgii Kościoła. Treści Działanie Trójcy Świętej w liturgii (B.1) Liturgia we wspólnocie Kościoła. Tekst biblijny: 1 Tm 2,5. Wymagania Uczeń: wyjaśnia, że zadaniem Kościoła Mistycznego Ciała Chrystusa jest oddawanie czci Bogu i zbawienie ludzi, wyjaśnia działanie Boga Ojca w liturgii (B.1.1), omawia dzieło Chrystusa w liturgii (B.1.2), opisuje działanie Ducha Świętego w liturgii (B.1.3), omawia udział w liturgii na różnych etapach życia, uzasadnia, że liturgia pomaga wyrażać wiarę, wyjaśnia, że liturgia jest najdoskonalszą formą modlitwy (D.8.3), wyjaśnia, dlaczego wiara w Boga jest ważna w zmieniającym się świecie. Postawy Uczeń: jako członek wspólnoty Kościoła oddaje w liturgii cześć Trójcy Świętej (B.1.b), spotyka się z Bogiem w liturgii (B.1.a). Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, projekcja filmu, uroczyste czytanie Pisma Świętego, analiza tekstu, metaplan, dyskusja, śpiew, praca w grupach. Środki dydaktyczne: ozdobna księga Pisma Świętego, slajd (tekst Psalmu 117, tekst pieśni Chwalę Ciebie, Panie ), film o. D. Jurczaka OP Rzymski spacer przez liturgię, teksty KKK wraz z pytaniami dla grup, karty pracy Liturgia do metaplanu. 230

231 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów wyrażania wiary 1. Modlitwa Psalmem 117 (slajd teczka pomocy). 2. Na czym polega etykieta w kościele? rozmowa kierowana, projekcja filmu Rzymski spacer przez liturgię. #01. Dlaczego liturgia jest taka ważna? (Internet). II. #Zdobywam pewność, że liturgia jest najdoskonalszą modlitwą 1. Udział w boskiej liturgii uroczyste czytanie Pisma Świętego: 1 Tm 2,5, analiza tekstu. 2. Liturgia jako dzieło Boga i ludu analiza tekstu KKK (teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Mój udział w liturgii metaplan (karty pracy teczka pomocy). 2. Protokół udziału w liturgii rozmowa kierowana (dyskusja). 3 Modlitwa śpiew pieśni Chwalę Ciebie, Panie (podręcznik lub slajd teczka pomocy). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. przygotowuje uczniów do modlitwy Psalmem 117 i wyświetla jego tekst na slajdzie (teczka pomocy). Alleluja. Chwalcie Pana, wszystkie narody, wysławiajcie Go, wszystkie ludy, bo Jego łaska nad nami potężna, a wierność Pańska trwa na wieki. (Ps 117) 2. Na czym polega etykieta w kościele? rozmowa kierowana, projekcja filmu K. pyta. Co to jest protokół dyplomatyczny? Po co został stworzony? Kiedy stosujemy protokół w życiu rodzinnym, wspólnotowym? (święta, zaręczyny) Na czym polega swego rodzaju protokół, np. podczas zaręczyn lub ślubu? W jakim celu stosujemy etykietę, przestrzegamy zasad dobrego wychowania? Protokołem nazywamy m.in. kodeks właściwego postępowania najczęściej stosujemy to określenie w dyplomacji, ale dotyczy ono także szczególnych wy- 231

232 darzeń w życiu wszystkich ludzi. Mieści się w nim dbałość o strój, wykonywane gesty, sposób wypowiadania się w określonych sytuacjach i wobec konkretnych osób. Swoisty protokół spotykamy także podczas liturgii. Jest ona jednak zdecydowanie czymś więcej niż kodeks właściwego postępowania. K. może zaprezentować fragment filmu wykładu o. D. Jurczaka OP Rzymski spacer przez liturgię #01. Dlaczego liturgia jest taka ważna? (od 5:56 do 7:25 oraz 9:00 do 9:11) ze strony < (dostęp: ). Następnie K. pyta: Dlaczego liturgia jest ważna? Po co jest liturgia? Jakie zasady (jaki protokół) obowiązują podczas liturgii? Dlaczego liturgia dokonuje się we wspólnocie ludzi wierzących, a nie indywidualnie? Dziś przeanalizujemy, kto potrzebuje liturgii. Dla kogo ona właściwie jest. Dlaczego dla chrześcijanina katolika liturgia powinna być jak oddech w obecności Boga. K. poleca zapisać temat: Kto potrzebuje liturgii? II. Rozważam i zdobywam 1. Udział w boskiej liturgii uroczyste czytanie Pisma Świętego, analiza tekstu K. poleca wybranemu uczniowi odczytać fragment Pisma Świętego. Warto przy okazji tej katechezy zadbać o uroczysty obrzęd proklamacji słowa Bożego: zapalone świece, ozdobna księga Pisma Świętego, wniesienie księgi i odczytanie słowa Bożego poprzedzone modlitwą do Ducha Świętego. Można zaproponować uczniom skierowanie ciała ku księdze Biblii z prawą ręką umieszczoną na sercu. Albowiem jeden jest Bóg, jeden też pośrednik między Bogiem a ludźmi, człowiek, Chrystus Jezus. (1 Tm 2,5) Co znaczy, że Jezus jest jedynym Pośrednikiem? W czym i w jaki sposób Jezus pośredniczy między Bogiem i ludźmi? Jak uwidacznia się pośrednictwo Chrystusa w obrzędach liturgicznych? (kapłan, formuły modlitw, skierowanie ku Bogu Ojcu) 2. Liturgia jako dzieło Boga i ludu analiza tekstu, praca w grupach K. dzieli klasę na pięć grup. Każda otrzymuje teksty KKK wraz z pytaniami (teczka pomocy). Po 5 minutach lider grupy przedstawia wyniki pracy na forum klasy i zapisuje je krótko na tablicy. Grupa 1 Pojęcie «liturgia» oznaczało pierwotnie «dzieło publiczne», «służbę pełnioną w imieniu ludu lub na rzecz ludu». W tradycji chrześcijańskiej pojęcie to oznacza, że Lud Boży uczestniczy w «dziele Bożym». Przez liturgię Chrystus, 232

233 nasz Odkupiciel i Arcykapłan, kontynuuje w swoim Kościele, z Kościołem i przez Kościół dzieło naszego odkupienia. (KKK 1069) Czym jest liturgia? Na czym polega działanie Chrystusa w liturgii? Grupa 2 Pojęcie «liturgia» w Nowym Testamencie jest używane nie tylko na oznaczenie celebracji kultu Bożego, lecz także głoszenia Ewangelii i pełnienia czynów miłości. We wszystkich tych przypadkach chodzi o służbę Bogu i ludziom. W celebracji liturgicznej Kościół jest sługą, na obraz swojego Pana, jedynego «Liturga», uczestnicząc w Jego kapłaństwie (kult), które ma charakter prorocki (głoszenie słowa) i królewski (służba miłości) : Słusznie zatem uważa się liturgię za wykonywanie kapłańskiej funkcji Jezusa Chrystusa. W niej przez znaki dostrzegalne wyraża się i w sposób właściwy dla poszczególnych znaków dokonuje uświęcenie człowieka, a Mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami, sprawuje pełny kult publiczny. Dlatego każda celebracja liturgiczna, jako działanie Chrystusa-Kapłana i Jego Ciała, którym jest Kościół, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą, której skuteczności z tego samego tytułu i w tym samym stopniu nie posiada żadna inna czynność Kościoła. (KKK 1070) Co oznacza słowo liturgia w Nowym Testamencie? Co jest celem celebracji liturgicznej? Dlaczego liturgia jest czynnością w najwyższym stopniu świętą? Grupa 3 Liturgia jako dzieło Chrystusa jest również czynnością Jego Kościoła. Urzeczywistnia ona i ukazuje Kościół jako widzialny znak komunii Boga i ludzi przez Chrystusa. Włącza wiernych w nowe życie wspólnoty. Zakłada świadome, czynne i owocne uczestnictwo wszystkich. (KKK 1071) «Liturgia nie wyczerpuje całej działalności Kościoła». Powinna ją poprzedzać ewangelizacja, wiara i nawrócenie, a wtedy może ona przynosić swoje owoce w życiu wiernych: nowe życie według Ducha, zaangażowanie w posłanie Kościoła i służbę na rzecz jego jedności. (KKK 1072) Co urzeczywistnia liturgia? Czego domaga się liturgia od wiernych? Co pomaga w świadomym przeżywaniu liturgii? Grupa 4 Liturgia jest także uczestnictwem w modlitwie Chrystusa skierowanej do Ojca w Duchu Świętym. Cała modlitwa chrześcijańska znajduje w niej swoje źródło i swój kres. Przez liturgię człowiek wewnętrzny zostaje zakorzeniony i umocniony w «wielkiej miłości, jaką Bóg nas umiłował» (Ef 2,4) w swoim 233

234 umiłowanym Synu. Jest to «przedziwne dzieło Boże», które przeżywamy i któremu nadajemy charakter wewnętrzny przez każdą modlitwę, «przy każdej sposobności w Duchu» (Ef 6,18). (KKK 1073) W czym współuczestniczymy podczas liturgii? Co jest owocem liturgii w życiu człowieka? Grupa 5 «Liturgia jest szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i zarazem jest źródłem, z którego wypływa cała jego moc». Jest więc uprzywilejowanym miejscem dla katechezy Ludu Bożego. «Katecheza z natury swej jest związana z całym sprawowaniem liturgii i sakramentów, gdyż właśnie w sakramentach, a zwłaszcza w Eucharystii, Jezus Chrystus najpełniej działa w celu przemiany człowieka». (KKK 1074) Katecheza liturgiczna ma na celu wprowadzenie w misterium Chrystusa (jest «mistagogią»), przechodząc od tego, co widzialne, do tego, co niewidzialne, od znaku do tego, co on oznacza, od «sakramentów» do «misteriów». (KKK 1075) Dlaczego liturgia jest szczytem i źródłem działalności Kościoła? Jakie zadanie pełni katecheza liturgiczna? Przykładowy zapis: Liturgia służba pełniona przez lud celebracja kultu Bożego, głoszenie Ewangelii, pełnienie czynów miłości jest dziełem Chrystusa i czynnością Jego Kościoła powinna ją poprzedzać ewangelizacja, wiara i nawrócenie jest uczestnictwem w modlitwie Chrystusa skierowanej do Ojca w Duchu Świętym, jest szczytem i źródłem Kościoła W liturgii Chrystus kontynuuje dzieło naszego odkupienia uczestniczymy w misji kapłańskiej, prorockiej i królewskiej Chrystusa, dokonuje się uświęcenie człowieka urzeczywistnia się Kościół jako widzialny znak komunii Boga i ludzi przez Chrystusa włącza się wiernych w nowe życie wspólnoty modlitwa chrześcijańska znajduje w niej swoje źródło i swój kres przechodzimy od tego, co widzialne, do tego, co niewidzialne K. podsumowuje wyniki pracy w grupach, wyjaśniając działanie w liturgii poszczególnych Osób Trójcy Świętej oraz zwracając uwagę na czynniki wspomagające świadome i owocne sprawowanie liturgii. Liturgia nie jest dziełem jedynie ludzi. Owszem, wierni wykonują konkretne gesty i przyjmują określone postawy, ale wspiera ich Duch Święty, który uczy, w jaki sposób oddawać chwałę Bogu. Sprawując liturgię, człowiek włącza się w dzieło samego Pana Jezusa, który z miłością składa siebie w ofierze Bogu Ojcu 234

235 w mocy Ducha Świętego. Sprawując obrzędy liturgiczne według odpowiednich przepisów i zwyczajów, Kościół wyraża prawdę, że nie spełnia swoich, ludzkich praktyk, ale wpisuje się w Boską liturgię, która będzie udziałem wszystkich zbawionych w niebie. Czyni to zgodnie z zasadą lex orandi, lex credendi prawo modlitwy, prawem wiary. Oznacza to, że wiarę Kościoła należy odczytywać z jego liturgii Kościół wierzy tak, jak się modli. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Mój udział w liturgii metaplan Uczniowie pracują w grupach jak wcześniej. K. rozdaje im karty pracy Liturgia ze schematem metaplanu (teczka pomocy). Uczniowie odpowiadają na umieszczone tam pytania. Po 5 minutach lider grupy przedstawia wyniki pracy na forum klasy, najciekawsze odpowiedzi uczniowie mogą zapisać do zeszytów. Jak się przygotowujesz do udziału liturgii? Co w liturgii pomaga ci w kontakcie z Bogiem? Liturgia Co możesz zrobić, by przygotowywać się lepiej? Co możesz zrobić, żeby było lepiej? K. podsumowuje i uzupełnia: Liturgia jest darem Boga, jako sposób kontaktu z Nim, przez który człowiek może okazać Bogu swoją miłość, szacunek i radość, ale też swoje błaganie, skruchę, chęć nawrócenia wszystko, co składa się na chrześcijańskie życie, a co ma pomóc w przyjęciu łaski świętości. Pan Bóg nie potrzebuje niczego od człowieka, ale niejako oczekuje naszej odpowiedzi na Jego zaproszenie do życia w bliskości i przyjaźni. Kościół uczy nas, że nasze hymny pochwalne niczego Tobie (Bogu) nie dodają, ale się przyczyniają do naszego zbawienia (Czwarta prefacja zwykła). Jako podsumowanie K. może włączyć krótki film Po co katolik ma chodzić do kościoła? Kebab, odc. 10 (2:11), < M4> (dostęp: ). 2. Protokół udziału w liturgii rozmowa kierowana (dyskusja) K. może zachęcić uczniów do dyskusji nad wartością postaw liturgicznych i czynnego udziału w liturgii. Jak wygląda wasz strój na Mszę Świętą? Z jakim zaangażowaniem wykonujecie gesty liturgiczne? Jak angażujecie się w dialog z kapłanem podczas liturgii? Jaką wartość ma dla was czynny udział w liturgii? 235

236 Dlaczego zaangażowanie się w liturgię jest okazaniem szacunku wobec Boga? Co tracą ci, którzy postrzegają liturgię jako spektakl i nie angażują się w jej przeżywanie? Dlaczego niektóre osoby lekceważąco traktują spotkanie z Bogiem na liturgii? Postawę niektórych osób obecnych na liturgii można porównać do gości, którzy zaproszeni na uroczystość przychodzą spóźnieni, niechlujnie ubrani, rzucają prezenty w przedpokoju i idą oglądać telewizję, by wyjść po dziesięciu minutach. Szacunek, który goście okazują gospodarzowi przez punktualność, odpowiedni ubiór i życzliwe zachowanie, nie tylko raduje gospodarza, ale też zmienia gości. Ofiarowany czas, uśmiech, jakiś drobny upominek wiele mówią o ofiarującym i ostatecznie świadczą o nim lub przeciwko niemu. Dlaczego więc niektórzy lekceważąco traktują spotkanie z Bogiem? Nie rozumieją, że liturgia ziemska daje nam niejako przedsmak uczestnictwa w liturgii niebiańskiej, odprawianej w mieście świętym Jeruzalem, do którego pielgrzymujemy (Sacrosanctum Concilium, 8). 3. Modlitwa śpiew K. zachęca do śpiewu pieśni Chwalę Ciebie, Panie (podręcznik lub slajd teczka pomocy). Chwalę Ciebie, Panie /2x i uwielbiam. /2x Wznoszę w górę swoje ręce, / uwielbiając imię Twe. /2x Ref.: Bo wielkiś Ty. Wielkie dzieła czynisz dziś. Nie dorówna Tobie nikt. /2x 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują wyniki pracy w grupach nad tekstami KKK oraz najciekawsze odpowiedzi z metody metaplanu. K. może również zaproponować zapis: Liturgia jest szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i jednocześnie jest źródłem, z którego wypływa cała jego moc. Albowiem prace apostolskie to mają na celu, aby wszyscy, stawszy się dziećmi Bożymi przez wiarę i chrzest, schodzili się razem, wielbili Boga pośród Kościoła, uczestniczyli w Ofierze i pożywali Wieczerzę Pańską. (Sacrosanctum Concilium, 10) 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura P. de Clerck, Zrozumieć liturgię, Kielce

237 Czwarta prefacja zwykła, < prefacje/135-4-prefacja-zwykla>, dostęp: Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, w: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2002, s. 51. Warto skorzystać D. Jurczak OP, Rzymski spacer przez liturgię #01. Dlaczego liturgia jest taka ważna?, < dostęp: Po co katolik ma chodzić do kościoła? Kebab, odc. 10, < com/watch?v=h_lpc_gw-m4>, dostęp:

238 31. Chrzest biletem wstępu do świętości Cele katechetyczne Poszerzenie i pogłębienie wiedzy na temat sakramentu chrztu, który rozpoczyna drogę człowieka do świętości. Kształtowanie postawy wdzięczności za chrzest oraz świadomości, że należy realizować wypływające z niego zadania przez całe życie. Treści Celebracja sakramentu chrztu świętego. Znaki i symbole w liturgii (B.5). Tekst biblijny: Mt 3, Wymagania Uczeń: wyjaśnia, że chrzest jest sakramentem wtajemniczenia chrześcijańskiego (B.5.1), wymienia i wyjaśnia podział sakramentów, interpretuje czynności wykonywane podczas liturgii sakramentu (B.5.2), charakteryzuje skutki sakramentu chrztu, uzasadnia wartość nadawania imion chrześcijańskich na chrzcie świętym (C.11.2), uzasadnia, że zobowiązania chrztu realizujemy przez całe życie, wyjaśnia, dlaczego nie wykorzystujemy w pełni darów chrztu. Postawy Uczeń: wyraża wdzięczność Bogu i ludziom za przyjęte sakramenty wtajemniczenia (B.5.a), rozwija w sobie świadomość przyjętego chrztu (B.5.b). Metody, techniki i formy: mapa myśli, rozmowa kierowana, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, scenka, refleksja, śpiew, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pismo Świętego, karty pracy Bilet dla grup, materiały do scenki (tekst obrzędu, świeca, biała szata, małe pudełeczko, dzbanuszek z wodą i lalka), slajdy (tekst Mt 3,13-17, tekst Com przyrzekł Bogu ), karty pracy Chrzest dla grup. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów realizowania w swoim życiu zobowiązań chrztu 1. Modlitwa Akt wiary, nadziei i miłości. 2. Do czego uprawnia bilet? mapa myśli (karta pracy teczka pomocy), rozmowa kierowana, praca w grupach. 238

239 II. #Zdobywam pewność, że chrzest wprowadza mnie na drogę zbawienia 1. Jezus rozpoczyna swoją misję mesjańską czytanie i interpretacja tekstu Mt 3,13-17 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Obowiązek wychowania dzieci w wierze scenka (tekst obrzędu teczka pomocy, świeca, biała szata, małe pudełeczko, dzbanuszek z wodą i lalka). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Współpraca z łaską chrztu mapa myśli do tekstu KKK 1279 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), rozmowa kierowana, praca w grupach. 2. Chcę dotrzymać przyrzeczeń chrzcielnych refleksja, śpiew pieśni Com przyrzekł Bogu (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 3. Modlitwa dziękczynna za łaskę chrztu. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. rozpoczyna Akt wiary, nadziei i miłości. 2. Do czego uprawnia bilet? mapa myśli, rozmowa kierowana, praca w grupach K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy i rozdaje im kartę pracy z mapą myśli Bilet (teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest odpowiedzieć krótko na pytania: Gdzie potrzebne są bilety? Do czego uprawniają? Co tracimy, jeśli ich nie wykorzystujemy? Gdzie kupujemy? Do czego uprawnia? BILET Co tracimy, nie wykorzystując go? Po 3 minutach uczniowie podają swoje odpowiedzi. K. kontynuuje. 239

240 Szczególnym rodzajem biletu jest sakrament chrztu, który omówimy szerzej na dzisiejszej katechezie. Najpierw przypomnimy podział wszystkich sakramentów. Jak dzielimy sakramenty? (sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego, uzdrowienia i w służbie komunii) Dlaczego chrzest można nazwać biletem wstępu? Dlaczego ludzie przyjmują chrzest? II. Rozważam i zdobywam 1. Jezus rozpoczyna swoją misję mesjańską czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. poleca wybranemu uczniowi odczytać fragment Pisma Świętego Mt 3,13-17 z podręcznika lub K. wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy). Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Dlaczego Jan Chrzciciel powstrzymywał się przed udzieleniem chrztu Jezusowi? Co może oznaczać wzmianka, że po chrzcie Jezus natychmiast wyszedł z wody? Jakie znaki towarzyszyły Panu Jezusowi po chrzcie? Jan Chrzciciel jest świadomy, że Jezus jest zapowiadanym Mesjaszem. Dlatego nie czuje się godny udzielić Mu chrztu. Chrzest, którego udzielał Jan, polegał na zanurzeniu w wodzie i wyznaniu grzechów. Jezus po zanurzeniu natychmiast wychodzi z wody, ponieważ jest bez grzechu. Przyjmując chrzest z rąk Jana, Jezus bierze na siebie grzechy wszystkich ludzi. Tekst biblijny mówiący o chrzcie Jezusa opisuje objawienie się Boga (teofanię): otwierają się niebiosa, zstępuje Duch Święty pod postacią gołębicy i słychać głos z nieba, który ogłasza Jezusa Synem Bożym. Przez chrzest Jezus zostaje wprowadzony w misję mesjańską. Później udaje się na pustynię, a następnie rozpoczyna swoje nauczanie. 2. Obowiązek wychowania dzieci w wierze scenka (przypomnienie) K. wybiera uczniów, którzy odegrają scenę chrztu jako rodzice, chrzestni oraz szafarz sakramentu. Przydziela im odpowiednie teksty obrzędu (teczka pomocy), świecę, białą szatę, małe pudełeczko, dzbanuszek z wodą i lalkę. Przyjrzyjmy się obrzędowi sakramentu chrztu. Ze względów czasowych pominiemy modlitwę powszechną, Litanię do Świętych, poświęcenie wody, wyrzeczenie się zła i wyznanie wiary. Zatrzymamy się na obrzędzie przyjęcia dziecka. Uczeń pełniący rolę szafarza dostaje odpowiednio skrócony tekst obrzędu. Kapłan ustawia rodziców i chrzestnych. Rozpoczyna się scenka. Wraz z obrzędami i znakami liturgii, K. zadaje pytania. Celebrans: Drodzy rodzice, prosząc o chrzest dla waszego dziecka, przyjmujecie na siebie obowiązek wychowania go w wierze, aby zachowując Boże 240

241 przykazania, miłowało Boga i bliźniego, jak nas nauczył Jezus Chrystus. Czy jesteście świadomi tego obowiązku? Rodzice: Jesteśmy tego świadomi. Celebrans: A wy, drodzy chrzestni, czy jesteście gotowi pomagać rodzicom tego dziecka w wypełnianiu ich obowiązku? Rodzice chrzestni: Jesteśmy gotowi. Celebrans:..., wspólnota chrześcijańska przyjmuje cię z wielką radością. W imieniu tej wspólnoty znaczę cię znakiem krzyża. Po mnie wy, rodzice i chrzestni, naznaczcie wasze dziecko znakiem Jezusa Chrystusa, naszego Zbawiciela. Rodzice i chrzestni kreślą znak krzyża na czole dziecka. Celebrans: Czy chcecie, aby... otrzymał chrzest w wierze Kościoła, którą przed chwilą wspólnie wyznaliśmy? Rodzice: Chcemy. Celebrans:..., Ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu. Jak była na początku, teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen. (Obrzędy chrztu dzieci) Po zakończeniu scenki K. pyta: Do czego zobowiązują się rodzice dziecka, prosząc o chrzest dla niego? Do czego zobowiązani są rodzice chrzestni dziecka? Jakie jest zadanie chrzestnych? Dlaczego znak krzyża na czole dziecka oprócz kapłana wykonują także rodzice i chrzestni? Co oznacza gest włożenia ręki po modlitwie z egzorcyzmem? Jakie obrzędy wyjaśniające towarzyszą sakramentowi chrztu? Jakie jest ich znaczenie? Co to jest krzyżmo? Dlaczego świecę zapala się od paschału? Dlaczego warto nadać dziecku imię chrześcijańskie? K. mówi: Jezus powiedział, że kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony; a kto nie uwierzy, będzie potępiony (Mk 16,16). Ale jak ma uwierzyć niemowlę, które do chrztu przynoszą rodzice? Kościół, z woli Boga, ufa rodzicom, że dołożą starań, by ich dziecko wzrastało w wierze. Ufa też, że kiedy dziecko dorośnie, samo podejmie drogę wiary, rozwijając owoce otrzymane na chrzcie świętym. Wiara opiera się na zaufaniu. Bóg pierwszy zaufał człowiekowi. Dał mu wolną wolę i rozum, by człowiek mógł odpowiedzieć Stwórcy na zaproszenie do świętości. Na to Boże zaufanie człowiek odpowiada wiarą, że wszystkie obietnice Boga są prawdziwe, że mają na celu wieczne szczęście człowieka. 241

242 III. Zostaję ubogacony i działam 1. Współpraca z łaską chrztu mapa myśli, rozmowa kierowana, praca w grupach Uczniowie pracują w grupach jak wcześniej. K. przydziela grupom tekst KKK 1279 (lub szukają go w podręczniku) oraz kartę pracy ze schematem mapy myśli Mój chrzest (teczka pomocy), którą uzupełniają. Po 5 minutach przedstawiciele grup czytają wyniki pracy na forum klasy. Najlepsze propozycje wszyscy zapisują w zeszytach. Przeczytajcie tekst z Katechizmu Kościoła katolickiego i uzupełnijcie mapę myśli. Możecie to zrobić, używając wyrazów, kolorów, symboli, rysunków. Możecie także dorysować dodatkowe gałęzie. Owoce chrztu lub łaski chrzcielnej są bardzo bogatą rzeczywistością. Obejmuje ona: odpuszczenie grzechu pierworodnego i wszystkich grzechów osobistych, narodzenie do nowego życia, przez które człowiek staje się przybranym synem Ojca, członkiem Chrystusa i świątynią Ducha Świętego. Przez fakt przyjęcia tego sakramentu ochrzczony jest włączony w Kościół, Ciało Chrystusa, i staje się uczestnikiem kapłaństwa Chrystusa. (KKK 1279) Co otrzymujemy? Do czego uprawnia? CHRZEST Co tracimy, nie wykorzystując go? K. prowadzi rozmowę: Jakie owoce rodzi w nas chrzest? Co przeszkadza w rozwoju tych owoców? Ważna jest świadoma i dobrowolna współpraca z łaską chrztu świętego. Bez ludzkiego chcę dary Boże pozostają ukryte, niewykorzystane, a z czasem niestety zmarnowane. Pan Bóg daje nam czas i szansę, byśmy przynosili dobre owoce, i wciąż przypomina: Zaprawdę, zaprawdę, powiadam ci, jeśli się ktoś nie narodzi z wody i z Ducha, nie może wejść do królestwa Bożego (J 3,5). 2. Chcę dotrzymać przyrzeczeń chrzcielnych refleksja, śpiew K. przygotowuje uczniów do refleksji: 242

243 Nasz chrzest był pierwszym wydarzeniem, w którym raz na zawsze staliśmy się dziećmi Bożymi. Jednak owoce chrztu musimy nieustannie rozwijać w ciągu całego życia. Każdy powinien wciąż stawać się dzieckiem Boga. Zastanówcie się: Jakie dary otrzymaliście podczas chrztu? Jak je wykorzystujecie? Co wam przeszkadza w korzystaniu z łaski chrztu? Co możecie zrobić, by było lepiej? K. zachęca uczniów do śpiewu pieśni Com przyrzekł Bogu (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 3. Modlitwa Podziękujmy za dar chrztu: Tak mnie ukochałeś, Boże Ojcze, że zesłałeś Syna, aby przez swoją śmierć wysłużył mi łaskę chrztu. Złożyłeś w mej duszy ziarno swego życia. Jestem Twoim dzieckiem. Ojcze mój w niebie, chcę dziękować za rodziców, którzy prosili o chrzest dla mnie, za to, że byli dla mnie pierwszym przykładem wiary. Dziękuję Ci za rodziców chrzestnych, że przygotowali mi szatę chrzcielną i świecę symbole mojej świętości i żywej wiary. Wszystkim, którzy modlili się w czasie mego chrztu, daj swoje błogosławieństwo, a kiedyś, gdy wrócę do Ciebie, pozwól mi z nimi cieszyć się na zawsze. Amen. (Modlitwa dziękczynna za łaskę chrztu, adonai.pl) 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują treści wypracowane w grupach z mapą mentalną Chrzest. Mogą także zapisać notatkę: Przyjmując chrzest z rąk Jana, Jezus bierze na siebie grzechy wszystkich ludzi. Tekst biblijny opisuje teofanię: otwierają się niebiosa, zstępuje Duch Święty pod postacią gołębicy i słychać głos z nieba, który ogłasza Jezusa Synem Bożym. Przez chrzest Jezus zostaje wprowadzony w misję mesjańską. Później udaje się na pustynię, a następnie rozpoczyna swoje nauczanie. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Modlitwa dziękczynna za łaskę chrztu, < dostęp: Obrzędu chrztu dzieci, Katowice 1987, s

244 32. Czy otrzymaliście Ducha Świętego? Bierzmowanie Cele katechetyczne Poszerzenie i pogłębienie wiedzy na temat sakramentu bierzmowania, który pomaga w osiąganiu dojrzałości chrześcijańskiej. Motywowanie do rozwijania darów Ducha Świętego. Treści Celebracja sakramentu bierzmowania. Znaki i symbole w liturgii sakramentów wtajemniczenia (B.5). Tekst biblijny: Dz 19,1-7. Wymagania Uczeń: wyjaśnia, że bierzmowanie jest sakramentem wtajemniczenia chrześcijańskiego (B.5.1), wymienia znaki, symbole i gesty związane z bierzmowaniem i omawia ich znaczenie, interpretuje tekst biblijny Dz 19,1-7, interpretuje czynności wykonywane podczas liturgii sakramentu (B.5.2), analizuje i interpretuje obrzędy wtajemniczenia chrześcijańskiego (B.5.3), uzasadnia, że bierzmowanie pomaga w osiąganiu dojrzałości chrześcijańskiej. Postawy Uczeń: wyraża wdzięczność Bogu i ludziom za przyjęty sakrament (B.5.a), pielęgnuje dary Ducha Świętego i żyje według nich (B.5.c). Metody, techniki i formy: śpiew, rozmowa kierowana, schematyczne przedstawienie treści, analiza tekstu, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, pytania do tekstu, projekt pomocy, redagowanie modlitwy, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd (teksty: Spocznij na nas, Duchu Pana ; Youcat, p. 203; Dz 19,1-7; KKK o obrzędach i znakach bierzmowania oraz pytania; Duchu Święty, pouczaj mnie ), karty pracy Mecz mojego życia wiary dla grup. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam drogi do rozwijania darów Ducha Świętego 1. Modlitwa śpiew Spocznij na nas, Duchu Pana (slajd teczka pomocy). 244

245 2. Zagrać mecz życia rozmowa kierowana, schematyczne przedstawienie treści. 3. Co to jest bierzmowanie? analiza tekstu Youcat, p. 203 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), schematyczne przedstawienie treści, rozmowa kierowana. II. #Zdobywam moc do szerzenia i obrony wiary swoim życiem 1. Duch Święty zstępuje na wiernych w Efezie czytanie i interpretacja tekstu Dz 19,1-7 (egz. Pisma Świętego lub podręcznik albo slajd). 2. Obrzędy i znaki sakramentu bierzmowania pytania do tekstu KKK (teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Mecz mojego życia wiary schematyczne przedstawienie treści, projekt pomocy (karty pracy teczka pomocy), praca w grupach. 2. Już wiemy, że istnieje Duch Święty redagowanie modlitwy, praca w grupach. 3. Modlitwa śpiew pieśni Duchu Święty, pouczaj mnie (podręcznik lub slajd teczka pomocy). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa śpiew K. zachęca uczniów: Poprośmy dzisiaj z ufnością Ducha Świętego o Jego dary. Po chwili ciszy K. rozpoczyna śpiew Spocznij na nas, Duchu Pana (tekst na slajdzie teczka pomocy): Spocznij na nas, Duchu Pana. D fis G Duchu mądrości i rozumu. D fis G Duchu poznania i bojaźni Bożej. D A h D Duchu miłości i mocy. e A D 2. Zagrać mecz życia rozmowa kierowana, schematyczne przedstawienie treści K. rysuje na tablicy parabolę i prowadząc rozmowę, tworzy stopniowo schemat, zostawiając wolną prawą stronę tablicy: Co jest potrzebne, by zagrać mecz? Kto może być trenerem? W jakich miejscach stadionu mogą przebywać uczestnicy podczas meczu? 245

246 stadion, boisko zawodnicy trener kibice MECZ Podczas meczu obowiązują określone zasady. Miejsce piłkarzy jest na murawie, a kibiców na widowni. Pierwsi angażują się w grę, pozostali są widzami, czasem biernymi, czasem bardzo aktywnymi, ale jednak tylko widzami, którzy nie mają wpływu na grę. Porównamy dzisiaj udział w meczu do życia wiarą, a moment wejścia piłkarzy do gry do bierzmowania. 3. Co to jest bierzmowanie? analiza tekstu, schematyczne przedstawienie treści, rozmowa kierowana Uczniowie szukają w podręcznikach tekstu Youcat, p. 203 (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Bierzmowanie jest sakramentem, który jest dopełnieniem chrztu i w którym zostajemy obdarzeni Duchem Świętym. Kto w wolności decyduje się na życie jako dziecko Boże i poprzez znaki nałożenia rąk i namaszczenia krzyżmem prosi o Ducha Bożego, otrzymuje siłę, aby świadczyć o Bożej miłości i potędze słowem i czynem. Staje się wówczas pełnoprawnym, odpowiedzialnym członkiem Kościoła katolickiego. Kiedy trener wysyła na boisko piłkarza, kładzie mu rękę na ramieniu i daje mu ostatnie wskazówki. W ten sposób można zobrazować bierzmowanie. Zostaje na nas położona ręka. Wkraczamy na boisko życia. Dzięki Duchowi Świętemu wiemy, co mamy robić. Słowa Jego posłania dźwięczą nam w uszach. Czujemy Jego pomoc. Nie doznamy od Niego zawodu i będziemy zdecydowani grać dla Niego. Musimy tylko chcieć i Go słuchać. (Youcat, p. 203) W jakim celu przyjmujemy sakrament bierzmowania? Na czym polega działanie Ducha Świętego w tym sakramencie? Co jest konieczne, by z pomocą Ducha Świętego wygrać mecz życia? Jak możemy porównać stadion i to, co się na nim dzieje, do życia wiarą? Dlaczego działanie Ducha Świętego można porównać do roli trenera? K. dopisuje po prawej stronie tablicy porównania do wyrażeń z pierwszej kolumny. stadion boisko zawodnicy trener kibice MECZ ŻYCIA Kościół dom, szkoła, miasto ja, rodzina, koledzy Pan Bóg, Jezus, Duch Święty różni ludzie wokół K. poleca zapisać temat: Czy otrzymaliście Ducha Świętego? Bierzmowanie. 246

247 II. Rozważam i zdobywam 1. Duch Święty zstępuje na wiernych w Efezie czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. powinien zadbać o uroczystą proklamację słowa Bożego. Zapala świecę, proponuje śpiew pieśni Spocznij na nas, Duchu Pana lub modlitwę się do Ducha Świętego o dar przyjęcia słowa Bożego. Chętny uczeń czyta tekst Dz 19,1-7 z Pisma Świętego lub podręcznika (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy ). Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Na czym polegał chrzest, którego udzielał Jan Chrzciciel? Jakiego chrztu udzielił mieszkańcom Efezu św. Paweł? Co się wydarzyło, gdy Paweł położył na nich ręce? Wśród wierzących Efezjan powtarza się to, co dokonało się w dniu Pięćdziesiątnicy. Zostają napełnieni Duchem Świętym. Otrzymali dar mówienia językami oraz prorokowania. Te dary nazywamy inaczej charyzmatami. Charyzmaty to dary, na które człowiek nie może sobie zasłużyć. Są one wyrazem niezbadanej dobroci i miłości Boga. Bóg udziela ich dla dobra wspólnoty, przede wszystkim duchowego. 2. Obrzędy i znaki sakramentu bierzmowania pytania do tekstu K. wyświetla na tablicy slajd z tekstami KKK o obrzędach i znakach bierzmowania (teczka pomocy) oraz pytania do nich. K. wyznacza ucznia do odpowiedzi, a po jej otrzymaniu wyświetla kolejne pytanie. W sakramencie bierzmowania otrzymujemy w sposób szczególny dary Ducha Świętego. Przypomnimy, jak wygląda liturgia bierzmowania oraz jakie znaki towarzyszą bierzmowaniu. Jeśli bierzmowanie nie jest celebrowane razem z chrztem ( ), liturgia sakramentu rozpoczyna się od odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych oraz wyznania wiary przez bierzmowanych. W ten sposób widać wyraźnie, że bierzmowanie jest dalszym ciągiem chrztu. Gdy chrzci się człowieka dorosłego, przyjmuje on bierzmowanie zaraz po chrzcie, a następnie uczestniczy w Eucharystii. (KKK 1298) ð Jakie są obrzędy podczas liturgii bierzmowania? ð Dlaczego możemy powiedzieć, że bierzmowanie jest kontynuacją sakramentu chrztu? W obrządku rzymskim biskup wyciąga ręce nad bierzmowanymi. Jest to gest, który od czasów apostolskich jest znakiem daru Ducha. (KKK 1299) W obrzędzie łacińskim «sakramentu bierzmowania udziela się przez namaszczenie krzyżmem na czole, którego dokonuje się wraz z nałożeniem ręki i przez słowa: Przyjmij znamię daru Ducha Świętego». (KKK 1300) ð Jakie gesty łączą się z udzielaniem bierzmowania? ð Jakie jest ich znaczenie? ð Który z tych gestów wykonał św. Paweł nad mieszkańcami Efezu? 247

248 K. dodaje: Podczas liturgii bierzmowania następuje odnowienie przyrzeczeń, które w imieniu dziecka rodzice złożyli na chrzcie, oraz wyznanie wiary. Sakrament chrztu udzielany jest dzieciom na mocy wiary rodziców i na ich prośbę. Sakramentu bierzmowania Kościół pragnie udzielać tym, którzy już sami, dobrowolnie i świadomie, chcą postępować na drodze wiary, którzy chcą wejść głębiej w tajemnicę Boga. Bierzmowanie ma prowadzić do dojrzałości w wierze i umocnić do dawania jej świadectwa. Podobnie jak podczas udzielania chrztu, tak i podczas bierzmowania udzielający sakramentu wykonuje gest nałożenia rąk oraz namaszcza olejem. Dla wyraźniejszego zaznaczenia ścisłego związku bierzmowania z sakramentem chrztu świętego kandydaci do bierzmowania nie muszą wybierać nowego imienia, lecz mogą zachować imię chrzcielne, a świadkami bierzmowania mogą być chrzestni. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Mecz mojego życia wiary schematyczne przedstawienie treści, projekt pomocy, praca w grupach K. powraca do zapisu na tablicy i prowadzi rozmowę: Na stadionie jest wiele miejsc, w których możemy się znaleźć. Wyznaczają one, czy jesteśmy bierni, czy bierzemy czynny udział w grze. Jeśli stadion porównamy do Kościoła, to pomyślcie, kto z was np. biega po murawie, stoi w bramce, siedzi na ławce rezerwowych lub na trybunach jako kibic, a może w ogóle jest poza stadionem W którym miejscu stadionu jesteście, jako osoby, które przyjęły sakrament bierzmowania? K. dzieli klasę na 5 grup i przydziela im karty pracy Mecz mojego życia wiary (teczka pomocy). Zadaniem grup jest zaproponować, jak mogą pomóc osobom, które osłabły w wierze, by wróciły do zaangażowanej i owocnej wiary. Grupa 1. Zaproponujcie, jak możecie pomóc wrócić do gry wiary osobie stojącej poza stadionem (poza Kościołem, ochrzczonej, ale niewierzącej i niepraktykującej). Grupa 2. Zaproponujcie, jak możecie pomóc wrócić do gry wiary osobie siedzącej na ławce rezerwowych (uczęszczającej na liturgię tylko w święta). Grupa 3. Zaproponujcie, jak możecie pomóc wrócić do gry wiary osobie siedzącej na trybunach jako kibic (bez zaangażowania duchowego i krytykującej Kościół). Grupa 4. Zaproponujcie, jak możecie pomóc wrócić do gry wiary osobie siedzącej w kawiarni obok stadionu (wychodzącej do kościoła na Mszę, ale po drodze idącej w inne miejsce). Grupa 5. Zaproponujcie, jak możecie pomóc wrócić do gry wiary osobie grającej bardzo słabo (uczęszczającej na liturgię, ale bez duchowego zaangażowania). 248

249 Po 5 6 minutach przedstawiciele grup prezentują propozycje. Najciekawsze warto zapisać w zeszytach. K. dodaje: Celowo otrzymaliście propozycje pomocy osłabionym w wierze, jako ci, którzy zostali umocnieni Duchem Świętym podczas bierzmowania. Pomaganie im jest waszym zadaniem, które wtedy otrzymaliście. Jeżeli prosicie Ducha Świętego o pomoc, wracacie na murawę, by dalej brać udział w meczu wiary. Od waszego wysiłku i współpracy z innymi na boisku zależy, czy go wygracie. Dary Ducha Świętego już otrzymaliście. Pan Bóg szanuje waszą wolność. Jeśli zechcecie, Duch Święty wprowadzi was w zupełnie nowe przestrzenie wiary i nową jakość doświadczania Bożej obecności. Od was zależy, czy z tego skorzystacie. 2. Już wiemy, że istnieje Duch Święty redagowanie modlitwy, praca w grupach Uczniowie pracują dalej w grupach. Ich zadaniem jest ułożyć krótką modlitwę do Ducha Świętego o pomoc w dążeniu do dojrzałości w wierze. Ułożone teksty można wykorzystać w modlitwie na zakończenie katechezy. 3. Modlitwa śpiew K. zachęca uczniów do modlitwy ułożonymi w grupach tekstami. Ich czytanie można przeplatać śpiewem pieśni Duchu Święty, pouczaj mnie (tekst w podręczniku lub na slajdzie teczka pomocy). Duchu Święty, pouczaj mnie. e h Duchu Święty, poprowadź mnie. e h Chcę iść za Tobą, Duchu Święty. /2x C D e 4. Zapis do zeszytu Uczniowie piszą notatkę: Bierzmowanie przynosi wzrost i pogłębienie łaski chrzcielnej: ð zakorzenia nas głębiej w Bożym synostwie ( ), ð ściślej jednoczy nas z Chrystusem, ð pomnaża w nas dary Ducha Świętego, ð udoskonala naszą więź z Kościołem, ð udziela nam, jako prawdziwym świadkom Chrystusa, specjalnej mocy Ducha Świętego do szerzenia i obrony wiary słowem i czynem, do mężnego wyznawania imienia Chrystusa oraz do tego, by nigdy nie wstydzić się Krzyża. (KKK 1303) Uczniowie mogą też przepisać najlepsze propozycje pomocy słabym wierze z pracy w grupach oraz ułożoną modlitwę. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Obrzędy bierzmowania, Katowice S. Falvo, Przebudzenie charyzmatów, Łódź M. Miduch, Biografia Ducha Świętego, Kraków

250 P. Respiro, Modlitwa językami, Kraków K. Romaniuk, Charyzmaty, w: Nowy słownik teologii biblijnej, red. H. Witczyk, Kielce Lublin 2017, s E. Tardif, M. Parodi, Dary Ducha Świętego i Nowa Pięćdziesiątnica, Kraków Wskazania Konferencji Episkopatu Polski dotyczące przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania, < p

251 33. Pierwsza Msza Święta Cele katechetyczne Ukazanie Mszy Świętej jako bezkrwawej ofiary Chrystusa i Kościoła. Motywowanie do uczestnictwa we Mszy Świętej oraz powierzania Jezusowi swojego życia. Treści Liturgiczna celebracja sakramentu Eucharystii. Znaki i symbole w liturgii sakramentów wtajemniczenia (B.5). Tekst biblijny: Mt 26, Wymagania Uczeń: wyjaśnia, że Eucharystia jest sakramentem wtajemniczenia chrześcijańskiego (B.5.1), omawia perykopę o ustanowieniu Eucharystii, wyjaśnia definicję Mszy Świętej (bezkrwawa ofiara Chrystusa i Kościoła), wskazuje, że podczas Mszy Świętej uobecnia się ofiara Chrystusa na ołtarzach całego świata od chwili Ostatniej Wieczerzy, wyjaśnia, na czym polega nowość modlitwy chrześcijańskiej zanoszonej nie tylko przez Chrystusa, lecz także w Nim (KKK 2615) (D.5.1), interpretuje znaki i symbole pojawiające się podczas Eucharystii (B.5.4), podaje, jakie dary składane są na ołtarzu, i wyjaśnia ich znaczenie, wyjaśnia, że podczas ofiarowania darów składamy także nasze duchowe dary. Postawy Uczeń: wyraża wdzięczność Bogu i ludziom za przyjęte sakramenty (B.5.a), składa Bogu swoje dary duchowe. Metody, techniki i formy: recytacja, zdania niedokończone, uroczyste czytanie Pisma Świętego, nadawanie tytułów, analiza tekstu, wykład, rozmowa kierowana, uzupełnianie tabeli, świadectwo, refleksja, rozwiązywanie krzyżówki, praca w parach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (tekst pieśni Duszo Chrystusowa, teksty Youcatu i KKK, krzyżówka), karty pracy Dary składane podczas Mszy Świętej, nagranie pieśni Duszo Chrystusowa, uświęć mnie. 251

252 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam zrozumienia tajemnicy Ostatniej Wieczerzy 1. Modlitwa pieśnią Duszo Chrystusowa (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Czym jest wtajemniczenie? zdania niedokończone, praca w parach. II. #Zdobywam pewność, że podczas Mszy Świętej uobecnia się ofiara Chrystusa 1. Pewnej nocy w Jerozolimie uroczyste czytanie Pisma Świętego: Mt 26,26-29, nadawanie tytułów (podręcznik). 2. Tajemnica Eucharystii analiza tekstu Youcat, p. 216 (podręcznik lub slajd), wykład. 3. Składanie darów ofiarnych analiza tekstu KKK 2615 (podręcznik lub slajd), uzupełnianie tabeli (karty pracy teczka pomocy), praca w parach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Składamy dary podczas liturgii eucharystycznej świadectwo Cataliny Rivas. 2. Co mogę dziś ofiarować Bogu refleksja, śpiew piosenki Ofiaruję Tobie, Panie mój. 3. Podsumowanie rozwiązywanie krzyżówki (teczka pomocy). 4. Modlitwa Pod Twoją Obronę. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. SZUKAM TEGO, CO ważne 1. Modlitwa recytacja K. wprowadza w modlitwę na początek zajęć: Dzisiaj i przez kilka kolejnych katechez będziemy rozmawiać o jednej z największych tajemnic naszej wiary o Eucharystii. Pomodlimy się tekstem pieśni, której autorstwo przypisywane jest św. Tomaszowi z Akwinu. Tymi słowami wiele osób modli się po przyjęciu Komunii Świętej. Uczniowie czytają tekst pieśni z podręcznika lub K. wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy): 2. Czym jest wtajemniczenie? zdania niedokończone, praca w parach K. mówi: Jeśli nie potrafimy wyjaśnić jakiegoś wyrażenia, często szukamy w Internecie jego definicji, by zrozumieć jego znaczenie. Pracując w parach, dokończcie zdanie tak, by zdefiniować słowo wtajemniczenie : Wtajemniczenie to Po 2 minutach uczniowie czytają ułożoną definicję. K. podsumowuje ich wypowiedzi i podaje definicję ze słownika PWN: 252

253 Wtajemniczenie to znajomość tajemnic niedostępnych dla ogółu. Wtajemniczać to dopuścić kogoś do tajemnicy lub zapoznać kogoś z czymś szczegółowo, dokładnie. Synonimy tych słów to: inicjacja, informacja, zaaprobowanie, przyjęcie, oświecić, dzielić się. (Wtajemniczenie, sjp.pwn.pl) K. mówi: Jezus przez całą swoją ziemską działalność powoli wtajemniczał uczniów w to, kim jest, oraz w swoją misję. Na koniec dał apostołom nakaz nauczania i udzielania chrztu. W pierwotnym Kościele przygotowanie osób dorosłych do chrztu łączyło się m.in. z wtajemniczeniem w istotę Eucharystii. My obecnie przechodzimy etap wtajemniczenia po chrzcie, gdyż ten sakrament przyjmujemy jako dzieci. Dzisiaj przyjrzymy się pierwszej Mszy Świętej, aby ją lepiej rozumieć i głębiej przeżywać. Pochylimy się nad tajemnicą Eucharystii, która jest jednym z sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego. II. Rozważam i zdobywam 1. Pewnej nocy w Jerozolimie uroczyste czytanie Pisma Świętego, nadawanie tytułów K. mówi: Przeniesiemy się w czasie do Jerozolimy do czwartku 6 kwietnia 30 r. Prawdopodobnie jest już po zmierzchu. Jezus gromadzi w Wieczerniku apostołów, którzy przeczuwają, że przeżywa On ważny etap swojej misji. Poprosił uczniów, aby przygotowali specjalny posiłek w sali u znanego im człowieka. O wydarzeniach Ostatniej Wieczerzy dokładnie opowiada Ewangelia wg św. Jana. Podczas posiłku dokonało się coś wyjątkowego. K. prosi o powstanie i wysłuchanie z powagą tekstu Ewangelii (Mt 26,26-29), który czyta z Pisma Świętego. Uczniowie ponownie czytają tekst z podręcznika. Po chwili milczenia K. mówi: Ten tekst w Biblii Tysiąclecia nosi tytuł: Ustanowienie Eucharystii. Pomyślcie: Jakie jeszcze inne tytuły można nadać temu fragmentowi? Dlaczego uważacie, że taki tytuł mógłby określać ten tekst? Przykładowe tytuły: ð Troska o uczniów Jezus chce, aby byli syci oraz żeby niczego im nie brakowało. ð Nakaz Jezusa Chrystus nie proponuje, nie dyskutuje, ale stwierdza kategorycznie, co Jego towarzysze mają robić. ð Niepokój rozstania Jezus zapowiada, że nie będzie już więcej pił z tego kielicha. ð Tajemnica przelanej krwi Jezus mówi o Krwi Przymierza, zatem wskazuje na krew która w Nim ma się przelać na Krzyżu, o czym wcześniej mówił apostołom. Jeżeli uczniowie mają problem z nadawaniem tytułów, K. czyta powyższe propozycje i pyta: 253

254 Dlaczego można nadać taki tytuł? Tekst z Ewangelii wg św. Mateusza jest jednym z czterech opowiadań o tym, jak podczas Ostatniej Wieczerzy Jezus łamał chleb i dawał go swoim uczniom. We wszystkich Ewangeliach możemy dostrzec wspólne przesłanie: Jezus, wiedząc, że zbliża się Jego męka i śmierć, zostawia swojemu Kościołowi znak chleba i wina, nadając mu szczególne znaczenie. 2. Tajemnica Eucharystii analiza tekstu, wykład K. mówi: Poznaliśmy opis ustanowienia Eucharystii jako wydarzenia historycznego, które miało miejsce konkretnego dnia wśród konkretnych ludzi, a teraz odkryjemy jego przesłanie teologiczne. Uczniowie szukają tekstów z Youcat, p. 216 w podręczniku (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy), chętne osoby czytają je głośno, po czym K. wyjaśnia ich znaczenie. Chrystus w sakramencie Eucharystii jest obecny mistycznie, ale realnie. Tak często jak Kościół wypełnia nakaz Jezusa: «Czyńcie to na moją pamiątkę» (1 Kor 11,25), łamie chleb i bierze kielich, dzieje się to samo, co wydarzyło się w czasie Paschy: Chrystus naprawdę oddaje się za nas, a my naprawdę jesteśmy Jego częścią. Jednorazowa i niepowtarzalna ofiara Chrystusa na krzyżu uobecnia się na ołtarzu; dokonuje się dzieło naszego Odkupienia. (Youcat, p. 216) Co dokonuje się podczas każdej Mszy Świętej? K. podkreśla: Każda Msza Święta to bezkrwawa ofiara Jezusa i Kościoła. To, co dzieje się podczas Eucharystii, nazywa się w teologii transsubstancjacją. Transsubstancjacja (łac. trans przez i substantia istota). Najważniejsza próba teologicznego wyjaśnienia, w jaki sposób Jezus może być obecny w darach chleba i wina w Eucharystii: podczas wypowiadania formuły przeistoczenia substancje (czyli istoty) chleba i wina za sprawą Ducha Świętego zmieniają się w Ciało i Krew Chrystusa, zachowują jednak swoją zewnętrzną postać. W sposób niewidzialny i ukryty Jezus Chrystus jest rzeczywiście obecny w tym, co wygląda jak chleb i wino, tak długo jak te postacie istnieją. (Youcat, s. 129) K. dodaje: Podczas każdej Mszy Świętej dokonuje się bezkrwawa ofiara Jezusa i Kościoła, a Jezus jest realnie obecny na ołtarzu pod postaciami wina i chleba. Jest to oczywiście kwestia wiary, ale mogą ją wspierać zapiski o cudach eucharystycznych np. we włoskim Lanciano czy w polskiej Sokółce. 3. Składanie darów ofiarnych analiza tekstu, uzupełnianie tabeli, praca w parach K. pyta: Kiedy podczas Mszy Świętej składamy dary na ołtarzu? Jakie dary są składane podczas każdej Mszy Świętej? 254

255 K. rozdaje wszystkim uczniom karty pracy Dary składane podczas Mszy Świętej (teczka pomocy) z tabelą do uzupełnienia. Uczniowie w parach konsultują, jaki wpisują dar i jaki wykonują rysunek, oraz piszą, jakie znaczenie mają poszczególne dary. K. wyjaśnia: Na kartach pracy wpisano już część darów, jakie składamy na ołtarzu podczas Mszy Świętej. Waszym zadaniem będzie uzupełnić je, następnie przedstawić je graficznie i dopisać, jakie jest ich znaczenie. Na koniec każdy dopisze, jaki dar mogą złożyć uczniowie podczas Mszy w ramach rekolekcji szkolnych. Nazwa Przedstawienie graficzne Dary składane podczas Mszy Świętej Znaczenie wino przypominają nam o pięknie stworzonego świata, wyrażają wdzięczność i szacunek Pieniądze Twoja propozycja daru składanego podczas Mszy Świętej z okazji np. rekolekcji szkolnych. Po 4 5 minutach uczniowie czytają swoje uzupełnienia, a K. pisze na tablicy CHLEB i WINO i pyta: Co symbolicznie wyraża chleb? Chleb pokarm, sytość, bezpieczeństwo, dom itd. K. dodaje: Chleb jest symbolem najbardziej elementarnej potrzeby życia zaspokojenia głodu. Do faktu, że powstaje on ze zmielonych ziaren, porównujemy prawdę, że Jezus pozwolił zniszczyć swoje ciało za nasze grzechy. K. przypomina perykopę o cudzie przemiany wody w wino z tematu 12 i pyta: Czego symbolem może być wino? Wino radość, przyjaźń, wyzwolenie, lekarstwo itd. Już w Starym Testamencie wino było symbolem radości. Przypomina o tym cud w Kanie Galilejskiej, gdy Jezus przemienił wodę w wino podczas wesela. 255

256 Była to także zapowiedź przemiany wina w krew Jezusa. Podczas przygotowania darów w liturgii eucharystycznej kapłan do wina dodaje kroplę wody, która oznacza zjednoczenie bóstwa i człowieczeństwa Jezusa. Przyniesione przez nas dary chleb oraz wino w czasie modlitwy konsekracyjnej Jezus przemienia w swoje Ciało i swoją Krew. Ten moment nazywamy przeistoczeniem. Składane w darze chleb i wino przypominają nam pracę rąk ludzkich i owoce ziemi. W symboliczny sposób dary te wyrażają naszą pracę, którą wykonujemy każdego dnia. W nich składamy nasze życie Bogu. Jezus zostawia nam bezkrwawą ofiarę chleba i wina, podczas której dokonuje się transsubstancjacja, czyli przemiana chleba i wina w prawdziwe Ciało i Krew Jezusa. Pod postaciami chleba i wina Jezus jest obecny. K. poleca odczytać KKK, p (podręcznik lub slajd teczka pomocy): Modlitwa chrześcijańska w Duchu Świętym jest komunią miłości z Ojcem, nie tylko przez Chrystusa, lecz także w Nim: «Do tej pory o nic nie prosiliście w imię moje: Proście, a otrzymacie, aby radość wasza była pełna» (J 16,24). (KKK 2615) Podczas każdej Mszy Świętej Jezus zaprasza nas na ucztę. Pokazuje nam, że chce się o nas troszczyć i karmić nas swoim Ciałem. Eucharystia sprawia, że będąc duchowo w Chrystusie, zostajemy włączeni w miłość Ojca. Jesteśmy w Chrystusie, z Chrystusem i przez Chrystusa w Ojcu i Jego miłości. III. ZOSTAJĘ UBOGACONY i działam 1. Składamy dary podczas liturgii eucharystycznej świadectwo K. mówi: W liturgii eucharystycznej podczas przygotowania darów kapłan dziękuje Bogu za dar chleba i wina: Błogosławiony jesteś, Panie Boże wszechświata, bo dzięki Twojej hojności otrzymaliśmy chleb, który jest owocem ziemi i pracy rąk ludzkich; Tobie go przynosimy, aby stał się dla nas chlebem życia. Błogosławiony jesteś, Panie Boże wszechświata, bo dzięki Twojej hojności otrzymaliśmy wino, które jest owocem winnego krzewu i pracy rąk ludzkich; Tobie je przynosimy, aby stało się dla nas napojem duchowym. (Mszał rzymski. Przygotowanie darów) To ważny moment we Mszy Świętej, który często nam umyka. Posłuchajcie świadectwa Cataliny Rivas, mistyczki z Boliwii, o jej przeżyciach podczas składania darów. K. czyta lub opowiada o objawieniach Cataliny Rivas: Nagle zaczęły powstawać jakieś postacie, których wcześniej nie widziałam. Wyglądało to tak, jakby u boku każdej osoby obecnej w katedrze, pojawiła się inna osoba i wkrótce cała katedra zapełniła się młodymi pięknymi ludźmi. Byli oni ubrani w białe szaty i skierowali się do głównej nawy, a następnie podeszli do ołtarza. Matka Boża powiedziała: 256

257 «Patrz. To są Aniołowie Stróżowie wszystkich ludzi, którzy są tutaj. To jest moment, kiedy twój Anioł Stróż zanosi twoje ofiary i prośby przed ołtarz Boga». Byłam zdumiona, bo te istoty miały tak piękne twarze, tak promieniejące, że nie można sobie tego wyobrazić. Ich oblicza były bardzo piękne, niemalże z kobiecymi rysami; budowa ciała, ręce, postawa były męskie. Ich bose stopy nie dotykały podłogi, jakby się prześlizgiwały. Procesja była bardzo piękna. Niektórzy z nich nieśli coś, jakby złote misy z czymś, co lśniło jak złociste światło. Matka Boża powiedziała: «To są Aniołowie Stróżowie ludzi, którzy ofiarują tę Mszę Świętą w wielu intencjach, tych którzy są świadomi, co znaczy ta celebracja. Oni mają coś do ofiarowania Bogu ( ). Ofiaruj siebie w tej chwili ofiaruj swoje smutki, bóle, nadzieje, radości, prośby. Pamiętaj, że Msza Święta ma nieskończoną wartość. Dlatego bądź hojna w ofiarowaniu i proszeniu». Za pierwszymi Aniołami szli następni, którzy nie mieli niczego w rękach; szli z pustymi rękami. Maryja powiedziała: «To są Aniołowie ludzi, którzy są tutaj, ale nigdy niczego nie ofiarują. Nie są zainteresowani tym, by przeżywać każdy moment Mszy Świętej i nie mają darów, by je zanieść przed ołtarz Boga». Na końcu procesji szli inni Aniołowie, którzy byli raczej smutni, z rękami złożonymi do modlitwy, ale ze spuszczonymi oczami. «To są Aniołowie Stróżowie ludzi, którzy są tutaj, ale nie chcą być, to znaczy ci, którzy zostali zmuszeni do przyjścia, którzy przyszli z obowiązku, ale bez żadnego pragnienia uczestniczenia we Mszy Świętej. Aniołowie idą smutni, ponieważ nie mają nic do zaniesienia przed ołtarz poza własnymi modlitwami. Nie zasmucajcie swojego Anioła Stróża. Proście o wiele, proście o nawrócenie grzeszników, o pokój w świecie, za waszych sąsiadów, za tych, którzy proszą was o modlitwę. Proście, proście o wiele, ale nie tylko za was samych, ale także za wszystkich. Pamiętajcie, że Panu najbardziej podoba się ta ofiara, kiedy ofiarujecie siebie samych jako ofiarę całopalną, tak żeby Jezus mógł zstąpić i przekształcić was przez swoje zasługi. Co wy macie do ofiarowania Ojcu sami z siebie? Nicość i grzech. Ale ofiarowanie siebie samego złączone z zasługami Jezusa podoba się Ojcu». (Catalina Rivas, Tajemnica Mszy Świętej) K. mówi: Tego tekstu nie można poddawać dyskusji ani ocenić. To jest świadectwo wiary. Pomyślcie nad nim chwilę. 2. Co mogę dziś ofiarować Bogu refleksja K. rozdaje wszystkim uczniom po karteczce i przygotowuje ich do refleksji: Pomyślcie: Co chcielibyście złożyć Bogu w ofierze na najbliższej Mszy Świętej? Co wasz Anioł Stróż może zanieść jako ofiarę podczas liturgii eucharystycznej? 257

258 Możecie poprosić swoich Aniołów Stróżów, by ten dar złożyli w waszym imieniu na ołtarzu. Napiszcie swój dar na karteczkach. Mogą to być dobre uczynki, intencje modlitewne lub ofiary duchowe. Również być grzechy, które Jezus może uleczyć. W Jego rękach możemy złożyć wszystko i prosić, aby to przemieniał. Uczniowie piszą swoje dary, słuchając nagrania pieśni Duszo Chrystusowa, np. ze strony < (dostęp: ) Następny etap K. może zrealizować na dwa sposoby. a) Uczniowie zanoszą kartki z wypisanymi darami do koszyczka stojącego przy świecy lub wizerunku Jezusa. b) Uczniowie zabierają kartki z wypisanymi darami ze sobą, by przeczytać je przed następną Mszą Świętą. Po napisaniu (i złożeniu swoich darów) uczniowie śpiewają piosenkę Ofiaruję Tobie, Panie mój. Ofiaruję Tobie, Panie mój, C G a całe życie swe, cały jestem Twój, e F C d aż na wieki. G Oto moje serce, przecież wiesz, C G a Tyś miłością mą jedyną jest. e F G C 3. Podsumowanie rozwiązywanie krzyżówki W celu przypomnienia i podsumowania wiadomości K. wyświetla slajd z krzyżówką. Każdy otrzymuje ją też wydrukowaną (teczka pomocy) i uczniowie rozwiązują ją wspólnie. 1. W I N O 2. F O R M U Ł A 3. D U C H Ś W I Ę T Y 4. C Z W A R T E K 5. R I V A S 6. W T A J E M N I C Z E N I A 1. Obok chleba przemieniane w trakcie Eucharystii. (wino) 2. Słowa konsekracji to inaczej... przeistoczenia. (formuła) 3. Za Jego sprawą na ołtarzu jest obecny prawdziwy Jezus (Duch Święty) 4. Dzień tygodnia, w którym Jezus sprawował Ostatnią Wieczerzę (czwartek) 5. Nazwisko boliwijskiej mistyczki, której fragment objawień słyszeliśmy. (Rivas) 6. Eucharystia należy do grupy sakramentów... chrześcijańskiego. (wtajemniczenia) Uzupełnij zdanie: Każda Msza Święta to uobecniona realna ofiara Jezusa na krzyżu. 258

259 4. Modlitwa K. robi wprowadzenie do modlitwy Pod Twoją Obronę : Podczas objawienia Catalina Rivas zobaczyła Matkę Bożą obecną na Mszy. Zawierzmy się jej teraz, abyśmy mogli owocnie i pięknie przeżywać każdą Mszę Świętą: Pod Twoją Obronę 5. Zapis do zeszytu Jako notatkę uczniowie wklejają krzyżówkę i przepisują zdanie z hasłem. 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Catalina Rivas, Tajemnica Mszy Świętej, < czytelnia/catalina-rivas.html>, dostęp Mszał rzymski. Przygotowanie darów, < -rzymski/czesci-stale/88-przygotowanie-darow>, dostęp: Wtajemniczenie, w: Słowniku języka polskiego, < wtajemniczenie.html>, dostęp: Warto wykorzystać Pieśń Duszo Chrystusowa, < dostęp:

260 34. Dlaczego potrzebuję Komunii Świętej? Cele katechetyczne Poszerzenie i pogłębienie wiedzy na temat obrzędów Komunii Świętej. Przedstawienie powiązań i zależności między sakramentem pokuty i przyjmowania Eucharystii. Motywowanie do spotykania się i jednoczenia z Jezusem i Kościołem w Eucharystii. Treści Sakramenty ustanowione przez Chrystusa dla budowania Kościoła. Eucharystia zaproszeniem do osobistego spotkania z Jezusem Chrystusem (B.4). Tekst biblijny: J 6, Wymagania Uczeń: uzasadnia, że sakramenty zostały ustanowione przez Jezusa Chrystusa (B.4.1), omawia elementy obrzędów Komunii, wyjaśnia znaczenie słów: Nie jestem godzien oraz Amen, wyjaśnia znaczenie tekstów obrzędów Komunii wypowiadanych przez kapłana głośno i indywidualnie szeptem, uzasadnia, dlaczego należy z szacunkiem przyjmować Komunię Świętą, wymienia formy przyjmowania Komunii Świętej i je wyjaśnia, argumentuje uczestnictwo w liturgii jako pogłębianie osobistej relacji z Jezusem i Kościołem (B.4.2), uzasadnia, że Jezus wysłuchuje modlitwy pełnej wiary (D.5.2). Postawy Uczeń: z szacunkiem przyjmuje sakramenty święte (B.4.a), coraz bardziej jednoczy się z Chrystusem (B.6.a). Metody, techniki i formy: opowiadanie, czytanie Pisma Świętego, dialog z tekstem biblijnym, analiza tekstu, recytacja dialogowana, słowa kluczowe, redagowanie modlitwy, śpiew, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (tekst J 6, , tekst obrzędów Komunii), teksty do analizy oraz tekst modlitwy kapłana podczas obrzędów Komunii dla grup. 260

261 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam spotkania z żywym Bogiem 1. Modlitwa Ojcze nasz. 2. Wartość Komunii Świętej i szacunek wobec niej opowiadanie o św. Tarsycjuszu. II. #Zdobywam pewność, że w Komunii Świętej przyjmuję samego Chrystusa 1. W mocy słowa Bożego czytanie Pisma Świętego: J 6, (podręcznik lub slajd teczka pomocy), dialog z tekstem biblijnym. 2. Jak przyjmować Komunię Świętą? analiza tekstów: KKK , Mt 8,5-13, OWMR 161, 283, 287 (teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Obrzędy mszalne przyjęcia Komunii Świętej recytacja dialogowana (tekst na kartkach lub slajd teczka pomocy). 2. Dziękczynienie po Komunii Świętej słowa kluczowe w obrzędach Komunii (teczka pomocy), redagowanie modlitwy, śpiew Chlebie najcichszy (podręcznik), praca w grupach. 3. Modlitwa słowami, które ksiądz wypowiada w ciszy przed przyjęciem Najświętszego Sakramentu (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. przygotowuje uczniów do Modlitwy Pańskiej : Będziemy dziś kontynuować rozważanie treści związanych z Eucharystią, a dokładniej dotyczących przyjmowania Komunii Świętej. Pierwszą z modlitw, jaką się odmawia przed przyjęciem Najświętszego Sakramentu, jest Modlitwa Pańska. Odmówmy ją teraz. 2. Wartość Komunii Świętej i szacunek wobec niej opowiadanie K. przygotowuje uczniów do wysłuchania historii św. Tarsycjusza, którą czyta lub opowiada: To wydarzenie z historii Kościoła miało miejsce prawdopodobnie między 249 a 251 r. w Rzymie za czasów panowania cesarza Decjusza. To historia młodego chrześcijanina, mniej więcej w waszym wieku. Miał na imię Tarsycjusz. Tarsycjusz był akolitą Kościoła rzymskiego. Nie wiemy, kiedy dokładnie zmarł. Przypuszcza się, że poniósł śmierć męczeńską za panowania cesarza Decjusza. Trwało wówczas jedno z najkrwawszych prześladowań. Chrześcijanie ginęli za wiarę, ale ich największym pragnieniem było, by mogli na drogę 261

262 do wieczności posilić się chlebem Eucharystii. Zanoszono im więc potajemnie do więzień Komunię Świętą. Gorliwością w posłudze świętym męczennikom w więzieniach wyróżniał się Tarsycjusz. Pewnego dnia, kiedy jak zwykle niósł na sercu Wiatyk do więzienia, napotkał swoich rówieśników, bawiących się na jednym z licznych placów rzymskich. Pogańscy chłopcy zaczęli wołać na Tarsycjusza, aby się do nich przyłączył. W obawie o niesiony Najświętszy Sakrament zaczął uciekać przed nimi, co wywołało ich zainteresowanie zaczęli go gonić. Gdy na dodatek spostrzegli, że coś przyciska do piersi, chcieli zobaczyć, co niesie i siłą mu to wydrzeć. Tarsycjusz bohatersko bronił swojego skarbu. Wówczas młodzi ludzie przewrócili go na ziemię, zaczęli go kopać, bić i rzucać kamieniami. Dopiero przypadkowo przechodzący żołnierz, także chrześcijanin, miał chłopca uwolnić i rozgonić bandę. Zaniósł Tarsycjusza do domu, gdzie ten niebawem zmarł. Żołnierz ze czcią odniósł Najświętszy Sakrament do kapłana. (Święty Tarsycjusz, męczennik, brewiarz.pl) Dla człowieka wiary Najświętszy Sakrament jest tak ważny, że nie tylko okazuje Mu najwyższy szacunek, ale nawet jest gotów oddać za Niego życia. Od samego początku chrześcijanie byli pewni, iż pod postaciami Chleba i Wina jest obecny sam Chrystus. Prawda ta wynika ze słów samego Jezusa, który ustanowił ten sakrament w Wieczerniku. Katolicy wiernie Go celebrują od dwóch tysięcy lat. K. poleca zapisać temat: Dlaczego potrzebuję Komunii Świętej? II. Rozważam i zdobywam 1. W mocy słowa Bożego czytanie Pisma Świętego, dialog z tekstem biblijnym K. poleca uczniom odszukać w podręcznikach tekst biblijny (J 6, ) lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy), wybiera chętną osobę do czytania go i mówi: Fragment biblijny z Ewangelii Jana pomoże nam zrozumieć, dlaczego Tarsycjusz był gotów oddać życie za Najświętszy Sakrament i dlaczego przyjmowanie Komunii Świętej było dla chrześcijan i jest nadal tak ważne. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. poleca: Przeczytajcie jeszcze raz tekst biblijny w ciszy, ale w formie dialogu. Pracując w parach, postawcie takie pytania do tekstu, na które można w nim znaleźć odpowiedź. Proponowane pytania: Co trzeba zrobić, aby otrzymać życie wieczne? Kto jest chlebem życia? Jakie są owoce spożywania chleba życia? Co oprócz życia wiecznego otrzymają ci, którzy spożywają Ciało i Krew Chrystusa? W kim trwa człowiek, który spożywa Ciało i Krew Chrystusa? K. prosi, aby uczniowie przeczytali swoje pytania i odpowiedzi. Następnie podsumowuje: 262

263 Przyjmowanie, spożywanie Ciała i Krwi Chrystusa nazywamy też Komunią Świętą. Dzięki niej budujemy więź z Chrystusem i Kościołem, która daje życie wieczne. 2. Jak przyjmować Komunię Świętą? analiza tekstu, praca w grupach K. dzieli uczniów na 5 grup i przydziela im teksty do analizy (teczka pomocy). Następnie liderzy grup przedstawiają na forum klasy, jakie jest najważniejsze przesłanie danego tekstu. Grupa 1. Godne przyjmowanie Komunii Świętej wymiar duchowy, cz. 1 Pan kieruje do nas usilne zaproszenie, abyśmy przyjmowali Go w sakramencie Eucharystii: «Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Jeżeli nie będziecie spożywali Ciała Syna Człowieczego i nie będziecie pili Krwi Jego, nie będziecie mieli życia w sobie» (J 6,53). Aby odpowiedzieć na to zaproszenie, musimy przygotować się do tej wielkiej i świętej chwili. Święty Paweł wzywa nas do rachunku sumienia: «Kto spożywa chleb lub pije kielich Pański niegodnie, winny będzie Ciała i Krwi Pańskiej. Niech przeto człowiek baczy na siebie samego, spożywając ten chleb i pijąc z tego kielicha. Kto bowiem spożywa i pije, nie zważając na Ciało Pańskie, wyrok sobie spożywa i pije» (1 Kor 11,27-29). Jeśli ktoś ma świadomość grzechu ciężkiego, przed przyjęciem Komunii powinien przystąpić do sakramentu pojednania. (KKK ) Grupa 2. Godne przyjmowanie Komunii Świętej wymiar duchowy, cz. 2 Wobec wielkości tego sakramentu chrześcijanin może jedynie powtórzyć z pokorą i płomienną wiarą słowa setnika: «Panie, nie jestem godzien, abyś przyszedł do mnie, ale powiedz tylko słowo, a będzie uzdrowiona dusza moja». W liturgii św. Jana Chryzostoma wierni modlą się w tym samym duchu: «Synu Boży, pozwól mi dzisiaj uczestniczyć w Twojej uczcie mistycznej. Nie zdradzę tajemnicy wobec Twych nieprzyjaciół ani nie dam Ci pocałunku Judasza, ale wołam do Ciebie słowami łotra na krzyżu: Wspomnij o mnie, Panie, w Twoim Królestwie». (KKK 1386) Gdy [Jezus] wszedł do Kafarnaum, zwrócił się do Niego setnik i prosił Go, mówiąc: Panie, sługa mój leży w domu sparaliżowany i bardzo cierpi. Rzekł mu Jezus: Przyjdę i uzdrowię go. Lecz setnik odpowiedział: Panie, nie jestem godzien, abyś wszedł pod dach mój, ale powiedz tylko słowo, a mój sługa odzyska zdrowie. Bo i ja, choć podlegam władzy, mam pod sobą żołnierzy. Mówię temu: «Idź!» a idzie; drugiemu: «Przyjdź!» - a przychodzi; a słudze: «Zrób to!» - a robi. Gdy Jezus to usłyszał, zdziwił się i rzekł do tych, którzy szli za Nim: Zaprawdę powiadam wam: U nikogo w Izraelu nie znalazłem tak wielkiej wiary. Lecz powiadam wam: Wielu przyjdzie ze wschodu i zachodu i zasiądą do stołu z Abrahamem, Izaakiem i Jakubem w królestwie niebieskim. A synowie królestwa zostaną wyrzuceni na ze- 263

264 wnątrz - w ciemność; tam będzie płacz i zgrzytanie zębów. Do setnika zaś Jezus rzekł: Idź, niech ci się stanie, jak uwierzyłeś. I o tej godzinie jego sługa odzyskał zdrowie. (Mt 8,5-13) Grupa 3. Przygotowanie przez post wymiar fizyczny Aby przygotować się odpowiednio na przyjęcie sakramentu Eucharystii, wierni zachowają ustanowiony przez Kościół post. Postawa zewnętrzna (gesty, ubranie) powinna wyrażać szacunek, powagę i radość tej chwili, w której Chrystus staje się naszym gościem. (KKK 1387) Kanon 919 Kodeksu prawa kanonicznego : 1. Przystępujący do Najświętszej Eucharystii powinien przynajmniej na godzinę przed przyjęciem Komunii Świętej powstrzymać się od jakiegokolwiek pokarmu i napoju, z wyjątkiem tylko wody i lekarstwa. 2. Kapłan, który tego samego dnia sprawuje dwa lub trzy razy Najświętszą Eucharystię, może przed drugim lub trzecim sprawowaniem coś spożyć, chociażby nie zachodziła przerwa jednej godziny. 3. Osoby w podeszłym wieku lub złożone jakąś chorobą, jak również ci, którzy się nimi opiekują, mogą przyjąć Najświętszą Eucharystię, chociażby coś spożyli w ciągu godziny poprzedzającej. Grupa 4. Forma przyjmowania Komunii Świętej wymiar gestów Kapłan bierze patenę lub puszkę i podchodzi do przyjmujących Komunię, którzy zazwyczaj zbliżają się procesjonalnie. Nie wolno samym wiernym brać konsekrowanego Chleba ani kielicha Krwi Pańskiej, ani tym bardziej przekazywać między sobą z rąk do rąk. Wierni przyjmują Komunię Świętą w postawie klęczącej lub stojącej ( ). Jeśli przystępują do niej stojąc, zaleca się, aby przed przyjęciem Najświętszego Sakramentu wykonali należny gest czci, który winien być określony tym samym postanowieniem. Jeżeli udziela się Komunii Świętej tylko pod postacią chleba, kapłan każdemu z przyjmujących ukazuje nieco uniesioną Hostię, mówiąc: «Ciało Chrystusa». Przystępujący do Komunii świętej odpowiada: «Amen» i przyjmuje Najświętszy Sakrament do ust lub, jeśli jest to dozwolone, na dłoń, według swego uznania. Przystępujący do Komunii spożywa całą świętą Hostię tuż po jej przyjęciu. (OWMR ) Grupa 5. Forma przyjmowania Komunii Świętej pod dwiema postaciami Komunia Święta pod obiema postaciami jest dozwolona w przypadkach przewidzianych w rytuale. Ponadto mogą ją przyjmować następujące osoby: a) kapłani, którzy nie mogą celebrować ani koncelebrować; b) diakon i usługujący, którzy pełnią swoje funkcje we Mszy Świętej; c) członkowie zgromadzeń w Mszy konwentualnej oraz Mszy zgromadzenia, alumni seminarium, uczestnicy rekolekcji lub zebrania jakiegoś zespołu duszpasterskiego. 264

265 ( ) Miejscowemu biskupowi udziela się też władzy zezwalania na Komunię Świętą pod obiema postaciami, ilekroć uzna to za słuszne kapłan sprawujący pasterską pieczę nad powierzoną mu wspólnotą. (OWMR 283) Gdy Komunię pod obiema postaciami rozdziela się przez zanurzenie, przyjmujący, trzymając pod ustami patenę komunijną, podchodzi do kapłana. Kapłan trzyma naczynie z cząstkami świętej Hostii, obok niego zaś stoi usługujący, który trzyma kielich. Kapłan bierze Hostię, częściowo zanurza ją w kielichu i ukazując ją mówi: «Ciało i Krew Chrystusa». Przyjmujący odpowiada: «Amen», otrzymuje od kapłana Sakrament do ust, po czym odchodzi. (OWMR 287) K. podsumowuje wszystkie wypowiedzi, a następnie dopowiada, jeśli jakaś kwestia nie została precyzyjne wyjaśniona. Wnioski warto w skrócie zapisać na tablicy i w zeszytach. Człowiek jest jednością fizyczno-duchową, dlatego nie tylko potrzebuje być przygotowany do przyjęcia Komunii Świętej duchowo, bez grzechu, ale wymaga się od niego przygotowania fizycznego. Konkretne postawy, gesty, a także post pomagają nam godnie przyjmować Jezusa. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Obrzędy mszalne przyjęcia Komunii Świętej recytacja dialogowana K. wyświetla slajdy z tekstami Obrzędów Komunii (teczka pomocy), czyta na przemian z uczniami role kapłana i ludu, a następnie je omawia. Warto poznać wartość Komunii Świętej od strony księdza, który przewodniczy Mszy Świętej, by lepiej zrozumieć tajemnicę przyjmowania Eucharystii. Przeanalizujemy teksty, które są w Mszale, oraz modlitwy, które ksiądz odmawia w ciszy. Pominiemy niektóre teksty, jak np. modlitwę Ojcze nasz, którą rozpoczęliśmy katechezę. OBRZĘDY KOMUNII Kapłan: Wybaw nas, Panie, od zła wszelkiego i obdarz nasze czasy pokojem. Wspomóż nas w swoim miłosierdziu, abyśmy zawsze wolni od grzechu i bezpieczni od wszelkiego zamętu, pełni nadziei oczekiwali przyjścia naszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa. Lud: Bo Twoje jest królestwo i potęga, i chwała na wieki. Kapłan: Panie Jezu Chryste, Ty powiedziałeś swoim Apostołom: Pokój wam zostawiam, pokój mój wam daję. Prosimy Cię, nie zważaj na grzechy nasze, lecz na wiarę swojego Kościoła i zgodnie z Twoją wolą napełniaj go pokojem i doprowadź do pełnej jedności. Który żyjesz i królujesz na wieki wieków. Lud: Amen. Kapłan: Pokój Pański niech zawsze będzie z wami. Lud: I z duchem twoim. Kapłan: Przekażcie sobie znak pokoju. Kapłan łamie hostię i cząstkę wpuszcza do kielicha, mówiąc cicho: Ciało i Krew naszego Pana Jezusa Chrystusa, które łączymy i będziemy przyjmować, niech nam pomogą osiągnąć życie wieczne. 265

266 W tym czasie śpiewa się lub mówi: Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nad nami. /2x Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, obdarz nas pokojem. Kapłan mówi cicho: Panie Jezu Chryste, Synu Boga Żywego, Ty z woli Ojca, za współdziałaniem Ducha Świętego, przez swoją śmierć dałeś życie światu, wybaw mnie przez najświętsze Ciało i Krew Twoją od wszystkich nieprawości moich i od wszelkiego zła; spraw także, abym zawsze zachowywał Twoje przykazania i nie dozwól mi nigdy odłączyć się od Ciebie. Albo: Panie Jezu Chryste, niech przyjęcie Ciała i Krwi Twojej nie ściągnie na mnie wyroku potępienia, lecz dzięki Twemu miłosierdziu niech mnie chroni oraz skutecznie leczy moją duszę i ciało. Kapłan głośno mówi: Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata. Błogosławieni, którzy zostali wezwani na Jego ucztę. Razem z ludem jeden raz dodaje: Panie, nie jestem godzien, abyś przyszedł do mnie, ale powiedz tylko słowo, a będzie uzdrowiona dusza moja. Kapłan mówi cicho: Ciało Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne. Krew Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne. Kapłan podchodzi do przystępujących do Komunii i każdemu ukazuje hostię, mówiąc: Ciało Chrystusa Przystępujący do Komunii odpowiada: Amen. Kapłan podczas oczyszczania pateny i kielicha mówi cicho: Panie, daj nam czystym sercem przyjąć to, co spożyliśmy ustami, i dar otrzymany w doczesności niech się stanie dla nas lekarstwem na życie wieczne. K. pyta: Co należy zrobić po przyjęciu Komunii Świętej? 2. Dziękczynienie po Komunii Świętej słowa kluczowe, redagowanie modlitwy, śpiew, praca w grupach K. mówi: Po przyjęciu Komunii Świętej zalecane jest dziękczynienie osobiste, jak też wspólnotowe. Cisza jest sposobnością do wyrażenia Bogu wdzięczności za dar chleba z nieba, który daje życie, za dar zjednoczenia z Tym, który oddał życie na Krzyżu z miłości do człowieka. Owa wdzięczność może również wyrażać się poprzez piękno śpiewu pieści o tematyce dziękczynnej oraz psalmów i hymnów wielbiących Boga. (Ks. S. Piekielnik, Przyjęcie Komunii Świętej ) Uczniowie pracują w grupach (jak wcześniej) z tekstem, który kapłan mówi w ciszy podczas obrzędów Komunii (teczka pomocy): Panie Jezu Chryste, Synu Boga Żywego, Ty z woli Ojca, za współdziałaniem Ducha Świętego, przez swoją śmierć dałeś życie światu, wybaw mnie przez najświętsze Ciało i Krew Twoją od wszystkich nieprawości moich i od wszelkiego 266

267 zła; spraw także, abym zawsze zachowywał Twoje przykazania i nie dozwól mi nigdy odłączyć się od Ciebie. Zadaniem uczniów jest wybrać słowa kluczowe i na ich podstawie napisać własną modlitwę przed Komunią lub po Komunii Świętej. K. włącza nagranie piosenki pt. Chlebie najcichszy (dostępna w Internecie). Ref.: Chlebie najcichszy, otul mnie swym milczeniem, ukryj mnie w swojej bieli, wchłoń moją ciemność. 1. Przemień mnie w siebie, / bym jak Ty stał się chlebem. /2x Pobłogosław mnie, połam, / rozdaj łaknącym braciom. /x2 2. A ułomki chleba, które zostają, /2x rozdaj tym, którzy nie wierzą w swój głód. /2x 3. Zapis do zeszytu Uczniowie zapisują wnioski z pracy w grupach oraz ułożoną modlitwę. 4. Praca domowa (podręcznik) 5. Modlitwa K. mówi: Zakończmy naszą katechezę modlitwą, którą zwykle modli się ksiądz przed przyjęciem Najświętszego Sakramentu: Panie Jezu Chryste, niech przyjęcie Ciała i Krwi Twojej nie ściągnie na mnie wyroku potępienia, lecz dzięki Twemu miłosierdziu niech mnie chroni oraz skutecznie leczy moją duszę i ciało. Literatura Święty Tarsycjusz, męczennik, < php3>, dostęp: Kodeks prawa kanonicznego, < kodeks-prawa-kanonicznego >, dostęp: Mszał rzymski. Obrzędy Komunii, < -rzymski/czesci-stale/95-obrzedy-komunii>, dostęp: Ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego, < =liturgy_norms&&&tag=wprowadzenia+do+ksi%c4%85g+%28pr aenotanda%29&content=document&label= c-kkb-ow MR>, dostęp: Ks. S. Piekielnik, Przyjęcie Komunii Świętej, dziękczynienie, modlitwa po Komunii. Katecheza nr 44, < 44-przyjecie-komunii-sw-dziekczynienie-modlitwa-po-komunii-sw/>, dostęp:

268 35. Pomagać sobie nawzajem w drodze Cele katechetyczne Ukazanie Eucharystii jako źródła miłości chrześcijańskiej. Motywowanie do świadomego uczestnictwa w liturgii oraz przenoszenia jej przesłania w życie. Treści Eucharystia jako źródło miłości chrześcijańskiej (B.4). Tekst biblijny: Mt 28, Wymagania Uczeń: wyjaśnia, że Eucharystia jest źródłem i szczytem życia Kościoła (B.4.4), wyjaśnia, że Eucharystia motywuje do dawania świadectwa życia chrześcijańskiego, wyjaśnia przesłanie obrzędów posłania, uzasadnia, że życie powinno odzwierciedlać Eucharystię, interpretuje słowa błogosławieństwa na rozesłanie, wyjaśnia, jak ważna jest świadomość posłania do głoszenia o królestwie Bożym. Postawy Uczeń: docenia wartość systematycznego udziału w niedzielnej i świątecznej Eucharystii (B.4.c), świadomie uczestniczy w liturgii (D.8.a), rozwija w sobie postawy eucharystyczne (B.5.d). Metody, techniki i formy: dyskusja, świadectwo, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, słowa kluczowe, rozmowa kierowana, analiza tekstu, pokaz, redagowanie błogosławieństw, praca w grupach, praca indywidualna. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (teksty: J 6,54-58; Mt 28,16-20; Sacrosanctum Concilium 10), szklanka z wodą, teksty błogosławieństw dla grup. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam wartości systematycznego udziału w niedzielnej i świątecznej Eucharystii 1. Modlitwa fragment Ewangelii wg św. Jana 6,54-58 (egz. Pisma Świętego lub slajd teczka pomocy). 268

269 2. Siła czerpana z Eucharystii dyskusja, świadectwo św. matki Teresy z Kalkuty (podręcznik). II. #Zdobywam przekonanie, że Eucharystia daje siłę do wypełniania codziennych obowiązków 1. Posłanie do głoszenia Bożego królestwa czytanie i interpretacja tekstu Mt 28,16-20 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), praca w grupach. 2. Eucharystia źródłem i szczytem słowa kluczowe w Sacrosanctum Concilium 10 (podręcznik lub slajd), rozmowa kierowana, pokaz ze szklanką z czystą wodą. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Błogosławieństwo na różne okazje analiza tekstu błogosławieństw z liturgii Mszy Świętej (teczka pomocy), praca w grupach. 2. Proszę Boga o błogosławieństwo dla innych rozmowa kierowana, redagowanie błogosławieństw, praca indywidualna. 3. Modlitwa fragmentem Lb 6,24-26 (egz. Pisma Świętego). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wprowadza w modlitwę: Nawiązując do poprzednich katechez, pomodlimy się fragmentem słowa Bożego zaczerpniętym z mowy Jezusa poświęconej Eucharystii. K. czyta z Pisma Świętego fragment Ewangelii wg św. Jana 6,54-58 lub wyświetla go na slajdzie (teczka pomocy). Rzekł Jezus: Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym. Ciało moje jest prawdziwym pokarmem, a Krew moja jest prawdziwym napojem. Kto spożywa moje Ciało i Krew moją pije, trwa we Mnie, a Ja w nim. Jak Mnie posłał żyjący Ojciec, a Ja żyję przez Ojca, tak i ten, kto Mnie spożywa, będzie żył przeze Mnie. To jest chleb, który z nieba zstąpił - nie jest on taki jak ten, który jedli wasi przodkowie, a poumierali. Kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki. (J 6,54-58) 2. Siła czerpana z Eucharystii dyskusja, świadectwo K. prowadzi dyskusję, zwracając uwagę, by nie przerodziła się w obmowę konkretnych osób: O czym ludzie rozmawiają, gdy wyjdą po Mszy Świętej z kościoła? Co najczęściej chwalą? 269

270 Na co często narzekają? Z jakim zadaniem do wykonania wierni wychodzą po Mszy Świętej? K. podsumowuje i dodaje: Łatwiej jest dostrzec zewnętrzną stronę liturgii, niż przenieść do życia jej przesłanie. Częściej pamiętamy, jak ktoś był ubrany lub jak się zachowywał, niż to, że każda Msza Święta kończy się posłaniem wiernych do świata z zadaniem głoszenia Bożej miłości. Święta matka Teresa z Kalkuty tak mówiła o sile Eucharystii: Moją największą miłością jest Jezus w Eucharystii. Właśnie w niej spotykam Go, otrzymuję Go, kocham, a potem odkrywam Go i służę Mu w tych najuboższych z ubogich. Moje życie byłoby puste, gdybym nie przyjmowała codziennie Komunii Świętej. Tylko dzięki gorliwej modlitwie i Komunii możemy żyć z Jezusem, dla Jezusa i dla naszych ubogich. (Odnaleźć wiarę w Boga, katolik.pl) Podobnie jak św. Matka Teresa mamy taką samą możliwość szukania drogi świadectwa i miłości do bliźniego. Siłą na tej drodze jest Eucharystia. Dziś przeanalizujemy błogosławieństwo i rozesłanie z obrzędów zakończenia Mszy. Pomoże na to głębiej zrozumieć, dlaczego wzywają nas one do pomocy innym. K. poleca zapisać temat: Pomagać sobie nawzajem w drodze. II. Rozważam i zdobywam 1. Posłanie do głoszenia Bożego królestwa czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, praca w grupach K. dzieli uczniów na grupy. Każda z grup pracuje nad tekstem Mt 28,16-20 z podręcznika, do którego K. wyświetla pytania (teczka pomocy): O jakim wydarzeniu mówi tekst biblijny? Jakie polecenie otrzymali uczniowie? W jaki sposób polecenie Jezusa łączy się z liturgią Mszy Świętej? Po wysłuchaniu tekstu biblijnego i odpowiedzi na pytania K. podsumowuje: Jezus posłał apostołów, by głosili Ewangelię, zapewniając ich, że będzie z nimi oraz z tymi, którzy będą głosili Ewangelię po nich. Jak posłanie apostołów przez Jezusa wiąże się z Mszą Świętą? Na zakończenie każdej liturgii Mszy Świętej ksiądz lub diakon mówi: Idźcie w pokoju Chrystusa. Tekst ten po łacinie brzmi: Ite, missa est. Wspólnota odchodzi ze świadomością obecności Jezusa oraz tego, że została nakarmiona Jego słowem i Ciałem. W tym nakazie jest też mowa o posłaniu. Łacińskie wyrażenie missa est można dosłownie przetłumaczyć jako została wysłana. Zakończenie Mszy jest zatem nawiązaniem do tekstu biblijnego Jezus przez kapłana mówi: przyjęliście moje słowo oraz moje Ciało, a teraz idźcie, żeby zanieść innym to, czego doświadczyliście. Jesteście posłani, by dawać świadectwo. 270

271 2. Eucharystia źródłem i szczytem słowa kluczowe, pokaz, rozmowa kierowana K. poleca odszukać w podręcznikach tekst z Sacrosanctum Concilium 10 (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy) i odnaleźć w nim słowa kluczowe. Chętne osoby wypisują je na tablicy i wyjaśniają ich znaczenie w kontekście Eucharystii. Liturgia pobudza wiernych, aby ( ) «żyli zjednoczeni w Bożej dobroci». Modli się, aby «przestrzegali w życiu zobowiązań płynących z sakramentu, który z wiarą przyjęli». ( ) Z liturgii więc, a zwłaszcza z Eucharystii, jako ze źródła, spływa na nas łaska i z największą skutecznością dokonuje się to uświęcenie ludzi w Chrystusie i uwielbienie Boga, do którego, jako do celu, zmierzają wszelkie inne działania Kościoła. (Sacrosanctum concilium, 10) Przykładowe słowa kluczowe: ð liturgia ð wiara ð źródło ð życie ð jedność ð łaska ð uświęcenie ð uwielbienie Co to znaczy, że Eucharystia jest źródłem? W jaki sposób podczas Eucharystii dokonuje się uświęcenie człowieka? W jaki sposób dokonuje się uwielbienie Boga? Co jest celem działalności Kościoła? Msza Święta jest źródłem i szczytem życia chrześcijańskiego. Eucharystia jednoczy ludzi z Bogiem i między sobą. Uczestnicząc w świętej liturgii i karmiąc się Ciałem Chrystusa, uświęcamy się. Uwielbiamy Boga, gdy kapłan wypowiada słowa: Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, Tobie, Boże, Ojcze wszechmogący, w jedności Ducha Świętego, wszelka cześć i chwała, przez wszystkie wieki wieków. K. pokazuje szklankę z czystą wodą i prowadzi rozmowę: W jakim celu przychodzimy do źródła? Dlaczego nie pozostajemy przy źródle na stałe, lecz powracamy do niego? Co daje nam źródło, jakim jest Eucharystia? Dlaczego warto powracać, by zaspokoić w Eucharystii duchowe pragnienia? Korzystając ze źródła wody, gasimy nasze pragnienie i dzięki jej życiodajnej mocy wracamy do naszych zajęć. Ale przecież nikt nie pozostaje przy źródle na zawsze, tylko odchodzi i powraca po kolejną porcję wody. Podobnie jest z Eucharystią. Przychodzimy na liturgię, by nasycić się duchowym pokarmem i zaspokoić duchowe pragnienia. W Eucharystii znajdujemy siłę, by głosić Ewangelię i czynić dobro z miłości do drugiego człowieka. III. ZostajĘ ubogacony i działam 1. Błogosławieństwo na różne okazje analiza tekstu, praca w grupach K. dzieli klasę na 5 grup i przydziela im jedno z błogosławieństw z liturgii Mszy Świętej (teczka pomocy). Po 5 minutach przedstawiciele grup zapisują wyniki pracy na tablicy. 271

272 Na zakończenie Mszy Świętej kapłan wypowiada słowa błogosławieństwa. Podczas szczególnych uroczystości lub Mszy z udzielaniem sakramentów kapłan używa tekstów specjalnie na nie przygotowanych. Teraz każda z grup otrzyma tekst jednego błogosławieństwa. Waszym zadaniem jest wypisać: O co kapłan prosi Boga dla wiernych? Grupa 1. Błogosławieństwo w uroczystość Narodzenia Pańskiego Bóg nieskończenie dobry przez wcielenie swojego Syna rozproszył ciemności świata i przez Jego narodzenie napełnił światłem tę najświętszą noc, niech oddali od was ciemności grzechu i oświeci wasze serca światłem łaski. Wszyscy: Amen. Bóg, który posłał aniołów, aby zwiastowali pasterzom wesołą nowinę, niech napełni wasze dusze swoją radością i uczyni was głosicielami Ewangelii. Wszyscy: Amen. Bóg, który przez wcielenie swojego Syna związał ziemię z niebem, niech wam udzieli darów pokoju i swojej miłości, abyście się stali uczestnikami społeczności świętych w niebie. Wszyscy: Amen. Niech was błogosławi Bóg wszechmogący, Ojciec i Syn, i Duch Święty. Wszyscy: Amen. Grupa 2. Błogosławieństwo na początku roku Bóg, źródło wszelkiego błogosławieństwa, niech wam hojnie udzieli łaski i przez cały rok strzeże zdrowia waszej duszy i ciała. Wszyscy: Amen. Niech Bóg zachowa w was prawdziwą wiarę, da niewzruszoną nadzieję i cierpliwą miłość, która wszystko przetrwa. Wszyscy: Amen. Niech Bóg w pokoju kieruje waszym życiem i waszą pracą dzisiaj i zawsze wysłucha waszą modlitwę i doprowadzi was do życia wiecznego. Wszyscy: Amen. Niech was błogosławi Bóg wszechmogący, Ojciec i Syn, i Duch Święty. Wszyscy: Amen. Grupa 3. Błogosławieństwo podczas Mszy o aniołach Niech was błogosławi Bóg wszechmogący, w którego oblicze wpatrują się aniołowie. Wszyscy: Amen. Niech Pan Bóg pośle przed wami swoich aniołów aby was strzegli na wszystkich drogach życia. Wszyscy: Amen. Niech Bóg doprowadzi was do niebieskiej ojczyzny, abyście ze wszystkimi chórami aniołów mogli Go wysławiać przez wieki. Wszyscy: Amen. Niech was błogosławi Bóg wszechmogący, Ojciec i Syn, i Duch Święty. Wszyscy: Amen. 272

273 Grupa 4. Błogosławieństwo podczas Mszy za zmarłych Niech was błogosławi Bóg, Ojciec wszelkiej pociechy, który stworzył człowieka i przez zmartwychwstanie swojego Syna dał wierzącym nadzieję zmartwychwstania. Wszyscy: Amen. Niech Bóg udzieli żyjącym przebaczenia grzechów, a wszystkim zmarłym światła i pokoju. Wszyscy: Amen. Niech nam da szczęśliwe życie wieczne z Chrystusem, który prawdziwie zmartwychwstał. Wszyscy: Amen. Niech was błogosławi Bóg wszechmogący, Ojciec i Syn, i Duch Święty. Wszyscy: Amen. Grupa 5. Błogosławieństwo podczas udzielania chrztu Bóg, dawca życia i miłości, który serce każdej matki skłania ku jej dziecku, niechaj wejrzy i błogosławi matce tego ochrzczonego dziecka. I jak Mu dziękuje za otrzymane potomstwo, tak niechaj raduje się z miłości swojego dziecka, z jego rozwoju i świętego życia. Wszyscy: Amen. Bóg, który jest źródłem wszelkiego ojcostwa i wzorem ojca, niechaj towarzyszy swoją łaską także ojcu tego dziecka, aby przykładem postępowania doprowadził je do dojrzałego życia chrześcijańskiego. Wszyscy: Amen. Bóg, który miłuje wszystkich ludzi, niechaj wejrzy łaskawie na wszystkich tu zgromadzonych krewnych i przyjaciół, niechaj ich strzeże od złego i darzy obficie pokojem. Wszyscy: Amen. Niech was błogosławi Bóg wszechmogący, Ojciec i Syn, i Duch Święty. Wszyscy: Amen. Przykładowy zapis: Udzielając błogosławieństwa, kapłan prosi Boga o: ð oddalenie ciemności grzechu i oświecenie serca światłem łaski, ð napełnienie duszy Bożą radością i gotowość do głoszenia Ewangelii, ð dar pokoju i Bożej miłości, przebywanie ze świętymi w niebie, ð zdrowie duszy i ciała, ð niewzruszoną nadzieję i cierpliwą miłość, ð życie wieczne z Chrystusem, ð pomoc aniołów, ð przebaczenie grzechów, ð radość z dzieci (dla matek i ojców) K. może doprecyzować wypowiedzi uczniów i podsumować: Błogosławieństwo, które otrzymujemy podczas obrzędów zakończenia Mszy Świętej, obejmuje sferę duchową i fizyczną, nasze relacje do Boga i ludzi. Treść błogosławieństw pokazuje miłość Boga, który chce nam udzielać swoich łask. Każde amen wypowiadane przez lud jest wyrazem zgody na przyjęcie tego błogosławieństwa. 273

274 2. Proszę Boga o błogosławieństwo dla innych rozmowa kierowana, redagowanie błogosławieństw, praca indywidualna K. prowadzi rozmowę: Jezus, obdarowując nas podczas Eucharystii, posyła nas, byśmy podejmowali konkretne obowiązki w naszym życiu. O czym myślicie, otrzymując błogosławieństwo? Po co je dostajemy? Jak wykorzystujecie dar błogosławieństwa? Dlaczego powinniśmy się dzielić z innymi Bożym błogosławieństwem? Na zakończenie liturgii kapłan mówi: Idźcie w pokoju Chrystusa. Zostajemy posłani tak jak apostołowie. Mamy nieść innym Boże błogosławieństwo. Dlatego każdy z was napisze krótki tekst błogosławieństwa do jednej z wybranych sytuacji: P rodzice błogosławią dzieci przed opuszczeniem domu i wyjazdem na studia; P mąż/żona błogosławi swego współmałżonka; P koledzy i koleżanki błogosławią chorego przyjaciela Możecie też napisać błogosławieństwo do innej sytuacji, która jest wam szczególnie bliska. Pisząc, weźcie pod uwagę słowa kluczowe oraz prośby kapłana za wiernych podczas błogosławieństwa liturgicznego. Uczniowie pracują przez 4 5 minut. Następnie chętne osoby czytają swoje prace. 3. Modlitwa K. czyta fragment Lb 6,24-26 z Pisma Świętego: Niech cię Pan błogosławi i strzeże. Niech Pan rozpromieni oblicze swe nad tobą, niech cię obdarzy swą łaską. Niech zwróci ku tobie oblicze swoje i niech cię obdarzy pokojem. Uczniowie czytają swoje błogosławieństwa. Modlitwę można zakończyć tekstem, którym modlą się ministranci po zakończeniu Mszy św.: Boże, którego dobroć powołała mnie do Twojej świętej służby, spraw, abym uświęcony uczestnictwem w Twych tajemnicach, przez cały dzień dzisiejszy i całe moje życie szedł tylko drogą zbawienia. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy, o co kapłan prosi Boga, by obdarzył wiernych, oraz notatkę: Msza Święta jest źródłem i szczytem życia chrześcijańskiego. Podczas niej Jezus umacnia nas swoim słowem i karmi swoim Ciałem, abyśmy mogli dawać świadectwo wiary. Na zakończenie Eucharystii kapłan udziela wszystkim błogosławieństwa. Łacińskie słowa rozesłania Ite, missa est najczęściej tłumaczy się jako: Idźcie w pokoju Chrystusa. Jezus posyła nas: Przyjęliście moje słowo oraz moje Ciało, a teraz idźcie, żeby zanieść innym to, czego doświadczyliście. Jesteście posłani, by dawać świadectwo. 5. Praca domowa (podręcznik) 274

275 Literatura Odnaleźć wiarę w Boga, < ,416,cz.html>, dostęp: Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, w: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2002, s. 52. Mszał rzymski. Obrzędy zakończenia, < mszal-rzymski/czesci-stale/96-obrzedy-zakonczenia>, dostęp: Sakramenty. Chrzest jednego dziecka, < php/sakramenty/chrzest-dzieci/560-chrzest-jednego-dziecka>, dostęp:

276 36. Toczyć dobrą walkę, mając wiarę i dobre sumienie. Sakrament pokuty i pojednania Cele katechetyczne Poszerzenie i pogłębienie wiedzy na temat pokuty i pojednania jako sakramentu uzdrowienia. Kształtowanie umiejętności analizowania związku pomiędzy wiarą a życiem sakramentalnym. Treści Sakramenty uzdrowienia. Sprawowanie sakramentu pokuty i pojednania. Skutki sakramentów uzdrowienia dla człowieka (B.6). Tekst biblijny: J 20,21-23; 1 Tm 1, Wymagania Uczeń: wymienia i charakteryzuje sakrament pokuty i pojednania oraz przedstawia jego teologię (B.6.1), na podstawie tekstu biblijnego opowiada o ustanowieniu sakramentu pokuty, analizuje i interpretuje teksty liturgiczne odnoszące się do sakramentu pokuty i pojednania (B.6.3), na podstawie tekstów liturgicznych interpretuje czynności wykonywane podczas liturgii sakramentu pokuty i pojednania (B.6.2), wyjaśnia, na czym polega tajemnica spowiedzi, krótko omawia historię formy spowiedzi indywidualnej, podaje przykłady nawrócenia podczas sakramentu pokuty. Postawy Uczeń: świadomie korzysta z sakramentów uzdrowienia (B.6.b), przekonuje innych o wartości sakramentów uzdrowienia (B.6.c). Metody, techniki i formy: graficzne przedstawienie treści, analiza tekstu, interpretacja tekstu biblijnego, projekcja filmu, analiza tekstu, rozmowa kierowana, prezentacja tekstu, świadectwo (film), refleksja, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd ( Kogo Jezus wybiera najczęściej ; teksty: Mt 9,11b- 13; J 20,21-23; 1 Tm 1,18-19; akty penitenta; formuła rozgrzeszenia), film Co to jest spowiedź?, teksty o historii spowiedzi dla grup, film Spowiedź mnie uratowała. 276

277 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów troszczenia się o sumienie 1. Modlitwa Spowiadam się Bogu wszechmogącemu. 2. Opcja preferencyjna na rzecz grzeszników graficzne przedstawienie treści (slajd teczka pomocy), analiza tekstu Mt 9,11b-13 (slajd). II. #Zdobywam pewność, że w walce duchowej konieczna jest systematyczna spowiedź 1. Ustanowienie sakramentu pokuty czytanie i interpretacja tekstu J 20,21-23 (podręcznik lub slajd), projekcja filmu Co to jest spowiedź? (Internet). 2. Historia sakramentu pokuty i pojednania analiza tekstów (teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Toczyć dobrą walkę czytanie i interpretacja tekstu 1 Tm 1,18-19 (podręcznik lub slajd). 2. Warunki sakramentu pokuty i pojednania i formuła rozgrzeszenia rozmowa kierowana, prezentacja tekstu (slajd). 3. Spowiedź ratuje życie świadectwo (film) Spowiedź mnie uratowała P. Zalewskiego (Internet), refleksja. 4. Modlitwa Ojcze nasz. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wprowadza w modlitwę na początek zajęć: Ponieważ dziś będziemy mówić o sakramencie pokuty i pojednania, rozpoczniemy katechezę wspólnym wyznaniem, że potrzebujemy miłości Boga: Spowiadam się Bogu wszechmogącemu. 2. Opcja preferencyjna na rzecz grzeszników graficzne przedstawienie treści, analiza tekstu Od czego powinniśmy zacząć, kiedy mówimy o sakramencie pokuty i pojednania? Na pewno nie od konfesjonału ani od księży, którzy ten sakrament sprawują, ale od Jezusa. K. wyświetla slajd (teczka pomocy). 277

278 Opcja preferencyjna na rzecz grzeszników (Preferować znaczy wybierać) ò ò ò Czym jest to opcja w życiu Jezusa? Kim są grzesznicy? Kogo Jezus wybiera najczęściej? Jezus w swoim życiu kierował się pewnego rodzaju opcją. Chcemy teraz przyjrzeć się, czym ona jest. K. analizuje z uczniami treść pojęcia. Opcja preferencyjna na rzecz grzeszników oznacza, że Jezus, nauczając, nie poszukiwał ludzi idealnych. Wybierał te miejsca, w których można było spotkać ludzi potrzebujących wyzwolenia z grzechu. Dlatego obejmował swoją troską słabych i grzesznych. K. wyświetla kolejny slajd z tekstem Mt 9,11b-13 (teczka pomocy) i mówi: Pismo Święte przedstawia taki dialog: Faryzeusze mówili do uczniów Jezusa: Dlaczego wasz Nauczyciel jada wspólnie z celnikami i grzesznikami? On, usłyszawszy to, rzekł: Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają. Idźcie i starajcie się zrozumieć, co znaczy: Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary. Bo nie przyszedłem, aby powołać sprawiedliwych, ale grzeszników. (Mt 9,11b-13) Wyobraźcie sobie Jezusa, który przychodzi teraz do naszej klasy i zwraca się do każdego z ofertą pomocy. W czym dziś młodzi ludzie najbardziej potrzebują pomocy od Jezusa? O jaką pomoc poprosilibyście? K. poleca zapisać temat: Toczyć dobrą walkę, mając wiarę i dobre sumienie. Sakrament pokuty i pojednania. II. Rozważam i zdobywam 1. Ustanowienie sakramentu pokuty interpretacja tekstu biblijnego, projekcja filmu K. poleca uczniom odszukać w podręcznikach fragment biblijny J 20,21-23 (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy) i prosi jednego ucznia o odczytanie go. Wcześniej mówi: Sakramenty są widzialnymi darami łaski. Sakrament pokuty i pojednania jest szczególnym darem zmartwychwstałego Jezusa. Przyjrzyjmy się teraz opisowi jego ustanowienia. Jezus znowu rzekł do nich [apostołów]: Pokój wam! Jak Ojciec Mnie posłał, tak i Ja was posyłam. Po tych słowach tchnął na nich i powiedział im: Weźmijcie Ducha Świętego! Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane. (J 20,21-23) 278

279 W jakim momencie swojej misji Jezus przychodzi do apostołów z darem władzy odpuszczania grzechów? Jakich darów udziela wraz z władzą duchową? Duch Święty posłany przez Jezusa jest duchem pokoju. Apostołowie, którzy przyjmują Ducha Świętego, są w sposób szczególny posłani do tego, aby przywracać pokój pomiędzy ludźmi oraz pomiędzy Bogiem a ludźmi. Zobaczcie teraz, czym w swojej istocie jest sakrament pokuty i pojednania. K. wyświetla filmik Co to jest spowiedź? (3:27), odc. 44 serii 3MC Trzyminutowy Katechizm, ze strony: < (dostęp: ). Dlaczego Bóg udziela władzy sakramentalnej ludziom? Dlaczego sakrament pokuty jedna nas ze społecznością wiernych? Jakie są skutki sakramentu pokuty i pojednania? 2. Historia sakramentu pokuty i pojednania analiza tekstu, praca w grupach Od początku historii chrześcijaństwa dokonywał się rozwój sakramentu pokuty i pojednania, aż uzyskał on dzisiejszą formę. Zobaczymy, jak ten proces przebiegał na przestrzeni wieków. K. dzieli klasę na cztery grupy lub ich wielokrotność i rozdaje teksty o historii spowiedzi (teksty pomocy). Grupa 1. Jednorazowa i publiczna pokuta Problem grzechu i uwolnienia od niego pojawił się we wspólnocie chrześcijan już w pierwszych wiekach. Sakramentem pojednania z Bogiem był wówczas chrzest. Przyjmowali go dorośli, którzy nawracali się i wyznawali wiarę. Zanurzając się w wodzie chrztu, topili starego, grzesznego człowieka i zaczynali nowe życie. Panowało przekonanie, że po chrzcie można i powinno się żyć bez grzechu. Przez kilka wieków dominowało w Kościele przeświadczenie, że po chrzcie pokuta jest możliwa tylko raz, przy czym chodziło tu o ciężkie grzechy, za jakie uważano cudzołóstwo, morderstwo i apostazję. Przyjmowano, że pokuta jest jakby drugim chrztem. Na temat pokuty spojrzano w nowy sposób w związku z prześladowaniami chrześcijan przez Rzymian. Niektórzy wypierali się wtedy Chrystusa, by uniknąć cierpienia i ocalić swoje życie. Gdy ustały prześladowania, nie pozwalano im na powrót do Kościoła. Z czasem jednak uznano, że nie należy im odmawiać Bożego miłosierdzia. Grzesznik musiał wyrazić przed wspólnotą swój żal i postanowienie poprawy. Następnie odbywał publiczną pokutę, którą nakładał na niego biskup (tzw. pokuta kanoniczna). Dopiero po okresie ekspiacji biskup udzielał przebaczenia, nakładając ręce i wypowiadając słowa rozgrzeszenia. Taka forma pokuty, która miała charakter jednorazowy i publiczny, trwała do VI wieku. (oprac. na podst.: Ks. T. Jaklewicz, Krótka historia spowiedzi) Jakie są cechy charakterystyczne dla pokuty starożytnej? 279

280 Grupa 2. Wynalazek mnichów Spowiedź indywidualną zawdzięczamy mnichom pochodzącym z Irlandii i Wielkiej Brytanii, którzy działali w północnej i zachodniej Europie w VI i VII wieku. Dzięki nim w całym Kościele rozpowszechniła się spowiedź uszna przed kapłanem oraz praktyka osobistej pokuty. Od VI wieku spowiadano się już częściej niż raz w życiu. Gdy ktoś popełnił grzech ciężki, musiał najpierw odpokutować go, a potem u kapłana, który nałożył pokutę, prosił o rozgrzeszenie. Mnisi tworzyli tzw. księgi penitencjarne, które zawierały katalogi grzechów oraz odpowiadających im pokut zwanych taryfowymi. Określano dokładnie formę i czas pokutowania, a na uwagę zasługuje fakt, że duchowni mieli znacznie surowsze pokuty niż świeccy. Księgi z pokutami taryfowymi sprawiły niestety, że bogaci zaczęli zastępować czyny pokutne określoną kwotą pieniędzy. Około X wieku ustaliła się więc reguła, że penitent zaraz po wyznaniu grzechów uzyskuje rozgrzeszenie, a pokutę odprawia po spowiedzi. Porzucono księgi pokutne, a pokuta po spowiedzi była coraz bardziej symboliczna. Na Soborze Laterańskim IV (1215 r.) zadecydowano, że wszyscy wierni mają obowiązek osobiście przynajmniej raz w roku wiernie wyznać wszystkie swoje grzechy kapłanowi. Na Soborze Trydenckim ( ), doprecyzowano, że obowiązek ten dotyczy tylko grzechów ciężkich. W roku 1304 papież Benedykt XI usankcjonował tzw. spowiedź generalną (z całości życia albo pewnego jego etapu), w której wyznawano grzechy już wcześniej wyznane i odpuszczone. Święty Tomasz z Akwinu stwierdził, że na skuteczność sakramentu składają się zarówno elementy subiektywne, czyli akty samego penitenta: żal połączony z postanowieniem poprawy, wyznanie grzechów i zadośćuczynienie, jak i element obiektywny, którym jest sakramentalne rozgrzeszenie. W porównaniu z pierwszymi wiekami Kościoła najważniejsza zmiana polegała na odejściu od przesadnego akcentowania uczynków pokutnych na rzecz Bożego przebaczenia. (oprac. na podst.: Ks. T. Jaklewicz, Krótka historia spowiedzi) Jakie są cechy charakterystyczne dla pokuty średniowiecznej? Grupa 3. Negowanie i obrona spowiedzi Marcin Luter, twórca reformacji, który spowiadał się do końca życia, w swoich pismach raz uznawał spowiedź za sakrament, innym razem ją odrzucał. Nie podobało mu się kościelne przykazanie nakazujące spowiedź przynajmniej raz w roku. Tak mocno akcentował konieczność zaufania Bożemu miłosierdziu, że negował znaczenie samej absolucji i ludzkich wysiłków pokutnych. Kościoły wyrosłe z reformacji ostatecznie odrzuciły spowiedź. Sobór Trydencki w odpowiedzi na reformację uporządkował nauczanie o spowiedzi. Zaakcentował, że spowiedź jest sakramentem powtarzalnym i że rozgrzeszenia może udzielać tylko kapłan. Potwierdził znane już wcześniej 280

281 rozróżnienie na żal doskonały (z miłości) i niedoskonały (z lęku). Do otrzymania rozgrzeszenia wystarczy żal niedoskonały. To nauczanie pozostaje nadal aktualne. (oprac. na podst.: Ks. T. Jaklewicz, Krótka historia spowiedzi) Jakie są cechy charakterystyczne dla pokuty czasu Soboru Trydenckiego? Grupa 4. Wspólnotowy wymiar sakramentu pokuty Na Soborze Watykańskim II zwrócono uwagę na wspólnotowy wymiar sakramentu pokuty. Podkreślono, że spowiedź to nie tylko pojednanie z Bogiem, ale także z Kościołem. Jako podstawową formę sakramentu utrzymano jednak spowiedź indywidualną. Drugą formą jest pojednanie większej liczby penitentów wraz z indywidualną spowiedzią. Trzecia forma, czyli tzw. absolucja generalna, jest możliwa tylko w sytuacjach nadzwyczajnych. Jan Paweł II w Adhortacji Reconciliatio et paenitentia (1984 r.) zwrócił uwagę, że spowiedź nie jest tylko rodzajem procedury sądowej przed trybunałem miłosierdzia, ale ma również charakter leczniczy. Pragnę leczyć, a nie oskarżać, mówi św. Augustyn. To dzięki lekarstwu spowiedzi doświadczenie grzechu nie przeradza się w rozpacz komentuje papież. Każdy konfesjonał to uprzywilejowane i błogosławione miejsce, w którym ( ) rodzi się nowy, nieskażony i pojednany człowiek pojednany świat!. (oprac. na podst.: Ks. T. Jaklewicz, Krótka historia spowiedzi) Jakie są cechy charakterystyczne dla pokuty po Soborze Watykańskim II? Po skończonej pracy uczniowie prezentują swoje wypowiedzi, a K. podsumowuje: Sakrament pokuty i pojednania przechodził w ciągu wieków kilka zmian. Nie oznacza to, że zmieniła się jego istota. Zawsze jest skutecznym znakiem działania przebaczającej łaski Boga. Zmieniały się znaki widzialne, które niosą ze sobą łaskę, ale łaska pozostaje ta sama. Etapy w historii sakramentu pokuty i pojednania: ð okres pokuty starożytnej (do VI VII w.) ð okres tzw. taryf pokutnych (do XII XIII w.) ð ustalenia Soboru Trydenckiego (XVI w.) spowiedź jest sakramentem powtarzalnym, rozgrzeszenia może udzielać tylko kapłan ð ustalenia Soboru Watykańskiego II (XX w.) spowiedź jest pojednaniem z Bogiem i z Kościołem III. Zostaję ubogacony i działam 1. Toczyć dobrą walkę czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. prosi jednego z uczniów o odczytanie fragmentu 1 Tm 1,18-19 z podręcznika (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Święty Paweł tak pouczał swojego ucznia Tymoteusza: 281

282 Ten właśnie nakaz poruczam ci, Tymoteuszu, dziecko moje, w myśl proroctw, które uprzednio wskazywały na ciebie: byś wsparty nimi toczył dobrą walkę, mając wiarę i dobre sumienie. Niektórzy, odrzuciwszy je, stali się rozbitkami w sprawach wiary. (1 Tm 1,18-19) Do czego św. Paweł zachęca Tymoteusza? Co może znaczyć wyrażenie toczyć dobrą walkę? Dlaczego św. Paweł porównuje troskę o zbawienie do walki i podróży morskiej? Życie duchowe jest związane z wysiłkiem nazywanym walką duchową. Odbywa się ona niezależnie od tego, czy chcemy, czy też nie, czy jesteśmy jej świadomi, czy nie. Jeśli nie jesteśmy świadomi tego procesu, zamiast dopłynąć do bezpiecznego portu zbawienia, możemy stać się rozbitkami na wielkim oceanie. Przyjrzymy się środkom, które daje nam sakrament pokuty i pojednania, abyśmy zwyciężali w tej walce. 2. Warunki sakramentu pokuty i pojednania rozmowa kierowana, prezentacja tekstu K. prezentuje slajd z aktami penitenta (teczka pomocy) i prowadzi rozmowę: Sakrament pokuty i pojednania poprzedza: ð Rachunek sumienia. ð Postanowienie poprawy. Według Katechizmu Kościoła katolickiego (p. 1491) na sakrament pokuty składają się: Akty penitenta: ð Żal za grzechy. ð Spowiedź lub ujawnienie grzechów przed kapłanem. ð Postanowienie wypełnienia zadośćuczynienia i czynów pokutnych. Akt kapłana: ð Modlitwa z formułą rozgrzeszenia. Jakie warunki sakramentu pokuty i pojednania są wymienione w Katechizmie? Dlaczego warto dokonywać prawidłowego rachunku sumienia? Dlaczego ważne jest, by postanowić poprawę? Na czym polega żal za grzechy (spowiedź, postanowienie poprawy)? Katechizm nie wymienia rachunku sumienia i postanowienia poprawy, gdyż dokonują się one zasadniczo przed sprawowaniem sakramentu pokuty i pojednania. Ta praktyka przyczynia się do owocności sakramentu. Postanowienie poprawy łączy się z żalem za grzechy. Kto spotkał się ze złem i widzi jego skutki, pragnie zmienić swoje postępowanie. K. wyświetla slajd z formułą rozgrzeszenia (teczka pomocy). 282

283 Bóg, Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat ze sobą przez śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna, i zesłał Ducha Świętego na odpuszczenie grzechów, niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posługę Kościoła. I ja odpuszczam tobie grzechy w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. O co kapłan prosi Boga w tej modlitwie? Jakie skutki duchowe przynosi rozgrzeszenie? To, co zostaje wypowiedziane w konfesjonale, jest nazywane forum wewnętrznym i w żaden sposób nie może być wykorzystane przez kapłana. Stąd sakrament pokuty i pojednania jest objęty tzw. tajemnicą spowiedzi, za której złamanie grożą surowe kary. Tajemnica obowiązuje także spowiadającego się. Dotyczy ona również osób, które przypadkowo usłyszą spowiedź innych, co czasem zdarza się w zatłoczonym kościele. Nie wolno opowiadać o ich grzechach oraz o tym, co powiedział do nich kapłan. 3. Spowiedź ratuje życie świadectwo (film), refleksja Spowiedź nie jest tylko rytuałem, który ma skutki duchowe, ale czymś, co prawdziwie zmienia życie człowieka. Posłuchajmy teraz świadectwa młodego człowieka, któremu spowiedź uratowała życie. K. wyświetla świadectwo Spowiedź mnie uratowała Piotra Zalewskiego (6:58), członka grupy Wyrwani z niewoli, ze strony: < (dostęp: ). Co zmieniło się w życiu tego człowieka przez sakrament pokuty i pojednania? Jak dziś Jezus działa przez sakrament pokuty i pojednania? Święty Augustyn mówił, że sakrament pokuty i pojednania to pracowity chrzest tak jak chrzest gładzi wszystkie grzechy i rodzi nas do nowego życia, tak spowiedź daje nam odpuszczenie grzechów i pozwala z nadzieją zaczynać od nowa. Bo jak mówi papież Franciszek: Bóg nigdy nie męczy się tym, aby nam przebaczać. K. stawia pytania do refleksji: Kiedy ostatnio przystąpiliście do sakramentu pokuty i pojednania? Co może was powstrzymywać przed przystąpieniem do spowiedzi? Co w waszym życiu jest owocem otrzymanego rozgrzeszenia? Święty Jan Maria Vianney mówił, że Pan Bóg z góry wie o tym, że po spowiedzi znowu będziemy grzeszyć. Jednakże przebacza. Idzie nawet dalej, umyślnie zapominając o przyszłości, aby nam przebaczyć. Nie można jednak myśleć, że skoro On wciąż mi przebacza, to nie muszę się zmieniać. Otrzymujemy rozgrzeszenie po to, by zmobilizować się do dalszej walki ze złem. Bóg z nas nie rezygnuje, nam również nie wolno się poddać. 4. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy: 283

284 Nasze dzisiejsze spotkanie zakończmy modlitwą której nauczył Jezus, a w której możemy codziennie prosić o odpuszczenie grzechów: Ojcze nasz. 5. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują ze slajdu etapy w historii sakramentu pokuty i pojednania oraz K. dyktuje notatkę: Pokuta i pojednanie to sakrament uzdrowienia, który Bóg daje człowiekowi dla podźwignięcia go z jego grzechów i umocnienia w walce z nimi. Sakrament ten związany jest z władzą duchową udzieloną apostołom przez Jezusa. Grzesząc, człowiek zrywa jedność z Bogiem i ze wspólnotą Kościoła, dlatego do przywrócenia tej jedności potrzebny jest przedstawiciel Kościoła w osobie kapłana. Sakrament pokuty i pojednania posiada pięć warunków, które wpływają na jego ważność i owocność. 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Ks. A. Filipiak, Mocne postanowienie poprawy, < Mocne-postanowienie-poprawy>, dostęp: Formuła rozgrzeszenia, < dostęp: Ks. T. Jaklewicz, Krótka historia spowiedzi, < doc/ krotka-historia-spowiedzi>, dostęp: Warto wykorzystać Film Co to jest spowiedź? 3MC Trzyminutowy Katechizm. Odc. 44, < dostęp: Świadectwo Piotra Zalewskiego Spowiedź mnie uratowała, < CsvK5WXAKyg>, dostęp:

285 37. Modlitwa pełna wiary ratunkiem dla chorego. Sakrament namaszczenia chorych Cele katechetyczne Poszerzenie i pogłębienie wiedzy o sakramencie namaszczenia chorych jako ratunku dla chorych. Kształtowanie postawy zaufania Bogu w czasie choroby. Treści Sprawowanie sakramentu namaszczenia chorych. Skutki sakramentów uzdrowienia dla człowieka (B.6). Tekst biblijny: Jk 5, Wymagania Uczeń: charakteryzuje sakrament namaszczenia chorych oraz przedstawia jego teologię (B.6.1), na podstawie tekstów liturgicznych interpretuje czynności wykonywane podczas liturgii sakramentu namaszczenia (B.6.2), analizuje i interpretuje teksty liturgiczne odnoszące się do sakramentu namaszczenia (B.6.3), wymienia sytuacje, w których może przyjąć sakrament namaszczenia, wyjaśnia różnicę między namaszczeniem chorych a wiatykiem, wymienia, co należy przygotować w domu na przyjście kapłana z namaszczeniem chorych. Postawy Uczeń: świadomie korzysta z sakramentu namaszczenia chorych (B.6.b), przekonuje innych o wartości sakramentu namaszczenia chorych (B.6.c). Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, czytanie Pisma Świętego, analogie biblijne, praca z tekstem, analiza porównawcza, analiza ilustracji, odmawianie litanii, śpiew, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (tekst o sakramencie chorych, wezwania litanii za chorych), teksty o sakramencie chorych (po jednym na 2 osoby), teksty do analizy oraz karty pracy z tabelą dla grup, ilustracje z udzielania sakramentu namaszczenia chorych. 285

286 I. #Szukam pomocy w chorobie PLAN KONSPEKTU 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz. 2. Korytarz życia rozmowa kierowana. II. #Zdobywam pewność, że Bóg chce mi pomagać przez sakrament namaszczenia chorych 1. Modlitwa za chorych pełna wiary czytanie tekstu Jk 5,14-16 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), analogie biblijne (teksty paralelne egz. Pisma Świętego). 2. Liturgia sakramentu namaszczenia chorych praca z tekstem (Wprowadzenie ogólne do rytuału sakrament chorych, nr 21; KKK 1513 tekst i slajd, teczka pomocy). 3. Różnica między wiatykiem a sakramentem namaszczenia analiza porównawcza (Wprowadzenie ogólne do rytuału sakrament chorych, nr 4.30; KKK 1519, 1524 teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Przygotowania do namaszczenia chorych analiza ilustracji (teczka pomocy), rozmowa kierowana. 2. Wartość modlitwy za chorych odmawianie litanii (slajd teczka pomocy). 3. Modlitwa śpiew Przyjdź i zajmij miejsce swe (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. SZUKAM TEGO, CO ważne 1. Modlitwa K. robi wprowadzenie: Poprośmy Ducha Świętego, by nas prowadził: Duchu Święty, który oświecasz. 2. Korytarz życia rozmowa kierowana K. prowadzi rozmowę: Na czym polega korytarz życia na drodze? Kiedy może być on skuteczny? Dlaczego kierowcy chcą angażować się w ratowanie życia poszkodowanych osób? Co można nazwać swego rodzaju korytarzem życia dla chorych i umierających? K. podsumowuje: Podczas wypadku, ważne jest, by pomoc dla poszkodowanych dotarła na czas. Dlatego wszyscy kierowcy są zobowiązani do tworzenia korytarza życia. 286

287 Każdy powinien się czuć odpowiedzialny za udzielenie pomocy, a tym samym za czyjeś życie. Swego rodzaju korytarzem życia jest sakrament namaszczenia chorych. Przynosi on dar siły w cierpieniu, ulgę, a czasem także wyzdrowienie. Dla umierających jest pomocą w uwolnieniu się od grzechów i przejściu do nowego życia. Ważne, by taka pomoc dotarła na czas. K. poleca zapisać temat: Modlitwa pełna wiary ratunkiem dla chorego. Sakrament namaszczenia chorych. II. Rozważam i zdobywam 1. Modlitwa za chorych pełna wiary czytanie Pisma Świętego, analogie biblijne K. mówi: Przeczytamy fragment z Listu św. Jakuba Apostoła. Poszukajcie zbieżności opisanej w nim historii z innymi wydarzeniami z Nowego Testamentu. Chętny uczeń czyta z Pisma Świętego tekst Jk 5,14-16 (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Jaki ratunek proponuje św. Jakub dla chorych? Dlaczego mówi o modlitwie za chorych pełnej wiary? Z czym powinna się jeszcze łączyć modlitwa o zdrowie? K. stwierdza: Bóg chce udzielać ludziom swoich łask. Oczekuje jednak wiary od modlących się za chorych. Ponadto mają żyć sprawiedliwie. Sprawiedliwość w Biblii oznacza posłuszeństwo Bożemu prawu oraz pełne oddania relacje między ludźmi. Sprawiedliwi osiągną kiedyś życie wieczne w niebie. Jakub pisze, że modlitwa za chorych ma się łączyć z namaszczeniem olejem. Podczas namaszczenia czoła i rąk chorego Bóg przychodzi do niego ze swoją uzdrawiającą mocą. Jeśli uczniowie mają problemy z tekstami paralelnymi, K. może podać sigla biblijne, by odszukali te fragmenty w Piśmie Świętym, np.: ð Uzdrowienie teściowej Piotra Mk 1, ð Uzdrowienie paralityka Mk 2,1-12. ð Uzdrowienie sługi urzędnika J 4, ð Uzdrowienie i wskrzeszenie, których dokonał św. Piotr Dz 9, To nie są tylko wspomnienia o dawnych cudach, ale też ukazanie Boga, który jest potężny także dziś. Potrzeba jest tylko wiary. 2. Liturgia sakramentu namaszczenia chorych praca z tekstem K. mówi: Sakrament namaszczenia chorych ma swoje źródło w Biblii. Teraz sięgniemy do tekstów, którymi modli się ksiądz podczas namaszczenia. K. rozdaje uczniom teksty (po jednym na 2 osoby) o sakramencie chorych (lub wyświetla slajd teczka pomocy). K. omawia poszczególne elementy: 287

288 Olej używany do namaszczenia chorych powinien być poświęcony do tego celu przez biskupa albo przez kapłana, który posiada tę władzę na mocy prawa albo szczególnego przywileju Stolicy Apostolskiej. Na mocy prawa, oprócz biskupa, olej do namaszczenia chorych mogą poświęcić: a) ci, którzy w prawie zrównani są z biskupem diecezjalnym, b) w razie konieczności każdy kapłan, jednak tylko w czasie sprawowania sakramentu. Biskup święci olej zwyczajnie w Wielki Czwartek. (Wprowadzenie ogólne do rytuału. Sakrament chorych, nr 21) Sakramentu namaszczenia chorych udziela się chorym, namaszczając ich na czole i dłoniach olejem z oliwek lub stosownie do okoliczności innym olejem roślinnym, należycie poświęconym, wymawiając tylko jeden raz następujące słowa: «Przez to święte namaszczenie niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże ciebie łaską Ducha Świętego. Pan, który odpuszcza ci grzechy, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie». (KKK 1513) Kto może poświęcić olej do namaszczenia chorych? Jak udziela się sakramentu namaszczenia chorych? O co prosi kapłan podczas udzielania sakramentu? K. dodaje: Namaszczenie chorego świętymi olejami jest poprzedzone sakramentem pokuty i pojednania (jeśli chory go potrzebuje), czytaniem fragmentu Pisma Świętego, odmówieniem litanii za chorych, modlitwą dziękczynną nad olejem, a także gestem nałożenia ręki na chorego i modlitwą kapłana w ciszy. 3. Różnica między wiatykiem a sakramentem namaszczenia analiza porównawcza, praca w grupach K. mówi: Czasem o sakramencie namaszczenia chorych mówi się też jako o ostatnim namaszczeniu lub o wiatyku. Określenia te nie są jednak tożsame. Dokonacie ich analizy porównawczej, wypisując różnice między sakramentem namaszczenia chorych a wiatykiem. K. dzieli klasę na grupy i wręcza każdej teksty do analizy oraz karty pracy z tabelą do uzupełnienia (teczka pomocy): Sakrament [namaszczenia chorych] udziela choremu łaski Ducha Świętego, która pomaga całemu człowiekowi do zbawienia, a mianowicie umacnia ufność w Bogu, uzbraja przeciw pokusom szatana i trwodze śmierci. Dzięki tej pomocy chory może nie tylko znosić dolegliwości choroby, ale także je przezwyciężać i odzyskać zdrowie, jeżeli jest to pożyteczne dla zbawienia jego duszy. Jeżeli jest to potrzebne, namaszczenie odpuszcza grzechy i staje się dopełnieniem chrześcijańskiej pokuty. (Wprowadzenie ogólne do rytuału. Sakrament chorych, nr 4) 288

289 Celebracja namaszczenia chorych obejmuje przede wszystkim następujące elementy: «kapłani Kościoła» wkładają w milczeniu ręce na głowy chorych i modlą się nad chorymi w wierze Kościoła ( ); następnie namaszczają chorego olejem poświęconym, jeśli to możliwe, przez biskupa. Czynności liturgiczne wskazują na łaskę, jakiej ten sakrament udziela chorym. (KKK 1519) Tym, którzy kończą swoje ziemskie życie, Kościół poza namaszczeniem chorych ofiaruje Eucharystię jako wiatyk. Przyjęcie Komunii Ciała i Krwi Chrystusa w chwili przejścia do Ojca ma szczególne znaczenie i wagę ( ). Jako sakrament Chrystusa, który umarł i zmartwychwstał, Eucharystia jest wówczas sakramentem przejścia ze śmierci do życia, z tego świata do Ojca. (KKK 1524) Gdy niebezpieczeństwo śmierci jest bliskie i nie ma czasu na to, by udzielić wszystkich sakramentów ( ), wówczas najpierw umożliwia się choremu odbycie sakramentalnej spowiedzi, w koniecznym wypadku ogólnej, następnie udziela mu się Wiatyku, do przyjęcia którego w niebezpieczeństwie śmierci każdy wierny jest obowiązany. Potem dopiero, jeżeli czas pozwala, należy udzielić świętego namaszczenia. (Wprowadzenie ogólne do rytuału. Sakrament chorych, nr 30) Przykładowy zapis w tabeli karty pracy: Sakrament namaszczenia chorych Wiatyk Jest przeznaczony dla osób chorych dla umierających Jego celem jest modlitwa o ulgę, powrót do zdrowia Czynności kapłana włożenie rąk, modlitwa, namaszczenie olejem Otrzymana łaska ulga w chorobie, odzyskanie zdrowia, zbawienie duszy przygotowanie na śmierć namaszczenie, udzielenie Eucharystii pomoc w przejściu ze śmierci do życia, zbawienie duszy K. wraz z uczniami wypełnia tabelę na tablicy, ukazując różnicę między sakramentem namaszczenia chorych a wiatykiem. III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Przygotowania do namaszczenia chorych analiza ilustracji, rozmowa kierowana K. wyświetla ilustracje łączące się z udzielaniem sakramentu namaszczenia chorych (teczka pomocy) i prosi uczniów o ich analizę. Co przedstawia stół? Co należy przygotować do udzielania sakramentu namaszczenia chorych? Jak wygląda namaszczenie chorego? 289

290 K. tłumaczy: Do udzielania sakramentu namaszczenia w domu chorego należy przygotować: P stół nakryty białym obrusem na stole ksiądz kładzie naczynie z Najświętszym Sakramentem, a biały obrus symbolizuje czystość i świętość tego sakramentu; P świece przypominają Chrystusa obecnego w Najświętszym Sakramencie; P wodę święconą ksiądz korzysta z niej na początku celebracji sakramentu, podczas aktu pokuty; P chleb, sól lub cytrynę oraz kawałek waty służą księdzu do oczyszczenia dłoni po namaszczeniu chorego świętym olejem. 2. Wartość modlitwy za chorych odmawianie litanii Uczniowie szukają fragmentu litanii za chorych w podręcznikach lub K. wyświetla slajd z tekstem (teczka pomocy) i mówi: Podczas udzielania sakramentu namaszczenia odmawia się litanię za chorych. Pomyślcie o znanym wam chorym, którego chcecie polecić Bogu, i wybierzcie trzy wezwania z tej litanii. Przepiszcie je do zeszytu, dopisując imię osoby, za którą chcecie się pomodlić. K. prosi, żeby kilkoro z uczniów odczytało po jednym wezwaniu, a wszyscy w klasie mówią Wysłuchaj nas, Panie. Następnie prosi, żeby uczniowie wspomnieli swoich chorych i odmawiają wspólnie w ich intencji Pod Twoją obronę. 3. Podsumowanie rozmowa kierowana K. weryfikuje zdobytą wiedzę uczniów, pytając: Co Pismo Święte mówi na temat sakramentu namaszczenia chorych? Jak wygląda obecnie namaszczenie chorych? Czym różni się namaszczenie chorych od wiatyku? Ile razy można przyjmować sakrament namaszczenia chorych? Kto może udzielać sakramentu namaszczenia chorych? 4. Modlitwa śpiew K. wraz z uczniami modli się piosenką Przyjdź i zajmij miejsce swe (podręcznik). K. może włączyć nagranie, np. ze strony: < (dostęp: ). 290

291 Przyjdź i zajmij miejsce swe na tronie naszych serc. Przyjdź i zajmij miejsce swe, Ciebie pragnie dusza moja. W suchej ziemi pragnę Cię. a F C G a F G 5. Zapis do zeszytu Pismo Święte jednoznacznie wskazuje na sakrament namaszczenia chorych jako przestrzeń łaski i wsparcia dla cierpiących. Jest on czymś innym niż wiatyk, który jest związany z posługą umierającemu. Sakrament namaszczenia chorych można przyjmować wielokrotnie, a często udziela się go w szpitalach, hospicjach, podczas rekolekcji czy w sytuacji, kiedy ksiądz jest z wizytą w domu chorego. 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Namaszczenie, w: Nowy leksykon biblijny, red. F. Kogler, pol. wyd. H. Witczyk, Kielce Wprowadzenie ogólne do rytuału. Sakrament chorych, < biblioteka/t/ta/tal/kkbids/rytual_sakrament_chorych.html>, dostęp: Sprawiedliwość, w: Nowy słownik teologii biblijnej, red. H. Witczyk, Kielce Lublin Warto wykorzystać Nagranie piosenki Przyjdź i zajmij miejsce swe, < watch?v=i94jtcump9s>, dostęp:

292 38. Służyć wspólnocie przez małżeństwo i kapłaństwo Cele katechetyczne Ukazanie, jakie znaczenie i skutki mają dla człowieka sakramenty w służbie wspólnoty. Kształtowanie postawy służby wspólnocie i poszczególnym ludziom. Treści Znaczenie i skutki dla człowieka sakramentów w służbie wspólnoty (B.7). Tekst biblijny: Ef 4,1-3. Wymagania Uczeń: charakteryzuje teologię sakramentów w służbie wspólnoty (B.7.1), interpretuje wybrane teksty i czynności obecne w liturgii sakramentów w służbie wspólnoty (B.7.3), wyjaśnia znaczenie sakramentów na każdym etapie rozwoju człowieka, wyjaśnia, na czym polegają zadania małżonków i kapłana w służbie wspólnocie. Postawy Uczeń: zwraca się do Boga w modlitwie (D.5.a), kształtuje postawę ufności i gotowości zawierzenia Bogu (D.5.b) Metody, techniki i formy: burza mózgów, analiza tekstu biblijnego, przyporządkowanie, praca z tekstem, podawanie argumentów, recytacja dialogowana, rozmowa kierowana, debata, prezentacja teledysku, śpiew, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (teksty 1 Kor 12, i Ef 4,1-3 oraz KKK 1131 i 1534), tekst błogosławieństwa małżonków i kapłanów, arkusze papieru dla grup. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam życiowej drogi 1. Modlitwa Pod Twoją obronę. 2. W sieci powołań burza mózgów. II. #Zdobywam umiejętność życia z innymi i dla innych 1. Chrześcijanie tworzą wspólnotę analiza tekstów 1 Kor 12, oraz Ef 4,1-3 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), przyporządkowanie, praca w grupach. 2. Sakramenty w służbie wspólnoty praca z tekstem KKK 1131 oraz 1534 (podręcznik lub slajd), podawanie argumentów, praca w grupach. 292

293 III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Łaska sakramentów służebnych recytacja dialogowana błogosławieństwa małżonków i księży, rozmowa kierowana. 2. Jak pokonać trudności w małżeństwie i kapłaństwie? debata, prezentacja teledysku JEZUSA ZIOMEK x Adam & HERES WZN (Internet), praca w grupach. 3. Modlitwa śpiew Dobry Bóg, wykrzykuj to z radością (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. SZUKAM TEGO, CO ważne 1. Modlitwa K. rozpoczyna zajęcia modlitwą Pod Twoją obronę. 2. W sieci powołań burza mózgów K. zadaje uczniom pytania: Jakie znacie zawody? Jakie kompetencje muszą mieć osoby wykonujące te zawody? Dlaczego np. murarz nie robi tego co lekarz? Dlaczego każdy w wykonywanym zawodzie powinien dobrze realizować swoją misję? Każdy zawód wymaga kompetencji, zdolności i zaangażowania, aby mógł być dobrze wykonywany. Lekarz powinien mieć wiedzę z zakresu medycyny, umiejętność diagnostyki, znajomość leków Nauczycielowi potrzebna jest komunikatywność, wiedza w zakresie pedagogiki i dydaktyki oraz nauczanego przedmiotu Murarz powinien znać informacje z zakresu budowy i mieć siłę fizyczną Nikt nie wykorzystuje swojego zawodu wyłącznie dla własnego użytku. Oczywiste jest, że potrzebujemy siebie nawzajem. Każdy zawód powinien być misją i powinno się go wykonywać w duchu służby innym. Czasem mówi się, że ktoś jest lekarzem czy nauczycielem z powołania. Są dwa szczególne powołania, w których Bóg w sposób wyjątkowy udziela łaski przez sakramenty. To kapłaństwo i małżeństwo. K. poleca zapisać temat: Służyć wspólnocie przez małżeństwo i kapłaństwo. II. Rozważam i zdobywam 1. Chrześcijanie tworzą wspólnotę analiza tekstu biblijnego, przyporządkowanie, praca w grupach Uczniowie szukają w podręcznikach tekstów 1 Kor 12, oraz Ef 4,1-3 (lub K. wyświetla je na slajdzie teczka pomocy). Chętne osoby czytają je głośno, a następnie K. prowadzi rozmowę: 293

294 Do czego uzdalnia Duch Święty? Na jakiej zasadzie Duch Święty udziela swoich darów? Co to znaczy służyć wspólnocie? W jaki sposób należy służyć wspólnocie? Duch Święty udziela swoich darów komu chce i jak chce. Są to dary, dzięki którym wierni mają służyć we wspólnocie Kościoła. Do szczególnej posługi zostali powołani małżonkowie oraz kapłani. Otrzymują oni jeden z sakramentów, które nazywamy służebnymi. K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy, których zadaniem jest odszukać w tekście biblijnym cechy służenia innym i przypasować je do posługi kapłanów i małżonków. Następnie mają uzasadnić, dlaczego taka postawa jest ważna. Po 4 minutach przedstawiciele grup podają propozycje i zapisują je na tablicy. K. może podsumować: Wszystkie z wymienionych w tekście biblijnym cech służby potrzebne są zarówno w posłudze kapłańskiej, jak i małżeńskiej czy rodzinnej. Otrzymują je dla wspólnego dobra. Ponadto podobnie jak Jezus poświęca się dla ludzi, tak służba w małżeństwie i kapłaństwie powinna wiązać się z rezygnacją z siebie samego. 2. Sakramenty w służbie wspólnoty praca z tekstem, podawanie argumentów, praca w grupach Uczniowie szukają tekstów KKK 1131 oraz 1534 w podręczniku (lub K. wyświetla je na slajdzie teczka pomocy). K. mówi: Przeczytajcie teksty z Katechizmu Kościoła katolickiego i odpowiedzcie na pytania. Teksty do pracy: Sakramenty są skutecznymi znakami łaski, ustanowionymi przez Chrystusa i powierzonymi Kościołowi. Przez te znaki jest nam udzielane życie Boże. Obrzędy widzialne, w których celebruje się sakramenty, oznaczają i urzeczywistniają łaski właściwe każdemu sakramentowi. Przynoszą one owoc w tych, którzy je przyjmują z odpowiednią dyspozycją. (KKK 1131) Dwa ( ) sakramenty: święcenia [kapłaństwo] i małżeństwo są nastawione na zbawienie innych ludzi. Przez służbę innym przyczyniają się także do zbawienia osobistego. Udzielają one szczególnego posłania w Kościele i służą budowaniu Ludu Bożego. (KKK 1534) Ci, którzy zostali już konsekrowani przez chrzest i bierzmowanie do kapłaństwa wspólnego wszystkich wiernych, mogą otrzymać w sakramentach święceń i małżeństwa szczególną konsekrację. Przyjmujący sakrament święceń zostają konsekrowani, by w imię Chrystusa «karmili Kościół słowem i łaską Bożą». Z kolei «małżonkowie chrześcijańscy w obowiązkach i godności swojego stanu są utwierdzani i jakby uświęcani szczególnym sakramentem». (KKK 1535) Pytania: Co musi zaistnieć, aby sakrament przynosił owoce? Dlaczego sakramenty kapłaństwa i małżeństwa nazywamy służebnymi? Jakie zadania łączą się z kapłaństwem i małżeństwem? 294

295 Co to znaczy, że kapłaństwo i małżeństwo są nastawione na zbawienie innych ludzi? Do czego są wezwani ci, którzy przyjmują sakrament święceń? Jaką drogę mają podjąć osoby przyjmujące sakrament małżeństwa? K. omawia odpowiedzi na wszystkie pytania wraz z uczniami. Następnie proponuje kolejne zadanie. Uczniowie dalej pracują w grupach. Pierwsza połowa grup szuka odpowiedzi na pytanie: ð Co to znaczy być dobrym małżonkiem? Druga połowa: ð Co to znaczy być dobrym kapłanem? Po 2 minutach uczniowie przedstawiają swoje propozycje. K. pilnuje, by uczniowie mówili tylko o pozytywach, by nie doprowadzić do chaosu i oskarżania. Na koniec podsumowuje wypowiedzi uczniów. III. ZostajĘ ubogacony i działam 1. Łaska sakramentów służebnych recytacja dialogowana, rozmowa kierowana K. wybiera 3 osoby, by odczytały po jednym zdaniu błogosławieństwa małżonków (teczka pomocy) w dialogu z pozostałymi uczniami. Potem stawia pytania i poleca uczniom odczytać tekst drugiego błogosławieństwa. Błogosławieństwo na zakończenie Mszy za nowożeńców: Bóg Ojciec niech was zachowa w miłości wzajemnej i zgodzie, aby pokój Chrystusowy w was zamieszkał i stale przebywał w waszym domu. Wszyscy: Amen. Bądźcie szczęśliwi jako rodzice i ciesząc się życzliwością przyjaciół, żyjcie z ludźmi w prawdziwym pokoju. Wszyscy: Amen. Wśród świata bądźcie świadkami, że Bóg jest miłością, aby stroskani i ubodzy, doznawszy waszej pomocy, przyjęli was kiedyś z wdzięcznością do wiekuistego domu Boga. Wszyscy: Amen. (Mszał rzymski. Msza za nowożeńców) Do czego zapraszają te słowa? Wobec kogo małżonkowie posłani są do służby? Błogosławieństwo księży na zakończenie Mszy Świętej za neoprezbiterów: Biskup: Bóg, który ustanowił Kościół i nim kieruje, niech was nieustannie otacza swoją łaską, abyście wiernie pełnili urząd posługiwania kapłańskiego. Wszyscy: Amen. Biskup: Niech Bóg was uczyni wobec świata sługami i świadkami swojej miłości i prawdy oraz wiernymi szafarzami pojednania. Wszyscy: Amen. 295

296 Biskup: Niech Bóg was uczyni prawdziwymi pasterzami, którzy wiernych karmią żywym Chlebem i słowem życia, aby coraz bardziej wzrastali jako jedno Ciało Chrystusa. Wszyscy: Amen. Biskup: Niech was błogosławi Bóg wszechmogący, Ojciec i Syn, i Duch Święty. Wszyscy: Amen. (Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów) Do czego zapraszają te słowa? Wobec kogo kapłani posłani są do służby? K. podsumowuje: Bóg wspiera małżonków i kapłanów na drodze służby. Otrzymują łaskę sakramentu, by sprostać powierzonym zadaniom. Możemy się na przykład zastanawiać, skąd matka ma tyle cierpliwości do własnych dzieci lub skąd kapłan ma tyle dobroci podczas sakramentu pokuty i pojednania. 2. Jak pokonać trudności? debata, prezentacja teledysku, praca w grupach Uczniowie pracują w tych samych grupach co wcześniej. Ich zadaniem jest wypisać na kartce (arkuszu papieru): ð Na czym polegają trudności w życiu małżonków? ð Na czym polegają trudności w byciu kapłanem? Przedstawiciele grup pokazują przed całą klasą swoje plansze. K. zwraca uwagę na powtarzające się problemy małżonków i kapłanów przedstawiane przez różne grupy. Następnie uczniowie pracują dalej, próbując podać propozycje: ð Jak pokonać problemy małżonków? ð Jak pokonać problemy kapłanów? Po wypowiedziach grup K. może uzupełnić: W byciu małżonkiem lub kapłanem wspiera łaska sakramentu. Ważne jest, by być otwartym na Bożą pomoc. Ponieważ jesteśmy wspólnotą Kościoła, mamy obowiązek modlitwy za wszystkich, którzy do niego należą, w tym także za małżonków i kapłanów. Dlatego podczas mszalnej modlitwy wiernych często słyszymy wezwania w ich intencji. Każdy z nas może się też modlić indywidualnie. Im więcej dostrzegamy trudności w posłudze małżonków i kapłanów, tym więcej powinniśmy się modlić. Zamiast debaty K. może włączyć teledysk JEZUSA ZIOMEK x Adam & HERES WZN (3:43), ze strony: < (dostęp: ) i porozmawiać z uczniami: Jak postrzegany jest kapłan w Polsce? O jakich problemach kapłanów mówi piosenka? O jakich wartościach kapłaństwa śpiewa ksiądz? Dlaczego należy patrzeć na pracę kapłanów bez stereotypów? K. dodaje: W jednej ze swoich konferencji abp Grzegorz Ryś powiedział, że pierwszym i właściwie jedynym powołaniem jest powołanie do miłości. Może być ono realizowane w powołaniu jako ksiądz lub jako małżonek. 296

297 3. Modlitwa śpiew K. przygotowuje uczniów do modlitwy: Pomyślcie, czego najbardziej potrzebują w swoim powołaniu wasi rodzice, dziadkowie, znajome małżeństwa oraz znani wam księża. Wspólnie pomodlimy się o ożywienie łaski, która została w nich złożona przez sakrament, oraz o miłość dla wzajemnej służby. K. może zaproponować śpiew piosenki Dobry Bóg, wykrzykuj to z radością (podręcznik): Śpiewając, pamiętajcie, że Bóg jest źródłem miłości. Kiedy rodzicom lub kapłanom będzie brakować sił i wytrwałości, macie obowiązek pomodlić się za nich. Bóg działa w nas i przez nas. On może ożywić to, co wydaje się, że jest martwe. Dobry Bóg wykrzykuj to z radością. e D e D a Dobry Bóg uwielbiaj Go. e D c D Dobry Bóg On zwątpić nie pozwoli. e D e D a Dobry Bóg On prawdą jest. e D e D e Gdy Jego miłość ogarnia mnie, a e w sercu radość mam, H e przed Nim tańczyć będę. H 7 On dla mnie w sercu swym miejsce ma, a e czeka wciąż, więc pobiegnę tam. Fis H 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy listę biblijnych cech służenia innym w posłudze kapłanów i małżonków oraz argumenty: Co to znaczy być dobrym małżonkiem i kapłanem. Według uznania K. uczniowie mogą wpisać także propozycje grup: jak pokonać problemy małżonków i kapłanów. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Mszał rzymski. Msza za nowożeńców, < mszal-rzymski/msze-obrzedowe/650-7-msza-za-nowozencow>, dostęp: Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów, wyd. 2 wzorcowe, Katowice 1999, s Warto wykorzystać Teledysk JEZUSA ZIOMEK x Adam & HERES WZN, < watch?v=vxog-xbzymo>, dostęp:

298 Korelacja z edukacją szkolną Język polski: Motywy modlitwy w wybranych utworach literackich. Wiedza o społeczeństwie: Religia jako zjawisko społeczne, religijność we współczesnym społeczeństwie polskim. Prawo sprawowania kultu w systemie prawnym. Wychowanie do życia w rodzinie: Człowiek chory, niepełnosprawny i stary w rodzinie. Historia muzyki: Formy i gatunki muzyki sakralnej. Wychowanie do życia w rodzinie: Małżeństwo, rodzina, macierzyństwo, rodzicielstwo konstytucyjnie chronione wartości związane z funkcjonowaniem jednostki w społeczeństwie. Wychowawcza funkcja rodziny. 298

299 V wierzyć, by służyć ewangelii Duch Święty pisze historię Kościoła i świata. Jesteśmy otwartymi stronami, gotowymi na przyjęcie Jego kaligrafii. Także każdy z nas jest oryginalnym dziełem Ducha Świętego nie ma przecież dwóch takich samych chrześcijan.

300 39. Chrześcijaństwo, które wymaga częstych aktualizacji Cele katechetyczne Przygotowanie do interpretacji i oceny faktów historycznych prowadzących do zrozumienia współczesnego Kościoła. Kształtowanie postawy posłuszeństwa Kościołowi. Treści Przyczyny i konsekwencje upadku moralnego papiestwa (XIV XVI w.). Potrzeba aktualizacji orędzia Ewangelii. Tekst biblijny: Mt 9,16. Wymagania Uczeń: wymienia i omawia przyczyny i konsekwencje upadku moralnego papiestwa w XIV XVI w., interpretuje listy św. Katarzyny ze Sieny oraz fragment O naśladowaniu Chrystusa, wyjaśnia znaczenie autorytetu papiestwa dla jedności Kościoła, uzasadnia potrzebę aktualizacji w przekazie orędzia Ewangelii, Postawy Uczeń: stara się przemieniać Kościół przykładem swojego życia (E.3.b), kształtuje postawę posłuszeństwa Kościołowi (E.3.a). Metody, techniki i formy: krzesło zmian, improwizacja, dyskusja, interpretacja tekstu biblijnego, wykład, prezentacja tekstu, praca z tekstem, analiza tekstu, wyrażenia przeciwstawne, debata, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (tekst Mt 9,16, Oddolne propozycje odnowy Kościoła w XIV XVI w.), fragmenty listów św. Katarzyny ze Sieny oraz O naśladowaniu Chrystusa dla grup, karta pracy Warto dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów przemiany Kościoła przykładem swojego życia 1. Modlitwa Ojcze nasz. 2. Jak dokonać zmian? krzesło zmian, improwizacja, dyskusja. 300

301 II. #Zdobywam przekonanie, że każdy wierny jest odpowiedzialny za Kościół 1. Potrzeba nowości w wierze interpretacja tekstu Mt 9,16 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Stare czy nowe: czego uczy nas historia? wykład. 3. Mocne papiestwo siłą Kościoła praca z fragmentami listów św. Katarzyny ze Sieny (teczka pomocy), praca w grupach. 4. Próby oddolnej reformy Kościoła wykład, prezentacja tekstu (slajd). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Co jest ważne dla człowieka wierzącego? analiza fragmentu O naśladowaniu Chrystusa, wyrażenia przeciwstawne (karta pracy teczka pomocy), praca w grupach. 2. Potrzeba nieustannej formacji duchowej debata. 3. Modlitwa za wstawiennictwem św. Katarzyny ze Sieny. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy Ojcze nasz. 2. Jak dokonać zmian? krzesło zmian, improwizacja, dyskusja K. poleca uczniom usiąść w półokręgu i siada na krześle naprzeciwko nich. Następnie tłumaczy: Na moim krześle może siedzieć tylko jedna osoba. Przekonajcie mnie do wstania i oddania swojego miejsca. Możecie wykorzystać różne metody, ale bez użycia siły. Jeśli się to uda, nastąpi zmiana: na krześle usiądzie osoba, która ją spowodowała. Wtedy możecie użyć kolejnych argumentów, by zająć jej miejsce. K. stara się pokazać, jakie metody najczęściej stosują ludzie, aby zrealizować swój plan, jaki jest ich stosunek do innych ludzi i co może z tego wynikać. Jakie metody zastosowaliście, aby osiągnąć swój cel? (namawianie, przekupstwo, podstęp, rzeczowa rozmowa, prośba, argumentacja) Jakie mieliście argumenty? Co było powodem podjęcia decyzji, by udostępnić krzesło komuś innemu? Jak nazwalibyście wasze uczucia w stosunku do osoby siedzącej na krześle? Dlaczego ktoś nie chciał oddać miejsca na krześle? W jaki sposób wasze zachowania mogły zmienić relacje między wami? K. podsumowuje: Pod wpływem różnych argumentów dokonywała się zmiana osób zajmujących krzesło. Zmiany są potrzebne w każdym aspekcie życia. Świat wokół 301

302 nas ewoluuje, idzie do przodu. Życie w tym świecie wymaga dostosowania się, zmian i ciągłej aktualizacji. Pewien nastolatek zapytany, z czym kojarzy mu się aktualizacja, odpowiedział, że z programami i z grami komputerowymi. Aktualizacja pozwala na zmiany niedostrzeżonych wcześniej błędów, braków czy niezrozumiałych opisów. Robiąc aktualizację, firmy naprawiają błędy. Podobnie jest z Kościołem, który potrzebuje nieustannej aktualizacji przesłania Ewangelii w każdym czasie. Szczególnie widoczne było to u schyłku średniowiecza, gdy Kościół nie nadążał za przemianami cywilizacyjnymi. Ponieważ zmienia się rzeczywistość, w której żyjemy, potrzeba odpowiedniej interpretacji Ewangelii, zrozumiałej dla ludzi XXI w. II. Rozważam i zdobywam 1. Potrzeba nowości w wierze interpretacja tekstu biblijnego K. rozdaje uczniom egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby) i poleca odszukać Mt 9,16 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). Nikt nie przyszywa łaty z surowego sukna do starego ubrania, gdyż łata obrywa ubranie, i gorsze staje się przedarcie. (Mt 9,16) Jaką symboliką posłużył się Jezus w tym fragmencie? Dlaczego przyszywanie nowego do starego nie jest dobrym pomysłem? Z jakim przesłaniem Jezus przyszedł na ziemię? Na ile słowa Jezusa są aktualne w Kościele XXI wieku? Jezus, odwołując się do symboliki sukna i łat, potwierdza nowość swego orędzia i życia według norm obowiązujących w królestwie Bożym. Zrywa ze starotestamentalnymi schematami i ukazuje nowatorską relację z Bogiem. Buduje nową wspólnotę wierzących. 2. Stare czy nowe: czego uczy nas historia? wykład K. mówi: Średniowiecze było czasem świetności Kościoła i cywilizacji chrześcijańskiej (christianitas). W okresie rządów królów frankijskich z dynastii Karolingów zawiązał się ścisły związek między Kościołem i państwem. Pepin Mały utworzył Państwo Kościelne, którym władali papieże, i stał się obrońcą Kościoła. Ten stan rzeczy umocnił się po koronacji cesarskiej Karola Wielkiego. Co do zasady chrześcijańska Europa miała być rządzona przez dwie współpracujące ze sobą władze: duchowną, reprezentowaną przez papieża, i państwową, reprezentowaną przez cesarza. Kościół zyskał wpływ na wszystkie dziedziny życia społecznego w Europie Zachodniej. Ten stan rzeczy utrzymał się do końca XIII wieku z przerwą na wiek X, zwany saeculum obscurum. Po upadku Karolingów rozpoczęła się krwawa rywalizacja o tron papieski między możnymi rodami rzymskimi. Koniecznością stało się więc przywrócenie silnej władzy cesarskiej, która byłaby w stanie przywrócić pokój w Państwie Kościelnym. W 962 r. papież 302

303 Jan XII koronował na cesarza przedstawiciela dynastii saskiej Ottona I. W XI wieku rozpoczęła się tzw. reforma gregoriańska, inspirowana działalnością reformatorską zapoczątkowaną w opactwie benedyktyńskim w Cluny. W jej okresie Kościołowi udało się zyskać samodzielność gospodarczą i uwolnić się od nadmiernej kurateli państwa, papiestwo zaś stało się de facto równoprawnym partnerem cesarstwa w kierowaniu społeczeństwem Europy Zachodniej. Tę epokę zwie się nieraz złotym okresem średniowiecza, nacechowanym względnym pokojem i dobrobytem. Kolejny kryzys cesarstwa przypadł na czasy Fryderyka II. Władca ten nie był zainteresowany utrzymaniem dotychczasowego porządku. Dążył do stworzenia swego absolutystycznego państwa na Sycylii i doprowadził do podziału Niemiec, będących podstawą władzy cesarskiej, na suwerenne księstwa. Wywołało to wielki kryzys w Europie i w Kościele i spowodowało upadek christianitas. Ostatecznie papiestwo, nie mając już oparcia w cesarstwie, związało się z potężną Francją (tzw. niewola awiniońska). Jednocześnie bogacące się mieszczaństwo zaczęło czynić wyłom w ustroju feudalnym, a wyprawy krzyżowe przyczyniły się do rozwoju sceptycyzmu religijnego. Coraz bardziej radykalne stały się głosy krytyki wobec papiestwa i w ogóle Kościoła, który był postrzegany jako ostoja feudalizmu. Pojawiły się próby pomniejszenia roli Kościoła hierarchicznego i przeniesienia w nim władzy na cały lud Boży podległy tylko Chrystusowi. Zacierało się pojęcie Kościoła: pojawiły się wątpliwości, czy prawdziwym Kościołem jest ten hierarchiczny, czy duchowy. Duchowieństwo było co prawda liczne, ale nie wypełniało swoich zadań duszpasterskich: kler wyższy skupiał się przede wszystkim na sprawach publicznych, a niższy był słabo wykształcony. Konsekwencją niewoli awiniońskiej była wielka schizma zachodnia, gdy od roku 1378 urzędowało dwóch, a od 1409 aż trzech papieży. Do głosu zaczął dochodzić koncyliaryzm, dowartościowujący rolę soboru powszechnego, który jako jedyny mógł zażegnać schizmę, ale ostatecznie rozwijał się w kierunku skrajnym, stawiając sobór ponad papieżem. Walka papieży z koncyliaryzmem w zasadzie uniemożliwiła konieczną reformę Kościoła, która miała dostosować sposób jego funkcjonowania do nowych warunków. Brak reformy otworzył drogę reformacji. Czego zabrakło wiernym tamtych czasów, by mogli mocno trwać w Kościele? Dlaczego Kościół potrzebuje mocnego papiestwa? 3. Mocne papiestwo siłą Kościoła praca z tekstem, praca w grupach K. mówi: Dla jedności Kościoła wiele uczyniła św. Katarzyna ze Sieny prosta mniszka, a jednocześnie jedna z pierwszych doktorów Kościoła. Na bazie jej listów do papieża Grzegorza XI zastanowimy się, jak ważne jest mocne papiestwo dla jedności i siły Kościoła. K. dzieli uczniów na 6 grup i poleca zapoznać się z fragmentami listów św. Katarzyny ze Sieny (teczka pomocy). Wszystkie grupy odpowiadają na pytania: 303

304 Jakie rady św. Katarzyna ze Sieny daje ojcu świętemu Grzegorzowi XI? Do czego nakłania papieża Grzegorza XI? Grupa 1. List św. Katarzyny ze Sieny do papieża Grzegorza XI, marzec kwiecień 1376 r. Proszę cię, miły mój Ojcze Święty, użyj skwapliwie narzędzia swej władzy i mocy z nienasyconym pragnieniem pokoju, chwały Bożej i zbawienia dusz. Jeżeli zaś mi powiesz, Ojcze: świat jest tak udręczony i niespokojny, więc jakże osiągnę pokój? Wtedy odpowiem ci tak w imieniu Chrystusa Ukrzyżowanego: mocą swej władzy musisz dokonać trzech rzeczy. Przede wszystkim musisz wyrzucić z ogrodu świętego Kościoła cuchnące kwiaty, śmierdzące nieczystością i chciwością oraz nadęte pychą, czyli złych pasterzy i przełożonych, którzy swą zgnilizną zatruwają i zanieczyszczają ten ogród. ( ) Wyrzuć je daleko, żeby nie miały już dostępu do władzy. Zmuś je, aby starały się odzyskać najpierw panowanie nad sobą, prowadząc święte i dobre życie. W ogrodzie zaś posadź wonne kwiaty, czyli takich pasterzy i zarządców, którzy są prawdziwymi sługami Jezusa Chrystusa, troszczą się tylko o chwałę Bożą i o zbawienie dusz oraz opiekują się ubogimi. Oj, Boże mój, Boże, jaki to wstyd patrzeć na ludzi, którzy powinni być wzorem dobrowolnego ubóstwa i powinni rozdawać ubogim dobra Kościoła świętego, a tymczasem oddają się przyjemnościom, zaszczytom, przepychowi, ucztowaniu i innym marnościom tego świata, tak jakby więcej niż po tysiąckroć przynależeli do tego świata. Co więcej, wielu świeckich zawstydza ich dobrym i świętym życiem. ( ) Mówię ci w imieniu Chrystusa Ukrzyżowanego, nie wierz doradcom szatana, którzy chcieliby przeszkodzić temu świętemu i dobremu postanowieniu. Ojcze Święty, bądź człowiekiem odważnym, a nie bojaźliwym. Odpowiedz na wezwanie Boga, przyjdź objąć w posiadanie miejsce chwalebnego pasterza, Świętego Piotra, bowiem jesteś jego następcą. Podnieś sztandar krzyża świętego. Tak jak przez krzyż zostaliśmy uwolnieni, tak teraz, podnosząc ten sztandar, który jest pocieszeniem dla chrześcijan, zostaniemy uwolnieni od wojny, podziałów i licznych nieprawości, a lud niewierny od niewiary. W ten sposób dokonasz reformy świętego Kościoła i przywrócisz mu dobrych pasterzy. Przywrócisz też jego sercu płomienną miłość i umocnisz go. Grupa 2. List św. Katarzyny ze Sieny do papieża Grzegorza XI, kwiecień maj 1376 r. Ojcze Święty ( ), porzuć swą miłość własną, nie kochaj siebie dla siebie ani żadnego stworzenia dla siebie, ale siebie oraz bliźniego swego dla Boga i Boga dla Niego samego, gdyż jako najwyższe i wieczne Dobro jest On godzien miłości. Miej zawsze przed oczyma umęczonego Baranka, gdyż wspomnienie Jego Krwi zachęci cię do dalszej walki. We Krwi Chrystusowej utopisz wszelki 304

305 lęk, staniesz się i pozostaniesz na zawsze dobrym pasterzem, oddającym nawet życie za owce swoje. ( ) Ojcze mój miły, pytasz mnie o twe przybycie [do Rzymu], więc ci odpowiadam i mówię w imieniu Chrystusa Ukrzyżowanego: przybywaj, przybywaj najszybciej jak możesz. Jeśli to możliwe, to przyjdź przed wrześniem, a jeśli się to nie uda, to nie zwlekaj dłużej niż do końca września. [Papież opuścił Awinion 13 września]. Nie zważaj na żadne napotkane przeszkody, ale przybywaj, jak przystało na człowieka mężnego, wolnego od jakiejkolwiek lęku. Jako że cenisz wysoko ludzkie życie, staraj się przybyć nie z pomocą siły, ale z krzyżem w ręce, jak łagodny baranek. W ten sposób spełnisz wolę Boga. Gdybyś natomiast przybył w inny sposób, nie spełnisz woli Boga, ale się Jej sprzeciwisz. Ojcze Święty, ciesz się i raduj. Przybywaj, przybywaj!. Grupa 3. List św. Katarzyny ze Sieny do papieża Grzegorza XI, czerwiec lipiec 1376 r. W imię Jezusa Chrystusa i słodkiej Maryi. Najmilszy Ojcze Święty, twoja niegodna i nędzna córka w Chrystusie, słodkim Jezusie, Katarzyna, poleca się Waszej Świątobliwości w drogocennej Krwi Jego. Pragnę cię ujrzeć człowiekiem mężnym, wolnym od lęku czy cielesnej miłości do siebie samego ( ). Uważam bowiem i widzę to wyraźnie u Boga, że nic tak jak materia nie przeszkadza ci w realizacji świętego i dobrego pragnienia. To właśnie materia przeszkadza w rozszerzaniu się chwały Bożej oraz wywyższeniu i reformie świętego Kościoła. Dlatego dusza moja pragnie z niewypowiedzianą miłością, aby nieskończenie miłosierny Bóg uwolnił cię od wszelkiej namiętności i obojętności serca, a przemienił cię w innego człowieka, rozpalonego gorącym pragnieniem reformy. Inaczej nie potrafisz spełnić woli Boga oraz pragnień Jego sług. ( ) Ojczulku mój miły, wybacz mi moją zuchwałość, z jaką to wszystko mówię, ale jestem zmuszona przez pierwszą Prawdę. A wymaga Ona od ciebie, Ojcze Święty, abyś wymierzył sprawiedliwość za rozliczne nieprawości popełniane przez tych, którzy się żywią i pasą w ogrodzie świętego Kościoła. Pierwsza Prawda mówi, że nie wypada, aby zwierzę jadło pokarm przeznaczony dla ludzi. Obdarzyła cię Ona władzą, którą przyjąłeś. A zatem teraz musisz użyć swej władzy i siły. Jeżeli zaś nie chcesz tego zrobić, lepiej oddaj to, co wziąłeś, a przyniesie to większą chwałę Bogu i zapewni zbawienie twej duszy. Grupa 4. List św. Katarzyny ze Sieny do papieża Grzegorza XI, czerwiec wrzesień 1376 r. W imię Jezusa Chrystusa Ukrzyżowanego i słodkiej Maryi, Matki Syna Bożego. Najukochańszy i czcigodny Ojcze Święty. Ojcze mój w Jezusie Chrystusie. Ja, Katarzyna, sługa i niewolnica sług Jezusa Chrystusa, ( ) piszę do ciebie w drogocennej Krwi Jego, pragnąc cię ujrzeć jako prawdziwego pasterza, 305

306 naśladującego Chrystusa, którego miejsce zajmujesz. On oddał życie za owce swoje, nie zważając na naszą niewdzięczność, prześladowania, obelgi, szyderstwa i zniewagi tych, których stworzył i wyświadczył im wiele dobrodziejstw. ( ) Proszę cię w imieniu Chrystusa Ukrzyżowanego, abyś czynił tak samo, to znaczy cierpliwością, pokorą i łagodnością zwyciężaj złość i pychę twych synów, którzy zbuntowali się przeciwko tobie. Wiesz dobrze, że szatana nie wypędza się szatanem, lecz cnotą. Przyznaję, że spotkała cię wielka niesprawiedliwość, gdyż znieważono cię i zabrano ci to, co twoje. Pomimo to jednak proszę cię, Ojcze, nie zważaj na ich złość, ale na swoją dobroć i nie przestawaj się trudzić nad naszym zbawieniem. Dla zbuntowanych zaś zbawieniem będzie zawarcie pokoju. Bowiem syn, który prowadzi wojnę z ojcem, traci całe dziedzictwo. ( ) Ojczulku mój miły, przyjrzyj się tym ludziom, zajmij się nimi! Poszukaj ludzi dobrych i cnotliwych, powierzając im opiekę nad owcami, gdyż nie będą oni wilkami, ale barankami, pożywiającymi się w mistycznym ciele świętego Kościoła. Będzie z tego wielki pożytek dla nas. Grupa 5. List św. Katarzyny ze Sieny do papieża Grzegorza XI, lato 1376 r. Ojcze Święty, przypominają ci papieża Klemensa IV, a nie wspominają o papieżu Urbanie V, który prosił kardynałów o radę tylko wtedy, gdy miał wątpliwości, czy byłoby lepiej daną rzecz zrobić, czy nie. Natomiast w sprawie, która była dla niego pewna i oczywista jak dla ciebie twe przybycie [do Rzymu] nie zasięgał rady kardynałów, lecz postępował według własnego przekonania, nawet gdyby wszyscy byli temu przeciwni. Wydaje mi się, że ludzie dobrzy udzielają dobrych rad, kierując się tylko chwałą Boga, zbawieniem dusz i reformą świętego Kościoła, a nie miłością własną. Mówię ci, że trzeba słuchać rad ludzi dobrych, a nie tych, którzy kochają tylko własne zaszczyty, urzędy i przyjemności ( ). W imieniu Chrystusa Ukrzyżowanego proszę Waszą Świątobliwość o pośpiech. Użyj, Ojcze, świątobliwego oszustwa, to znaczy udawaj, że odkładasz wyjazd, a wyjedź natychmiast. Wtedy skrócą się twoje strapienia i zmniejszą się cierpienia. Poza tym wydaje mi się, że pouczają cię sami kardynałowie, dając ci za przykład dzikie zwierzęta, które uwolniwszy się raz z pułapki, już więcej do niej nie wracają. Jak dotąd pozostajesz w sidłach ich rad, w które wpadłeś wtedy, gdy odłożyłeś swój wyjazd. A sidła te zakładał sam szatan, by spowodować szkody i zło, jakie potem nastąpiło. Ojcze, jako człowiek mądry, natchniony Duchem Świętym, staraj się nie wpadać więcej w tę pułapkę. Wyrusz natychmiast, Ojczulku mój miły, wyrusz bez żadnego lęku. Jeżeli Bóg jest z Tobą, nikt nie będzie przeciwko tobie. Bóg jest tym, który tobą kieruje, bo jest z tobą. Grupa 6. List św. Katarzyny ze Sieny do papieża Grzegorza XI, lipiec początek sierpnia 1376 r. Ojcze Święty, naprzód, odważnie! Mówię ci, nie trzeba się bać. Natomiast jeśli nie zrobisz tego, co powinieneś, będziesz się musiał bać. Przyjdź 306

307 zatem, koniecznie przyjdź. Ojcze Święty, przyjdź spokojnie, bez lęku. Gdyby ktoś z domowników chciał ci przeszkodzić, odpowiedz mu odważnie, tak jak Chrystus odpowiedział Świętemu Piotrowi, gdy ten z troską chciał Go przekonać, by nie szedł na mękę. Chrystus zwrócił się do niego, mówiąc: «Zejdź mi z oczu, szatanie! Jesteś mi zawadą, bo nie myślisz o tym, co Boże, ale o tym, co ludzkie». Najmilszy Ojcze Święty, uczyń to samo, naśladując Chrystusa jako Jego namiestnik. Rozważ Jego słowa i potwierdź je przed sobą i przed ludźmi, mówiąc: Choćbym miał tysiąc razy życie postradać, chcę spełnić wolę mego Ojca. Przypuszczam, że nie stracisz życia, a wówczas weź w swe ręce życie oraz dostępne ci środki materialne i zacznij zdobywać życie łaski. Umocnij się, Ojcze, i nie bój się niczego, bo nie trzeba się bać. Chwyć broń najświętszego krzyża, który jest ostoją i życiem dla chrześcijan. Niech ludzie mówią, co chcą, a ty nie porzucaj swego świętego zamiaru. ( ) Ojcze Święty, uwierz i zaufaj Chrystusowi, słodkiemu Jezusowi. Mam nadzieję, że Bóg nie wzgardzi licznymi modlitwami odmawianymi z gorącą miłością ( ). Wytrwaj w świętym i błogim umiłowaniu Boga. Ojcze Święty ( ). Niechaj Chrystus Ukrzyżowany będzie zawsze z tobą. Jezu słodki, Jezu miłości. Przedstawiciele grup prezentują efekty pracy na forum klasy. K. stawia problem do dyskusji: Dlaczego mocne papiestwo jest warunkiem jedności i siły Kościoła? K. podsumowuje: Święta Katarzyna ze Sieny widziała błędy Kościoła i brak przestrzegania zasad moralnych u części duchowieństwa. Widziała też upadek autorytetu papiestwa, a miała świadomość, że silne papiestwo może przywrócić jedność Kościoła i kształtować jego duchowy rozwój. Wiedziała, że potrzebne są zmiany. Czuła się odpowiedzialna za Kościół, ale nie kwestionowała doktryny ani struktur hierarchicznych. Wręcz przeciwnie dążyła do powrotu papieża do Rzymu i przywrócenia mu właściwej roli w Kościele. Przekonała do tego Grzegorza XI, który opuścił Awinion 13 września 1376 r. Święta Katarzyna zachęcała go w swoich listach do wierności nauczaniu Jezusa oraz podkreślała konieczność kierowania się w życiu pokorą i miłością bliźniego. 4. Próby oddolnej reformy Kościoła wykład, prezentacja tekstu U schyłku średniowiecza pojawiły się, jak niegdyś w Cluny, oddolne próby odnowy życia religijnego, obie w Pradze. W pewnych punktach były do siebie podobne, ale jedna przybrała postać nieortodoksyjną husytyzm, a druga nie podważała doktryny Kościoła devotio moderna. Devotio moderna dążyła m.in. do przywrócenia zdrowego duszpasterstwa, dowartościowywała rolę ludzi świeckich w Kościele, postulowała dostosowanie form religijności do indywidualnych predyspozycji człowieka. W Niderlandach devotio moderna, zaszczepiona m.in. przez Geerta Groote, przybrała formę zorganizowaną jako tzw. bracia wspólnego życia. Jej programowym pismem stało się dzieło O naśladowaniu 307

308 Chrystusa. Szerzyła się też wśród węgierskich paulinów i w zauważalny sposób wpływała na kształcenie i wychowanie duchowieństwa polskiego. K. prezentuje uczniom slajd (teczka pomocy): Oddolne propozycje odnowy Kościoła w XIV XVI w.: ð devotio moderna dążenie m.in. do przywrócenia zdrowego duszpasterstwa, dowartościowywała rolę ludzi świeckich w Kościele, postulowała dostosowanie form religijności do indywidualnych predyspozycji człowieka; ð kształtowanie odpowiednich postaw i dyspozycji wewnętrznych, tak by człowiek podobał się Bogu; ð żądanie częstej Komunii dla wiernych; ð oczekiwanie od duszpasterzy indywidualnego podejścia do każdej osoby; ð możliwość zaangażowania się ludzi świeckich, zwłaszcza mieszczaństwa, w działalność Kościoła; ð odnowa życia duchowieństwa, które powinno być wzorem dla wiernych; ð oczekiwanie, by stosować języki narodowe w liturgii. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Co jest ważne dla człowieka wierzącego? analiza tekstu, wyrażenia przeciwstawne, praca w grupach K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy i rozdaje każdej fragment dzieła O naśladowaniu Chrystusa (lub szukają go w podręczniku), a wszystkim uczniom kartę pracy Warto (teczka pomocy). Uczniowie na podstawie tekstu wpisują, o co nie warto zabiegać, dopisują przeciwstawne postawy, i uzasadniają, dlaczego warto je realizować. Marnością jest gromadzić bogactwa, które przeminą, i w nich pokładać nadzieję. Marnością także zabiegać o własne znaczenie i piąć się na coraz wyższe szczeble godności. Marnością iść ślepo za zachceniami ciała i szukać tego, co kiedyś przyjdzie ciężko odpokutować. Marnością jest pragnąć długiego życia, a nie dbać o życie dobre. Marnością przykładać wagę tylko do teraźniejszości, a o przyszłości nie myśleć. Marnością miłować to, co tak szybko przemija, a nie śpieszyć tam, gdzie radość nieprzemijająca. Miej często w pamięci to zdanie: Nie nasyci się oko widzeniem, a ucho nie napełni się słyszeniem. Staraj się więc odciągać serce od rzeczy widzialnych, a zwracaj się ku niewidzialnym. Bo ci, co zawierzają tylko poznaniu zmysłów, plamią sumienie i tracą łaskę Boga. (Tomasz a Kempis, O naśladowaniu Chrystusa) Przykładowy zapis: Nie warto warto ponieważ gromadzić bogactwa docenić wartość ubóstwa bogactwo przeminie zabiegać o własne znaczenie iść ślepo za zachceniami ciała pragnąć długiego życia nie dbać o życie dobre 308

309 Po 4 minutach pracy grup ich przedstawiciele czytają propozycje. K. może zaproponować po każdym Nie warto, by przeczytać od razu ich postawy przeciwstawne i uzasadnienie. Następnie K. pyta: Które z propozycji Tomasza a Kempis są aktualne dzisiaj? Dlaczego współcześnie Kościół potrzebuje nieustannej formacji duchowej? W średniowieczu Kościół nie nadążał za przemianami cywilizacyjnymi. Taka sytuacja może mieć miejsce również w naszych czasach. Zmiana rzeczywistości, w której żyjemy, wymaga odpowiedniej interpretacji Ewangelii. 2. Potrzeba nieustannej formacji duchowej debata Uczniowie pracują w grupach jak wcześniej. Każda z nich przygotowuje krótkie wystąpienie do podanych tez. K. wyjaśnia: Kościół musi się rozwijać, by móc dotrzeć do wiernych, którzy żyją w świecie nieustannych przemian. Przeprowadzimy debatę dotyczącą trzech problemów. Przygotujcie odpowiednie argumenty: a) Dlaczego są potrzebne indeksy do bierzmowania? Jak może wyglądać przygotowanie do bierzmowania bez indeksów? b) Dlaczego jest potrzebne przygotowanie do sakramentów? Jak może wyglądać przyjmowanie sakramentów bez przygotowania? c) Dlaczego potrzeba jest katecheza? Jak przekazywać wiarę dzieciom i młodzieży bez katechezy? K. podsumowuje debatę: Potrzebujemy w Kościele nieustannej formacji duchowej. Dotyczy to dzieci i młodzieży, ale także ich rodziców. Formacja to także pogłębianie wiedzy religijnej. Głoszenie Ewangelii w XXI w. uległo ogromnej ewolucji. Wyszło poza mury kościołów i dotarło do świata wirtualnego. Internet na różne sposoby stał się areopagiem głoszenia Dobrej Nowiny o zbawieniu. Ważne jest jednak, że Kościół pozostał wierny Tradycji, np. nikt nie może wyspowiadać się przez telefon czy za pomocą portali społecznościowych. W Kościele XXI w. spotykamy wprowadzane propozycje odnowy z XIV w. Świeccy włączają się w działalność Kościoła przez udział w różnych wspólnotach i organizacjach. Mamy też różnego rodzaju duszpasterstwa, jak np. duszpasterstwa młodzieży, trzeźwości, motocyklistów Każdy wierny jest odpowiedzialny za Kościół, ale nie powinien kwestionować doktryny kościelnej ani struktur hierarchicznych 3. Modlitwa K. czyta: Święta Katarzyno, mężna kobieto, wyproś nam łaskę odnalezienia drogi, która prowadzi nas ponad wody grzechu, rozpaczy, zniechęcenia i beznadziei, do Mostu, którym jest Pan Jezus, Odkupiciel człowieka. Mężna św. Katarzyno, wypraszaj nam łaskę duchowego rozeznawania dróg życia i dróg śmierci. 309

310 Obyśmy podjęli codzienny trud nawrócenia. Ty jesteś przykładem umiłowania Jezusa Chrystusa w Kościele katolickim, który zachowuje cały depozyt wiary przekazany nam przez apostołów. Prośmy Boga, byśmy z pokorą, jak św. Katarzyna, dostrzegając grzechy ludzi Kościoła, duchownych i świeckich, z tym większą gorliwością modlili się o ich świętość. (Modlitwa za wstawiennictwem św. Katarzyny ze Sieny, slowo.redemptor.pl) 4. Zapis do zeszytu Uczniowie wpisują wypracowane w grupach treści z analizy listów św. Katarzyny ze Sieny i wklejają kartę pracy Warto. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Devotio moderna, w: Nowa encyklopedia chrześcijaństwa, red. H. Witczyk, Kielce 2016, s Franciszek, [Duch Święty pisze historię ], < status/ >, dostęp: Historia chrześcijaństwa. Narodziny człowieka nowoczesnego, t. 6, red. J.M. Laboa, Kielce 2006, s Listy św. Katarzyny, < -grzegorza-xi_6764.html>, dostęp: Modlitwa za wstawiennictwem św. Katarzyny ze Sieny, < pl/pl/4617/8733/sw-katarzyny-ze-sieny-dziewicy-i-doktora-kosciolapatronki-europy- -swieto.html>, dostęp: Niewola awiniońska, < dostęp: Powrót papieża do Rzymu powrotem z niewoli, < pl/39/156/artykul/929528,powrot-papieza-do-rzymu-powrotem-zniewoli>, dostęp: Tomasz a Kempis, O naśladowaniu Chrystusa, tłum.: A. Kamieńska, księga I, rozdz. 1, p. 4, < dostęp:

311 40. Zachować smak soli. Reformacja Cele katechetyczne Ukazanie konsekwencji religijnych i kulturowych reformacji. Motywowanie do budowania jedności w Kościele. Kształtowanie postawy zaufania Kościołowi i wierności wobec jego nauczania. Treści Przyczyny reformacji (E.3). Nurty reformacji. Tekst biblijny: Mt 5,13. Wymagania Uczeń: wskazuje przyczyny, przebieg i główne idee reformacji (E.3.1), uzasadnia, dlaczego reformacja jest największą w dziejach raną zadaną Kościołowi, podaje przykłady wspólnych działań na rzecz pojednania między Kościołem katolickim i protestanckim. Postawy Uczeń: modli się o jedność wyznawców Chrystusa (E.3.c). Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, interpretacja tekstu biblijnego, wykład, prezentacja slajdu, prezentacja ilustracji, analiza tekstu, metoda kapeluszy. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (główne tezy Lutra, ilustracja: Marcin Luter palący bullę papieską), tekst o współpracy katolików i luteranów (po jednym na 2 osoby), karteczki w kolorach: biały, żółty, zielony, czerwony (w liczbie, która umożliwi podział klasy na grupy) oraz 5 papierowych kapeluszy w kolorach: biały, żółty, zielony, czerwony i niebieski. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam prawidłowej interpretacji prawd wiary 1. Modlitwa Ojcze nasz. 2. Różne oblicza reform rozmowa kierowana. II. #Zdobywam zaufanie do nauczania Kościoła 1. Jak zachować smak soli? interpretacja tekstu Mt 5,13 (egz. Pisma Świętego lub podręcznik). 311

312 2. Reformacja w Kościele w XVI w. wykład, prezentacja głównych tez Marcina Lutra (teczka pomocy). 3. Rozłam zamiast reformy wykład, prezentacja ilustracji przedstawiającej Marcina Lutra palącego bullę papieską (teczka pomocy). 4. Różnice doktrynalne analiza definicji luteranizmu i kalwinizmu (teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Od konfliktu do wspólnoty praca z tekstem o współpracy katolików i luteranów (teczka pomocy), rozmowa kierowana. 2. Dialog ekumeniczny metoda kapeluszy. 3. Modlitwa o jedność chrześcijan. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy Ojcze nasz. 2. Różne oblicza reform rozmowa kierowana K. mówi: Co to jest reforma? Co jest ważne w reformie? Dlaczego w reformie najważniejszy powinien być człowiek? W jaki sposób przeprowadza się reformę w firmie? Według słownika języka polskiego reforma to zmiana lub szereg zmian w jakiejś dziedzinie życia, w strukturze organizacji lub sposobie funkcjonowania jakiegoś systemu, mająca na celu ulepszenie istniejącego stanu rzeczy. Przeprowadzanie reform w jakiejś firmie może prowadzić do jej rozwoju, np. przez wprowadzenie innowacji czy zwiększenie kwalifikacji pracujących tam ludzi, ale może być krzywdą dla nich, np. jeśli dojdzie do zwolnień. Reformy potrzebuje także Kościół i dokonywała się ona wielokrotnie na przestrzeni jego historii. Dziś powiemy o reformie Kościoła w XVI w. Podejmiemy problem, jak reformować Kościół, by nie doprowadzić do rozłamu, ale do jego rozwoju. II. Rozważam i zdobywam 1. Jak zachować smak soli? interpretacja tekstu biblijnego K. rozdaje uczniom egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby) i poleca odszukać Mt 5,13 (lub podręcznik) i wyjaśnia: 312

313 Usłyszycie słowa Jezusa o soli. Sól w starożytności była bardzo cenna. Dodawano ją do posiłku, by nadawała smak, ale także jako środek konserwujący do żywności. Sól ma także znaczenie symboliczne. W starożytności znano ceremonię, kiedy dwie strony, zasiadając do podpisania kontraktu, spożywały po szczypcie soli. Był to znak przyjaźni między nimi, która ma być trwała i w której obie strony obiecują wzajemną wierność. Wy jesteście solą ziemi. Lecz jeśli sól utraci swój smak, czymże ją posolić? Na nic się już nie przyda, chyba na wyrzucenie i podeptanie przez ludzi. (Mt 5,13) Do czego można porównać sól w wymiarze duchowym? Co może oznaczać wyrażenie być solą ziemi? Dlaczego zwietrzała sól nie nadaje się do użycia? Co w wymiarze duchowym może oznaczać sól, która utraciła smak? K. podsumowuje i uzupełnia: W Biblii sól jest symbolem smaku i mądrości. Chrześcijaństwo to jest to, co daje właściwy smak naszemu życiu. Ono ma także konserwować to życie, czyli chronić od zepsucia. Nasz styl życia, nasza moralność, nasze ewangeliczne życie mają ten świat chronić przed grzechem, który go psuje. Sól ziemi to obraz niezbywalnego zadania uczniów Jezusa wobec świata. Bycie solą świata sugeruje, że chrześcijanie w tym świecie nadają smak życiu. Niestety chrześcijanin może też utracić swój ewangeliczny smak i mądrość płynącą z Boga. Nie buduje wtedy Bożego królestwa, ale je niszczy. 2. Reformacja w Kościele w XVI w. wykład, prezentacja slajdu Kościół w XVI w. również wymagał reformy. Marcin Luter próbował nadać mu nowy smak. Jego działania doprowadziły do reformacji. Słowo reformacja pochodzi od łacińskiego wyrazu reformatio i oznacza przekształcenie. Reformacja to ruch religijno-społeczny w chrześcijaństwie w XVI w., który doprowadził do rozłamu w Kościele zachodnim i powstania protestantyzmu. Choć reformacja zaczęła się dużo wcześniej, za jej symboliczny początek uważa 31 października 1517 r., w którym Marcin Luter ogłosił w Wittenberdze 95 tez. Co zawierały owe tezy, że doprowadziły do rozłamu? K. prezentuje na slajdzie główne tezy Marcina Lutra (teczka pomocy): Główne tezy Lutra: a) Grzech pierworodny zepsuł naturę ludzką i człowiek nic nie może zrobić dla swego zbawienia; do zbawienia prowadzi tylko wiara w zasługi Chrystusa na krzyżu, którą daje człowiekowi Bóg (nauka o usprawiedliwieniu). b) Niepotrzebne są sakramenty, Msze za zmarłych, pielgrzymki, odpusty, relikwie, kult świętych (w tym Matki Bożej). c) Msza Święta jest jedynie pamiątką Ostatniej Wieczerzy. d) Skoro zbawienie człowieka leży tylko w gestii Boga, to niepotrzebny jest 313

314 Kościół hierarchiczny. Kościół ma tylko wymiar duchowy. Niepotrzebna jest też Tradycja, a liczy się tylko słowo Boże. e) Zbawienie lub potępienie człowieka są z góry określone przez wolę Boga (predestynacja). Warto zwrócić uwagę na tezy uważane za główną przyczynę reformacji. Pretekstem do wystąpienia Lutra było ogłoszenie odpustu na rzecz budowy bazyliki św. Piotra. W jego tezach pojawia się krytyka Kościoła instytucjonalnego, że jest bardziej przywiązany do dóbr materialnych niż do głoszenia Ewangelii. Udało mu się przekonać ludzi, że Kościół w XVI w. sprzedawał odpusty, czyli pewność zbawienia po śmierci. Tymczasem Kościół nigdy czegoś takiego nie sprzedawał. Odpust nie jest automatycznym prawem wstępu do nieba dla kogoś, kto go zakupi, ale ofiarą na rzecz Kościoła, w zamian za którą Kościół się modli do Boga o zbawienie ofiarodawcy. Kościół nie daje więc żadnej gwarancji zbawienia, ale jedynie wstawia się za składającego ofiarę. Zapewne zdarzały się przypadki nadużyć w postaci sprzedawania zbawienia, ale były to nadużycia, które Luter podniósł do roli powszechnej zasady. Najnowsze badania historyczne potwierdzają, że proces odnowy w Kościele rozpoczął się kilkadziesiąt lat przed wystąpieniem Lutra. Wynika z tego, że ogłosił on swoje tezy w czasie, gdy problemy zaczynały być rozwiązywane. Dlatego za błędne należy uznać stwierdzenie, że przyczyną reformacji było masowe występowanie w Kościele nadużyć, których dopuszczało się duchowieństwo, oraz sprzedaż odpustów. (oprac. na podst.: A. Wielomski, Reformacja) Postępowanie Marcina Lutra wynikało z wewnętrznych rozterek i niepewności zbawienia. Zapoczątkowany przez niego bunt przeciwko autorytetowi Kościoła w krótkim czasie objął pół Europy. Szybkość rozprzestrzeniania się reformacji wskazuje na głębsze przyczyny popularności jego nauk niż sprzedaż odpustów czy nadużycia duchownych. Proces ten przybrał charakter polityczny. Reformacja w Niemczech była przeprowadzona przez lokalnych władców: książęta protestanccy optowali za utrzymaniem podziału Niemiec na suwerenne księstwa, katoliccy za silną władzą cesarza. Idee Lutra szybko przeniosły się na inne kraje. W Szwecji początkowo przyjęły się wśród mieszczaństwa. Popierał je król Gustaw I Waza, który dążył do uniezależnienia się od wpływów Rzymu. Szlachtę zaś do reformacji przekonała możliwość przejmowanie majątków kościelnych. Z kolei angielski król Henryk VIII początkowo był przeciwny nowym prądom. Nie na rękę były mu jednak potęga cesarza Karola V i prawo papiestwa do ingerencji w wewnętrzne sprawy kraju. Pretekstem do poparcia reformacji i zerwania sojuszu z Kościołem stała się dla niego odmowa unieważnienia jego małżeństwa z Katarzyną Aragońską. W 1534 r. w Anglii został ogłoszony Akt supremacji, który czynił króla głową kościoła. Wszystkich, którzy odmówili podpisania tego aktu, skazano na śmierć (los ten spotkał m.in. Tomasza Morusa). 314

315 W wyniku reformacji oprócz luteranizmu powstały również inne wspólnoty protestanckie, takie jak kalwinizm, zwinglianizm czy anglikanizm. 3. Rozłam zamiast reformy wykład, prezentacja ilustracji K. pokazuje ilustrację (slajd) przedstawiającą Marcina Lutra palącego bullę papieską (teczka pomocy) i kontynuuje: Stolica Apostolska po szczegółowym rozpatrzeniu tez Marcina Lutra nakazała mu odwołanie tych, które zawierały błędne nauczanie. Luter publicznie spalił papieską bullę, widząc zaś swoją wzrastającą popularność w Niemczech, a zwłaszcza poparcie niektórych książąt niemieckich, wymówił posłuszeństwo papieżowi i zaczął wprowadzać zmiany w prawdach wiary i liturgii. Z tego powodu w 1521 r. został ekskomunikowany, czyli wyłączony z Kościoła. Celem reformacji miała być moralna i teologiczna odnowa Kościoła oparta na powrocie do Biblii i nauk głoszonych przez pierwotny Kościół. Marcin Luter podkreślał rolę Pisma Świętego w życiu duchowym, ale odrzucał jednocześnie Tradycję, która pozwala właściwie tłumaczyć sens słów w nim zawartych. Występował przeciw celibatowi i życiu zakonnemu. Uznawał tylko dwa sakramenty (chrzest i Eucharystię, chociaż nie w rozumieniu katolickim). Za przykładem Lutra poszli inni reformatorzy (Kalwin, Zwingli), którzy zakładali własne wyznania. Reformacja objęła swym zasięgiem Niemcy, Anglię, Szkocję, Szwajcarię, kraje skandynawskie i bałtyckie oraz częściowo Czechy, Francję, Polskę i Węgry. K. pyta: Co było przyczyną reformacji? Jaki cel miała reformacja? Jakie były konsekwencje reformacji? 4. Różnice doktrynalne analiza tekstu K. rozdaje uczniom definicje luteranizmu i kalwinizmu na kartkach (lub wyświetla slajd teczka pomocy) i prosi uczniów o ich przeczytanie. Luteranizm system teologiczny opracowany w XVI w., oparty na koncepcji Marcina Lutra. Sformułowane w okresie reformacji zasady teologiczne luteranizmu stanowią podstawę doktryny Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Jego główne zasady to: teza o zbawieniu człowieka tylko przez wiarę, a nie przez uczynki, uznawanie Biblii za jedyne źródło prawd religijnych (odrzucenie Tradycji), dwa sakramenty (chrzest i komunia), narodowo-państwowy lub regionalny charakter Kościołów. Marcin Luter przełożył Biblię na język niemiecki, aby 315

316 dać możliwość czytania jej zwykłym ludziom. Nie było to pierwsze tłumaczenie niemieckie, ale jego rozpowszechnienie sprawiło, że Niemcy poznawali Pismo Święte wg rozumienia Marcina Lutra. Kalwinizm doktryna religijna stworzona przez Jana Kalwina, który pod wpływem poglądów Marcina Lutra wystąpił z Kościoła katolickiego. Obowiązuje ona w Kościołach ewangelicko-reformowanych. Główne cechy kalwinizmu: nauka głosząca, że losy człowieka (jego zbawienie lub potępienie) są z góry określone przez wolę Boga; uznawanie dwóch sakramentów (chrzest i komunia), prezbiteriański ustrój kościelny prezbiterzy wybierani przez lokalne zbory (parafie) zarządzali ich sprawami, duża rola świeckich w Kościele. (oprac. na podst.: Luteranizm, Kalwinizm, w: Religia. Encyklopedia PWN) Gdy uczniowie czytają teksty, K. rysuje tabelę na tablicy, którą później uzupełnia wspólnie z uczniami, bazując na informacjach z tekstów na kartkach, podręcznika i ich dotychczasowej wiedzy. Może także wyświetlić slajd z tabelą (teczka pomocy), np.: Nauka Kościoła oparta na: Pośrednik między Bogiem a człowiekiem: Zbawienie osiąga się przez: Liczba sakramentów Różnice i podobieństwa luteranizm kalwinizm katolicyzm Biblii Biblii Biblii i Tradycji Jezus Jezus Jezus łaskę 2 (chrzest, Komunia Święta) zbawienie lub potępienie są z góry określone przez wolę Boga (predestynacja) 2 (chrzest, Komunia Święta) Język nabożeństw i Pisma Świętego narodowy narodowy łacina Jedność z papieżem nie nie tak łaskę i uczynki 7 III. Zostaję ubogacony i działam 1. Od konfliktu do wspólnoty praca z tekstem, rozmowa kierowana K. rozdaje uczniom tekst o współpracy katolików i luteranów (teczka pomocy) lub czytają skrócona wersję z podręcznika (część Działam ). K. robi wprowadzenie: W 2017 r. upłynęło 500 lat od początku reformacji. Zarówno Kościół katolicki, jak i wspólnoty protestanckie wykorzystały ten fakt do poszukiwania dróg ku jedności. Został wydany dokument Od konfliktu do komunii, który 316

317 zapowiada wspólne dążenie do coraz głębszego pojednania. W przedmowie biskup Kościoła ewangelicko-augsburskiego w RP pisze: Gdy ( ) rzymskokatoliccy i ewangeliccy chrześcijanie będą spoglądać na wydarzenia sprzed pięciuset lat, uczynią to w najwłaściwszy sposób, stawiając Ewangelię Jezusa Chrystusa w samym centrum swoich refleksji. Powinniśmy radować się z Ewangelii i przekazywać ją współczesnym, aby cały świat uwierzył, że Bóg staje się dla nas darem i powołuje nas do wspólnoty ze sobą i swoim Kościołem. ( ) Z tą radością wiąże się też zróżnicowane, samokrytyczne spojrzenie na nas samych, na naszą historię i teraźniejszość. My, chrześcijanie, nie zawsze byliśmy wierni Ewangelii zbyt często dopasowywaliśmy się do sposobów myślenia i zachowań otaczającego nas świata. Często stawaliśmy na drodze Dobrej Nowinie i łasce Boga. (Od konfliktu do komunii, przedmowa) Zdaniem ks. Matthiasa Turka, odpowiedzialnego w Watykanie za dialog z luteranami, dokument ten jest prawdziwym kamieniem milowym w dwustronnych relacjach. Po tak wielu stuleciach konfliktów i nieporozumień, które były nawet przyczyną wojen, będzie to pierwsza rocznica reformacji, którą będziemy obchodzić razem, ekumenicznie. (oprac. na podst.: Nowy dokument katolicko-luterański, gloria.tv) K. pyta: Jak luteranie i katolicy wykorzystali fakt rocznicy 500-lecia reformacji? Jak nazwano dokument, będący wynikiem wspólnej pracy luteranów i katolików? 2. Dialog ekumeniczny metoda kapeluszy K. zaprasza uczniów do losowania karteczek w 4 kolorach (lub z napisem, jaki to kolor): biały, żółty, zielony, czerwony. W ten sposób dzieli klasę na grupy. Sobie pozostawia kolor niebieski. Reprezentant każdej grupy otrzymuje papierowy kapelusz (lub opaskę) w kolorze, który reprezentuje, oraz kartkę z informacją (teczka pomocy). K. wyjaśnia: Kapeluszom przypisano różne sposoby myślenia i rozwiązywania problemów: P Kolor niebieski: kieruje dyskusją, przyznaje głos reprezentantom grup, pilnuje, aby każda grupa miała możliwość wypowiedzenia się i podsumowuje dyskusję. P Kolor czerwony kieruje się emocjami i intuicją. P Kolor żółty optymista, widzi same zalety. P Kolor biały kieruje się faktami, jest obiektywny, nie ulega emocjom. P Kolor zielony osoba twórcza i pomysłowa, autor oryginalnych rozwiązań. K. zapisuje problem: Kościół katolicki i kościoły protestanckie Dlaczego dialog ekumeniczny jest potrzebny? 317

318 Pytania pomocnicze: Z czego wynikają wzajemne uprzedzenia? Jak może wyglądać dialog między katolikami a protestantami? W jaki sposób możemy włączyć się w ten dialog? Dlaczego powinniśmy szanować ludzi o innych poglądach? K. pomaga grupom podczas przygotowań do dyskusji. Następnie zaprasza przedstawicieli poszczególnych grup na forum klasy. Przebiegu dyskusji pilnuje i podsumowuje K. zakładając niebieski kapelusz. 3. Modlitwa K. czyta modlitwę: Panie Jezu, który modliłeś się, aby wszyscy byli jedno. Prosimy Cię o jedność chrześcijan taką, jakiej Ty chcesz, poprzez środki, jakie Ty wybierasz. Niech twój Duch Święty da nam doświadczyć cierpienia podziałów, zobaczyć nasz grzech i mieć nadzieję ponad wszelką nadzieję. Amen. (Modlitwa o jedność chrześcijan, chemin-neuf.pl) 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują tabelę z różnicami między katolikami, luteranami a kalwinami. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Ks. M. Kowalski, Chrześcijaństwo nadaje życiu smak, < -niedziela/ks-kowalski-chrzescijanstwo-nadaje-zyciu-smak/>, dostęp: Luteranizm, Kalwinizm, w: Religia. Encyklopedia PWN [CD-ROM], red. T. Gadacz, B. Milerski, t. 5 i 6, Warszawa Modlitwa o jedność chrześcijan inspirowana modlitwą o. Paula Couturiera, < dostęp: Nowy dokument katolicko-luterański Od konfliktu do wspólnoty, < tv/post/oiskjmbnb8y83ukpg8vezu8nw>, dostęp: Od konfliktu do komunii. Luterańsko-katolickie upamiętnienie reformacji w 2017 roku. Raport luterańsko-rzymskokatolickiej Komisji dialogu ds. Jedności, Dzięgielów 2013, s. 17, < od_konfliktu_do_komunii_2017.pdf>, dostęp: A. Wielomski, Reformacja, w: Encyklopedia Białych Plam, t. 15, Radom 2008, s

319 41. Ukazać światło lampy. Reforma trydencka Cele katechetyczne Ukazanie owoców religijnych i kulturowych Soboru Trydenckiego. Motywowanie do pogłębiania własnej duchowości. Treści Przyczyny reformy katolickiej; dzieło Soboru Trydenckiego (E.3). Różne rodzaje duchowości chrześcijańskiej (D.10). Tekst biblijny: Mt 5, Wymagania Uczeń: streszcza najważniejsze uchwały Soboru Trydenckiego (E.3.2), wskazuje przyczyny, przebieg i główne idee reformy katolickiej, przedstawia postać św. Tomasza Morusa (E.3.1), wyjaśnia znaczenie jasnej doktryny Kościoła dla wiary jego członków, wymienia i charakteryzuje rodzaje duchowości chrześcijańskiej od czasów odrodzenia oraz ich przedstawicieli (D.10.1). Postawy Uczeń: zajmuje stanowisko w ocenie kart z dziejów Kościoła (E.3.d), pogłębia własną duchowość (D.10.a). Metody, techniki i formy: projekt, rozmowa kierowana, wykład, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, analiza tekstu, debata, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby), prezentacja Moje ulubione wykonana przez uczniów lub K., slajd (tekst Mt 5,14-16), teksty soborowe dla grup. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów reformowania Kościoła, zachowując jedność 1. Modlitwa o umiejętność dostrzegania potrzeby zmian w swoim życiu. 2. Dlaczego zmiany są potrzebne? projekt (slajd teczka pomocy), rozmowa kierowana. 3. Odnowa w Kościele wykład. II. #Zdobywam przekonanie o potrzebie pogłębiania swojej duchowości 1. Wy jesteście światłem świata czytanie i interpretacja tekstu Mt 5,14-16 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 319

320 2. Uchwały Soboru Trydenckiego analiza tekstów soborowych (teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Sposób na reformę Kościoła wykład, debata. 2. Reforma struktur czy człowieka? miniwykład (duchowość ignacjańska), debata, praca w grupach. 3. Modlitwa słowami św. Ignacego Loyoli (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy o umiejętność dostrzegania potrzeby zmian w swoim życiu. 2. Dlaczego zmiany są potrzebne? projekt, rozmowa kierowana Uczniowie prezentują przygotowany w domu projekt dla chętnych. Na prezentacji multimedialnej lub kartce A3 uczniowie mieli umieścić swoje zdjęcia obecne i z dzieciństwa (do 3. roku życia), a pod nimi wypisać swoje cechy w obu okresach (np. ulubiony program TV, ulubione jedzenie ). Na koniec K. wyświetla przykładową prezentację, dodając kolumnę z wiekiem dojrzałym (teczka pomocy). Moje ulubione w dzieciństwie w młodości w wieku dojrzałym zdjęcie program TV Mali Einsteini programy muzyczne jedzenie lody krewetki?? zabawa zabawa w piaskownicciółmi spotkania z przyja-? K. pyta: Czym różnią się zainteresowania tej samej osoby w różnym wieku? Dlaczego zmieniły się jej potrzeby i zainteresowania? Jakie zmiany mogą przyjść z wiekiem dojrzałym? Jakie zmiany zachodzą w różnych etapach waszego życia? Dlaczego zmiany są konieczne?? 320

321 Ludzie zmieniają się zarówno podczas swojego życia jako konkretne osoby, jak i na przestrzeni wieków jako zbiorowość. Różne jest ich postrzeganie świata i otaczającej rzeczywistości. Różne są oczekiwania, radości, a nawet lęki. Zawsze jednak niezmienne powinny pozostać najważniejsze wartości, których uczymy się od najmłodszych lat, np. szacunek wobec ludzi (szczególnie rodziców), prawdomówność, troska o innych. Zmian potrzebuje także Kościół. Historia pokazuje, że dokonują się one nieustannie, ponieważ Kościół szuka tego, czego potrzebują wierni danego czasu. W rzeczywistości życia danej epoki udziela im teologicznej i duchowej odpowiedzi na ich pytania. 3. Odnowa w Kościele wykład K. mówi: W Kościele przestrzenią do szukania odpowiedzi i dostosowania się do nowych czasów są sobory, czyli zgromadzenie biskupów całego Kościoła pod przewodnictwem papieża lub jego przedstawiciela. Historia soborów sięga początków chrześcijaństwa, kiedy to ok. 50 r. spotkali się apostołowie w Jerozolimie. Spotkanie to nazywa się Soborem Jerozolimskim. Właśnie ten sobór jako pierwszy był odpowiedzią na ówczesne pytania i problemy. Rozstrzygnięto na nim między innymi, że chrześcijanie nawróceni z pogaństwa nie muszą poddawać się przepisom tradycyjnego prawa żydowskiego. Dzisiaj powiemy o soborze, który obradował w latach w Trydencie. Odbywał się za panowania trzech papieży: Pawła III, Juliusza III i Piusa IV. Papież Paweł III zwołał go, ponieważ Kościół potrzebował wprowadzenia reform, które rozpoczęły się już kilkadziesiąt lat wcześniej. Sobór umożliwił także odpowiednią reakcję na działania reformatorskie Lutra. Okazało się, że protestanci nie chcą porozumienia. Nie skorzystali z zaproszenia na sobór. Nie uczestniczyli w nim nawet jako obserwatorzy. Część biskupów była zwolennikami niektórych tez Lutra. Obrady soboru były burzliwe, niektórzy twierdzą, że dochodziło do rękoczynów. Legaci papiescy musieli uspokajać obradujących (cyt za: P. Rozwód, O. Blaza o Soborze Trydenckim ). K. poleca zapisać temat: Ukazać światło lampy. Reforma trydencka. II. Rozważam i zdobywam 1. Wy jesteście światłem świata czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. rozdaje uczniom egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby), poleca odszukać tekst Mt 5,14-16 (podręcznik lub slajd teczka pomocy) i mówi: Usłyszycie fragment mowy Jezusa, którą często nazywa się Kazaniem na górze. Jezus mówił najpierw o błogosławieństwach, a później ukazał drogę budowania królestwa Bożego. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Do czego Jezus porównuje życie chrześcijan? Co to znaczy być światłem świata? 321

322 Co może oznaczać bycie jak miasto położone na górze? Co jest owocem bycia światłem dla innych? W jaki sposób Kościół jest światłem wiary dla ludzi? K. podsumowuje: Jezus, który jest światłością, mówi do uczniów, że to oni stają się światłością świata. Kościół, kontynuując misję apostołów, ma być światłem widocznym dla wszystkich. Ma być miastem, które wyznacza kierunek ku królestwu Bożemu. Mówimy tu nie tylko o Kościele hierarchicznym, ale o każdej osobie, która do niego należy. Celem dobrych uczynków i światła wiary jest nie własna chwała, lecz uwielbienie Boga. 2. Uchwały Soboru Trydenckiego analiza tekstu, praca w grupach K. dzieli uczniów na grupy i poleca zapoznać się z tekstami soborowymi (teczka pomocy) i odpowiedzieć na pytania. Sobór Trydencki pokazuje, że Kościół w XVI w. dostrzegł potrzebę zmian i dlatego postanowił przeprowadzić reformę. Przedstawił jasną doktrynę, na której mogła oprzeć się wiara katolików. Grupa 1. O usprawiedliwieniu Przeczytaj uważnie tekst i odpowiedz na pytania. Gdyby ktoś mówił, że bezbożny usprawiedliwiany jest samą wiarą w tym sensie, że do otrzymania łaski usprawiedliwienia nie potrzeba żadnego innego współdziałania i żaden udział nie jest konieczny, żeby z poruszenia własnej woli przygotował się i przysposobił niech będzie wyklęty. Gdyby ktoś mówił, że wiara usprawiedliwiająca jest niczym innym jak tylko ufnością w miłosierdzie Boże odpuszczające grzechy ze względu na Chrystusa albo że tylko tą ufnością jesteśmy usprawiedliwiani niech będzie wyklęty. ( ) Gdyby ktoś mówił, że człowiek usprawiedliwiony, bez względu na stopień doskonałości, nie jest zobowiązany przestrzegać przykazań Boga i Kościoła, ale tylko wierzyć, jakby Ewangelia była prostą i bezwzględną obietnicą życia wiecznego, bez warunku przestrzegania przykazań niech będzie wyklęty. Gdyby ktoś mówił, że otrzymanej sprawiedliwości nie utrzymuje się ani nie zwiększa wobec Boga dobrymi uczynkami, ale że są one tylko owocami i znakami uzyskanego usprawiedliwienia, a nie także przyczyną jego wzrostu niech będzie wyklęty. Gdyby ktoś mówił, że po otrzymaniu łaski usprawiedliwienia każdy pokutujący grzesznik uzyskuje takie odpuszczenie winy i zmazanie wiecznej kary, że nie podlega już żadnej karze doczesnej do odpokutowania w tym świecie lub w przyszłym w czyśćcu, zanim będzie mógł wejść do królestwa niebieskiego niech będzie wyklęty. (Sobór Trydencki, sesja 6, I/C Kanony o usprawiedliwieniu, fragmenty) Prace nad dekretem o usprawiedliwieniu, czyli sposobie osiągania zbawienia, trwały wiele miesięcy i wywoływały ogromne emocje wśród soborowych ojców 322

323 Kościoła. Konstruktywne rozmowy na ten temat pomiędzy katolikami i protestantami okazały się niemożliwe. Taka sytuacja trwała ponad 400 lat do Soboru Watykańskiego II, który bezkompromisową polemikę zastąpił dialogiem. Jaki wg soboru jest proces osiągnięcia zbawienia? Jakie prawdy wiary jasno przedstawia sobór w konfrontacji z nauczaniem Marcina Lutra o usprawiedliwieniu? Grupa 2. O przeistoczeniu (transsubstancjacji) Przeczytaj uważnie tekst i odpowiedz na pytania: Ponieważ Chrystus, nasz Odkupiciel, powiedział, że prawdziwie ciałem Jego było to, co podawał pod postacią chleba, w Kościele Bożym zawsze istniało przekonanie, które święty sobór wyraża dzisiaj na nowo, że przez konsekrację chleba i wina dokonuje się przemiana całej substancji chleba w substancję Ciała Chrystusa, naszego Pana, i całej substancji wina w substancję Jego Krwi. Święty Kościół katolicki słusznie i właściwie nazwał tę przemianę przeistoczeniem. Nie ma więc żadnej wątpliwości, że wszyscy wierzący w Chrystusa, zgodnie ze zwyczajem zawsze przyjmowanym w Kościele katolickim, winni oddawać Najświętszemu Sakramentowi kult uwielbienia należny prawdziwemu Bogu. ( ) Ponadto święty sobór oświadcza, że w Kościele Bożym zaprowadzono pobożny i religijny zwyczaj, żeby każdego roku w jednym świątecznym dniu szczególnie uroczyście obchodzono święto tego wzniosłego i godnego uwielbienia sakramentu i żeby obnoszono Go w procesjach ze czcią i szacunkiem po ulicach i miejscach publicznych. ( ) W ten sposób trzeba wyrażać tryumf zwycięstwa prawdy nad kłamstwem i herezją, ażeby jego przeciwnicy w obliczu takiego blasku i tak wielkiej radości Kościoła powszechnego zamilkli bezsilni i słabi albo opamiętali się przejęci wstydem i zmieszani. (Sobór Trydencki, sesja 13, I/A Dekret o Najświętszej Eucharystii, fragmenty) Słowo transsubstancjacja w języku polskim oznacza przeistoczenie. Co o przeistoczeniu mówią dokumenty soborowe? Jakie prawdy wiary jasno przedstawia sobór w konfrontacji z nauczaniem Marcina Lutra? Grupa 3. O sakramentach Przeczytaj uważnie tekst i odpowiedz na pytania: Gdyby ktoś mówił, że nie wszystkie sakramenty Nowego Prawa ustanowił Jezus Chrystus, nasz Pan; albo że jest ich więcej lub mniej niż siedem, oczywiście chrzest, bierzmowanie, Eucharystia, pokuta, ostatnie namaszczenie, święcenia i małżeństwo; albo że któryś z tych siedmiu nie jest prawdziwie i odrębnie sakramentem niech będzie wyklęty. ( ) Gdyby ktoś mówił, że sakramenty Nowego Prawa nie są konieczne do zbawienia, ale zbyteczne, i bez nich lub bez ich pragnienia ludzie otrzymują od Boga łaskę usprawiedliwienia przez samą wiarę, chociaż nie wszystkie są konieczne dla każdego człowieka niech będzie 323

324 wyklęty. ( ) Gdyby ktoś mówił, że sakramenty Nowego Prawa nie udzielają łaski na mocy samego działania, ale że do jej otrzymania wystarcza sama wiara w Bożą obietnicę niech będzie wyklęty. ( ) Gdyby ktoś mówił, że szafarz będący w grzechu śmiertelnym, nawet gdyby zachował wszystkie istotne elementy niezbędne do dokonania i udzielenia sakramentu, nie sprawuje go ani nie udziela niech będzie wyklęty. (Sobór Trydencki, sesja 7, I/B Kanony o sakramentach, fragmenty) Spór o sakramenty był jednym z największych między katolikami a protestantami. Marcin Luter twierdził, że są dwa sakramenty chrzest i Eucharystia. Co o sakramentach mówią dokumenty soborowe? Jakie prawdy wiary jasno przedstawia sobór w konfrontacji z nauczaniem Marcina Lutra? Grupa 4. O Komunii pod dwiema postaciami Przeczytaj uważnie tekst i odpowiedz na pytania: Gdyby ktoś mówił, że święty Kościół katolicki bez słusznych powodów i racji doprowadził do komunikowania świeckich i duchownych nieodprawiających [Mszy] tylko pod jedną postacią chleba albo że pobłądził w tej sprawie niech będzie wyklęty. (Sobór Trydencki, sesja 21, I/B Kanony o Komunii pod dwiema postaciami i o Komunii dzieci, fragment) Marcin Luter podkreślał konieczność udzielania wszystkim wiernym Eucharystii pod dwiema postaciami. Co o udzielaniu Komunii tylko pod postacią chleba mówią dokumenty soborowe? Jakie prawdy wiary jasno przedstawia sobór w konfrontacji z nauczaniem Marcina Lutra? Grupa 5. O Mszy Świętej Przeczytaj uważnie tekst i odpowiedz na pytania: W tej Bożej ofierze, dokonującej się we Mszy, jest obecny i w sposób bezkrwawy ofiarowany ten sam Chrystus, który na ołtarzu krzyża raz ofiarował samego siebie w sposób krwawy. Dlatego święty sobór naucza, że ofiara ta rzeczywiście jest przebłagalna i przez nią jeśli przystępujemy do Boga ze szczerym sercem i prawdziwą wiarą, z bojaźnią i czcią, skruszeni i pokutujący «otrzymujemy miłosierdzie i znajdujemy łaskę w stosownej pomocy». ( ) Stąd słusznie składa się ją nie tylko za grzechy, kary, zadośćuczynienia i inne potrzeby żyjących wiernych, ale zgodnie z tradycją apostołów również za zmarłych w Chrystusie, jeszcze nie w pełni oczyszczonych. (Sobór Trydencki, sesja 22, I/A Nauka o Mszy Świętej, fragmenty) Co o ofierze Mszy Świętej mówią dokumenty soborowe? 324

325 Jakie prawdy wiary jasno przedstawia sobór w konfrontacji z nauczaniem Marcina Lutra, że Msza jest jedynie pamiątką Ostatniej Wieczerzy? Co mówi sobór w konfrontacji z nauczaniem Lutra, że niepotrzebne są Msze za zmarłych? Po 5 minutach przedstawiciele grup prezentują efekty pracy na forum klasy. K. podsumowuje: Sobór Trydencki wskazał różnice pomiędzy doktryną katolicką a protestancką. Uznając nauki Marcina Lutra za błędne, wyjaśnił następujące kwestie: naukę o usprawiedliwieniu, o Kościele, o sakramentach, o Eucharystii, o źródłach Objawienia i Tradycji oraz o grzechu pierworodnym. Zajął się także kwestiami dyscyplinarnymi w Kościele. Biskupi stali się odpowiedzialni za duszpasterstwo na terenie własnej diecezji: zostali zobowiązani do przebywania na jej terenie, do przeprowadzania wizytacji parafii, do zakładania seminariów duchownych. Ponadto zakazano kumulacji beneficjów, zabroniono nepotyzmu, czyli obsadzania stanowisk kościelnych przez krewnych kleru, i wprowadzono księgi metrykalne. W czasie soboru został opracowany Katechizm Kościoła katolickiego oraz Mszał rzymski. Wydano dekret, na mocy którego Wulgata stała się jedynym autentycznym tekstem Pisma Świętego w Kościele. Językiem liturgii miała pozostać łacina. Szczególną rolę w duszpasterstwie posoborowym odegrały dwa zgromadzenia zakonne: jezuici, którzy przyczynili się do propagowania teologii katolickiej i kształcenia duchowieństwa, oraz misjonarze św. Wincentego a Paulo, którzy nauczali prosty lud. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Sposób na reformę Kościoła wykład, debata Każdy uczeń Jezusa powinien być światłem w świecie, w którym żyje. Aby do tego doszło, musi być otwarty na zmiany i na źródło światła, którym jest Jezus. Tym światłem ma promieniować cały Kościół, który również potrzebuje otwartości na otaczający go świat. Musi uczyć się samego siebie, zauważać, co w nim potrzebuje zmian i jednocześnie wzmacniać to, co dobre. Osobą, która potrafiła wskazywać błędy w Kościele i dążyć do jego odnowy, był Tomasz Morus, myśliciel, pisarz i polityk. W hierarchii społecznej zaszedł bardzo wysoko. Obejmował najwyższe stanowiska polityczne w Anglii i był jednym z najbliższych współpracowników króla Henryka VIII. Dla nas ważnym aspektem jego życia jest duchowość i wierność swoim przekonaniom, za którą zresztą zginął. Morus nie zgadzał się z poglądami reformatorów. Dlatego napisał kilka traktatów, w których z nimi polemizował. Doskonale zdawał sobie jednak sprawę z tego, co stało się przyczyną reformacji. Widział błędy i nadużycia Kościoła katolickiego, przeciw którym otwarcie występował w satyrach i paszkwilach. Był to jego sposób na obronę Kościoła. Zamiast rozbicia, chciał naprawy i reformy. 325

326 K. dzieli klasę na grupy, w których uczniowie przygotowują sposoby, jak zmienić Kościół na lepsze. Po 5 minutach przedstawiciele grup (eksperci) siadają na środku sali i przedstawiają wypracowane sposoby. K. prowadzi debatę, a pozostali uczniowie mogą zadawać pytania ekspertom. Przed rozpoczęciem pracy w grupach K. zaznacza: Wasze propozycje mają dotyczyć całego Kościoła, zarówno hierarchicznego, jak i konkretnej osoby wierzącej. Zwróćcie uwagę, że nie chodzi tutaj o krytykę, ale o propozycje zmian Kościoła na lepsze. Tak jak mówił Jezus w swoim kazaniu, każde działanie ma prowadzić do uwielbienia Boga. Najlepsze propozycje można zapisać na tablicy pod hasłem: Jak krytykować Kościół, by zmienić go na lepsze? 2. Reforma struktur czy człowieka? miniwykład, debata, praca w grupach K. mówi: Ogromną rolę w przeprowadzaniu reform w Kościele odegrał zakon jezuitów. Jezuici jako eksperci teologiczni byli obecni na obradach soboru. Dla założyciela zgromadzenia, św. Ignacego Loyoli, wielką wartość stanowiło posłuszeństwo Kościołowi, a zwłaszcza papieżowi. Widział reformę Kościoła jako świadectwo życia. Dlatego zachęcał współbraci do odwiedzania chorych i pomocy biednym. Św. Ignacy Loyola jest też twórcą tzw. duchowości ignacjańskiej. Napisał regułę ćwiczeń duchowych, które pomagają wierzącym upodabniać się do Jezusa. Duchowość ignacjańska polega na świadomej pracy nad sobą. Przypadnie do gustu tym, którzy lubią kierować się rozumem, analizować, badać, wytyczać sobie cele i powoli, małymi krokami je osiągać. Konkretne ćwiczenia i wskazówki prowadzą do zdobycia umiejętności rozpoznawania i rozumienia uczuć oraz wpływania na nie, a także do czynnej współpracy z łaską Bożą w duchowym rozwoju. Uczniowie w grupach (jak wcześniej) pracują nad sposobami reformy własnego życia. Po 5 minutach przedstawiciele grup (eksperci) siadają na środku sali i przedstawiają wypracowane sposoby. Najlepsze propozycje można zapisać na tablicy pod hasłem: Jak zreformować własne życie, by zmienić je na lepsze? K. pyta: Dlaczego najważniejsza jest reforma własnego życia? Co dobrego możemy zrobić dziś, by Kościół się rozwijał i ubogacał ludzi? Potrzebę zmian w Kościele dostrzega także papież Franciszek. W przemówieniu do hierarchów w 2019 r. stwierdził, że to, co dzieje się na świecie, nie oznacza, że jest to «epoka zmian». To zmiana epoki. ( ) Mówił o przygotowywanej reformie Kurii Rzymskiej, kładąc nacisk na jej konieczność. Zacytował słowa nieżyjącego kardynała Carlo Marii Martiniego, który w 2012 roku mówił, że Kościół został dwieście lat z tyłu i pytał wtedy: Czy my się boimy? Czy to strach zamiast odwagi?. Papież apelował o zmianę postawy i zaznaczył: Dzisiaj nie jesteśmy już jedyni, którzy tworzą kulturę; ani pierwsi, ani najbardziej 326

327 słuchani. Zatem potrzebujemy zmiany mentalności duszpasterskiej, która nie oznacza przejścia na duszpasterstwo relatywistyczne. (cyt. za: Papież Franciszek: Kościół został dwieście lat z tyłu, dziennik.pl) 3. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy słowami św. Ignacy Loyoli (podręcznik). 4. Zapis do zeszytu Uczniowie piszą notatkę: Sobór Trydencki obradował w latach Wprowadził szereg reform. Wskazał różnice pomiędzy doktryną katolicką a protestancką. W czasie soboru został opracowany Katechizm Kościoła katolickiego oraz Mszał rzymski. Wydano dekret, na mocy którego Wulgata stała się jedynym autentycznym tekstem Pisma Świętego w Kościele. Językiem liturgii miała pozostać łacina. Sobór w Trydencie zajął się także kwestiami dyscyplinarnymi w Kościele. Uczniowie mogą wpisać także opracowane w grupach sposoby zmian Kościoła i własnego życia na lepsze. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Ks. Z. Glaeser, Czym jest sobór dla Kościoła? Perspektywa rzymskokatolicka, w: Przed Soborem Wszechprawosławnym, red. T. Kałużny, Z.J. Kijas, Kraków 2016, s Papież Franciszek: Kościół został dwieście lat z tyłu, < pl/swiat/artykuly/616127,papiez-franciszek-kosciol-nowa-epoka.html>, dostęp: P. Rozwód, O. Blaza o Soborze Trydenckim: zapoczątkował reformę Kościoła, < dostęp: Sobór Trydencki, sesja 6, I/C Kanony o usprawiedliwieniu, w: Dokumenty soborów powszechnych, oprac. A. Baron, H. Pietras, t. 4, Kraków 2004, s Sobór Trydencki, sesja 7, I/B Kanony o sakramentach, w: Dokumenty soborów powszechnych, dz. cyt., s Sobór Trydencki, sesja 13, I/A Dekret o Najświętszej Eucharystii, w: Dokumenty soborów powszechnych, dz. cyt., s Sobór Trydencki, sesja 21, I/B Kanony o Komunii pod dwiema postaciami i o Komunii dzieci, w: Dokumenty soborów powszechnych, dz. cyt., s Sobór Trydencki, sesja 22, I/A Nauka o Mszy Świętej, w: Dokumenty soborów powszechnych, dz. cyt., s Sobór Trydencki wyznaczył kierunek rozwoju Kościoła, < dostęp:

328 A. Spadaro SJ, Ignacjańskie korzenie reformy Kościoła papieża Franciszka (część 3), < dostęp: Św. Ignacy Loyola, Modlitwa o służbę Bogu, < dostęp: A. Wielomski, Reformacja, w: Encyklopedia Białych Plam, t. 15, Radom 2008, s

329 42. Skąd się biorą wojny i skąd kłótnie? Wojny religijne Cele katechetyczne Ukazanie historii Kościoła podczas wojen religijnych. Motywowanie do poszukiwania rozwiązywania problemów z Bożą pomocą. Treści Wojny religijne w latach oraz Pokój augsburski (1555) oraz pokój westfalski (1648). Tekst biblijny: Jk 4,1-3. Wymagania Uczeń: opowiada o przyczynach i przebiegu wojen religijnych (w latach oraz ), wyjaśnia znaczenie pokoju augsburskiego i pokoju westfalskiego, omawia skutki pokoju augsburskiego i westfalskiego, wyjaśnia zasadę cuius regio, eius religio, podaje przykłady, o co warto i o co nie warto walczyć. Postawy Uczeń: szuka pomocy w rozwiązywaniu konfliktów, modli się o pokój w sercu. Metody, techniki i formy: ćwiczenie dramowe, rozmowa kierowana, czytanie i analiza tekstu biblijnego, dopisywanie przeciwieństw, wykład (wysłuchanie audycji), uzupełnianie tabeli, chmura słów, refleksja, śpiew, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby), kartki z poleceniami do dramy, nagranie audycji radiowej Pokój augsburski, slajd (tabele z informacjami nt. pokoju augsburskiego i westfalskiego, tekst piosenki Schowaj mnie ), teksty Pisma Świętego na kartkach dla grup. Uwaga: Przed lekcją K. przykleja pod krzesełkami kartki z poleceniami do ćwiczenia w cz. I.2. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów rozwiązywania problemów z Bożą pomocą 1. Modlitwa Ojcze nasz. 2. Skąd się biorą kłótnie i konflikty? ćwiczenie dramowe (teczka pomocy), rozmowa kierowana. 329

330 II. #Zdobywam przekonanie, że konflikty mają swoje źródło w sercach ludzi 1. Jak zdobyć pokój? czytanie i analiza tekstu Jk 4,1-3 (egz. Pisma Świętego lub podręcznik), dopisywanie przeciwieństw. 2. Walka o wpływy w Kościele wykład. 3. Pokój augsburski (przejaw tolerancji czy brak wolności religijnej) wykład lub wysłuchanie audycji (Internet). 4. Wojna trzydziestoletnia wykład. 5. Pokój westfalski (podział Europy na getta wyznaniowe) wykład, uzupełnienie tabeli (slajd teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Biblijne sposoby rozwiązywania problemów rozmowa kierowana, chmura słów z przesłaniem pokój i pojednanie do tekstów biblijnych (egz. Pisma Świętego), praca w grupach. 2. Spory (wojny), które toczę rozmowa kierowana. 3. Modlitwa refleksja, śpiew Schowaj mnie. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy o pokój słowami Ojcze nasz. 2. Skąd się biorą kłótnie i konflikty? ćwiczenie dramowe, rozmowa kierowana K. przygotowuje kartki z poleceniami (teczka pomocy): a. Proszę, aby uczniowie w klasie usiedli na podłodze. b. Proszę, aby uczniowie w klasie usiedli w kręgu. c. Proszę, aby uczniowie w klasie usiedli w kącie. Kartki przyklejone pod krzesełkami powinny być zagięte tak, aby nie było widać treści. Ilość kartek z każdym poleceniem powinna być taka sama. Uczniowie w ciągu 2 minut mają wykonać zadanie napisane na kartce. Uwaga: od momentu dotknięcia kartki nie można rozmawiać i pokazywać sobie kartek. Po zakończeniu ćwiczenia K. pyta: W jakim momencie mieliście problem z zachowaniem spokoju? Kiedy pojawiły się konflikty? Co było przyczyną konfliktów? Kiedy możliwe jest wykonanie wszystkich poleceń, które są zapisane na kartkach? Jakie są przyczyny konfliktów między ludźmi? O co ludzie walczą? O co toczą się wojny? 330

331 K. mówi: Między ludźmi często dochodzi do konfliktów. Spotykamy je w rodzinie, w klasie, ale są też takie, które ogarniają cały świat. Ludzie walczą o życie, chleb, zwycięstwo, medal Wojny toczą się o terytorium lub władzę Dziś będziemy rozmawiać o konfliktach religijnych. Zastanowimy się, jakie były ich przyczyny i do czego doprowadziły. K. poleca zapisać temat: Skąd się biorą wojny i skąd kłótnie? Wojny religijne. II. Rozważam i zdobywam 1. Jak zdobyć pokój? czytanie i analiza tekstu biblijnego, dopisywanie przeciwieństw K. rozdaje uczniom egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby) i poleca odszukać Jk 4,1-3 (lub uczniowie szukają go w podręczniku). Następnie mówi: Święty Jakub porusza temat konfliktów w liście, który napisał do wspólnoty chrześcijan w Jerozolimie. Po przeczytaniu tekstu uczniowie szukają w nim zjawisk i postaw, które piętnuje św. Jakub, wypisują je, a następnie dopisują ich przeciwieństwa sposoby budowania pokoju, np.: Postawy negatywne ð żądza (np. władzy), ambicja, dążenie do zaszczytów ð mordercza zazdrość Postawy pozytywne ð szczodrość, współpraca, pokora ð życzliwość, radość ze szczęścia innych... ð umiarkowanie, spokój ð modlitwa ð kłótnie ð brak modlitwy ð zła modlitwa (niezgodna z wolą Boga) ð prawdziwa relacja z Bogiem K. podsumowuje: Święty Jakub widzi przyczyny wojen i kłótni nie w świecie zewnętrznym, ale w sercach ludzi. Pożądliwość, wojny i kłótnie nie przynoszą dobrych owoców. Ich konsekwencją jest strata. Jakub stwierdza nic nie posiadacie. Zazdrość, przemoc i dążenie, by posiadać coraz więcej i więcej, sprawiają, że Bóg nie wysłuchuje zanoszonych do Niego próśb. Takie prośby nie są zgodne z Jego wolą. Trzeba więc odnaleźć w sobie pokorę, oczyścić serce z pychy i samolubstwa, a Bóg wyjdzie nam na spotkanie. Zarzuty św. Jakuba były aktualne na przestrzeni historii Kościoła. 2. Walka o wpływy w Kościele wykład K. przybliża uczniom okres wojen religijnych w latach : Reformacja, którą rozpoczął Marcin Luter, spowodowała ogromne zmiany w Europie. Jego pragnienie reform w Kościele stało się pretekstem konfliktów 331

332 politycznych. W cesarstwie niemieckim część książąt chciała oderwania się od papiestwa. Spowodowało to konflikty między cesarzem Karolem V i popierającymi go władcami katolickimi a książętami protestanckimi. W 1531 r. w Schmalkalden został powołany przez zwolenników protestantyzmu związek obronny, do którego przystąpiło jedenaście miast i siedmiu książąt. Wydawało się, że konflikt zbrojny jest nieunikniony. Cesarstwu groziła jednak wojna z Turcją i Francją. Dlatego w 1532 r. cesarz zawarł z książętami protestanckimi pokój w Norymberdze. Cesarz i związek obronny zobowiązali się do zachowania pokoju do czasu zwołania soboru powszechnego w Trydencie. Gdy Karol V zażegnał konflikty z państwami ościennymi, zdecydował się wystąpić przeciw protestantom i związkowi. Jego głównym celem było wzmocnienie władzy cesarskiej w Niemczech. W 1546 r. wybuchła tzw. wojna szmalkaldzka. Protestanci ponieśli klęskę. Karol V przywrócił jedność religijną w cesarstwie i umocnił swoją władzę. Jednakże ten triumf okazał się niewygodny nawet dla jego zwolenników. Zawiązała się koalicja antycesarska, do której dołączył król Francji. Cesarz został zmuszony do kapitulacji, która zakończyła się pokojem zawartym w 1555 r. w Augsburgu. (oprac. na podst.: Wojny religijne, edukator.pl) 3. Pokój augsburski (przejaw tolerancji czy brak wolności religijnej) wykład (wysłuchanie audycji) K. podaje kolejne informacje, po wysłuchaniu których uczniowie uzupełniają zapis w tabeli. 25 września 1555 r. został podpisany pokój w Augsburgu między katolikami skupionymi wokół cesarza Karola V a protestanckimi panami Rzeszy. Luteranizm uznano za oficjalne wyznanie na podstawie Konfesji augsburskiej z 1530 r., między katolikami i luteranami został zawarty wieczny pokój, zatwierdzono zasadę cuius regio, eius religio (czyja władza, tego religia), przyznając książętom prawo wyboru religii na własnym terytorium (poddanym innego wyznania dano prawo do emigracji); książętom-duchownym (biskupom i opatom) dano prawo przejścia na nową wiarę, ale z utratą tytułu i posiadłości. Porozumienie augsburskie przyniosło uspokojenie sytuacji, jednak dla Karola V oznaczało koniec wielkich ideałów politycznych i religijnych, będących jego życiowym celem: religijny i instytucjonalny rozłam stał się nieodwracalnym faktem, cesarskie marzenie o zjednoczeniu chrześcijaństwa legło w gruzach. W tym samym roku Karol zrzekł się Niderlandów na rzecz swojego syna Filipa II, następnie zrezygnował też z wszystkich pozostałych tytułów, częściowo na rzecz Filipa, częściowo na rzecz swojego brata Ferdynanda II. Tak jak wielu średniowiecznych władców wycofał się do hiszpańskiego klasztoru w Yuste, gdzie zmarł w 1558 r. (oprac. na podst.: Historia chrześcijaństwa, red. J.M. Laboa) K. może zaproponować uczniom wysłuchanie audycji radiowej: Pokój augsburski (2:50), < -czyj-kraj-tego-religia> (dostęp: ). 332

333 Przykładowy zapis w tabeli (lub slajd teczka pomocy): Pokój augsburski strony Cesarz Karol V i książęta katoliccy oraz książęta protestanccy Niemiec data 25 września 1555 r. miejsce postanowienia skutki Augsburg Ustanowiono zasadę cuius regio, eius religio, czyli czyja władza, tego religia. Oznaczało to, że książęta Rzeszy mogli wybierać i narzucać swoim poddanym wyznawaną religię. Złagodzenie napięć religijnych, ale pogłębienie konfliktu politycznego. Upadek władzy Karola V. Uznanie równorzędności luteranizmu i katolicyzmu. Brak wolności religijnej. 4. Wojna trzydziestoletnia wykład W roku 1618 wybuchła wojna religijna, która trwała 30 lat. Czy tak naprawdę była to wojna religijna? Owszem, takie towarzyszyły jej hasła. Główną przyczyną konfliktu była jednak polityka, dążenie do władzy i chęć osłabienia potęgi Habsburgów, zarówno w cesarstwie, jak i w całej Europie. W wojnie brały udział dwie frakcje. Pierwsza to Liga Katolicka, do której należał cesarz, popierający go katoliccy książęta niemieccy i Hiszpania. Drugim obozem była Unia Protestancka, która zrzeszała protestanckich książąt niemieckich oraz Szwecję, Holandię, Danię i Francję. Wojna zakończyła się w 1648 r. zawarciem pokoju westfalskiego. Skutki ekonomiczne i gospodarcze wojny były katastrofalne dla Niemiec. Dużo gorsze były jednak straty ludzkie. Zginęło około osiem milionów ludzi. W niektórych regionach Niemiec życie straciło nawet 75% populacji. 5. Pokój westfalski (podział Europy na getta wyznaniowe) wykład, uzupełnienie tabeli K. podaje kolejne informacje, po wysłuchaniu których uczniowie uzupełniają zapis w tabeli. Pokój westfalski został zawarty między cesarstwem a Francją i jej stronnikami (w Münster) oraz cesarstwem a Szwecją (w Osnabrück). W myśl zawartych ustaleń gwarantami pokoju zostali władcy Szwecji i Francji. Traktat zapewniał wolność wyznania luteranom i kalwinom. Jednocześnie potwierdzał postanowienia pokoju augsburskiego i zasadę cuius regio, eius religio. Władcy mogli więc dalej narzucać religię swoim poddanym. W wyniku tego w Europie powstały getta wyznaniowe. Chlubnym wyjątkiem była Polska i panująca w niej 333

334 wyznaniowa tolerancja. Królowie polscy jako pierwsi na kontynencie odrzucili zasadę czyja władza, tego religia. Konsekwencją zawarcia pokoju westfalskiego było osłabienie władzy cesarskiej i rozbicie Niemiec, umocnienie pozycji Szwecji na Morzu Bałtyckim i sukces Francji, która stała się głównym mocarstwem europejskim. Przykładowy zapis w tabeli (lub slajd teczka pomocy: strony Pokój westfalski Cesarstwo a Francja ze stronnikami oraz Cesarstwo a Szwecja. data 24 października 1648 r. miejsce Münster i Osnabrück postanowienia skutki Uznanie władców Szwecji i Francji za gwarantów pokoju. Potwierdzenie postanowień pokoju augsuburskiego z 1555 r. Cuius regio, eius religio. Zapewnienie wolności wyznania luteranom i kalwinom. Osłabienie władzy cesarza. Getta religijne w Europie. Zwiększenie roli Francji. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Biblijne sposoby rozwiązywania problemów rozmowa kierowana, chmura słów, praca w grupach Uczniowie pracują w 4-osobowych grupach. K. poleca im odszukać fragmenty w Piśmie Świętym (lub rozdaje teksty na kartkach teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest utworzyć chmurę słów w dowolnym kształcie, której przesłaniem będzie pokój i pojednanie. Po 4 minutach przedstawiciele grup prezentują ułożone chmury. Zachęcam was zatem ja, więzień w Panu, abyście postępowali w sposób godny powołania, do jakiego zostaliście wezwani, z całą pokorą i cichością, z cierpliwością, znosząc siebie nawzajem w miłości. Usiłujcie zachować jedność Ducha dzięki więzi, jaką jest pokój. (Ef 4,1-3) Gniewajcie się, a nie grzeszcie: niech nad waszym gniewem nie zachodzi słońce. (Ef 4,26) Niech zniknie spośród was wszelka gorycz, uniesienie, gniew, wrzaskliwość, znieważanie wraz z wszelką złością. Bądźcie dla siebie nawzajem dobrzy i miłosierni. Przebaczajcie sobie, tak jak i Bóg wam przebaczył w Chrystusie. (Ef 4,31-32) Prosimy was, bracia, upominajcie niekarnych, pocieszajcie małodusznych, przygarniajcie słabych, a dla wszystkich bądźcie cierpliwi. Baczcie, aby nikt nie odpłacał złem za zło, lecz zawsze usiłujcie czynić dobrze sobie 334

335 nawzajem i wszystkim. Zawsze się radujcie, nieustannie się módlcie. W każdym położeniu dziękujcie, taka jest bowiem wola Boża w Jezusie Chrystusie względem was. (1 Tes 5,14-18) 2. Spory (wojny), które toczę rozmowa kierowana K. pyta: Słowa św. Jakuba o przyczynach wojen i kłótni dotyczą także naszych serc. Gdy pragniemy coś zdobywać przez zazdrość i przemoc, tracimy wszystko. Co jest celem waszych wojen domowych (szkolnych )? Jaką macie motywację w waszych wojnach? Dlaczego warto o to walczyć? Dlaczego nie warto o to walczyć? Jak możecie osiągnąć pokój w waszej wojnie? Dlaczego warto dążyć do pokoju? Pożądliwość, wojny i kłótnie nie przynoszą dobrych owoców. Ich konsekwencją jest utrata dobra, przyjaciół, wewnętrznego pokoju. Od nas zależy, czy będziemy budować pokój, czy też dążyć do kłótni i konfliktów w imię własnych ambicji. 3. Modlitwa refleksja, śpiew K. włącza muzykę, prosi uczniów, aby wygodnie usiedli, i zaprasza do refleksji: Zastanów się: Jakie wojny prowadzisz w swoim życiu? Czy naprawdę warto o to walczyć? Co tracisz przez zazdrość i przez to, że chcesz posiadać coraz więcej? Czy twoja modlitwa jest zgodna z wolą Boga? Jak możesz osiągnąć pokój? K. zachęca uczniów do śpiewu piosenki Schowaj mnie (slajd teczka pomocy). Schowaj mnie pod skrzydła swe, ukryj mnie w silnej dłoni swej. Kiedy fale mórz chcą porwać mnie, z Tobą wzniosę się, podniesiesz mnie. Panie, Królem Tyś spienionych wód, ja ufam Ci Ty jesteś Bóg. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują tabele, które powstały podczas interpretacji Jk 4,13 oraz wydarzeń historycznych. W ramach grup wpisują również chmurę słów. 5. Praca domowa (podręcznik) 335

336 Literatura Biblia dla każdego. Nowy Testament. Tekst komentarz ilustracje, red. ks. H. Witczyk, t. 2, Kielce S. Błaut, Tradycje tolerancji w Polsce, < nd/tradycje-tolerancji-w-polsce#>, dostęp: Historia chrześcijaństwa, red. J.M. Laboa, Kielce 2014, s. 389, 410. Westfalski pokój, < html>, dostęp: Wojny religijne, < dostęp: Warto wykorzystać Pokój augsburski, < -augsburski-czyj-kraj-tego-religia>, dostęp:

337 43. Szacunek wobec ludzi o odmiennych poglądach. Polska krajem tolerancji religijnej Cele katechetyczne Ukazanie religijnych i kulturowych konsekwencji reformacji w Polsce. Kształtowanie postawy szacunku wobec ludzi o odmiennych przekonaniach. Treści Polska krajem tolerancji religijnej (E.6). Tekst biblijny: Łk 6, Wymagania Uczeń: wymienia różne wyznania w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wyjaśnia, dlaczego Polskę w okresie XVI XVIII w. nazywano azylem heretyków, charakteryzuje działania głównych postaci szerzących ideę tolerancji, określa rolę władcy w ochronie Kościoła i przeciwdziałaniu reformacji (Zygmunt Stary), ocenia inicjatywy na rzecz jedności Kościoła i tolerancji religijnej, podejmowane na ziemiach polskich (E.6.5). Postawy Uczeń: zajmuje stanowisko w ocenie wybranych wydarzeń z dziejów Kościoła (E.3.d), okazuje szacunek wobec osób innych religii. Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, czytanie i analiza tekstu biblijnego, wykład, praca z mapą, film, prezentacja ilustracji, praca z tekstem, graficzne przedstawienie tekstu, refleksja, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (tekst Łk 6,31.36, mapa Europy z przełomu XVI/XVII w., mapa z sytuacją wyznaniową w I Rzeczypospolitej w 1573 r., ilustracja przedstawiająca Zygmunta Starego i Zygmunta II Augusta oraz akt konfederacji warszawskiej, tekst papieża Franciszka), nagranie filmu Polska tolerancja, arkusz papieru i wiersz Williama Blake a dla grup. 337

338 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam przejawów tolerancji religijnej w historii Polski 1. Modlitwa w intencji wszystkich ludzi żyjących w Polsce słowami Pod Twoją obronę. 2. Szacunek wobec każdego człowieka rozmowa kierowana. II. #Zdobywam przekonanie o obowiązku szanowania ludzi innych religii 1. Zachować godność drugiego człowieka czytanie i analiza tekstu Łk 6,31.36 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Nietolerancja w XVI-wiecznej Europie wykład, praca z mapą Europy z przełomu XVI/XVII w. (teczka pomocy). 3. Polska krajem tolerancji religijnej wykład, praca z mapą przedstawiającą sytuację wyznaniową w I Rzeczypospolitej w 1573 r., film Polska tolerancja (Internet), prezentacja ilustracji Zygmunta Starego oraz jego syna Zygmunta II Augusta i aktu konfederacji warszawskiej (slajd). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Tolerancja religijna wyrazem miłości praca z tekstem wiersza Williama Blake a (teczka pomocy), graficzne przedstawienie tekstu, praca w grupach. 2. Moja postawa tolerancji refleksja (słowa papieża Franciszka podręcznik lub slajd). 3. Modlitwa w ciszy o umiejętność okazywania tolerancji przez młodych ludzi wobec osób różnych religii mieszkających w Polsce. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy w intencji wszystkich ludzi żyjących w Polsce słowami Pod Twoją obronę. 2. Szacunek wobec każdego człowieka rozmowa kierowana K. pyta: Co jest najważniejsze w człowieku? Jakie wartości są najważniejsze dla ochrony człowieczeństwa? Dlaczego szacunek należy się każdej istocie ludzkiej? Dlaczego godność jest prawem niezbywalnym? Szacunek wobec innych wypływa z ich człowieczeństwa. Godność, którą ma każdy człowiek, jest niezbywalna i niezależna od narodowości, rasy czy 338

339 wyznawanej religii. Zastanowimy się dziś, dlaczego Polskę w XVI XVIII w. nazywano azylem heretyków. II. Rozważam i zdobywam 1. Zachować godność drugiego człowieka czytanie i analiza tekstu biblijnego K. prosi uczniów o odszukanie w podręcznikach tekstu Łk 6,31.36 (lub zostaje wyświetlony na slajdzie teczka pomocy). Jak chcecie, żeby ludzie wam czynili, podobnie wy im czyńcie. Bądźcie miłosierni, jak Ojciec wasz jest miłosierny. (Łk 6,31.36) O jakiej zasadzie mówi Jezus? Na czym polega miłosierdzie Boga? Dlaczego chrześcijanin powinien szanować ludzi innych wyznań i religii? Słowa Jezusa, by czynić innym to, co sami uważamy za dobre względem nas, nazywa się złotą zasadą. W języku polskim mamy przysłowie: Nie czyń drugiemu tego, co tobie niemiłe. Tak jak my chcemy być szanowani, tak inni tego oczekują od nas. Jezus uczy okazywania miłosierdzia wobec innych na wzór Boga Ojca, który przebacza nam grzechy. W modlitwie Ojcze nasz wypowiadamy słowa: przebacz nam nasze winy, tak jak i my przebaczamy tym, którzy przeciw nam zawinili (Mt 6,12). Będziemy dziś mówić o tym, czym Polska w XVI XVIII w. wyróżniała się, jeśli chodzi o sposób odnoszenia się do ludzi różnych religii i wyznań 2. Nietolerancja w XVI-wiecznej Europie wykład, praca z mapą K. pokazuje uczniom slajd z mapą Europy z przełomu XVI/XVII w. (teczka pomocy) i mówi: Relacje pomiędzy wyznawcami poszczególnych religii nie zawsze układały się właściwie. Szczególnie w XVI w. na terenie Europy dochodziło do wielu przejawów nietolerancji. W Anglii król Henryk VIII użył wojsk przeciwko ludowi, który sprzeciwiał się usunięciu religii katolickiej (kilka powstań w latach 30. XVI w.). W połowie XVI w. król duński skazał na karę śmierci mieszkańców Islandii, którzy nie chcieli przyjąć protestantyzmu. Podobne represje miały miejsce w krajach skandynawskich (Szwecja). W Genewie Kalwin nakazał przyjęcie swojej nauki pod groźbą śmierci. Także ze strony katolików zdarzały się niewłaściwe postawy. We Francji miała miejsce tzw. noc św. Bartłomieja, czyli rzeź hugenotów dokonana na rozkaz katolickiej królowej w nocy z 23 na 339

340 24 sierpnia 1572 r. w Paryżu. Zginęło wówczas ok. 3 tys. osób przybyłych na ślub przywódcy hugenotów Henryka z Navarry (późniejszego Henryka IV) z Małgorzatą de Valois (walki miały jednak podtekst polityczny). W Niemczech doszło do wojny trzydziestoletniej. Toczyła się ona w latach Stronami w sporze byli: 1) cesarze z rodu Habsburgów i książęta katoliccy (Liga Katolicka) popierani przez habsburską Hiszpanię, 2) książęta i miasta protestanckie Rzeszy (Unia Protestancka) i północnych Niderlandów z ich sprzymierzeńcami: Szwecją, Francją, Sabaudią. 3. Polska krajem tolerancji religijnej wykład, praca z mapą (film), prezentacja ilustracji Od średniowiecza Polska była krajem wielowyznaniowym. Już w XIV wieku w granicach naszego kraju żyli katolicy i prawosławni. Oprócz tego mieszkali w nim wyznawcy judaizmu i muzułmanie. Warto zwrócić uwagę na odmienność sytuacji w Polsce w porównaniu z Zachodem. Kościół polski reprezentował dobry poziom, a dążenia do przemian społecznych nie były powiązane ze sprawami religijnymi. K. odtwarza film: Polska tolerancja (5:36) ze strony: < (dostęp: ) lub pokazuje uczniom slajd z mapą przedstawiającą sytuację wyznaniową w I Rzeczypospolitej w 1573 r. (teczka pomocy) i mówi: Napływ innowierców stał się szczególnie widoczny w czasach reformacji. Polskę nazywano wtedy azylem heretyków. Na ziemiach Rzeczypospolitej chronili się wyznawcy wszystkich odgałęzień protestantyzmu, prześladowani na Zachodzie. Sprzyjała temu tolerancja, wyraźnie widoczna w polityce polskich władców tego czasu. Byli to Zygmunt I Stary ( , jako pierwszy panujący uznał luteranizm w Prusach za religię oficjalną) i jego syn Zygmunt II August ( ). K. prezentuje slajd przedstawiający postać Zygmunta Starego oraz jego syna Zygmunta II Augusta (teczka pomocy) i kontynuuje: Do Polski przenikał luteranizm i kalwinizm. W łonie polskiego kalwinizmu doszło do wyodrębnienia się zboru mniejszego ariańskiego, znanego również pod nazwą braci polskich. Innym zakorzenionym w Polsce odłamem reformacji byli bracia czescy, wywodzący się z tradycji husyckich. Reformacja spotkała się w Polsce z szerszym przyjęciem wśród mieszczaństwa (luteranizm), 340

341 magnaterii i średnio zamożnej szlachty (kalwinizm i arianizm). Natomiast chłopi polscy ustosunkowali się do niej niechętnie. Najbardziej zróżnicowana pod względem wyznaniowym i narodowościowym była ludność miast Rzeczypospolitej. Obok Polaków, Litwinów i Rusinów tworzyli ją również Niemcy, Ormianie, Żydzi. W miastach polskich mieszkali też (chociaż mniej liczni) Anglicy, Szkoci, Węgrzy, Niderlandczycy, Czesi. Cudzoziemcy podróżujący po naszym kraju dziwili się, że w tych samych miastach znajdowały się świątynie różnych wyznań chrześcijańskich. Nierzadko, zwłaszcza na terenie Prus, różne wyznania sprawowały kult w tych samych świątyniach. Należy równocześnie pamiętać, że w większości polskich miast istniały synagogi (z wyjątkiem miast biskupich), a ich ochronę zagwarantowano w przywilejach królewskich nadawanych gminom żydowskim. K. prezentuje slajd przedstawiający akt konfederacji warszawskiej (teczka pomocy) i kontynuuje: Wszystkie grupy wyznaniowe i narodowościowe cieszyły się własnym samorządem i korzystały ze stosunkowo rozległych swobód religijnych. Było to możliwe dzięki polityce tolerancji wyznaniowej, która znalazła swój pełny wyraz w słynnym akcie konfederacji warszawskiej, uchwalonym na sejmie konwokacyjnym (6 29 stycznia 1573 r.). Pod koniec obrad sejmowych, które miały na celu wybór nowego króla, postanowiono, że Polacy, tak jak ich przodkowie, będą się starali zachować między sobą pokój, sprawiedliwość i porządek, a różnice wyznaniowe nie będą powodem do przelewania krwi ani wymierzania kar. Był to pierwszy w Europie akt gwarantujący tolerancję religijną. Takie podejście do różnorodności wyznaniowej zachowało się również w późniejszym czasie przez lata na ziemiach polskich mieszkali obok siebie wyznawcy różnych religii. Trzeba jednak pamiętać, że nie wszyscy innowiercy potrafili docenić wolność wyznaniową w Rzeczypospolitej. Wielu (zwłaszcza bracia polscy i przywódca braci czeskich Jan Amos Komenski) wspierało wrogów Ojczyzny, przede wszystkim podczas potopu szwedzkiego. Sam najazd Szwedów również był prowadzony pod hasłami religijnymi pokonania papistów, czyli walki protestantów przeciwko Kościołowi katolickiemu. Będzie o tym mowa na dalszych zajęciach. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Tolerancja religijna wyrazem miłości praca z tekstem, graficzne przedstawienie tekstu, praca w grupach Wiele wydarzeń w naszych dziejach wskazuje na to, że Polskę można nazwać krajem tolerancji religijnej. Warto zastanowić się nad tym, czy my możemy się nazwać ludźmi tolerancyjnymi. Chrześcijanin, który żyje na co dzień przykaza- 341

342 niem miłości, ma w swoim sercu swoistą przystań dla tych, którzy wierzą inaczej, inaczej wyglądają, inaczej się zachowują. Swoją wyrozumiałością i akceptacją czyni ze swojego serca krainę tolerancji. K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy i przydziela arkusz papieru oraz wiersz Williama Blake a (teczka pomocy). Przeczytajcie fragment wiersza Williama Blake a, a następnie przedstawcie graficznie jego treść, odnosząc ją do Polski jako krainy tolerancji religijnej. Nadajcie tytuł swojej pracy. ( ) A Łaska Miłość Współczucie i Pokój To Bóg, co wszystkich nas ma w swej opiece; I Łaska Miłość Współczucie i Pokój To Człowiek jego ukochane dziecię. Bo Łaska ludzkie serce ma, Współczucie ludzką twarz, Miłość człowieka boski kształt, A Pokój ludzki płaszcz. ( ) Człowieka zatem i kształt jego boski Kochajcie w Żydzie, Turku, poganinie, Bo gdzie siedziba Łaski i Miłości, Tam i Bóg mieszka: tam jego świątynie. (W. Blake, Boski wizerunek II) Przedstawiciele grup prezentują wyniki pracy. K. krótko podsumowuje ich wypowiedzi. Podkreśla stanowisko Kościoła wobec ludzi innych wyznań i zwraca uwagę na konieczność pogłębiania swojej wiary. Najlepsze hasła wszyscy zapisują w zeszytach. 2. Moja postawa tolerancji refleksja Polska odznaczała się w historii tolerancją religijną. Podczas gdy w Europie toczyły się wojny religijne, w naszym kraju żyli zgodnie obok siebie wyznawcy różnych religii i odłamów chrześcijaństwa. K. poleca uczniom przeczytać z podręcznika słowa papieża Franciszka (lub K. wyświetla tekst na slajdzie teczka pomocy), a następnie stawia pytania do refleksji. Uczeń Jezusa jest światłem, kiedy potrafi żyć swoją wiarą poza ograniczonymi przestrzeniami, kiedy się przyczynia do usuwania uprzedzeń, do usuwania oszczerstw oraz do wprowadzania światła prawdy w sytuacje skażone przez obłudę i kłamstwo. Pomyśl: Jaka jest twoja postawa wobec ludzi innych wyznań i religii? Jak wypowiadasz się na ich temat? W jaki sposób reagujesz na przejawy nietolerancji? Jak możesz świadczyć o Chrystusie bez narzucania innym swoich przekonań? 342

343 3. Modlitwa K. proponuje uczniom modlitwę w ciszy (1 2 minuty) o umiejętność okazywania tolerancji przez młodych ludzi wobec osób różnych religii mieszkających w Polsce. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie piszą notatkę: Konfederacja warszawska (1573) była wyrazem panującej w Polsce swobody religijnej, toteż słusznie jest nazywana wielką kartą polskiej tolerancji. Jej historyczna doniosłość staje się bardziej zrozumiała na tle wojen i masowych rzezi religijnych, jakich widownią był Zachód. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura W. Blake, Boski wizerunek II, < dostęp: Franciszek, [Uczeń Jezusa ], Bądźmy solą i światłem, rozważanie przed modlitwą Anioł Pański, 9 lutego 2020, < WP/franciszek_i/modlitwy/ap_ html>, dostęp: J. Kłoczowski, Kościół katolicki w świecie i w Polsce. Szkice historyczne, Katowice D. Olszewski, Szkice z dziejów kultury religijnej, Katowice D. Olszewski, Polska chrześcijańska. Zarys dziejów ( ), Kielce Warto wykorzystać Polska tolerancja, < dostęp:

344 44. Abyście byli zgodni. Unia Brzeska i wschodnie Kościoły katolickie Cele katechetyczne Ukazanie religijnych i kulturowych konsekwencji unii brzeskiej. Kształtowanie postawy akceptacji i tolerancji wobec ludzi o odmiennych przekonaniach. Treści Polska krajem tolerancji religijnej; unia brzeska i wschodnie Kościoły katolickie (E.6). Tekst biblijny: 1 Kor 1,10. Wymagania Uczeń: omawia genezę unii brzeskiej, charakteryzuje specyfikę wschodnich Kościołów katolickich, ocenia inicjatywy na rzecz jedności Kościoła i tolerancji religijnej, podejmowane na ziemiach polskich (E.6.5), charakteryzuje postawę męczenników unickich. Postawy Uczeń: zajmuje stanowisko w ocenie wybranych wydarzeń z dziejów Kościoła (E.3.d), kształtuje postawę szacunku wobec osób innych wyznań. Metody, techniki i formy: analiza ilustracji, rozmowa kierowana, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, praca z tekstem, prezentacja schematu, wykład, prezentacja filmu lub ilustracji, projekt, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby), slajd (zdjęcie cerkwi unickiej, schemat: podział chrześcijaństwa i powstania unitów oraz Podobieństwa i różnice między Kościołem rzymskokatolickim i unickim, tekst 1 Kor 1,10, ilustracje przedstawiające męczeństwo unitów podlaskich), nagranie filmu Pratulin w TVP 1. Między Ziemią a Niebem lub Rekonstrukcja męczeństwa unitów podlaskich, arkusze papieru oraz zadania do metody projektu dla grup. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam podobieństw między Kościołem katolickim a unickim 1. Modlitwa Ojcze nasz. 344

345 2. Współcześni przedstawiciele unitów analiza ilustracji przedstawiającej cerkiew unicką oraz schematu (teczka pomocy), rozmowa kierowana. II. #Zdobywam przekonanie o potrzebie dążenia do jedności chrześcijan 1. Wezwanie do jedności czytanie i interpretacja tekstu 1 Kor 1,10 (egz. Pisma Świętego lub podręcznik). 2. Unia brzeska praca z tekstem (wykład), prezentacja schematu (slajd teczka pomocy). 3. Prześladowanie kościoła unickiego wykład, rozmowa kierowana. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Odwaga męczenników z Pratulina wykład, prezentacja filmu Rekonstrukcja męczeństwa unitów podlaskich (Internet) lub ilustracji (slajd teczka pomocy). 2. Jeden cel w różnorodności wspólny projekt wierzącej młodzieży Kościoła katolickiego i unickiego. 3. Modlitwa przez wstawiennictwo Błogosławionych Męczenników Podlaskich (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy o jedność chrześcijan słowami Ojcze nasz. 2. Współcześni przedstawiciele unitów analiza ilustracji, rozmowa kierowana K. prezentuje slajd przedstawiający zdjęcie cerkwi unickiej w Kostomłotach nad Bugiem (teczka pomocy) i pyta: Z jakim wyznaniem kojarzy się wam ta budowla? Jakie symbole prawosławne dostrzegacie? Kim są unici? Zdjęcie przedstawia cerkiew w parafii unickiej św. Nikity Męczennika w Kostomłotach nad Bugiem. To jedyna na świecie parafia katolicka obrządku bizantyjsko-słowiańskiego. 345

346 K. prezentuje slajd ze schematem (teczka pomocy) i objaśnia go: CHRZEŚCIJANIE KATOLICY PRAWOSŁAWNI PROTESTANCI GREKOKATOLICY (UNICI) Dziś omówimy relacje Kościoła katolickiego i prawosławnego na terenach Rzeczypospolitej od końca XVI w. II. Rozważam i zdobywam 1. Wezwanie do jedności czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. rozdaje uczniom egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby) i poleca odszukać 1 Kor 1,10 (lub podręcznik albo slajd teczka pomocy). Przeto upominam was, bracia, w imię Pana naszego, Jezusa Chrystusa, abyście żyli w zgodzie i by nie było wśród was rozłamów; abyście byli jednego ducha i jednej myśli. (1 Kor 1,10) Do czego św. Paweł wzywa chrześcijan? Co dla chrześcijan znaczy być jednego ducha i jednej myśli? Dlaczego z Jezusem możliwe jest życie w zgodzie i jedności? Już w Kościele pierwszych wieków dokonywały się podziały i rozłamy. Święty Paweł w swoim liście przestrzega wierzących Koryntian, że w Kościele najważniejszy jest Jezus Chrystus ukrzyżowany. On ma jednoczyć wszystkich, którzy zostali ochrzczeni w Jego imię. Na terenach polskich pod koniec XVI w. pojawiła się szansa zjednoczenia chrześcijan kościoła prawosławnego i katolickiego. 2. Unia brzeska praca z tekstem (wykład), prezentacja schematu Uczniowie czytają tekst zawarty w podręczniku na jego podstawie mają odpowiedzieć na pytania. Podczas omawiania tekstu można tworzyć zapis na tablicy w formie tabeli. Pytania: Jakie były cele zawarcia unii brzeskiej? Jakie były jej skutki? Starania o przywrócenie jedności między Kościołem łacińskim i greckim podejmowano już od XII w. Największe szanse na unię były na Rusi, gdzie jeszcze ponad 100 lat po rozłamie między Rzymem i Konstantynopolem zachowywano jedność z papieżem. Pierwsza unia miała miejsce w połowie XIII w. w Drohiczynie nad Bugiem, ale objęła tylko południowo-zachodnią część Rusi i okazała się nietrwała. Dwadzieścia lat później na soborze w Lyonie ogłoszo- 346

347 no unię między całym Kościołem greckim i łacińskim, ale ta również szybko się zakończyła. Po raz kolejny doszło do pojednania w 1439 r. na soborze we Florencji. Unia florencka przetrwała najdłużej (do początku XVI w.) również na Rusi, w diecezjach wschodniego obrządku w państwie polsko-litewskim. Najbardziej sprzeciwiali się temu biskupi prawosławni z Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Gdy Moskwa stała się stolicą patriarchatu, biskupi wschodniego obrządku z terenu Rzeczypospolitej podjęli rozmowy na temat przywrócenia unii florenckiej. Projekt ten znalazł poparcie także u władz Rzeczypospolitej. W ten sposób próbowano uniknąć wpływu patriarchatu moskiewskiego na prawosławną hierarchię Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1594 r. sprecyzowano warunki, które miały być spełnione przez Rzym i króla polskiego Zygmunta III, nim hierarchia prawosławna wyrazi zgodę na unię. Chciano między innymi zachowania dotychczasowej liturgii oraz takich samych przywilejów, jakie posiadali biskupi łacińscy. W 1595 r. w celu ustalenia szczegółów dotyczących zawarcia unii do Rzymu udali się biskup łucki Cyryl Terlecki i włodzimierski Hipacy Pociej. Oni też w listopadzie 1595 r. podpisali w imieniu władyków kościoła prawosławnego z terenu państwa polsko-litewskiego 32 artykuły Umowy duchowieństwa łacińskiego i ruskiego. W październiku 1596 r. rozpoczął się w Brześciu Litewskim synod Kościoła wschodniego w Rzeczypospolitej, w którym wzięli udział także przedstawiciele strony katolickiej. Jednak 18 października doszło do rozłamu wśród uczestniczących w synodzie członków Kościoła wschodniego. Część z nich podpisała akt przystąpienia do unii, ale inni przedstawiciele prawosławia nie zaakceptowali warunków unii i zobowiązali się na piśmie do prowadzenia walk o przywrócenie jedności kościoła prawosławnego. Potępili oni akt unii z Kościołem rzymskokatolickim i pozbawili święceń biskupich hierarchów, którzy do niej przystąpili. Unici zobowiązali się uznać dogmaty Kościoła katolickiego i zwierzchnictwo papieża, w zamian za to zachowali swój obrządek, kalendarz juliański i własną organizację kościelną, zgodną ze wschodnią tradycją. Unia nie ułatwiła Rzeczypospolitej polityki wobec Kresów. Do istniejących już problemów doszły te na tle religijnym. Król popierał unitów, więc prawosławni, występując przeciwko unii, występowali przeciwko królowi. Rzeczpospolita znalazła się w sytuacji, której chciała uniknąć, ponieważ prawosławni zaczęli szukać poparcia w Wielkim Księstwie Moskiewskim. Doszło do nielegalnego utworzenia nowej prawosławnej metropolii kijowskiej i podporządkowanej jej hierarchii. Rzeczpospolita nie uznała nowych biskupów prawosławnych i nie pozwoliła im objąć stanowisk. Coraz częściej dochodziło do konfliktów między unitami i dyzunitami (nieuznającymi jedności z Rzymem). Dopiero Władysław IV w 1632 r. uznał hierarchię prawosławną, godząc się w ten sposób na istnienie równoległe dwóch przeciwstawnych obozów, prowadzących ze sobą walkę. Unici szukali oparcia w rządzie polskim, natomiast prawosławni w Rosji. Po rozbiorach na terenach zajętych przez Rosję stopniowo odrywano unitów od Kościoła katolickiego. Najpierw w 1780 r. dokonała tego caryca Katarzy- 347

348 na II na obszarze przyłączonym do Moskwy po I rozbiorze. Kolejnym etapem w 1839 r. było przepisanie na prawosławie grekokatolików zamieszkujących tereny wcielone do Rosji po II i III rozbiorze oraz wskutek wojen napoleońskich (Białostocczyzna). Pod zaborem rosyjskim unia najdłużej przetrwała w granicach tzw. Królestwa Kongresowego, gdzie mimo oporu duchowieństwa i wiernych skasowano unicką diecezję chełmską i przyłączono ją do Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Przykładowy zapis w tabeli: Cele unii brzeskiej przywrócenie jedności Kościoła zmniejszenie wpływu Moskwy na wyznawców wschodniego obrządku, mieszkających na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów Skutki unii brzeskiej podniesienie poziomu życia religijnego wśród ludności wschodniego obrządku konflikty na tle religijnym między wyznawcami obrządku wschodniego (unitami i dyzunitami) Rosja znalazła pretekst do wtrącania się w sprawy Rzeczypospolitej jako obrończyni jej prawosławnych mieszkańców Po wypowiedziach uczniów K. prezentuje slajd ze schematem (teczka pomocy) i wyjaśnia go: Podobieństwa i różnice między Kościołem rzymskokatolickim i unickim Kościół rzymskokatolicki obrządek rzymski (łaciński) dogmaty zwierzchnictwo papieża Kościół greckokatolicki obrządek grecki (bizantyjski) K. dodaje: Kościół rzymskokatolicki i unicki różni liturgia, ale także kalendarz, struktury organizacyjne i prawodawstwo. 3. Prześladowanie kościoła unickiego wykład, rozmowa kierowana K. opowiada: Prześladowaniami objęty był cały Kościół unicki. Pierwsze próby likwidacji diecezji chełmskiej i unii miały miejsce już w roku Nie udało się tego dokonać, jednak wymuszono wtedy nakaz wstawienia do świątyń unickich ikonostasów i upodobnienia nabożeństw unickich do prawosławnych. W 1867 r. nakazano usunięcie organów, konfesjonałów, monstrancji, procesji eucharystycznych, obchodów Bożego Ciała, święcenia ziół, nabożeństw: godzinek, różańca i drogi krzyżowej, a także polskich pieśni i kazań. W drugiej połowie XIX w. car Aleksander II podpisał program likwidacji Kościoła unickiego, co w praktyce miało doprowadzić do wcielenia unickiej diecezji chełmskiej do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Skutkiem realizacji 348

349 programu miało być zerwanie jedności unitów z Kościołem katolickim i łatwiejsza rusyfikacja. Księży sprzeciwiających się carskim reformom usuwano z parafii, zsyłano bądź więziono. Opuszczone świątynie zamykano lub zamieniano na cerkwie prawosławne. Unitów uznano za Rosjan i prawosławnych, nakazano im chodzić do cerkwi prawosławnych, tam chrzcić swoje dzieci, zawierać związki małżeńskie i chować zmarłych. Zlikwidowano unicki zakon bazylianów. K. może przeczytać poniższy tekst: Katowano mężczyzn i kobiety, starców i młodzież, nie oszczędzając dzieci. Wraz z prześladowanymi cierpiała cała przyroda żywa i martwa. Całe pola leżały odłogiem, nie było komu orać i siać, a niewykopane na czas ziemiopłody ulegały zniszczeniu. Tysiące unitów padało pod nahajkami Kozaków, umierało z odniesionych ran, ginęło z głodu i przeziębienia, nie wracało z więzień i dalekiego wygnania. Dla większego ich pognębienia przysyłano do wiosek wojsko, które stawało się prawdziwą plagą dla ich mieszkańców. Po odejściu żołnierzy pozostawały gołe ściany, obory bez zwierząt i stodoły bez ziarnka zboża. Zewsząd wyzierały głód, choroby i śmierć. Dochodziło do tego, że wymierały całe wioski i ginęły kilkupokoleniowe rodziny, oddając swoją krew i życie, lecz ci, którzy pozostali, wiernie trwali przy unii. Dzieci czekały na chrzest, narzeczeni na ślub, a rodziny zmarłych na możliwość urządzenia pogrzebu katolickiego. (Ks. K. Dębski, Bohaterstwo unitów ) Jakie były skutki walki z Kościołem unickim? Dlaczego Kościół unicki już od samego początku był prześladowany? III. Zostaję ubogacony i działam 1. Odwaga Męczenników z Pratulina wykład, prezentacja filmu lub ilustracji Mimo trudności unia utrzymała się na Kresach Wschodnich, a Cerkiew unicka może poszczycić się kilkoma zasłużonymi biskupami (np. Adam Hipacy Pociej, Józef Welamin Rutski) i gronem męczenników zamordowanych za sprawę unii (św. Jozafat Kuncewicz, arcybiskup połocki, zamordowany w 1623 r.; św. Andrzej Bobola, zamordowany w 1657 r.). K. może wyświetlić fragment filmu Pratulin w TVP 1. Między Ziemią a Niebem (4:03), np. ze strony: < (dostęp ) lub Rekonstrukcja męczeństwa unitów podlaskich (6:51), ze strony: < (dostęp ). K. może także opowiedzieć, wyświetlając slajdy (teczka pomocy).: Symbolem bezwzględności carskich oprawców oraz heroizmu i wierności unitów stał się Pratulin, mała miejscowość w diecezji siedleckiej. 24 stycznia 1874 r. carscy kozacy dokonali tam masakry, zabijając 13 miejscowych unickich parafian i raniąc około 180 osób. Męczennicy pratulińscy oddali swoje życie w obronie świątyni, którą traktowali jako znak swego katolicyzmu i trwania w kościelnej jedności z papieżem. 349

350 Męczennicy z Pratulina dali świadectwo swej wierności Chrystusowi w Jego świętym Kościele. W świecie, w którym żyli, z odwagą starali się prawdą i dobrem zwyciężać szerzące się zło, a miłością chcieli pokonywać szalejącą nienawiść. Tak jak Chrystus, który za nich w ofierze oddał samego siebie, by byli uświęceni w prawdzie tak też oni za wierność prawdzie Chrystusowej i w obronie jedności Kościoła złożyli swoje życie. Ci prości ludzie, ojcowie rodzin, w krytycznym momencie woleli ponieść śmierć, aniżeli ulec naciskom niezgodnym z ich sumieniem. «Jak słodko jest umierać za wiarę» były to ostatnie ich słowa. (z homilii św. Jana Pawła II) Błogosławieni Wincenty Lewoniuk i Towarzysze, męczennicy z Pratulina, beatyfikowani przez św. Jana Pawła II r. Po ukazie tolerancyjnym z 1905 r. 250 tys. dawnych unitów z terenu zaboru rosyjskiego przyjęło z powrotem wiarę katolicką. Na terenie zaboru austriackiego unia utrzymała się bez przeszkód. W niepodległej Polsce Kościół unicki, prowadzony przez otaczanego powszechnym szacunkiem metropolitę Andrzeja Szeptyckiego, rozwijał się nadal, choć na jego położenie rzutował ostro rysujący się konflikt polsko-ukraiński. Konflikt ten, wbrew intencjom i działaniom Szeptyckiego, doprowadził w latach drugiej wojny światowej do tragicznych masowych mordów i wzajemnej nienawiści. We Lwowie Kościół unicki został oficjalnie skasowany przez władze ZSRR w roku W Polsce po roku 1945, mimo wszystkich barier i problemów, nadal skupia dużą część rozproszonej po kraju ludności ukraińskiej. W latach na miejscu dawnego kościółka pod wezwaniem Świętej Trójcy w Pratulinie ustawiono przewieziony z wioski Stanin odnowiony drewniany kościół pochodzący z XVIII w. Przechowywany jest w nim krzyż niesiony przez jednego z obrońców świątyni. 350

351 2. Jeden cel w różnorodności projekt Wierzący Kościoła unickiego i katolickiego mają jeden cel osiągnąć życie wieczne. Dążą do niego m.in. przez uczestniczenie w liturgii różnych obrządków. Najważniejszy jednak jest Jezus Chrystus, który został ukrzyżowany za grzechy wszystkich ludzi. Ten, który zmartwychwstał, by otworzyć nam drogę do zbawienia. W jakich sytuacjach ludzie na różne sposoby dążą do tego samego celu? Jakie wspólne działania mogą podjąć młodzi ludzie Kościoła katolickiego i unickiego? K. dzieli klasę na grupy i przydziela każdej z nich arkusz papieru oraz zadania (teczka pomocy): Przygotujcie w grupach wspólny projekt wierzącej młodzieży Kościoła katolickiego i unickiego obejmujący: ð świętowanie niedzieli, ð obchody święta państwowego, ð rekolekcje szkolne, ð wakacyjny wyjazd, ð przeżywanie świąt religijnych, np. Bożego Narodzenia, Wielkanocy 3. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy przez wstawiennictwo Błogosławionych Męczenników Podlaskich (podręcznik). 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują zapis z tablicy: Cele i skutki unii brzeskiej, treść slajdu Podobieństwa i różnice między Kościołem rzymskokatolickim i unickim oraz treść projektu wypracowanego w grupach. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Ks. K. Dębski, Bohaterstwo unitów podlaskich , Warszawa K. Matwiejuk, Błogosławieni męczennicy podlascy, Siedlce Błogosławieni Męczennicy Uniccy, < dostęp: Unia brzeska, < dostęp: Unici, < dostęp: Błogosławieni Wincenty Lewoniuk i Towarzysze, męczennicy z Pratulina, < dostęp:

352 Warto wykorzystać Film Pratulin w TVP 1. Między Ziemią a Niebem, < watch?v=ftvalb88zks>, dostęp Film Rekonstrukcja męczeństwa unitów podlaskich, < watch?v=ysmvfwvqw4c>, dostęp Dokument Pratulin r. Prześladowania Unitów Pratulińskich, < dostęp:

353 45. W imię Maryi Panny, Panie Boże, dopomóż Cele katechetyczne Ukazanie roli Maryi w historii Polski dla zachowania wolności i tożsamości chrześcijańskiej. Budowanie poczucia wdzięczności Maryi za Jej opiekę nad Polską. Treści Rola Maryi w historii Polski dla zachowania wolności i tożsamości chrześcijańskiej: obrona Jasnej Góry, ogłoszenie Maryi Królową Polski przez Jana Kazimierza, odsiecz wiedeńska (E.6.3). Tekst biblijny: J 19,26-27a. Wymagania Uczeń: ukazuje rolę Maryi w historii Polski dla zachowania wolności i tożsamości chrześcijańskiej (E.6.3), opowiada o obronie Jasnej Góry (E.6.3), wyjaśnia kontekst historyczny ogłoszenia Maryi Królową Polski przez Jana Kazimierza (E.6.3), opowiada o potopie szwedzkim, wykazuje, że wojna Szwedów z Polakami miała również w tle wojnę między protestantami i katolikami, opowiada o odsieczy wiedeńskiej (E.6.3). Postawy Uczeń: wykazuje modlitewną troskę o własną Ojczyznę (E.6.d). Metody, techniki i formy: śpiew (wysłuchanie nagrania), opowiadanie, rozmowa kierowana, czytanie Pisma Świętego, indywidualna interpretacja tekstu biblijnego, prawda czy fałsz, wykład, prezentacja ilustracji, analiza obrazu, praca z tekstem, czytanie dokumentu, prezentacja filmu, projektowanie koron, praca w parach, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, nagranie pieśni Bogurodzica, slajd (tekst J 19,26-27a, obrazy ukazujące oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów w 1655 r., portret opata Augustyna Kordeckiego, obraz Śluby Jana Kazimierza oraz Jan III Sobieski wysyła wiadomość o zwycięstwie papieżowi Innocentemu XI Jana Matejki), karty pracy Przyczyny potopu szwedzkiego (po jednej na 2 osoby), nagranie przesłania papieża Franciszka z racji Jubileuszu 300-lecia Koronacji Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, karty pracy Duchowa koronacja obrazu Matki Bożej dla każdego ucznia. 353

354 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam roli Maryi w historii Polski 1. Modlitwa śpiew (wysłuchanie nagrania) pieśni Bogurodzica (teczka pomocy). 2. Opieka Maryi nad Polską opowiadanie, rozmowa kierowana. II. #Zdobywam gotowość okazywania wdzięczności Maryi za Jej opiekę 1. Testament z krzyża czytanie Pisma Świętego: J 19,26-27a, indywidualna interpretacja tekstu biblijnego (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Potop szwedzki i jego przyczyny prawda czy fałsz (karty pracy teczka pomocy), praca w parach. 3. Obrona Jasnej Góry i śluby króla Jana Kazimierza wykład, prezentacja ilustracji przedstawiających oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów w 1655 r. (slajd teczka pomocy). 4. Treść ślubów lwowskich analiza obrazu Śluby Jana Kazimierza (teczka pomocy), praca z tekstem (teczka pomocy), praca w grupach. 5. Jan III Sobieski na Jasnej Górze i odsiecz wiedeńska czytanie dokumentu o wizycie Sobieskiego na Jasnej Górze (teczka pomocy), rozmowa kierowana, prezentacja ilustracji Jan III Sobieski wysyła wiadomość o zwycięstwie papieżowi Innocentemu XI (teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Jezus i Maryja umacniają nas w wierze prezentacja filmu Przesłanie ojca świętego dla Jasnej Góry (Internet), projektowanie koron (karty pracy teczka pomocy). 2. Modlitwa śpiew Apelu jasnogórskiego (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa śpiew (wysłuchanie nagrania) K. wyświetla slajd z tekstem pieśni Bogurodzica (teczka pomocy), która jest najstarszym zachowanym polskim utworem literackim. Następnie wszyscy śpiewają: Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja, U twego Syna Gospodzina matko zwolena Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kyrieleison. Twego dziela Krzciciela, bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. 354

355 Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy: A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kyrieleison. (Bogurodzica, cyt. za: Historia literatury polskiej ) K. może wykorzystać nagranie pieśni Bogurodzica (3:30) z koncertu Serdeczna Matko, opiekunko ludzi, < (dostęp: ). 2. Opieka Maryi nad Polską opowiadanie, rozmowa kierowana K. opowiada: Na przełomie XVI i XVII w. w Neapolu żył jezuita ojciec Giulio Mancinelli. Był zakonnikiem odznaczającym się wielką świętością życia, a jednocześnie miał dar widzeń. Za jego pośrednictwem Matka Boża poprosiła, aby nazywać Ją Królową Polski. Wydarzenie to miało miejsce dnia 14 sierpnia 1608 r. w Neapolu w klasztorze, w którym przebywał o. Mancinelli. Następnie kiedy przebywał w Krakowie 8 maja 1610 r., Maryja drugi raz zwróciła się do niego z prośbą: Ja jestem Królową Polski. Jestem Matką tego narodu, który jest Mi bardzo drogi, wstawiaj się więc do Mnie za nim, o pomyślność tej ziemi błagaj nieustannie, a Ja ci będę zawsze, tak jak teraz, miłosierną. Matka Boża chciała również, aby w Krakowie był ustanowiony widzialny symbol Jej królowania w Polsce. Prośba ta została spełniona w 1628 r., w dniu dziesiątej rocznicy śmierci o. Mancinellego, kiedy Polacy zamontowali na wieży bazyliki Mariackiej królewską koronę. (oprac. na podst.: Siostry Loretanki, Królowa Polski) Jakie znacie wydarzenia z historii Polski, kiedy interweniowała Matka Boża? W jaki sposób dziś Maryja pomaga ludziom? Kto z was doświadczył łaski za przyczyną Matki Bożej? Jezus, czyniąc cuda, przybliżał królestwo Boże. Jednocześnie ukazywał swoją boską moc i miłość do każdego człowieka. Podziwianie cudów Jezusa umacniało wiarę apostołów i ludzi, którzy cudów doświadczali. Cuda są również wyrazem opieki Boga nad światem i ludźmi. Jezus dokonał pierwszego cudu w swojej publicznej działalności na prośbę Matki Bożej, gdy na weselu w Kanie Galilejskiej przemienił wodę w wino. Cuda nie dzieją się wbrew naturze, lecz wbrew naszej wiedzy o naturze powiedział św. Augustyn. Również w historii Polski Maryja wypraszała potrzebne łaski. Wśród nich wymieniamy najczęściej obronę Jasnej Góry podczas potopu szwedzkiego ( ), zwycięstwo Sobieskiego pod Wiedniem (odsiecz wiedeńska ) i cud nad Wisłą (13 25 sierpnia 1920). K. poleca zapisać temat: W imię Maryi Panny, Panie Boże, dopomóż. 355

356 II. Rozważam i zdobywam 1. Testament z krzyża czytanie Pisma Świętego, indywidualna interpretacja tekstu biblijnego K. rozdaje egz. Biblii, w których uczniowie szukają fragmentu J 19,26-27a (lub czytają z podręcznika lub slajdu teczka pomocy). Chętna osoba czyta go głośno. Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki: Niewiasto, oto syn Twój. Następnie rzekł do ucznia: Oto Matka twoja. (J 19,26-27a) K. mówi: Komu Jezus powierza swą Matkę? Kogo Jezus powierza swojej Matce? W osobie swojego ucznia Jana Jezus zawiera całą wspólnotę Kościoła. Daje Maryję jako Matkę Kościoła, ale także jako Matkę każdego, kto do niego należy. W książce Ewangelia według Barabasza zostały zebrane wypowiedzi młodych ludzi borykających się z różnego rodzaju problemami, którzy przedstawili własną interpretację wybranych fragmentów Pisma Świętego. Powyższy tekst z Ewangelii św. Jana skomentowali następująco: Marco, 14 lat napisał: Dałeś nam Matkę, aby nikt nie czuł się osierocony. Bez mamy życie nie ma sensu to zdanie wyryte na ścianie karceru w Arese. To samo zdanie pokazał pewien 23 letni człowiek swojej narzeczonej z komentarzem: Ciebie nigdy nie może zabraknąć naszym dzieciom, inaczej wyrosną jedno po drugim na takiego dzikusa, jakim przez wiele lat byłem ja. (Ewangelia według Barabasza, red. M. Śpiewakowska, R. Szpakowski) K. zachęca uczniów: Teraz wy dokonajcie własnej interpretacji fragmentu J 19,26-27a, który nazywamy też Testamentem z krzyża. Po wykonaniu zadania, wybrani uczniowie prezentują swoje wypowiedzi. K. podkreśla, że powyższy tekst wskazuje na to, że Maryja jest naszą Matką. 2. Potop szwedzki i jego przyczyny prawda czy fałsz, praca w parach K. mówi: Święty Jan Paweł II podczas drugiej pielgrzymki do Polski powiedział w Częstochowie: Doświadczenie historyczne wskazuje jednakże na to, że Maryja jest nam dana w swym jasnogórskim obrazie przede wszystkim na czasy trudne. Zapowiedzią tych czasów stał się w XVII wieku okres potopu ( ). Od czasu, gdy Jasna Góra oparła się naporowi Szwedów, gdy w ślad za tym cała Ojczyzna uwolniła się od najeźdźców, datuje się szczególny związek jasnogórskiego sanktuarium z coraz trudniejszymi dziejami narodu. K. rozdaje parom karty pracy Przyczyny potopu szwedzkiego (teczka pomocy). Uczniowie zaznaczają fałszywe informacje zawarte zapisie o przyczynach potopu 356

357 szwedzkiego. Następnie na podstawie własnej wiedzy z lekcji historii uzupełniają drugą kolumnę prawdziwymi informacjami, np.: Przyczyny polityczne i religijne potopu szwedzkiego Przekreśl fałszywe informacje w tekście ò Karol X Gustaw pragnął zdobyć panowanie nad Morzem Bałtyckim i próbował przeciwdziałać sukcesom niemieckim w Polsce. Chłopi polscy dopuścili się zdrady i w większości przeszli do obozu szwedzkiego, pomagając zająć znaczą części Polski przez wojska szwedzkie. Wśród nich byli potężni na Litwie protestanci: Janusz Radziwiłł i Bogusław Radziwiłł. Szwedzi okrutnie obchodzili się z protestantami, zwłaszcza z duchowieństwem (np.: rabowali, niszczyli i profanowali kościoły protestanckie, na dobra kościelne nakładali ogromne kontrybucje, zakazywali nabożeństw protestanckich przejawiali fanatyzm religijny, mordowali duchownych, wśród nich był poznański biskup pomocniczy Jan Branecki, który nie zgodził się na nabożeństwo luterańskie w katedrze). Episkopat i duchowieństwo polskie, z nielicznymi wyjątkami, stało po stronie Jana Sobieskiego III, wspomagając go radą i czynem. Kościół wspierał finansowo obronę ojczyzny: np.: ofiarowano za zgodą papieża naczynia kościelne, a bp Piotr Gębicki własnym kosztem wystawił liczący 800 ludzi oddział piechoty. Konflikt religijny między muzułmanami i katolikami. Wpisz prawdziwe informacje ò Karol X Gustaw pragnął zdobyć panowanie nad Morzem Bałtyckim i próbował przeciwdziałać sukcesom rosyjskim w Polsce. Magnaci polscy dopuścili się zdrady i w większości przeszli do obozu szwedzkiego, pomagając zająć znaczą części Polski przez wojska szwedzkie. Wśród nich byli potężni na Litwie protestanci: Janusz Radziwiłł i Bogusław Radziwiłł. Szwedzi okrutnie obchodzili się z katolikami, zwłaszcza z duchowieństwem (np.: rabowali, niszczyli i profanowali kościoły katolickie, na dobra kościelne nakładali ogromne kontrybucje, zakazywali nabożeństw katolickich przejawiali fanatyzm religijny, mordowali duchownych, wśród nich był poznański biskup pomocniczy Jan Branecki, który nie zgodził się na nabożeństwo luterańskie w katedrze). Episkopat i duchowieństwo polskie, z nielicznymi wyjątkami, stało po stronie Jana Kazimierza wspomagając go radą i czynem. Kościół wspierał finansowo obronę ojczyzny: np.: ofirowano za zgodą papieża naczynia kościelne, a bp. Piotr Gębicki własnym kosztem wystawił liczący 800 ludzi oddział piechoty. Konflikt religijny między protestantami i katolikami. 357

358 Chętny uczeń czyta prawidłowo wykonane zadanie, a pozostali sprawdzają własne prace. 3. Obrona Jasnej Góry i śluby króla Jana Kazimierza wykład, prezentacja ilustracji K. prezentuje slajd ukazujący obraz Oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów w 1655 r. (teczka pomocy) i mówi: Potop szwedzki rozpoczął się latem 1655 r. Wojska szwedzkie króla Karola Gustawa bardzo szybko posuwały się w głąb Rzeczypospolitej, prawie bez walki zajmując kolejne tereny i podporządkowując sobie polską szlachtę. Osamotniony król Jan Kazimierz opuścił kraj i udał się na Śląsk. Chcąc odciąć go od kontaktów z poddanymi, Karol X Gustaw postanowił obsadzić swymi wojskami granicę śląską. W tym celu zdecydował o zajęciu klasztoru na Jasnej Górze w Częstochowie, twierdzy na pograniczu polsko-śląskim. K. prezentuje slajd ukazujący portret opata Augustyna Kordeckiego przed Czarną Madonną z Częstochowy (teczka pomocy) i kontynuuje: Stojący wówczas na czele klasztoru jasnogórskiego przeor o. Augustyn Kordecki przygotowywał klasztor do obrony. Podjął także decyzję o wywiezieniu i ukryciu na Śląsku najcenniejszych skarbów, wśród nich obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Oblężenie rozpoczęło się w połowie listopada i trwało do 27 grudnia 1655 r. Obrońcy Jasnej Góry, liczący niespełna 300 osób (w tym zaledwie 160 żołnierzy załogi) skutecznie odpierali ataki kilkutysięcznego korpusu najeźdźców dysponujących ciężką artylerią. K. prezentuje kolejny slajd ukazujący oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów w 1655 r. (teczka pomocy). W tym czasie król Jan Kazimierz napisał list do ojca świętego Aleksandra VII, prosząc o pomoc. Wtedy papież odpowiedział, odwołując się do objawień o. Mancinellego: Dlaczego zwracasz się o pomoc do mnie, a nie zwracasz się do tej, która sama chciała być Waszą Królową? Maryja Was wyratuje, toć to Polski Pani. Jej się poświęćcie, Jej oficjalnie ofiarujcie, Ją Królową ogłoście, przecież sama tego chciała. Nie widząc znikąd ratunku, król Jan Kazimierz przysiągł Matce Bożej, że gdy tylko jakiś skrawek Rzeczypospolitej zostanie uwolniony od wrogów, dokona tam publicznego poświęcenia państwa Maryi. Gdy zatem w marcu 1656 r. Szwedzi wycofali się ze Lwowa, Jan Kazimierz bezzwłocznie udał się do tego miasta i w katedrze lwowskiej, przed obrazem Matki Bożej Łaskawej, 1 kwietnia 1656 r. złożył obiecane śluby i koronował wizerunek Maryi, ogłaszając Ją Królową Polski. Odtąd losy wojny się odwróciły Szwedzi zaczęli ponosić klęski. Na terenie całej Rzeczypospolitej powstawały oddziały partyzanckie, które podjęły walkę z najeźdźcą. W nocy z 26 na 27 grudnia 1655 r. Szwedzi odstąpili od murów klasztoru. Wydarzenia związane z obroną Jasnej Góry były potwierdzeniem wizji, które miał o. Giulio Mancinelli. (oprac. na podst.: B. Bajor, Maryjo, Królowo Polski; Obrona Jasnej Góry, instytutkorfantego.pl; Siostry loretanki, Królowa Polski) 358

359 Franciszek Kondratowicz, Oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów w 1655 r. Portret opata Augustyna Kordeckiego przed Czarną Madonną z Częstochowy Oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów w 1655 r. (płótno, olej, XVII w. Malarnia Jasnogórska, Jasna Góra, Sala Rycerska). 4. Treść ślubów lwowskich analiza obrazu, praca z tekstem, praca w grupach K. wyświetla slajd przedstawiający obraz Śluby Jana Kazimierza Jana Matejki (teczka pomocy) i krótko omawia go z uczniami. Następnie dzieli klasę na cztery grupy i rozdaje karty pracy Śluby Jana Kazimierza. Grupa 1 Na podstawie tekstu odpowiedzcie na pytania: Do kogo zwraca się król Jan Kazimierz? Jak nazywa Maryję? O co Ją prosi? Wielka Boga-człowieka Matko, o Przeczysta Panno! Ja, Jan Kazimierz, z łaski Twego Syna, Króla królów, a Pana mojego i z Twojej łaski król, u stóp Twoich najświętszych na kolana padając, obieram Cię dzisiaj za Patronkę moją i moich państw Królową i polecam Twojej szczególnej opiece a obronie siebie samego i moje Królestwo Polskie z Księstwami: Litewskiem, Ruskiem, Pruskiem, Mazowieckiem, Żmudzkiem, Inflanckiem, Czerniechowskiem, jako też wojska obydwu narodów i wszystek mój lud. Wzywam pokornie w tym opłakanym i zamieszanym królestwa mego stanie Twego miłosierdzia i pomocy przeciw nieprzyjaciołom Świętego Rzymskiego Kościoła. (Śluby Jana Kazimierza, cyt. za: A. Kordecki, Nowa Gigantomachia) Grupa 2 Na podstawie tekstu odpowiedzcie na pytanie: Co Jan Kazimierz przyrzeka podczas ślubów lwowskich? 359

360 A ponieważ największemi dobrodziejstwy twemi zobowiązany, czuję w sobie gorącą żądzę służenia Ci gorliwie z narodem, przyrzekam więc mojem, rządzców i ludu imieniem Tobie i Twemu Synowi Panu Naszemu Jezusowi Chrystusowi, że cześć Twoję wszędzie po krajach mego Królestwa rozszerzać będę. (Śluby Jana Kazimierza, cyt. za: A. Kordecki, Nowa Gigantomachia) Grupa 3 Na podstawie tekstu odpowiedzcie na pytanie: Co Jan Kazimierz obiecuje podczas ślubów lwowskich? Przyrzekam i ślubuję wyjednać u Stolicy Apostolskiej, skoro tylko za przemożnem Twojem pośrednictwem i wielkiem Syna Twego miłosierdziem zwycięztwo nad nieprzyjaciółmi a szczególniej nad Szwedami odniosę, aby dzień ten corocznie dla Ciebie i Syna Twojego, na zawdzięczenie łask wiecznemi czasy obchodzono i święcono, i dołożę z Biskupami Królestwa starania, ażeby moje obietnice przez ludy moje wypełnione były. (Śluby Jana Kazimierza, cyt. za: A. Kordecki, Nowa Gigantomachia) Grupa 4 Na podstawie tekstu odpowiedzcie na pytanie: Co Jan Kazimierz przyrzeka podczas ślubów lwowskich? Ponieważ zaś z wielką boleścią mego serca widzę, że wszystkie klęski, jakie w ostatnich siedmiu latach na moje Królestwo spadły, jako to: zaraza, wojny i inne nieszczęścia, zesłane zostały przez Najwyższego Sędziego jako chłosta za jęki i uciemiężenie chłopów; przyrzekam więc i ślubuję, że po odzyskaniu pokoju użyję ze wszystkiemi Stanami wszelkich sposobów, ażeby lud mego Królestwa od wszelkich niesprawiedliwych ciężarów i uciśnienia uwolnionym został. Spraw to o Najmiłosierniejsza Królowo i Pani, abym do wykonania moich przedsięwzięć, któremiś mnie Sama natchnęła, łaskę Twojego Syna otrzymał!. (Śluby Jana Kazimierza, cyt. za: A. Kordecki, Nowa Gigantomachia) Po prezentacji przedstawicieli grup na tablicy powstaje zapis, a K. podsumowuje: Król Jan Kazimierz 1 kwietnia 1656 r. w katedrze lwowskiej: ð oddał Najświętszej Maryi Pannie swoje państwo, ogłaszając Ją Królową Korony Polskiej, ð prosił o opiekę i pomoc w walce z nieprzyjaciółmi, ð przyrzekł szerzyć cześć Maryi i Pana Jezusa, ð obiecał uwolnić lud od niesprawiedliwych ciężarów. Uczniowie przepisują do zeszytu zapis z tablicy. 5. Jan III Sobieski na Jasnej Górze i odsiecz wiedeńska czytanie dokumentu, rozmowa kierowana, prezentacja ilustracji K. mówi: 360

361 Żarliwym czcicielem Maryi był też król Jan III Sobieski. Zwycięstwo w bitwie pod Wiedniem przypisał Jej wstawiennictwu. W kronikach jasnogórskiego klasztoru znalazł się opis tego wydarzenia z lipca 1683 r., gdy Wiedniowi i całej chrześcijańskiej Europie zagrażały tureckie wojska. K. poleca jednemu z uczniów odczytać fragmenty tego dokumentu ze stylizowanego arkusza (teczka pomocy). Pierwszym wszakże odezwem króla Jana III na wieści z Wiednia była pielgrzymka królewska do sanktuarium jasnogórskiego. W dniu 18 lipca 1683 r. wraz ze swoim dworem wyruszył król do Częstochowy, a w dziesiątym dniu od chwili oblężenia stolicy cesarskiej przez Turków król polski już przybył do Częstochowy. Przybywał tutaj z Warszawy, udając się do Krakowa, gdzie miało zgromadzić się wojsko polskie, gotowe do wyprawy pod Wiedeń. ( ) 26 lipca, w uroczystość św. Anny, Matki Najświętszej Bożej Rodzicielki, najjaśniejszy monarcha, prosząc Najwyższego Dawcę wszelkich zwycięstw przez wstawiennictwo Wspomożycielki Chrześcijaństwa Dziewicy Maryi, modlił się o szczęśliwy przebieg wyprawy i pomyślne nad wrogiem zwycięstwo. Król odbył bardzo pokornie spowiedź świętą i przed cudownym obrazem Matki Bożej bardzo pobożnie przystąpił do Komunii św.. (Zabytki Jasnej Góry Jan III Sobieski, jasnagora.com) K. pyta: Dokąd udał się król Jan III Sobieski na wieść o oblężeniu Wiednia? W jakim charakterze i w jakim celu przybył na Jasną Gorę? Dlaczego było to dla niego ważne? K. wyświetla slajd z obrazem Jana Matejki Jan III Sobieski wysyła wiadomość o zwycięstwie papieżowi Innocentemu XI (teczka pomocy) i pyta uczniów o przebieg odsieczy wiedeńskiej lub sam o niej opowiada: Król Jan III Sobieski w bitwie pod Wiedniem r. rozbił oblegającą miasto armię turecką. Połączone wojska polskie, austriackie i niemieckie (ok. 43 tys. żołnierzy) stanęły do walki z trzykrotnie liczniejszą armią turecką (ok tys. żołnierzy). Decydującą rolę w bitwie odegrała największa w historii szarża ok. 20-tysięcznej polskiej husarii, poprowadzona osobiście przez króla Jana III Sobieskiego. Zwycięstwo pod Wiedniem powstrzymało ekspansję turecką na Półwysep Bałkański i na całą Europę, a tym samym ocaliło cywilizację chrześcijańską przed dominacją islamu. (oprac. na podst.: Wiedeńska odsiecz, dostęp ) 361

362 III. Zostaję ubogacony i działam 1. Jezus i Maryja umacniają nas w wierze prezentacja filmu, projektowanie koron K. mówi: Pierwsza koronacja obrazu Matki Bożej Częstochowskiej odbyła się 8 września 1717 r. Ofiarodawcą koron był papież Klemens XI. K. prezentuje nagranie przesłania dla Jasnej Góry papieża Franciszka z racji Jubileuszu 300-lecia Koronacji Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej Przesłanie ojca świętego dla Jasnej Góry (5:10), < (dostęp ), następnie mówi: Dziś będziecie mieli możliwość ukoronować Maryję Królową Polski duchową koroną. K. rozdaje karty pracy Duchowa koronacja obrazu Matki Bożej (teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest wypisanie dobrych czynów, modlitw i dzieł pokutnych, które mogą spełnić z miłości do Matki Bożej i Jezusa. Do każdej propozycji tworzą odrębny symbol graficzny. Po wykonaniu tego zadania uczniowie projektują nowe korony dla Maryi i Jej Syna, uwzględniając w nich symbole graficzne, które sami stworzyli. Duchowa koronacja obrazu Matki Bożej Dobry czyn Wpisz propozycję dobrego czynu, który możesz Zaproponuj symbol spełnić z miłości do Matki Bożej i Jezusa graficzny ð ð ð Modlitwa / umartwienie Wpisz propozycję modlitwy / dzieła pokutnego, które możesz spełnić z miłości do Matki Bożej i Jezusa Zaproponuj symbol graficzny ð ð ð Zrób projekt koron z zaproponowanymi wcześniej symbolami graficznymi 362

363 K. prosi wybranych uczniów o zaprezentowanie i omówienie nowych koron dla Matki Bożej i Jezusa i podsumowuje: Chrystus obecny wraz ze swą Matką w polskiej Kanie stawia przed nami z pokolenia na pokolenie wielką sprawę wolności. Wolność jest dana człowiekowi od Boga jako miara jego godności. (Jan Paweł II, Jasna Góra 1983 r.) 2. Modlitwa śpiew K. wraz z uczniami śpiewa Apel jasnogórski (podręcznik), którego słowa napisał bł. kard. Stefan Wyszyński: Maryjo, Królowo Polski! Maryjo, Królowo Polski! Jestem przy Tobie, pamiętam, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam! 3. Zapis do zeszytu Uczniowie piszą własną interpretację tekstu J 19,26-27a, przepisują z tablicy informacje wypracowane w grupach na podstawie ślubów króla Jana Kazimierza, wklejają karty pracy Duchowa koronacja obrazu Matki Bożej. 4. Praca domowa (podręcznik) Literatura 340 lat temu zmarł ojciec Augustyn Kordecki, < dostęp: B. Bajor, Maryjo, Królowo Polski, < dostęp: Bogurodzica, cyt. za: Historia literatury polskiej w dziesięciu tomach. Tom 1. Średniowiecze, Bochnia Kraków Warszawa, b.r., s Ewangelia według Barabasza, red. M. Śpiewakowska, R. Szpakowski, Warszawa 1997, s M. Królik, Cuda i łaski zdziałane za przyczyną Jasnogórskiej Matki Bożej dawniej i dziś, Częstochowa J. Mazur, Naród ujrzał swoją Królową Od ślubów lwowskich i jasnogórskich do aktu zawierzenia Matce Bożej. Szkic religijno-społeczny, Częstochowa A. Napiórkowski, Prawdy wiary Kościoła o Maryi, Częstochowa Obrona Jasnej Góry, < -gory/>, dostęp: Siostry loretanki, Królowa Polski, < -,2382,416,cz.html>, dostęp: Śluby Jana Kazimierza, cyt. za: A. Kordecki, Nowa Gigantomachia, Warszawa 1859, s. 152, < edition/368/content>, dostęp:

364 Wiedeńska odsiecz, < dostęp Zabytki Jasnej Góry Jan III Sobieski, < dostęp: Warto wykorzystać Bogurodzica, < dostęp: Przesłanie ojca Świętego dla Jasnej Góry, < dostęp Korelacja z edukacją szkolną Historia: Znaczenie wiary i kultu religijnego dla podtrzymania świadomości narodowej Polaków w czasie zaborów. Religijne, polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe uwarunkowania i następstwa reformacji. Różne aspekty reformy Kościoła katolickiego. Mapa polityczna i wyznaniowa Europy w XVI w. Prawne i kulturowe podstawy tolerancji religijnej na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI w. Geografia: Zróżnicowanie religijne ludności świata i Polski. Historia muzyki: Zabytki polskiej i europejskiej muzyki średniowiecznej (Bogurodzica). 364

365 VI wierzyć, by Świętować Kościół ewangelizuje i ewangelizuje sam siebie poprzez piękno liturgii. Prośmy o łaskę autentycznego i osobowego spotkania z żyjącym Chrystusem w celebracji liturgicznej, aby nasze istnienie stawało się ofiarą duchową składaną Bogu.

366 46. Ty się odważ świętym być. Uroczystość Wszystkich Świętych Cele katechetyczne Ukazanie na przykładzie wybranych świętych, że celem życia człowieka jest świętość. Kształtowanie postawy odwagi w drodze do świętości. Treści Cześć świętych w roku liturgicznym (B.11). Odwaga w życiu wybranych świętych (św. Dyzma, św. Rita, bł. Karol de Foucauld). Tekst biblijny: Ap 7,9-17. Wymagania Uczeń: uzasadnia kult świętych w obchodach roku liturgicznego (B.11.1), interpretuje tekst biblijny Ap 7,9-17, charakteryzuje postaci wybranych świętych (św. Dyzma, św. Rita, bł. Karol de Foucauld), szuka wspólnych treści w tekście Apokalipsy i życiu wybranych świętych, wyjaśnia, na czym polegała niepokorność wybranych świętych, wyjaśnia, że droga do świętości prowadzi przez decyzje podejmowane na co dzień, podaje przykładowy przepis na własną świętość. Postawy Uczeń: ma świadomość konieczności oddawania czci i szacunku świętym (B.11.a), wzoruje się na świętych i prosi o ich wstawiennictwo (B.11.b). Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, prezentacja postaci świętych, interpretacja tekstu biblijnego, prezentacja ilustracji, alternatywne tytuły, praca z tekstem, recytacja, analiza wiersza, prezentacja teledysku, graficzne przedstawienie tekstu, miniwykład, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (lista świętych, ilustracja przedstawiająca Procesję męczenników, fragment Ap 7,9-17, fragment wiersza A ty się odważ ), teksty z życiorysami św. Dyzmy, św. Rity, bł. Karola de Foucauld dla grup, nagranie teledysku Zabierz Boga na trening DM4 Arkadio, Bosski, Luxon. 366

367 I. #Szukam własnej drogi do świętości PLAN KONSPEKTU 1. Modlitwa Zdrowaś Maryjo. 2. Święci nie-święci rozmowa kierowana, prezentacja wybranych postaci świętych (slajd teczka pomocy). II. #Zdobywam pewność, że chcę być w niebie 1. Święci oddają cześć Bogu interpretacja tekstu Ap 7,9-17 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), prezentacja ilustracji przedstawiającej Procesję męczenników (teczka pomocy). 2. Niepokorni święci praca z tekstem (życiorysy świętych lub błogosławionych teczka pomocy), alternatywne tytuły, praca w grupach. 3. Odwaga świętości recytacja, analiza wiersza A ty się odważ (podręcznik). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Motywacja do pracy nad sobą prezentacja teledysku Zabierz Boga na trening (Internet) lub praca z tekstem (teczka pomocy), graficzne przedstawienie tekstu, praca w grupach. 2. Kult świętych miniwykład, przepis na świętość, praca w grupach. 3. Modlitwa w formie litanii. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy Zdrowaś Maryjo. 2. Święci nie-święci rozmowa kierowana, prezentacja postaci świętych K. mówi: Często postrzegamy świętych jako osoby doskonałe. Podziwiamy ich wiarę i bierzemy wzór z ich odwagi i poświęcenia. Kim jednak byli za życia na ziemi? Thomas J. Craughwell w swojej książce Święci nie-święci opisał życie przed nawróceniem kilku z nich. K. pokazuje slajd z listą świętych (teczka pomocy) i czyta imiona wybranych osób wraz z ich nałogami: ð Św. Mateusz zdzierca ð Św. Dyzma złodziej ð Św. Kalikst defraudator ð Św. Hipolit antypapież ð Św. Krzysztof sługa szatana 367

368 ð Św. Pelagia rozwiązła aktorka ð Św. Genezjusz szyderca ð Św. Mojżesz etiopski przywódca gangu ð Św. Augustyn heretyk i uwodziciel ð Św. Alipiusz opętany krwawymi sportami ð Św. Maria Egipcjanka uwodzicielka ð Św. Kolumban podżegacz wojenny ð Św. Olga masowa morderczyni ð Św. Włodzimierz bratobójca, gwałciciel, praktykujący ofiary z ludzi ð Św. Franciszek z Asyżu marnotrawca ð Św. Jan Boży hazardzista i pijak ð Św. Kamil de Lellis oszust karciany i kanciarz ð Bł. Mateusz Talbot nałogowy alkoholik (T. Craughwell, Święci nie-święci) Jak to możliwe, że świętymi zostali grzesznicy? Dlaczego do nawrócenia potrzebna jest odwaga? Wśród świętych jest wielu, którzy przez pewien okres swojego życia byli wielkimi grzesznikami. Święty Mateusz był poborcą podatkowym i pobierał zawyżone opłaty od swoich rodaków na rzecz Rzymian. Po spotkaniu z Jezusem radykalnie zmienił swoje życie i spojrzenie na bogactwo. Święty Kamil de Lellis miał tak brutalny charakter, że terroryzował własną matkę, która się go po prostu bała. Był też hazardzistą i razem ze swoim ojcem ogrywał innych, oszukując w grze. Nawrócił się, widząc umierającego ojca, który wyznał swoje grzechy i zbrodnie i przyjął Komunię Świętą. Święty Kamil jest znany z założenia szpitala dla ubogich, co w ówczesnych czasach było czymś wyjątkowym. Do dziś jego dzieło kontynuuje zakon kamilianów. Każda z wymienionych na początku osób nawróciła się, mimo że najpierw była daleko od Boga. Do bycia świętym potrzebna jest wytrwałość i odwaga przemiany. Dziś będziemy mówić o takich osobach. K. poleca zapisać temat: Ty się odważ świętym być. Uroczystość Wszystkich Świętych. II. Rozważam i zdobywam 1. Święci oddają cześć Bogu interpretacja tekstu biblijnego, prezentacja ilustracji Uczniowie szukają w podręcznikach fragmentu Ap 7,9-17 (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Chętny uczeń czyta go głośno. K. mówi: Słuchając tekstu biblijnego, zwróćcie uwagę na symbole, pod którymi ukryte jest przesłanie. Po wysłuchaniu fragmentu K. wyświetla slajd z ilustracją przedstawiającą Procesję męczenników (teczka pomocy) i pyta: 368

369 Kto należy do grona świętych? Co mogą oznaczać białe szaty, w które ubrani są święci? Czego symbolem są palmy, które trzymają w rękach? Co w tekście Apokalipsy mówi o tym, że wśród świętych są męczennicy? Co w tekście wskazuje na odwagę świętych? Święty Jan, autor Apokalipsy, ukazuje obraz tłumu chrześcijańskich męczenników, z różnych narodów, ras i kultur. Ich białe szaty to symbol wieczności i udziału w życiu samego Boga. Śnieżnobiałą barwę szat zawdzięczają opłukaniu ich we krwi Baranka. Jest to symbol udziału w męce i śmierci Chrystusa. Męczennicy doświadczyli wielkiego ucisku, mieli odwagę cierpieć dla Chrystusa i mimo prześladowań wytrwali w wierze, dlatego mają palmy, symbol zwycięstwa. Wyrażenie Zasiadający na tronie rozciągnie namiot nad nimi oznacza, że Bóg otoczy opieką świętych męczenników i uwolni ich od wszelkiego cierpienia, tak że nie będą już więcej odczuwali bólu, głodu, pragnienia czy smutku. W tłumie świętych są również ci, których wymieniliśmy na początku katechezy. Każdy więc może zostać świętym, jeśli podejmie z odwagą Boże powołanie do świętości. 2. Niepokorni święci alternatywne tytuły, praca z tekstem, praca w grupach K. dzieli klasę na 3 grupy lub jej wielokrotność i rozdaje każdej tekst z życiorysem jednego ze świętych lub błogosławionych (teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest napisać prowokujący tytuł do tekstu oraz odpowiedzieć na pytania. Grupy pracują ok. 7 minut, po czym przedstawiciele grup prezentują swoje wypowiedzi na forum klasy i zapisują tytuły na tablicy. Bł. Karol de Foucauld Długo śpię. Dużo jem. Mało myślę napisał w swoim dzienniku w czasach młodości Karol de Foucauld. Jako młody arystokrata uwielbiał bawić się życiem, a swoją edukację religijną zakończył w wieku 15 lat i nie miał zamiaru do niej wracać. Nie przejął się zbytnio, gdy został usunięty z paryskiej szkoły jezuitów. Gdy miał 18 lat, odziedziczył po śmierci dziadka rodzinny majątek, więc nie musiał się niczym przejmować. Chcąc jednak coś znaczyć, ukończył szkołę kawalerii. Niestety w wojsku początkowo interesowały go tylko honory oraz przywileje i bardzo źle znosił krytykę. Jako żołnierz Karol został wysłany na misję do Algierii, ale szybko został wyrzucony za złe zachowanie i brak dyscypliny. Wrócił do Paryża i sprowadził do koszar swoją kochankę, przedstawiając ją jako żonę. Zapragnął jednak znowu znaleźć się na pustyni Algierii. Zaczął więc studiować książki o niej i uczyć się języków. Ponieważ przebywanie w Algierii dla chrześcijanina było niebezpieczne, wyruszył do Maroka w przebraniu rabina. 369

370 Przez półtora roku przemierzał pustynne tereny, pisząc książkę Wdzięczność dla Maroka, za którą otrzymał w 1885 r. złoty medal od Francuskiego Towarzystwa Geograficznego. Karol de Foucauld jako podróżnik coraz częściej zaglądał do kościoła w poszukiwaniu ciszy. Pewnego razu poznał ks. Henriego Huvelina, który pomimo ogromnego cierpienia, pozostawał radosny. Karol, widząc to, zapytał, skąd ma w sobie tę wielką radość. Ksiądz odpowiedział, że bierze się ona stąd, że nigdy w życiu nie szukał własnej przyjemności. Te słowa poruszyły Karola. Od tego momentu prowadzili długie rozmowy o wierze, aż w końcu się zaprzyjaźnili. Ksiądz Huvelin ten podjął się duchowego prowadzenia Karola i kazał mu się natychmiast wyspowiadać. Po 14 latach poszukiwań i błądzenia Karol powrócił do Kościoła. Ponieważ Karol cały czas pragnął powrotu na pustynię, postanowił wstąpić do trapistów, u których pociągała go surowa reguła życia. Wykształcony żołnierz i odznaczony złotym medalem podróżnik przez dwa lata zamiatał dziedziniec, ukrywając swoje zdolności i osiągnięcia. Pragnął żyć w prostocie i ubóstwie. W 1897 r. wyruszył do Nazaretu. Tam też po czterech latach zdecydował się przyjąć święcenia kapłańskie. Przez trzy lata Karol służył jako kapłan i wolontariusz w algierskim Beni-Abbes. Pomagał w szpitalu polowym oraz wykupywał niewolników, których później uwalniał. W 1904 r. trafił do plemienia Tuaregów. Był jedynym chrześcijaninem pośród muzułmańskich plemion. Karol nie nawracał Tuaregów, ale po prostu żył między nimi. Nazywano go białym marabutem w nawiązaniu do ptaka, którego koczownicze plemiona uznawały za świętego, a jego obecność blisko obozu była dla nich znakiem szczęścia i pokoju. W czasie swojej służby Karol de Foucauld poznał język tuareski na tyle dobrze, że przetłumaczył na niego Ewangelie oraz stworzył pierwszy słownik francusko-tuareski. W 1915 r. doszło do zamieszek między lokalnymi plemionami i Saharę ogarnęła wojna. 1 grudnia 1916 r. Karol de Foucauld został podstępem wywabiony z pustelni, pobity, związany i zastrzelony. Karol de Foucauld to żołnierz, podróżnik i kapłan, który młodzieńczą zawziętość, butę i brawurę przekształcił w wierność, odwagę i zdolność do poświęceń. (oprac. na podst.: Sz. Żyśko, Playboy, co stał się świętym) Napiszcie prowokacyjne tytuły do kolejnych etapów życia Karola de Foucauld. Odpowiedzcie na pytania: Czym różniła się postawa Karola de Foucauld przed nawróceniem i po jego nawróceniu? Na czym polegała jego odwaga wiary? Do czego może on zainspirować młodego człowieka w XXI wieku? Św. Dyzma Dyzma to jeden z mężczyzn ukrzyżowanych wraz z Jezusem. Gdy przyszli na miejsce zwane «Czaszką», ukrzyżowali tam Jego i złoczyńców, jednego po 370

371 prawej, drugiego po lewej Jego stronie (Łk 23,33). Pierwszy z nich w bólu i upokorzeniu drwi z Jezusa: Czyż ty nie jesteś Mesjaszem? Wybaw więc siebie i nas (Łk 23,39). Drugi ze złoczyńców, znany w tradycji jako Dyzma, upomina go: Ty nawet Boga się nie boisz, chociaż tę samą karę ponosisz? My przecież sprawiedliwie, odbieramy bowiem słuszną karę za nasze uczynki, ale On nic złego nie uczynił (Łk 23,40-41). Dyzma, zwany także Dobrym Łotrem, znalazł się w sytuacji, która z pewnością napełniała go gniewem, zawstydzeniem i poczuciem klęski. W życiu kierował się prawem przemocy. Teraz uległ silniejszemu. Widząc Jezusa cierpiącego w pokorze i milczeniu, odkrywa, że istnieje świat innych wartości i nieznany mu dotąd wymiar człowieczeństwa. Dostrzega w Jezusie człowieka, który nie wykorzystuje własnej potęgi, by zniszczyć wrogów, ale w opuszczeniu przeżywa własne cierpienie. Co więcej, modli się za swoich prześladowców i przebacza im. Pojawia się w nim ziarno uczciwości i prawdy. Wyznaje swoją winę, swój grzech. Zawierza siebie Jezusowi, mówiąc: Jezu, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa (Łk 23,42). Widząc tak głębokie nawrócenie, Jezus daje odpowiedź: Zaprawdę, powiadam ci: Dziś będziesz ze Mną w raju (Łk 23,43). (oprac. na podst.: S. Biel SJ, Dyzma dobry łotr) Napiszcie prowokacyjne tytuły do kolejnych etapów życia św. Dyzmy. Odpowiedzcie na pytania: Czym różniła się postawa św. Dyzmy przed nawróceniem i po jego nawróceniu? Na czym polegała jego odwaga wiary? Do czego może on zainspirować młodego człowieka w XXI wieku? Św. Rita Święta Rita to jedna z najbardziej popularnych świętych na świecie. Urodziła się we Włoszech około 1380 r. w rodzinie ubogich górali, niedaleko Cascii (Umbria) jako jedyne dziecko. Na chrzcie otrzymała imię Małgorzata (Rita jest jego zdrobnieniem). Na życzenie rodziców wyszła za mąż. Niestety porywczy i brutalny mąż był dla niej powodem wielu cierpień, ale Rita znosiła swój los z niezwykłą cierpliwością. Mąż Rity zginął zabity w porachunkach zwaśnionych rodów. Rita miała dwóch synów, którzy planowali pomścić ojca. Bojąc się, by nie kontynuowali wendety, prosiła Boga, aby raczej zabrał ich ze świata, niż mieliby stać się zabójcami. Bóg wysłuchał tej prośby. Obaj młodzieńcy zmarli podczas epidemii. Rita jako trzydziestokilkuletnia wdowa wstąpiła do zakonu augustianek, które miały swój klasztor w Cascii. Ponieważ była analfabetką, została przeznaczona do codziennej posługi w klasztorze. Z całą radością, z miłości dla Jezusa, spełniała najniższe posługi. Często całowała z miłością obrączkę zakonną, która symbolizowała jej mistyczne zaślubiny z Jezusem. 371

372 Miała szczególne nabożeństwo do Bożej męki. Słysząc kiedyś kazanie o męce Pańskiej, prosiła Jezusa, by pozwolił jej przeżyć mękę chociaż jednego ciernia, który ranił Jego przenajświętszą głowę. Została wysłuchana. W czasie modlitwy poczuła nagle w głowie silne ukłucie. Pojawiła się też na niej bolesna rana, powodując ogromne cierpienie, którego doświadczała przez 15 lat. Rita, chcąc uniknąć sensacji, prosiła Chrystusa, by rana była ukryta. Tak się też stało. Rita na kolejnych etapach swego życia doświadczyła wielu cierpień i przeciwności. Potrafiła je jednak pokonywać w duchu pokory i miłości. Zawsze niosła pojednanie zwaśnionym i skłóconym i wszędzie czyniła pokój. Na pozór nie dokonała w życiu niczego, co jest wielkie w oczach świata. Wypełniała tylko zwyczajne obowiązki w duchu poddania się woli Bożej, z nadzwyczajną wiernością. W doskonały sposób połączyła w swoim życiu mistykę cierpienia z codziennym trudem pracy i chrześcijańskim miłosierdziem. Zmarła na gruźlicę 22 maja 1457 r. Klasztor i kościół w Cascii, w którym została pochowana, stał się miejscem pielgrzymek. Ciało św. Rity od chwili śmierci pozostało nienaruszone. Przy jej grobie działy się rzeczy nadzwyczajne. Kościół spalił się podczas pożaru, a cyprysowa trumna z ciałem Rity pozostała nietknięta. Św. Rita jest patronką w sprawach trudnych i beznadziejnych. Jest opiekunką wielu dzieł charytatywnych i bractw. W Polsce szczególnym miejscem jej kultu jest klasztor sióstr augustianek w Krakowie. 22 maja wierni przynoszą do kościoła róże, które zostają poświęcone. Zwyczaj ten wiąże się z legendą, która mówi, że przed śmiercią Rita prosiła o przyniesienie róży z ogródka. Mimo zimy i mrozu jej przyjaciółka znalazła pod śniegiem rozkwitłą różę i zaniosła ją ciężko chorej Ricie. Stąd róże stały się atrybutem Świętej. (oprac. na podst.: Święta Rita, augustianki.pl i brewiarz.pl) Napiszcie prowokacyjne tytuły do kolejnych etapów życia św. Rity. Odpowiedzcie na pytania: Jaką postawą wyróżniała się św. Rita? Na czym polegała jej odwaga wiary? Do czego może ona zainspirować młodego człowieka w XXI wieku? Zapis z tablicy uczniowie przepisują do zeszytów. 3. Odwaga świętości recytacja, analiza wiersza K. poleca uczniom odszukać w podręczniku fragment wiersza pt. A ty się odważ (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Prosi chętnego ucznia o jego recytację, a następnie wspólnie z uczniami dokonuje analizy. Nieznany autor zainspirowany postacią św. Stanisława Kostki napisał wiersz pt. A ty się odważ. Po wysłuchaniu wiersza K. pyta: Do czego człowiek potrzebuje odwagi? Co jest owocem odważnego dążenia do świętości? Dlaczego w dążeniu do nieba najważniejsza jest miłość? 372

373 III. Zostaję ubogacony i działam 1. Motywacja do pracy nad sobą prezentacja teledysku (praca z tekstem), graficzne przedstawienie tekstu, praca w grupach K. może przeprowadzić tę cześć katechezy na dwa sposoby: a) K. prezentuje teledysk Zabierz Boga na trening DM4 - Arkadio, Bosski, Luxon, ze strony < (dostęp: ). Następnie uczniowie w grupach rozrysowują graficznie tekst piosenki na dużym arkuszu papieru. Po prezentacji prac K. rozmawia z uczniami: Do czego zachęca autor piosenki? W jakie sfery życia warto zaprosić Boga? Dlaczego dążenie do świętości wymaga odwagi i wytrwałości? Co zmienia się, gdy do życiowego treningu zaprosimy Boga? b) K. rozdaje grupom fragment tekstu piosenki i po jego przeczytaniu w ciszy stawia pytania jak w pierwszej propozycji. Szczera to rada: zabierz Boga na trening Na lepszą energię, wokół można tak zmienić Zabierz Boga na ring, zabierz Boga na matę Zabierz Boga na gim, zabierz Boga na spacer Gdy masz wiarę, On z tobą wspólnie wchodzi na szczyty Chroni i dodaje mocy, pokazuje sens ukryty A ty tylko raz w tygodniu i najwyżej godzinę Masz dla Niego czas, jesteś przecież jego synem Jesteś jego córką i On chce być przy tobie Cały czas, każdą życia chwilę wypełniaj Bogiem To, co robię, ma siłę, gdy duchowa intencja Wszelkim ruchom i działaniom nieprzerwanie przyświeca Bóg jest przy nas, lecz nigdy sam się nam nie narzuca Jeśli nie chcesz Go wpuścić, także sam nie zapuka Jaka z tego nauka? zadbaj o sprawy ducha Gdy swym ciałem pracujesz, gdy się znowu tu ruszasz Nie zagłuszaj sumienia, dobrze wiesz, o czym mówię Pokonałeś swe ego, dzisiaj witaj w tym klubie Kibicuje ci niebo i kochają cię ludzie Wspierają cię anioły i koleś w DM bluzie Ref.: Koszulka, buty, spodenki pakujesz Majty i ręcznik, co jeszcze potrzebujesz? Woda i dobry posiłek zaplanujesz Zabierz na trening Boga, a efekty poczujesz Zabierz Boga, zabierz Boga na trening Pewny możesz być wtedy, że wiele tutaj się zmieni 373

374 W całej życia przestrzeni wypełni duchową pustkę Bóg jest potężny i czeka na twój uśmiech (Drużyna Mistrzów, tekstowo.pl) K. pyta: Dlaczego dążenie do zostania świętym można porównać z motywacją do treningów sportowych? Dlaczego warto wkładać dużo wysiłku w dyscyplinę zwaną świętość? Jaki sukces możemy osiągnąć? Tylko wtedy, gdy podejmiemy wysiłek przemiany swojego życia, znajdziemy się kiedyś w tłumie chrześcijańskich świętych różnych narodów, ras i kultur stojących przed tronem Boga. Z odwagą Karola de Foucauld i św. Dyzmy możemy dążyć do świętości. Z wytrwałością św. Rity możemy pokonywać cierpienie i wprowadzać pokój wśród innych. Świętymi zostawali niepokorni, którzy odkryli, że Jezus jest największym skarbem, jaki mogą mieć, i poświęcili Mu całych siebie. Ta szansa jest również przed nami. 2. Kult świętych miniwykład, przepis na świętość, praca w grupach K. może przypomnieć uczniom o kulcie świętych w roku liturgicznym oraz potrzebę ich wstawiennictwa i korzyści z niej płynące. W miarę możliwości może też zaprezentować jakieś relikwie świętych III stopnia. K. pyta: Jakie znacie daty liturgicznego wspomnienia swoich świętych patronów? Kiedy obchodzi się święta ku czci św. Piotra i Pawła (św. Józefa, św. Sylwestra, św. Szczepana )? K. poleca uczniom, by pracując w tych samych grupach co wcześniej, ułożyli 7 zaleceń, które sprawią, że podążą drogą świętości. Po 4 minutach uczniowie czytają swoje propozycje. Najciekawsze wszyscy zapisują w zeszytach. 3. Modlitwa Modlitwa w formie litanii. Uczniowie wypowiadają imiona swoich świętych patronów, a wszyscy dopowiadają Módl się za nami. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy alternatywne tytuły ułożone do życiorysów omawianych świętych oraz najciekawsze zalecenia, jak dążyć drogą świętości, ułożone w grupach. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Biblia dla każdego. Tekst komentarz ilustracje. Nowy Testament, t. 2, red. H. Witczyk, Kielce 2008, s S. Biel SJ, Dyzma dobry łotr, < dostęp:

375 T. Craughwell, Święci nie-święci, < dostęp: Drużyna Mistrzów, Zabierz Boga na trening, < bosski luxon zabierz_boga_na_trening. html>, dostęp: Franciszek, [Kościół ewangelizuje ], < dostęp: Święta Rita, < dostęp: Święta Rita z Cascia, zakonnica, < php3>, dostęp: S. Żyśko, Playboy, co stał się świętym, < Archiwum/2020/Przewodnik-Katolicki /Wiara-i-Kosciol/Playboy- -co-stal-sie-swietym>, dostęp: Warto wykorzystać Teledysk Zabierz Boga na trening, DM4 Arkadio, Bosski, Luxon, < dostęp:

376 47. Życie, które zmienia się, ale się nie kończy. 2 listopada Cele katechetyczne Pogłębienie rozumienia prawdy, że śmierć jest przejściem do innego życia. Kształtowanie postawy modlitewnej troski za umierających i dusze czyśćcowe. Treści Różne formy celebracji pogrzebu (B.9). Wartość modlitwy za umierających i dusze czyśćcowe. Tekst biblijny: Mt 27, Wymagania Uczeń: opowiada o pogrzebie Jezusa, wyjaśnia, kto ma prawo do pogrzebu (B.9.3), wymienia formy obrzędów pogrzebu (B.9.4), podaje przykłady zwyczajów pogrzebowych, wyjaśnia znaczenie modlitewnej obecności przy umierających, charakteryzuje postawę współczesnego człowieka wobec umierających, formułuje modlitwę o dobrą śmierć, wyjaśnia, dlaczego modlimy się za dusze cierpiące w czyśćcu, wymienia formy modlitwy za dusze czyśćcowe. Postawy Uczeń: świadomie i z wiarą uczestniczy w obrzędach pogrzebu (B.9.b), modli się za zmarłych i pamięta o nich (B.9.c). Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, miniwykład, czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego, analiza tekstu, dyskusja, redagowanie tekstu, refleksja, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (tekst Mt 27,57-61, ilustracja Pogrzeb Jezusa ), teksty KKK i KPK oraz pytania do pracy w grupach. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam chrześcijańskiego spojrzenia na śmierć 1. Modlitwa Wieczny odpoczynek. 2. Dlaczego jest Dzień Zaduszny? rozmowa kierowana, miniwykład. 376

377 II. #Zdobywam pewność, że śmierć jest przejściem do innego życia 1. Jak wyglądał pogrzeb Jezusa? czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu Mt 27,57-61 (podręcznik lub slajd teczka pomocy), prezentacja ilustracji przedstawiającej pogrzeb Jezusa (slajd teczka pomocy). 2. Chrześcijański sens śmierci analiza tekstu KKK oraz KPK (teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Śmierć jako przejście do życia z Bogiem dyskusja. 2. Dlaczego modlić się o dobrą śmierć redagowanie tekstu, refleksja, praca w grupach. 3. Modlitwa o dobrą śmierć tekstami ułożonymi przez uczniów. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wita uczniów i zaprasza do wspólnej modlitwy Wieczny odpoczynek. 2. Dlaczego jest Dzień Zaduszny? rozmowa kierowana, miniwykład K. pyta: Dlaczego modlimy się za dusze cierpiące w czyśćcu? Dla chrześcijanina śmierć nie jest końcem, lecz przejściem do innego życia. Za dusze cierpiące w czyśćcu w szczególny sposób modlimy się 2 listopada w Dniu Zadusznym. To liturgiczne wspomnienie narodziło się w X w., kiedy to opat benedyktynów św. Odylon zarządził, by w tym dniu mnisi z jego klasztoru modlili się za dusze wszystkich zmarłych. Praktyka ta szybko przyjęła się we Francji, Anglii, Niemczech i w Italii, a w XIII w. stała się powszechna w całym Kościele. Dogmat o czyśćcu został ogłoszony przez Kościół na soborze w Lyonie w 1274 r., a Sobór Trydencki ogłosił, że można pomagać cierpiącym duszom przez zanoszone w ich intencji modlitwy. Dlatego w intencji zmarłych zamawia się często Msze Święte, także Msze gregoriańskie. Warto też pamiętać, że czas od 1 do 8 listopada to szczególne dni, w które możemy ofiarowywać odpusty za dusze będące w czyśćcu. Dzisiaj przypomnimy, jak chrześcijanin powinien patrzeć na przemijanie i śmierć. K. poleca zapisać temat: Życie, które zmienia się, ale się nie kończy. 2 listopada. 377

378 II. Rozważam i zdobywam 1. Jak wyglądał pogrzeb Jezusa? czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego K. mówi: Ważnym rytuałem związanym ze śmiercią jest pogrzeb. Obrzędy pogrzebowe w różnych kulturach miały i mają różne formy. Wynika to przede wszystkim ze sposobu postrzegania życia po śmierci. Co ciekawe, już w grobach neandertalczyków znaleziono ślady kwiatów. Może to wskazywać, iż chowano ich uroczyście. Pogrzeb, bez względu na kulturę i region geograficzny, jest wyrazem naszego szacunku i miłości do zmarłej osoby. O tym, jak wyglądała ceremonia pogrzebowa Jezusa, czytamy w Ewangelii. Uczniowie szukają w podręcznikach fragmentu Mt 27,57-61 (lub zostaje on wyświetlony na slajdzie teczka pomocy) i K. poleca wybranemu uczniowie przeczytać go. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Kim był Józef z Arymatei? Jak wyglądał pogrzeb Jezusa? Co cechowało postawę Józefa z Arymatei i kobiet? K. prezentuje na slajdzie ilustrację przedstawiającą pogrzeb Jezusa (teczka pomocy) i uzupełnia: Może być zastanawiające, dlaczego Józef z Arymatei musiał udać się do Piłata i poprosić o ciało Jezusa, by móc je pogrzebać. Prawo rzymskie przewidywało dla ukrzyżowanego dodatkową, poniżającą karę utratę czci dla zmarłego. Czasem Rzymianie pozostawiali ciało skazańca na krzyżu przez kilka dni. Tego rodzaju praktyki rzymskie w świetle religii żydowskiej uchodziły za barbarzyńskie, gdyż nawet największy zbrodniarz nosił w swoim ciele obraz i podobieństwo Boże, które należało uszanować po śmierci. Obowiązek urządzenia pogrzebu spoczywał na najbliższej rodzinie. W przypadku, gdy zmarły był nauczycielem, wówczas powinność ta przechodziła na uczniów mistrza. Uczniowie Jezusa zawiedli w czasie męki. Opuszczony Jezus samotnie przebył drogę krzyżową na Golgotę. Przy krzyżu zostają kobiety i św. Jan. Józef z Arymatei, prosząc Piłata o ciało Jezusa, nie chciał dopuścić, by pogrzebano Go w zbiorowej mogile. Józef pragnął urządzić Mu pogrzeb odpowiedni do Jego godności. Był to także gest hojności, gdyż za wydanie ciała pobierano opłatę. Ze względu na okoliczności pogrzeb Jezusa ograniczono do najważniejszych czynności: owinięcia ciała w płótno, zaniesienia do grobu na rękach, złożenia w grobie i zamknięcia kamieniem. Ewangelii wg św. Jana podaje, że Nikodem przyniósł około stu funtów mieszaniny mirry i aloesu, którymi przełożono warstwy płótna. Twarz zakryto chustą, a ręce i nogi przewiązano opaskami. 378

379 Według archeologów grób Jezusa składał się z dwóch komnat: przedsionka i drugiej komory, w której składano ciało na ławie wykutej w skale. Wejście do drugiej komory zazwyczaj zamykał okrągły kamień. (oprac. na podst.: Ks. S. Bielecki, Jak wyglądał pogrzeb Jezusa?) 2. Chrześcijański sens śmierci analiza tekstu, praca w grupach K. dzieli klasę na grupy. Każda otrzymuje tekst KKK i KPK oraz pytania (teczka pomocy), na podstawie których przygotowuje informacje na temat pogrzebu chrześcijańskiego. Po 7 minutach przedstawiciele grup prezentują na forum klasy ustalone wypowiedzi i zapisują je w skrócie na tablicy. Wszyscy przenoszą zapis do zeszytów. Grupa 1 Chrześcijański sens śmierci ukazuje się w świetle Misterium Paschalnego Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa ( ). (KKK 1681) Dzień śmierci jest dla chrześcijanina, po zakończeniu jego życia sakramentalnego, dopełnieniem nowych jego narodzin rozpoczętych na chrzcie; jest ostatecznym «upodobnieniem» go do «obrazu Syna» ( ). (KKK 1682) Kościół, który jak matka sakramentalnie nosił w swoim łonie chrześcijanina podczas jego ziemskiej pielgrzymki, towarzyszy mu na końcu jego drogi, by oddać go «w ręce Ojca». (KKK 1683) Pogrzeb chrześcijański jest obrzędem liturgicznym Kościoła. Posługa Kościoła powinna zarówno dążyć do tego, by jasno wyrażać rzeczywistą łączność ze zmarłym, jak też skutecznie ożywiać uczestnictwo zgromadzonej wspólnoty w obrzędach i głosić jej życie wieczne. (KKK 1684) Jaki jest chrześcijański sens śmierci? Czym jest pogrzeb chrześcijański? Dlaczego pogrzeb w swoich obrzędach przypomina o życiu wiecznym? Grupa 2 Kodeks prawa kanonicznego Kanon Wierni zmarli powinni otrzymać pogrzeb kościelny, zgodnie z przepisem prawa. ( ) 3. Kościół usilnie zaleca zachowanie pobożnego zwyczaju grzebania ciał zmarłych. Nie zabrania jednak kremacji, jeśli nie została wybrana z pobudek przeciwnych nauce chrześcijańskiej. Kanon Ordynariusz miejsca może zezwolić na pogrzeb kościelny dzieci, których rodzice mieli zamiar je ochrzcić, a jednak zmarły przed chrztem. 3. Ochrzczonym przynależnym do jakiegoś Kościoła lub wspólnoty kościelnej niekatolickiej, można pozwolić na pogrzeb kościelny według roztropnego uznania ordynariusza miejsca, jeśli nie ma ich własnego szafarza; chyba że się ustali, iż mieli przeciwną wolę. 379

380 Kto ma prawo do pogrzebu kościelnego? Jaka jest postawa Kościoła wobec kremacji ciał? Grupa 3 Kodeks prawa kanonicznego Kanon Jeśli przed śmiercią nie dali żadnych oznak pokuty, pogrzebu kościelnego powinni być pozbawieni: 1. notoryczni apostaci, heretycy i schizmatycy; 2. osoby, które wybrały spalenie swojego ciała z motywów przeciwnych wierze chrześcijańskiej; 3. inni jawni grzesznicy, którym nie można przyznać pogrzebu bez publicznego zgorszenia wiernych. Kanon 1185 Pozbawienie pogrzebu zawiera w sobie także odmowę odprawienia jakiejkolwiek Mszy Świętej pogrzebowej. Kto może być pozbawiony pogrzebu kościelnego? Co jest powodem odmówienia pogrzebu chrześcijańskiego? Grupa 4 Obrzędy pogrzebu (Ordo Exsequiarum) liturgii rzymskiej proponują trzy formy odprawiania pogrzebu, odpowiadające trzem miejscom ich sprawowania (w domu, kościele i na cmentarzu). Bierze się również pod uwagę, co dla rodziny ma szczególne znaczenie, jakie są zwyczaje lokalne, kultura i pobożność ludowa. Przebieg celebracji jest wspólny wszystkim tradycjom liturgicznym i zawiera cztery główne momenty: [Część pierwsza] Pozdrowienie wspólnoty. Obrzęd pogrzebu rozpoczyna się pozdrowieniem w duchu wiary. Do bliskich zmarłego kieruje się słowa «pocieszenia» ( ). Wspólnota zebrana na modlitwie oczekuje także «słów życia wiecznego». Śmierć jednego z jej członków ( ) jest okazją, którą powinno się wykorzystać na zwrócenie uwagi na to, co przekracza perspektywy «tego świata», i na doprowadzenie wiernych do prawdziwych perspektyw wiary w Chrystusa Zmartwychwstałego. (KKK ) Jakie są formy pogrzebu w liturgii rzymskiej? Ile głównych momentów zawiera celebracja pogrzebu? Opiszcie pierwszy. Grupa 5 Celebracja pogrzebu zawiera cztery główne części. Tekst waszej grupy opisuje część drugą i trzecią. Liturgia słowa. Liturgia słowa w czasie pogrzebu wymaga tym bardziej szczególnego przygotowania, że w zebranej wspólnocie mogą znajdować się wierni, którzy rzadko uczestniczą w liturgii, oraz przyjaciele zmarłego nie będący chrześcijanami. Zwłaszcza homilia powinna ( ) ukazywać misterium śmierci chrześcijańskiej w świetle Chrystusa Zmartwychwstałego. (KKK 1688) 380

381 Ofiara eucharystyczna. Gdy celebracja ma miejsce w kościele, Eucharystia stanowi centrum paschalnej rzeczywistości śmierci chrześcijańskiej. Wtedy właśnie Kościół wyraża swoją skuteczną jedność ze zmarłym, ofiarując Ojcu, w Duchu Świętym, ofiarę śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Prosi on wówczas, by jego dziecko zostało oczyszczone z grzechów oraz ich skutków i zostało przyjęte do paschalnej pełni Uczty w królestwie niebieskim. Przez celebrację Eucharystii wspólnota wiernych, a szczególnie rodzina zmarłego uczy się żyć w łączności z tym, który «zasnął w Panu», przyjmując Ciało Chrystusa, którego zmarły nadal jest żywym członkiem, a także modląc się za niego i z nim. (KKK 1689) Do czego Kościół zachęca wiernych uczestniczących w liturgii pogrzebowej? Jak nazywa się drugi i trzeci moment pogrzebu? Opiszcie je. Grupa 6 Celebracja pogrzebu zawiera cztery główne części. Tekst waszej grupy opisuje część czwartą. Pożegnanie zmarłego. Żegnając zmarłego, Kościół «poleca go Bogu». Jest to «ostatnie pożegnanie, jakie wspólnota chrześcijańska oddaje swemu członkowi, zanim jego ciało będzie wyniesione i pogrzebane». ( ) W tym ostatnim pozdrowieniu «śpiewamy dla uczczenia jego odejścia z tego życia i rozstania się z nami, ale także dlatego, że nadal trwamy w komunii i w zjednoczeniu. Śmierć nie oddziela nas od siebie, ponieważ wszyscy zdążamy tą samą drogą i odnajdziemy się w tym samym miejscu. Nie będziemy nigdy rozłączeni, ponieważ żyjemy dla Chrystusa i teraz jesteśmy zjednoczeni z Chrystusem, idąc ku Niemu Wszyscy wierni razem będziemy z Chrystusem». (KKK 1690) Jaki jest czwarty moment pogrzebu? Opiszcie go. Co to znaczy, że Kościół poleca zmarłego Bogu? III. Zostaję ubogacony i działam 1. Śmierć jako przejście do życia z Bogiem dyskusja K. stawia pytania do dyskusji: Z jakich powodów ludzie chcą uczestniczyć w momencie śmierci bliskich osób? Z jakich powodów ludzie nie chcą uczestniczyć w chwili śmierci bliskich osób? K. podsumowuje: W dzisiejszych czasach możemy zauważyć stopniową marginalizację tematu śmierci. Jeszcze w ubiegłym wieku ludzie najczęściej umierali w domach rodzinnych. Wzywano kapłana z ostatnim namaszczeniem, by umierający mógł pojednać się z Bogiem. Była to również chwila pożegnania się z najbliższymi, w tym pojednania się z nimi i wzajemnego przebaczenia. Zapalano gromnicę 381

382 i modlono się wspólnie. Dziś coraz częściej śmierć dokonuje się w salach szpitalnych i hospicjach. Spotyka się także sytuacje, gdy rodzina celowo wysyła umierającą osobę do szpitala, by nie uczestniczyć w jej śmierci. Anonimowy pacjent umiera w samotności, bez bliskich. Śmierć przestaje być postrzegana jako przejście do życia z Bogiem, a kojarzy się z tylko z doświadczaniem braku zmarłej osoby. Jakie znaczenie ma obecność modlitewna przy umierających? Jak pomóc bliskiemu umierającemu w hospicjum? Pomyślcie: W jaki sposób chcielibyście być obecni przy śmierci kogoś bliskiego? Kogo z bliskich wam osób chcielibyście mieć obok siebie w chwili śmierci? K. podsumowuje: Przemijanie i śmierć mogą wywoływać w nas lęk przed końcem życia. Jednakże wyrzucając je z naszej świadomości, nie tylko nie pozbywamy się strachu, ale też możemy zatracić sens istnienia. Średniowieczna ars moriendi, czyli sztuka umierania, była nierozerwalnie związana z ars vitae, czyli sztuką życia. Jeśli będziemy unikać tematu śmierci, pomniejszymy jednocześnie znaczenie życia. 2. Dlaczego modlić się o dobrą śmierć redagowanie tekstu, refleksja, praca w grupach K. prowadzi rozmowę: Jakie modlitwy odmawia się przy umierających? Na czym polega modlitwa o dobrą śmierć? Dlaczego modlimy się o dobrą śmierć? Jakie modlitwy odmawia się podczas czuwania przy zmarłych? Kościół zachęca do modlitwy o dobrą śmierć, a obecność modlitewna przy umierających jest wyrazem miłości wobec nich. Jak się modlić przy osobie, która umiera? Mamy wiele możliwości: możemy na przykład odmawiać różaniec czy Koronkę do miłosierdzia Bożego. Najważniejsze jednak jest to, aby nasza modlitwa była zgodna z wolą Boga. Dobra śmierć jest łaską. Modląc się o nią prosimy, by spełniło się to, co Bóg zaplanował dla konkretnej osoby. To prośba o ulgę w cierpieniu, a także by umierający mógł przed śmiercią pojednać się z Bogiem i ludźmi. W takiej modlitwie istotna jest również nasza wola: musimy pokonać swój egoizm i pozwolić komuś odejść do Boga. Uczniowie pracują w grupach takich jak poprzednio. Ich zadaniem jest ułożyć modlitwę o dobrą śmierć. Po 3 minutach K. zaprasza uczniów do refleksji: Pomyślcie: Jakie zmiany wniosła w twoje życie śmierć bliskich lub znanych ci osób? O co możesz prosić Boga, czuwając przy umierającej osobie? Co czujesz, gdy myślisz o własnej śmierci? Jak często modlisz się za zmarłych? 382

383 3. Modlitwa Przedstawiciele grup czytają kolejno ułożone modlitwy o dobrą śmierć. Na koniec K. może zaproponować modlitwę za zmarłych. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy wnioski z pracy w grupach nad tekstami KKK oraz KPK i wpisują ułożoną w grupie modlitwę o dobrą śmierć. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Ks. S. Bielecki, Jak wyglądał pogrzeb Jezusa?, < dostęp: A. Chciałowska, Wyjaśnienie problematyki celebracji pogrzebu kościelnego wraz z ujęciem historycznym, Studia Ełckie 22 (2020), nr 1, < icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight ce- -4bc5-949b-febad /c/A._Chcialowska Wyjasnienie.pdf>, dostęp: Kodeks prawa kanonicznego, < dostęp: J. Rydzewski, Uroczystość Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny, < niedziela.pl/artykul/3820/nd/uroczystosc-wszystkich-swietych-i-dzien>, dostęp: M. Stokłosa, Prawo do katolickiego pogrzebu w niektórych wyjątkowych okolicznościach, Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny 53/3-4 (2010), s

384 48. Zajęcie na każdy dzień. Rok liturgiczny Cele katechetyczne Uświadomienie zbawczego charakteru udziału w wydarzeniach roku kościelnego. Rozwijanie umiejętności przeżywania roku liturgicznego. Treści Istota roku liturgicznego (B.3). Wydarzenia roku kościelnego. Tekst biblijny: Mk 13, Wymagania Uczeń: omawia istotę roku liturgicznego jako rozwinięcia różnych aspektów jedynego Misterium Paschalnego (B.3.1), omawia rytm modlitwy w cyklu roku liturgicznego, tygodnia i dnia (D.11.2), interpretuje tekst biblijny Mk 13,32-37, wyjaśnia, na czym polegają zajęcia, które Bóg wyznaczył ludziom, charakteryzuje rytm życia religijnego w roku, miesiącu, tygodniu i dniu, uzasadnia potrzebę czuwania w bliskości Boga przez cały rok, wymienia nabożeństwa w roku liturgicznym, podaje, co rozpoczyna i kończy rok liturgiczny, Postawy Uczeń: z wiarą przeżywa poszczególne etapy roku liturgicznego. Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego, analiza tekstu, praca z tekstem, graficzne przedstawienie treści, refleksja, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (tekst Mk 13,32-37), teksty o rocznym i tygodniowym rytmie życia chrześcijańskiego oraz o modlitwie Anioł Pański i tzw. godzinie miłosierdzia dla grup, karty pracy Mój modlitewny rytm dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam własnego rytmu życia religijnego 1. Modlitwa Duchu Święty, który oświecasz. 2. Czym jest rytm? rozmowa kierowana. 384

385 II. #Zdobywam umiejętność przeżywania z wiarą roku liturgicznego 1. Bóg każdemu wyznaczył zajęcie czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu Mk 13,32-37 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Rytm życia chrześcijańskiego analiza tekstu (teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Rytm codziennej modlitwy praca z tekstem (karty pracy teczka pomocy), graficzne przedstawienie treści, praca w grupach. 2. Mój modlitewny rytm refleksja (karty pracy teczka pomocy). 3. Modlitwa (dostosowana do okresu liturgicznego). Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy o otwartość na dary Ducha Świętego słowami Duchu Święty, który oświecasz. 2. Czym jest rytm? rozmowa kierowana K. pyta: Czym jest rytm? Z czym wam się kojarzy słowo rytm? W jakich sytuacjach mówimy o rytmie? Co jest istotą rytmu? Dlaczego jest on ważny? Jeśli uczniowie skoncentrują się na muzycznym znaczeniu słowa, K. dodaje: Jakie inne skojarzenia poza muzyką macie w odniesieniu do tego słowa? Rytm najczęściej kojarzymy z muzyką, regularnością, akcentami itp. Istotą rytmu jest pewna powtarzalność. Porządkuje on muzykę, ale też codzienne życie. Mówimy, że wpadamy w rytm pracy czy nauki. Słownik języka polskiego PWN tak definiuje rytm: 1. «regularne powtarzanie się czegoś w jednakowych odstępach czasu lub w jednakowych odległościach w przestrzeni» 2. «ustalona kolejność jakichś zdarzeń, procesów itp.» 3. lit. «równomierne powtarzanie się elementów dźwiękowych i składniowych» 4. «czynnik regulujący czas trwania dźwięków w utworze muzycznym i wyznaczający ich następstwo w czasie» (Rytm, < dostęp: ) 385

386 Dzisiaj poszukamy rytmu życia chrześcijanina, co go wyznacza i czemu może on służyć. II. Rozważam i zdobywam 1. Bóg każdemu wyznaczył zajęcie czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego Uczniowie szukają w podręcznikach tekstu Mk 13,32-37 (lub zostaje on wyświetlony na slajdzie teczka pomocy). K. prosi jednego z uczniów o odczytanie go. Wcześniej wyjaśnia: Usłyszycie fragment mowy Jezusa o czasach ostatecznych i Jego powtórnym przyjściu. Jezus używa też przypowieści, wykorzystując porównania, które za chwilę wyjaśnimy. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Co Jezus mówi o czasach ostatecznych? Na co mamy być gotowi jako chrześcijanie? W jaki sposób mamy się przygotować do ponownego przyjścia Jezusa? Na czym polega czuwanie, o którym mówi Jezus? Jaki rytm życia wyznaczył pan swoim sługom? Jezus mówi o dniu, który będzie dla ludzi zaskoczeniem. Dlatego zawsze powinniśmy być w stanie pełnej gotowości. Nigdy nie wiemy, kiedy nastąpi koniec naszego życia albo koniec czasów. Słudzy z przypowieści oczekujący na powrót pana muszą wykazywać się czujnością o każdej porze. Stała bliskość z Jezusem, a także systematyczna praca nad sobą, wyrażona tutaj jako czuwanie, pozwala chrześcijanom bez lęku patrzeć w przyszłość oraz stawiać czoła niełatwej nieraz teraźniejszości. Niezależnie od tego, czy jest ranek, wieczór, czy północ, mamy być gotowi na przyjście Chrystusa. 2. Rytm życia chrześcijańskiego analiza tekstu, praca w grupach K. mówi: W utworach muzycznych najmniejszą jednostką podziału utworu pod względem rytmicznym jest jeden takt. W utworze poetyckim będzie to jeden wers. Zarówno w muzyce, jak i w literaturze tworzą one większe całości. Podobnie jest z życiem religijnym człowieka. Rytmiczność możemy zobaczyć na różnych jego poziomach na poziomie dnia, tygodnia, miesiąca i całego roku. Dopiero razem tworzą one całościowy obraz religijnego zaangażowania. K. dzieli klasę na 2 części, a następnie na grupy. Grupy pierwszej części otrzymują teksty o rocznym rytmie życia chrześcijańskiego, a grupy drugiej części teksty o rytmie tygodniowym (teczka pomocy). Po 5 minutach przedstawiciele grup prezentują na forum klasy przewidziane treści. Najważniejsze z nich zapisują na tablicy w dwóch kolumnach. Zapis ten posłuży jako notatka do zeszytów. Część 1: Roczny rytm życia chrześcijańskiego Na podstawie wiedzy z lat ubiegłych i podanych materiałów wypiszcie: 386

387 ð główne okresy liturgiczne, ð uroczystości i święta wpisane w przeżywanie poszczególnych okresów liturgicznych. Odpowiedzcie na pytania: Na czym polega rytm roku liturgicznego? Jaką wartość dla życia chrześcijanina ma rytm roku liturgicznego? Przykładowe teksty: 1. Adwent trwa od I niedzieli Adwentu (a dokładniej: od jej I nieszporów w poprzedzającą ją sobotę) do 24 grudnia. Podzielony jest na dwa okresy: ð do 16 grudnia włącznie wspominając wtedy pierwsze przyjście Jezusa, przywołujemy zapowiedzi Jego ponownego przyjścia na końcu czasów, ð od 17 grudnia to czas bezpośredniego przygotowania do uroczystości Bożego Narodzenia. W świętowanie Adwentu wpisana jest uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (8 grudnia), mówiąca o wolnym od grzechu pierworodnego poczęciu przyszłej Matki Jezusa. 2. Okres Bożego Narodzenia trwa od I nieszporów uroczystości Narodzenia Pańskiego (24 grudnia wieczorem) aż do niedzieli Chrztu Pańskiego świętowanej po uroczystości Objawienia Pańskiego (czyli Trzech Króli 6 stycznia). W tym okresie 1 stycznia obchodzimy także uroczystość świętej Bożej Rodzicielki Maryi, która jest świętem obowiązkowym. 3. Wielki Post trwa od Środy Popielcowej do czwartku Wielkiego Tygodnia. W jego przeżywanie wpisane jest wspomnienie zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie, że zostanie Matką Syna Bożego. Uroczystość tę obchodzimy dnia 25 marca (dziewięć miesięcy przed Bożym Narodzeniem). 4. Święte Triduum Paschalne stanowi szczyt roku liturgicznego. Rozpoczyna je Msza Święta Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek i trwa ono do końca Niedzieli Wielkanocnej. Najważniejszym momentem jest liturgia Wigilii Paschalnej. 5. Okres wielkanocny rozpoczyna Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego, którą świętujemy przez oktawę (osiem dni) aż do II niedzieli tego okresu, obchodzonej jako Niedziela Miłosierdzia Bożego. Okres wielkanocny kończy się uroczystością Zesłania Ducha Świętego. W tym czasie obchodzimy też uroczystość Wniebowstąpienia Pana Jezusa. Cały czas nie objęty wymienionymi wcześniej okresami to tzw. okres zwykły. W ciągu całego roku liturgicznego Kościół wspomina także postaci świętych i błogosławionych. Obchody te mają różną rangę uroczystości, święta albo wspomnienia (obowiązkowego lub dowolnego). (oprac. na podst.: Rok liturgiczny, brewiarz.pl) Część 2. Tygodniowy rytm życia chrześcijańskiego Na podstawie wiedzy z lat ubiegłych i podanych materiałów wypiszcie: Które dni w ramach tygodnia mają szczególny charakter? 387

388 Do jakich wydarzeń zbawczych one nawiązują? W jaki sposób te dni powinny się różnić dla katolika od pozostałych dni tygodnia? Tekst 1 Dzień Pański jak nazywano niedzielę już w czasach apostolskich cieszył się zawsze w dziejach Kościoła szczególnym poważaniem ze względu na swą ścisłą więź z samą istotą chrześcijańskiego misterium. W rytmie tygodnia, wyznaczającym upływ czasu, niedziela przypomina bowiem dzień zmartwychwstania Chrystusa. Jest Paschą tygodnia, podczas której świętujemy zwycięstwo Chrystusa nad grzechem i śmiercią, dopełnienie w Nim dzieła pierwszego stworzenia i początek «nowego stworzenia» (por. 2 Kor 5,17). Jest dniem, w którym z uwielbieniem i wdzięcznością wspominamy pierwszy dzień istnienia świata, a zarazem zapowiedzią «dnia ostatniego», oczekiwanego z żywą nadzieją, w którym Chrystus przyjdzie w chwale ( ) i Bóg «uczyni wszystko nowe» (por. Ap 21,5). (Jan Paweł II, Dies Domini, 1) Tekst 2 Powstrzymywanie się od spożywania mięsa w piątki ( ) ma swoje źródło w tym, co dzień ten symbolizuje w liturgii. Chodzi tu o Wielki Piątek, dzień, w którym Kościół wspomina mękę, śmierć i pogrzeb swojego Pana. ( ) Kodeks prawa kanonicznego (KPK) przypomina, że «w Kościele powszechnym dniami i okresami pokutnymi są poszczególne piątki całego roku i czas Wielkiego Postu» (kan. 1250). W tym kontekście rozróżnia się jednak wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych i post w sensie ścisłym. I tak prawo kanoniczne wskazuje, że «wstrzemięźliwość od spożywania mięsa lub innych pokarmów ( ), należy zachowywać we wszystkie piątki całego roku, chyba że w danym dniu przypada jakaś uroczystość» (kan KPK). Pod pojęciem «uroczystość» należy rozumieć taki dzień liturgiczny, kiedy podczas Mszy odmawia się «Chwała na wysokości Bogu», «Wierzę w jednego Boga» oraz czytane są dwa czytania przed Ewangelią, tak jak w niedziele. Nawet w Wielkim Poście taka uroczystość może znieść post piątkowy. Zwłaszcza chodzi tu o uroczystość św. Józefa, Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny (19 III) i uroczystość Zwiastowania Pańskiego (25 III). Ponadto w piątek po Wielkanocy nie obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, ponieważ dni od poniedziałku do soboty po Wielkanocy są zrównane rangą z uroczystością ( ). Wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych obowiązuje każdego katolika w Polsce, który ukończył 14. rok życia ( ). Wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, a także post ścisły w Środę Popielcową i w Wielki Piątek mają służyć temu, aby ( ) uczcić śmierć Chrystusa, która przyniosła nam zbawienie. (M. Blaza SJ, Dlaczego katolicy nie mogą jeść mięsa w piątki ) 388

389 Tekst 3 Pewne szczególne zdarzenia wyznaczają rytm chrześcijańskiego życia podobnie jak akcenty w muzyce. W roku liturgicznym są to okresy liturgiczne i święta. W ramach miesiąca szczególne miejsce zajmują pierwszy czwartek, pierwszy piątek i pierwsza sobota miesiąca. Pierwsza sobota jest związana z kultem Matki Bożej, natomiast pierwszy czwartek i piątek nawiązują do wydarzeń Wielkiego Tygodnia ustanowienia Eucharystii i śmierci Pana Jezusa. Również w ciągu tygodnia są dni szczególnie związane z wydarzeniami Paschy Jezusa: to piątek i niedziela. Do konkretnych dni są też przyporządkowane poszczególne tajemnice różańcowe, a w wielu parafiach soboty są poświęcone liturgicznemu wspominaniu Matki Bożej. Wszystko to nadaje szczególnego religijnego charakteru poszczególnym dniom tygodnia. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Rytm codziennej modlitwy praca z tekstem, graficzne przedstawienie treści, praca w grupach Uczniowie pracują w grupach jak wcześniej. Jedna część grup otrzymuje tekst o modlitwie Anioł Pański, a druga o godzinie miłosierdzia (teczka pomocy). Każda z grup otrzymuje arkusz papieru. Uczniowie odpowiadają na pytania, a następnie odpowiedź na jedno z nich przedstawiają graficznie. Tekst 1. Modlitwa Anioł Pański Na podstawie znanych Ci już informacji, życiowego doświadczenia i poniższych tekstów odpowiedz na pytania: Jakie szczególne momenty dnia wyznaczają rytm modlitwy katolika? W jakich godzinach katolicy modlą się w ciągu dnia? Jak formowała się modlitwa Anioł Pański i dlaczego warto ją odmawiać? Jakie inne modlitwy chrześcijanie łączą z poszczególnymi porami dnia lub nocy? Przedstawcie graficznie odpowiedź na jedno z pytań. W modlitwie Anioł Pański, odmawiając trzykrotnie Zdrowaś Maryjo, rozważamy moment zwiastowania Maryi. Uwielbiamy w ten sposób Boga za dar wcielenia Syna Bożego, który przyszedł, aby nas zbawić. Modlitwa Zdrowaś Maryjo na początku zawierała jedynie pozdrowienie anioła i Elżbiety: Wesel się, pełna łaski, Pan z Tobą. Błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony owoc Twojego łona (zob. Łk 1,28.42). Przekazy z XII i XIII wieku ukazują, że odmawianie Zdrowaś Maryjo było bardzo rozpowszechnioną praktyką wśród wiernych. Czciciele Maryi przyklękali przy tym, co ma związek z ikonografią Zwiastowania, ukazującą anioła klęczącego przed Maryją. Ważniejsze etapy formowania się dzisiejszego zwyczaju: ð XIII wiek papież Grzegorz IX ( ) zarządził, by Zdrowaś Maryjo odmawiane było rano i wieczorem, zawsze na dźwięk dzwonu. 389

390 ð 1262 r. św. Bonawentura jako generał franciszkanów nakazał, by członkowie tego zakonu rano i wieczorem odmawiali Zdrowaś Maryjo trzy razy; w tym czasie zakonnicy zaczęli także poprzedzać recytację trzech Zdrowaś Maryjo słowami: Angelus locutus est Mariae (Anioł zwrócił się do Maryi). ð 1318 r. papież Jan XXII w specjalnej bulli po raz pierwszy wiąże praktykę odmawiania tej modlitwy z odpustami. ð 1456 r. papież Kalikst III zleca odmawianie modlitwy w południe. Nakazał również trzykrotne w ciągu dnia dzwonienie na Anioł Pański, aby uprosić Bożą pomoc podczas wojny z Turkami. ð za pontyfikatu Piusa V modlitwa Anioł Pański przyjmuje ostateczną i znaną dzisiaj formę, z wyjątkiem wersetu i modlitwy końcowej. ð 1742 r. papież Benedykt XIV w specjalnym Breve uroczyście włączył werset Módl się za nami, Święta Boża Rodzicielko i modlitwę końcową Łaskę Twoją do modlitwy Anioł Pański i oświadczył, że muszą one być odmawiane razem, aby otrzymać odpust. Modlitwa Anioł Pański ukształtowała się wtedy ostatecznie i została zatwierdzona. ð 1815 r. papież Pius VII polecił, by na zakończenie modlitwy Anioł Pański odmawiać trzy razy Chwała Ojcu jako dziękczynienie za wszystkie łaski, którymi Bóg obdarzył Maryję, zwłaszcza za Jej wniebowzięcie Obecnie za odmówienie modlitwy Anioł Pański, a w okresie wielkanocnym Królowo nieba, uzyskuje się odpust cząstkowy. (oprac. na podst.: Anioł Pański historia, voxdomini.pl) Tekst 2. Godzina miłosierdzia Na podstawie znanych wam informacji, życiowego doświadczenia i poniższych tekstów odpowiedzcie na pytania: Jakie szczególne momenty dnia wyznaczają rytm modlitwy katolika? W jakich godzinach katolicy modlą się w ciągu dnia? Jak formowała się modlitwa w tzw. godzinie miłosierdzia i dlaczego warto ją odmawiać? Jakie inne modlitwy chrześcijanie łączą z poszczególnymi porami dnia lub nocy? Przedstawcie graficznie odpowiedź na jedno z pytań. Godzina śmierci Pana Jezusa, trzecia po południu, jest czasem uprzywilejowanym w nabożeństwie do miłosierdzia Bożego. W tej godzinie stajemy w duchu pod krzyżem Chrystusa, by dla zasług Jego męki błagać o miłosierdzie dla siebie i świata. «O trzeciej godzinie mówił Pan Jezus do siostry Faustyny błagaj mojego miłosierdzia, szczególnie dla grzeszników, i choć przez krótki moment zagłębiaj się w mojej męce, szczególnie w moim opuszczeniu w chwili konania» (Dzienniczek, 1320). Trzeba tutaj od razu wyjaśnić, że nie chodzi o godzinę zegarową (60 minut), ale o moment konania Jezusa na krzyżu, czyli o modlitwę o godzinie trzeciej po południu. 390

391 Pan Jezus nie podał gotowej formuły modlitwy o 15.00, ale powiedział, że można odprawiać drogę krzyżową, nawiedzić Najświętszy Sakrament, a jeśli na to czas nie pozwala, to w tym miejscu, gdzie nas zastaje trzecia godzina, choć przez krótki moment połączyć się z Nim, konającym na krzyżu. Przedmiotem tej modlitwy jest tajemnica męki Pańskiej. Modlitwa w godzinie miłosierdzia powinna spełniać określone warunki: należy ją odprawiać o godzinie trzeciej po południu (gdy zegar wybija tę godzinę), winna być skierowana wprost do Jezusa, a w błaganiach należy się odwołać do wartości i zasług Jego bolesnej męki. (Godzina miłosierdzia, faustyna.pl) Przedstawiciele grup podają odpowiedzi na pytania oraz prezentują graficzne przedstawienie jednej z nich. Z najciekawszych można utworzyć galerię w sali. K. podsumowuje i uzupełnia: Modlitwa może wyznaczać rytm całego dnia. Chodzi tu przede wszystkim o modlitwę rano i wieczorem. Wielu ludzi odmawia w południe Anioł Pański, a w tzw. godzinie miłosierdzia Koronkę do miłosierdzia Bożego. Osobom konsekrowanym codzienny rytm modlitwy nadają modlitwy brewiarzowe. Jeśli w muzyce zgubimy rytm, usłyszymy fałsz. Jeśli zabranie nam rytmu modlitwy, zostanie zaburzona nasza więź z Bogiem. 2. Mój modlitewny rytm refleksja K. rozdaje uczniom karty pracy Mój modlitewny rytm (teczka pomocy) i poleca, by wypisali elementy ich rytmu życia religijnego. Mój modlitewny rytm Jak często przeżywam/odmawiam? święta roku liturgicznego pierwszy czwartek miesiąca pierwszy piątek miesiąca pierwszą sobotę miesiąca niedzielną Mszę Świętą codzienną modlitwę pacierz Anioł Pański Koronkę do miłosierdzia Bożego inne Po 3 minutach K. wyjaśnia: Nie musicie ujawniać waszego rytmu życia z Bogiem. Ważne jest, byście dokonali osobistej refleksji i uświadomili sobie, czy rzeczywiście wasza wiara ma jakiś rytm, czy spotykacie się z Bogiem zbyt rzadko. Zagubiony rytm można w każdej chwili rozpocząć na nowo. 391

392 Rytm modlitwy pomaga nam w nieustannym czuwaniu. Warto z całego bogactwa życia kościoła, jego praktyk, jego duchowości wybrać te elementy, które najlepiej będą nam pomagały czuwać. Dla kogoś będą to pierwsze piątki miesiąca i związana z nimi comiesięczna spowiedź, dla innych przeżywana pierwsza sobota, ktoś szczególną czcią może otaczać Boże miłosierdzie w godzinie miłosierdzia, a jeszcze inni każdego dnia odmawiają Anioł Pański. Każdy z nas może mieć swój rytm, który wpisze się w rytm życia modlitwy całego Kościoła. 3. Modlitwa W modlitwie końcowej należy nawiązać do danego dnia. Jeżeli jest wspomnienie, pomodlić się za wstawiennictwem konkretnego świętego. Jeżeli katecheza wypada w piątek, warto nawiązać do męki Pana Jezusa, odmawiając np. Któryś za nas cierpiał rany. Ewentualnie jeżeli modlitwa jest w porze południowej, można posłużyć się modlitwą Anioł Pański, a w okolicach godziny piętnastej fragmentem Koronki do miłosierdzia Bożego. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy zapis o rocznym i tygodniowym rytmie życia chrześcijańskiego. Zapisują również etapy modlitewnego rytmu dnia oraz (wg uznania K.) przerysowują wypracowaną w swojej grupie graficzną odpowiedź na jedno z pytań (lub tej grupy, która przedstawiła ją najciekawiej ze wszystkich). K. może podyktować notatkę: Tajemnice zbawienia są przez chrześcijan upamiętniane poprzez różne wydarzenia roku liturgicznego. Nasza pobożność wyraża się także przez szczególne przeżywanie pierwszych czwartków, piątków i sobót miesiąca. Wśród dni tygodnia chrześcijanin przeżywa w sposób szczególny niedzielę i piątek. Dobrze jest też wyznaczyć sobie pewien rytm w ramach każdego dnia, tak aby uświęcała ona cały nasz dzień. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura Anioł Pański historia, < aniol-panski-historia/>, dostęp: M. Blaza SJ, Dlaczego katolicy nie mogą jeść mięsa w piątki Wielkiego Postu, < dostęp: Godzina miłosierdzia, < dostęp: Historia modlitwy Anioł Pański, < -aniol-panski/>, dostęp:

393 Jan Paweł II, List apostolski Dies Domini, < dostęp: Rok liturgiczny, < dostęp: Rytm, < dostęp: J. Wołoszka, Jak powstała modlitwa Anioł Pański?, < artykul/136405/nd/jak-powstala-modlitwa-%e2%80%9eaniol-panski- %E2%80%9D>, dostęp:

394 49. Nie ma nic niemożliwego. Adwent Cele katechetyczne Pogłębienie rozumienia adwentowego oczekiwania na przyjście Jezusa. Kształtowanie otwartości na przyjście Syna Bożego. Treści Adwent. Maryja w liturgii (B.10). Tekst biblijny: Łk 1, Wymagania Uczeń: interpretuje perykopę o zwiastowaniu Maryi, charakteryzuje postawę Maryi oczekującej z nadzieją na przyjście Bożego Syna, wymienia symbole adwentowe i omawia ich znaczenie, wyjaśnia symbolikę roratki, wyjaśnia, dlaczego symbole adwentowe łączą się ze światłem, uzasadnia, że Bóg w życiu ludzi może dokonywać rzeczy pozornie niemożliwych. Postawy Uczeń: przygotowuje się duchowo do świąt Bożego Narodzenia. Metody, techniki i formy: wysłuchanie nagrania, miniwykład, powtórzenie, czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego, analiza symboli, prezentacja ilustracji, analiza tekstów, graficzne przedstawienie tekstu (mapa myśli), praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, nagranie pieśni Rorate caeli, pytania dotyczące Adwentu dla grup, slajd (tekst Łk 1,26-38, symbole adwentowe), kartka A4 oraz tekst papieża Franciszka o Adwencie do pracy w grupach. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów duchowego przygotowania się do świąt Bożego Narodzenia 1. Modlitwa Zdrowaś Maryjo. 2. Krótka historia Adwentu wysłuchanie nagrania pieśni Rorate caeli (Internet), miniwykład, film Lekcja religii Adwent (Internet). 3. Co wiemy o Adwencie? powtórzenie, praca w grupach (teczka pomocy). 394

395 II. #Zdobywam gotowość na spotkanie z Jezusem 1. Zwiastowanie Maryi czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu Łk 1,26-38 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Adwentowa symbolika światła prezentacja ilustracji (teczka pomocy), analiza symboli. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Jak przygotować się na przyjście Jezusa? analiza tekstów papieża Franciszka (teczka pomocy), graficzne przedstawienie tekstu (mapa myśli), praca w grupach. 2. Modlitwa adwentowa do Matki Bożej (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wita uczniów i zaprasza do wspólnej modlitwy Zdrowaś Maryjo. 2. Krótka historia Adwentu wysłuchanie nagrania, miniwykład, film K. włącza fragment nagrania pieśni Rorate caeli, np.: Roraty u Dominikanów (4:37), < (dostęp: ) i mówi: Pierwsze słowa pieśni Rorate caeli w tłumaczeniu na język polski brzmią Niebiosa, rosę spuśćcie nam z góry. Pieśń ta jest wołaniem ludzi o pomoc Pana Boga, by zesłał na ziemię swojego Syna. Od czasu obietnicy złożonej w raju, gdy Bóg zapowiedział zesłanie Zbawiciela na ziemię, trwał adwent ludzkości. Słowo adwent pochodzi od łacińskiego wyrazu advenio przyjść, przybyć, nadejść i jest tłumaczeniem greckich słów: epifaneia, parusia, oznaczających objawienie i przyjście. Dla chrześcijan termin ten oznacza radosne przygotowanie się na przyjście Jezusa, zarówno w sensie wcielenia (epifaneia), jak i powtórnego przyjścia w chwale (parusia). Adwent to oczekiwanie z wiarą na pomoc Boga. K. może także wyświetlić film Lekcja religii Adwent, do 1:23, ze strony < youtu.be/vwwso6ioima> (dostęp: ). 3. Co wiemy o Adwencie? powtórzenie, praca w grupach K. dzieli uczniów na 6 grup. Każda otrzymuje pulę pytań dotyczących Adwentu (teczka pomocy). Uczniowie, szukając odpowiedzi, mogą korzystać z Internetu i pomocy K. Po 3 minutach przedstawiciele grup prezentują odpowiedzi na forum klasy. Grupa 1 Co oznacza słowo adwent? Na kogo czekamy podczas Adwentu? Dlaczego symbole adwentowe łączą się ze światłem? 395

396 Grupa 2 Jaki jest kolor liturgiczny w Adwencie? Co oznacza wyrażenie Marana tha? Co to jest roratka? Grupa 3 Od czego pochodzi nazwa roraty? Kto zapoczątkował roraty? Skąd pochodzi nazwa? Grupa 4 Jakie są symbole Adwentu? Ile świec jest na wieńcu adwentowym? Jaka jest symbolika wieńca adwentowego? Grupa 5 Do czego służy kalendarz adwentowy? Skąd pochodzi zwyczaj robienia kalendarzy adwentowych? Grupa 6 Dlaczego na roraty przynoszone są lampiony? Jaka jest symbolika lampionów? Dlaczego symbole Adwentu łączą się ze światłem? K. podsumowuje: W Polsce symbolika Adwentu jest wyjątkowo bogata i piękna. Tradycyjnie o świcie odprawia się Mszę Świętą roratnią, na które przynoszone są lampiony. Stosunkowo nowym zwyczajem jest przygotowywanie wieńca adwentowego z czterema świecami oraz tworzenie kalendarzy adwentowych. Wszystkie te zewnętrzne symbole mają przypominać o tym, co najważniejsze w oczekiwaniu na święta Bożego Narodzenia o przyjściu na świat Bożego Syna. Adwent to czas przepełnionej nadzieją gotowości na przyjęcie Jezusa. K. poleca zapisać temat: Nie ma nic niemożliwego. Adwent. II. Rozważam i zdobywam 1. Zwiastowanie Maryi czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego K. wybiera uczniów do czytania fragmentu Łk 1,26-38 (z podręcznika lub zostaje wyświetlony na slajdzie teczka pomocy) z podziałem na role: narrator, Anioł, Maryja. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Co mogą oznaczać słowa anioła do Maryi: Bądź pozdrowiona, łaski pełna? Co oznaczają słowa: błogosławiona jesteś między niewiastami? Co anioł mówi o Jezusie, którego ma urodzić Maryja? Co mogą oznaczać słowa anioła o Maryi: moc Najwyższego okryje Cię cieniem? W jakim kontekście anioł mówi, że dla Boga nie ma nic niemożliwego? 396

397 Anioł zwraca się do Maryi słowami pozdrowienia, które można również przetłumaczyć jako raduj się. Maryja jest błogosławiona, tzn. Pan Bóg napełnił ją, obdarował wielkim szczęściem. Oto spełnia się zapowiedź zesłania Zbawiciela wypowiedziana w raju po grzechu pierwszych ludzi. Mówiąc o Jezusie, anioł sięga aż do historii króla Dawida. Pokazuje też przyszłość, stwierdzając, że panowaniu Jezusa nie będzie końca. Maryja pocznie i urodzi Syna Bożego, potomka Dawida, Mesjasza. Osłonięcie cieniem to porównanie do obłoku, który w Starym Testamencie otaczał świątynię z arką przymierza. Ciało Maryi stało się świątynią, w której zamieszkał Boży Syn. Bóg może sprawić, jak w przypadku Elżbiety, że nawet niepłodna staruszka pocznie syna i stanie się matką. Wszystko jest dla Niego możliwe. On mocą Ducha Świętego sprawia, że w ciele Maryi pocznie się Boży Syn Ten, który jest ratunkiem dla świata pogrążonego w grzechu. 2. Adwentowa symbolika światła prezentacja ilustracji, analiza symboli Które symbole Adwentu łączą się ze światłem? K. może pokazać slajd z symbolami adwentowymi (teczka pomocy): ð świeca roratka ð lampion ð świece w wieńcu adwentowym Czego symbolem jest światło? Co symbolizuje ciemność? Jakie przesłanie niesie ze sobą roratka (lampion, świece w wieńcu )? Adwentowe symbole łączą się ze światłem i ciemnością. Taka symbolika przenika też całe Pismo Święte, od stworzenia świata, aż po Apokalipsę. W akcie stworzenia światło oznacza zwycięstwo nad ciemnością. Dla ludzi światło wiąże się z życiem i radością, a ciemności są znakiem nieszczęścia i cierpienia. W Adwencie symbol światła odnosimy szczególnie do osoby Jezusa Chrystusa, który jest prawdziwą światłością. Podczas rorat dzieci przechodzą z zapalonymi lampionami przez pogrążony w mroku kościół. To symboliczny sposób ukazania, że na świat przychodzi Zbawiciel, by rozjaśnić mroki ludzkich grzechów. Z kolei zapalona roratka przypomina Maryję oczekującą narodzenia Jezusa. Możemy porównać ją do promyka nadziei, którą przynosi światu i ludziom. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Jak przygotować się na przyjście Jezusa? analiza tekstów, graficzne przedstawienie tekstu (mapa myśli), praca w grupach Mówi się często, że dla Boga nie ma nic niemożliwego. Że On może wszystko. Tak, On może wszystko. Może w życiu każdego z nas dokonywać rzeczy, które po ludzku wydają się niemożliwe. Potrzebuje tylko naszego tak. Poszukamy teraz odpowiedzi na pytania: jak powiedzieć Bogu tak, jak przygotować się do przyjścia Jezusa? Uczniowie pracują w grupach jak wcześniej. K. rozdaje każdej kartkę A4 oraz tekst papieża Franciszka (teczka pomocy), na podstawie którego mają przygotować 397

398 Przepis na dobry Adwent. Po 6 7 minutach przedstawiciele grup przedstawiają wnioski na forum klasy. K. poleca grupom: Przeczytajcie tekst papieża Franciszka i przygotujcie Przepis na dobry Adwent. Możecie to zrobić: ð graficznie wykorzystując symbole adwentowe, ð rozpisując mapę myśli wykorzystując słowa kluczowe z tekstu, ð jako odpowiedź na podane pytania: Czym wg papieża Franciszka jest Adwent? Na czym powinno polegać przygotowanie się do Bożego Narodzenia? Grupa 1 Zawsze grozi nam zeświecczenie Bożego Narodzenia, kiedy święto przestaje być kontemplacją pięknym świętem rodzinnym z Jezusem w centrum a zaczyna być świętem doczesnym: kiedy robimy zakupy, szukamy podarków, a zapominamy o Panu Bogu. Również w naszym życiu: tak, urodził się w Betlejem, ale czy jest w nim zawsze obecny?. Zatem trzeci wymiar [wiary] jest bardziej codzienny: oczyszczenie czujności. Czujność i modlitwa to dwa słowa w okresie Adwentu; ponieważ Pan przyszedł w dziejach w Betlejem; przyjdzie na końcu świata, a także na końcu życia każdego z nas. Ale przychodzi każdego dnia, w każdej chwili, w naszym sercu, z natchnieniami Ducha Świętego. (Franciszek, W centrum Adwentu nie powinna stać choinka) Grupa 2 Ci, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, mogą ją znaleźć jedynie idąc drogami Pana. Zło i grzech wynikają z faktu, że jednostki i grupy społeczne wolą podążać drogami podyktowanymi egoistycznymi interesami, powodującymi konflikty i wojny. Gdyby natomiast każdy szukał, pod przewodnictwem Pana, drogi dobra, to wówczas na świecie byłoby więcej harmonii i zgody. Adwent jest właściwym czasem, aby przyjąć przybycie Jezusa, który przychodzi jako posłaniec pokoju, by wskazać nam drogi Boga. (Franciszek, Musimy przebudzić się ze snu!) Grupa 3 Sen, z którego musimy się przebudzić, obejmuje obojętność, próżność, niemożność nawiązania autentycznie ludzkich relacji, brak troski o ludzi samotnych, opuszczonych i chorych. Oczekiwanie na Jezusa musi się zatem przełożyć na zaangażowane czuwanie. Chodzi przede wszystkim o zdumienie działaniem Boga, Jego niespodziankami i danie Mu pierwszeństwa. Czuwanie oznacza także wrażliwość na bliźniego znajdującego się w trudnej sytuacji, pozwolenie, aby wyzwaniem były dla nas jego potrzeby, bez czekania, aż on czy ona poprosi nas o pomoc, ale nauczenie się uprzedzania, wyprzedzania, tak jak Bóg zawsze czyni wobec nas. (Franciszek, Musimy przebudzić się ze snu!) 398

399 Grupa 4 Za każdym razem, gdy widzimy, że istnieje możliwość małej wojny, zarówno w domu, jak i w moim sercu, czy to w szkole, czy w pracy, zatrzymajmy się i próbujmy zawrzeć pokój. Nigdy, przenigdy nie rańmy drugiego. Nigdy. «Ależ Ojcze, jakże mogę zacząć, by nie ranić drugiego?». «Nie obmawiaj innych, nie rzucaj pierwszej bomby». Gdybyśmy wszyscy to zrobili, tylko to nie obmawiali innych pokój by się rozszerzał. Niech Pan przygotuje nasze serca na Boże Narodzenie, na narodzenie Księcia Pokoju. Ale przygotuje nas, gdy my wykonamy to, co do nas należy, aby wprowadzić pokój: pojednamy nasze serce, duszę, wprowadzimy pokój do swoich rodzin, szkół, dzielnic, miejsc pracy, stając się ludźmi pokoju. (Franciszek, Adwent to czas dążenia do pokoju) Grupa 5 Pustka w naszym życiu może polegać na tym, że się nie modlimy albo że modlimy się bardzo niewiele. Adwent jest czasem sprzyjającym bardziej intensywnej modlitwie, aby przeznaczyć ważne, należne miejsce dla życia duchowego. Inną pustką może być brak miłości wobec bliźniego, zwłaszcza osób, które najbardziej potrzebują pomocy nie tylko materialnej, ale także duchowej. Jesteśmy wezwani do bycia bardziej wrażliwymi na potrzeby innych, bycia bliżej nich. ( ) Następnie jesteśmy wezwani do wyeliminowania wszystkich przeszkód, które stawiamy naszej jedności z Panem: «Równiną niechaj się staną urwiska, a strome zbocza niziną gładką. Wtedy się chwała Pana objawi, zobaczy ją wszelkie ciało» (Iz 40,4-5). Jednak te działania trzeba wypełniać z radością, ponieważ mają na celu przygotowanie na przyjście Jezusa. Kiedy oczekujemy w domu wizyty drogiej nam osoby, wszystko przygotowujemy troskliwie i radośnie. W ten sam sposób pragniemy przygotować się na przyjście Pana: oczekiwać na Niego każdego dnia z troską, aby być napełnionymi Jego łaską, gdy przyjdzie. (Franciszek, Pustka w naszym życiu ) Grupa 6 Zbawiciel, na którego czekamy, może przemienić nasze życie mocą Ducha Świętego, mocą miłości. Duch Święty wlewa bowiem do naszych serc miłość Boga, będącą niewyczerpalnym źródłem oczyszczenia, nowego życia i wolności. Maryja Dziewica w pełni żyła tą rzeczywistością, pozwalając się «ochrzcić» Duchem Świętym, który zrosił ją obficie swą mocą. Ta, która przygotowała przyjście Chrystusa całym swoim życiem, niech nam pomaga naśladować jej przykład i prowadzi nasze kroki na spotkanie Pana, który przychodzi. (Franciszek, Pustka w naszym życiu ) Tajemnica tej dziewczyny z Nazaretu, która jest w sercu Boga, nie jest nam obca. Bo Bóg rzeczywiście kieruje swoje spojrzenie miłości na każdego mężczyznę i każdą kobietę! Apostoł Paweł mówi, że Bóg wybrał nas przed 399

400 założeniem świata, abyśmy byli święci i nieskalani (Ef 1,4). Również od zawsze zostaliśmy wybrani przez Boga, aby żyć życiem świętym, wolnym od grzechu. Jest to plan miłości, który On ponawia za każdym razem, kiedy do Niego się zbliżamy, zwłaszcza w sakramentach. ( ) kontemplując naszą Niepokalaną Matkę, rozpoznajemy również nasze najprawdziwsze przeznaczenie, nasze najgłębsze powołanie: być kochanym, być przekształconym przez miłość. (Franciszek, Maryja uczy nas przeżywania Adwentu) Wszyscy uczniowie zapisują najlepsze Przepisy na dobry Adwent wypracowane w grupach. K. podsumowuje: Adwent zbliża nas do tajemnicy Bożego Narodzenia i wzmacnia naszą osobistą relację z Bogiem. Papież Franciszek ostrzega nas przed zeświecczeniem i komercjalizacją świąt. Ostrzega również przed przyzwyczajeniem się do wiary, przed swoistą rutyną i zapomnieniem o tym, że wiara jest żywotna i nieustannie powinna się rozwijać. Ojciec Święty podkreśla, że centrum Adwentu nie może być choinka. Jego sensem jest oczekiwanie na narodziny Jezusa Chrystusa, Odkupiciela, który przyszedł, aby nas zbawić. 2. Modlitwa K. zachęca uczniów do odszukania Modlitwy adwentowej do Matki Bożej w podręczniku, którą wszyscy czytają głośno. 3. Zapis do zeszytu Uczniowie zapisują najlepsze Przepisy na dobry Adwent wypracowane w grupach. Mogą też zapisać notatkę: Adwent jest okresem, który zbliża nas do tajemnicy Bożego Narodzenia oraz wzmacnia osobistą relację z Bogiem. Centrum Adwentu nie może być choinka, lecz oczekiwanie na narodziny Jezusa Chrystusa, Odkupiciela, który przyszedł, aby zbawić świat. 4. Praca domowa (podręcznik) Literatura Adwent historia i znaczenie, < dostęp: L. Cremaschi, Światło/ciemność, w: Nowa encyklopedia chrześcijaństwa, red. H. Witczyk, Kielce 2016, s Franciszek, Adwent to czas dążenia do pokoju, homilia w Domu św. Marty, < -pokoju/>, dostęp: Franciszek, Maryja uczy nas przeżywania Adwentu, rozważanie podczas modlitwy Anioł Pański, < -uczy-nas-przezywania-adwentu,227016>, dostęp:

401 Franciszek, Musimy przebudzić się ze snu!, homilia w Domu św. Marty, < -snu, html>, dostęp: Franciszek, [Pustka w naszym życiu ], rozważanie podczas modlitwy Anioł Pański, < dostęp: Franciszek, W centrum Adwentu nie powinna stać choinka, homilia w Domu św. Marty, < dostęp: Warto wykorzystać Lekcja religii Adwent, < dostęp: Roraty u dominikanów Rorate Caeli, < dostęp:

402 50. Słowo zamieszkało wśród nas. Boże Narodzenie Cele katechetyczne Pogłębienie rozumienia prawdy, że Wcielone Słowo przyszło i pozostało z ludźmi. Kształtowanie postawy uznania w Jezusie Boga. Treści Bóg stał się człowiekiem (A.13). Tradycje i zwyczaje Bożego Narodzenia. Tekst biblijny: J 1, Wymagania Uczeń: wymienia motywy przyjścia Boga na ziemię (A.13.2), interpretuje tekst biblijny J 1, wyjaśnia, że Słowo pozostało z ludźmi w Eucharystii, wyjaśnia, dlaczego świętowanie Bożego Narodzenia jest ważne, charakteryzuje, na czym polega świętowanie Bożego Narodzenia w rodzinie i kościele, wyjaśnia, dlaczego przyjęcie Jezusa do serca możemy nazwać Bożym Narodzeniem, wymienia i wyjaśnia tradycje i zwyczaje związane ze świętami Bożego Narodzenia. Postawy Uczeń: uznaje w Jezusie Boga (A.13.b), podtrzymuje tradycje świąteczne. Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego, graficzne przedstawienie treści, zdania niedokończone, refleksja. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (ilustracja Namiotu Spotkania oraz tabernakulum, tekst J 1, , tekst orędzia z groty betlejemskiej), karty pracy Przygotowanie na narodzenia Jezusa dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam powodów, dla których Bóg stał się człowiekiem 1. Modlitwa śpiewem kolędy Bóg się rodzi. 402

403 2. Dlaczego rozbijać namiot? rozmowa kierowana, prezentacja ilustracji Namiotu Spotkania (slajd teczka pomocy). II. #Zdobywam pewność, że Wcielone Słowo przyszło na świat i zostało wśród nas 1. Na początku było Słowo czytanie Pisma Świętego: J 1, (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Słowo zamieszkało wśród ludzi interpretacja tekstu Prologu z Ewangelii wg św. Jana. 3. Współczesny Namiot Spotkania prezentacja ilustracji tabernakulum (teczka pomocy), rozmowa kierowana. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Jak być namiotem spotkania z Jezusem? graficzne przedstawienie treści (karty pracy teczka pomocy). 2. Tradycja, która prowadzi do Jezusa rozmowa kierowana, zdania niedokończone. 3. Duchowe przygotowanie refleksja nad tekstem orędzia z groty betlejemskiej (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 4. Modlitwa kolędą Bóg się rodzi, moc truchleje. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do śpiewu kolędy Bóg się rodzi. 2. Dlaczego rozbijać namiot? rozmowa kierowana, prezentacja ilustracji K. pyta: Co jest potrzebne, by rozbić namiot? W jakim celu rozbija się namiot? Kto korzysta z namiotu? Namiot daje schronienie przed chłodem i deszczem, ale jest także miejscem oddzielenia się od ludzi, by przebywać w samotności. Namiot kojarzy się z wędrowaniem, nieustanną zmianą miejsca i dążeniem do jakiegoś celu. Z okazji jakich wydarzeń w Starym Testamencie jest mowa o budowaniu namiotu? K. może pokazać slajd z Namiotem Spotkania (teczka pomocy). W Starym Testamencie namiot służył przede wszystkim jako mieszkanie nomadów. Z tego okresu pozostało nawet wśród Izraelitów posługiwanie się zamiennie słowem namiot zamiast dom. Podczas wędrówki przez pustynię Izraelici rozbijali poza obozem Namiot Spotkania. Była to przenośna świątynia, 403

404 w której Mojżesz rozmawiał z Bogiem twarzą w twarz. W Nowym Testamencie symbolicznie porównuje się do namiotu ciało człowieka. Ma to być wyrazem tymczasowości naszego życia ziemskiego. Dziś zastanowimy się, co może mieć wspólnego starotestamentalny Namiot Spotkania, w którym przechowywano Arkę Przymierza z narodzeniem Jezusa. II. Rozważam i zdobywam 1. Na początku było Słowo czytanie Pisma Świętego K. wprowadza do czytania tekstu biblijnego J 1, z podręcznika (lub wyświetla slajd teczka pomocy). Przeczytamy hymn, którym św. Jan rozpoczyna swoją Ewangelię. Słyszymy go podczas liturgii słowa w pierwszym dniu świąt Bożego Narodzenia. Jest pełen symboliki i odniesień do Starego Testamentu. Dlatego by zrozumieć go w pełni, należy rozpoznać tę symbolikę i ją wyjaśnić. Zwróćcie uwagę, że w tym fragmencie nie ma mowy o żłóbku, stajence czy pasterzach, a jednak jest to hymn o przyjściu Syna Bożego na ziemię. 2. Słowo zamieszkało wśród ludzi interpretacja tekstu biblijnego Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Kogo w tekście biblijnym oznacza Słowo? Gdzie wcześniej w Piśmie Świętym występują słowa na początku? Co może oznaczać wyrażenie na początku? Co jest własnością Słowa? Jaka była reakcja ludzi na przyjście Zbawiciela? Co się stało dzięki przyjściu Słowa na świat? Co oznacza, że Słowo stało się Ciałem? Jak możemy rozumieć wyrażenie, że Słowo zamieszkało wśród nas? K. uzupełnia: W tekście biblijnym Słowo pisane wielką literą oznacza osobę Jezusa Chrystusa. To Słowo było obecne przy stwarzaniu świata (Rdz 1,1). Znaczy to, że Jezus, Syn Boży, był początkiem wszelkiego istnienia. Przyjmując ludzkie ciało, przyszedł na świat, by zbawić ludzi. Ci, którzy Go przyjęli, otrzymali dar dziecięctwa Bożego. W oryginalnym tekście biblijnym określenie zamieszkało dosłownie znaczy rozbiło swój namiot. Jest to odniesienie do Namiotu Spotkania, w którym Bóg objawiał się Izraelowi na pustyni po wyjściu z niewoli egipskiej (Wj 33,7). 3. Współczesny namiot spotkania prezentacja ilustracji, rozmowa kierowana K. pokazuje slajd przedstawiający tabernakulum (teczka pomocy) i pyta: Również dla nas Bóg zamieszkał w Namiocie Spotkania tabernakulum. Słowo tabernakulum tłumaczymy jako namiot. Tabernakulum w kościołach umieszczane jest najczęściej w głównym ołtarzu, ale w pewnym oddaleniu 404

405 od wiernych. To szczególne miejsce zamieszkania Jezusa Chrystusa ukrytego w Eucharystii. Dlaczego przyjęcie Jezusa w Eucharystii możemy nazwać Bożym Narodzeniem? Do których słów z Ewangelii św. Jana możemy porównać przyjęcie Eucharystii? Do których słów porównamy postawę osób, którzy nie przyjmują Eucharystii? K. uzupełnia: Podobnie jak Izraelici możemy się spotkać z Bogiem w konkretnym miejscu i czasie. Bóg rozbił namiot między nami, czyli zamieszkał wśród nas i jest wciąż obecny. Każda Eucharystia, każda modlitwa przed Najświętszym Sakramentem, każda Komunia Święta może sprawiać, że Bóg narodzi się w nas. To swego rodzaju święta Bożego Narodzenia. Musimy tylko pozwolić Jezusowi zamieszkać w nas, inaczej mówiąc pozwolić Mu rozbić namiot w naszych sercach. To my podejmujemy decyzję, czy Go przyjmiemy, czy odrzucimy: Przyszło do swojej własności, a swoi Go nie przyjęli (J 1,11). III. Zostaję ubogacony i działam 1. Jak być namiotem spotkania z Jezusem? graficzne przedstawienie treści K. wręcza wszystkim uczniom kartę pracy Przygotowanie na narodzenie Jezusa (teczka pomocy) i mówi: Dekorujemy domy i kościoły na święta Bożego Narodzenia. Jest to wyraz przygotowania się na przyjście na ziemię Bożego Syna. Jezus pragnie rozbić namiot w naszych sercach. Dlatego powinniśmy udekorować serca na Jego powitanie. Pomyślcie, co z tradycji świątecznych pomoże wam się przygotować nas to spotkanie, a co jest tylko ozdobą. Na kartach pracy wpiszcie i narysujcie, co rzeczywiście jest wam potrzebne na spotkanie z Nowonarodzonym. Przygotowanie na narodzenie Jezusa 405

406 Po 4 minutach chętne osoby czytają lub pokazują klasie swoje propozycje. K. zwraca uwagę: Najważniejsze jest duchowe przygotowanie się do świąt Bożego Narodzenia, a szczególnie przystąpienie do sakramentu pokuty i pojednania. Gdy podczas świąt przyjmiemy Komunię Świętą, Bóg narodzi się w nas. 2. Tradycja, która prowadzi do Jezusa rozmowa kierowana, zdania niedokończone K. pyta: W jaki sposób tradycje związane ze świętami Bożego Narodzenia mogą nam pomóc w spotkaniu z Jezusem, Wcielonym Synem Bożym? Tradycje świąteczne są tylko narzędziem pomagającym w spotkaniu z Jezusem podczas uroczystości Narodzenia Pańskiego, dlatego nie mogą być celem samym w sobie. Przygotowania do świąt odzwierciedlają nasze spojrzenie na życie, które jest nieustanną wędrówką w stronę wieczności. W tych przygotowaniach często zatrzymujemy się na roli świątecznego dekoratora domu, podróżnika odwiedzającego rodzinę czy zaopatrzeniowca kupującego zapasy żywności i prezenty A przecież każdy powinien być pielgrzymem wędrującym na spotkanie z nowo narodzonym Synem Bożym. Jak jeszcze można nazwać wierzących chrześcijan przygotowujących się do świąt? K. poleca wypisać na tablicy określenia i prowadzi rozmowę, podczas której chętne osoby dopisują wyjaśnienia, np. jak niżej. Jaki cel ma dekorator czy podróżnik w przygotowaniu się do świąt? W święta Bożego Narodzenia ð dekorator przygotowuje choinkę, dekorację stołu ð podróżnik odwiedza rodzinę w Polsce lub świecie ð tułacz wędruje samotnie po mieście, oglądając dekoracje ð meloman słucha kolęd i śpiewa je ð imprezowicz imprezuje ð zaopatrzeniowiec kupuje zapasy żywności i prezenty ð pielgrzym idzie na Eucharystię, by spotkać się z Bogiem Do której postawy jest wam najbliżej? Co jest istotą świąt Bożego Narodzenia? Co można zrobić, by stać się pielgrzymem szukającym spotkania z Jezusem? Które ze zwyczajów świątecznych pomagają w spotkaniu z Jezusem? Które z tradycji świątecznych przeszkadzają w nim? Dlaczego zwyczaje świąteczne przysłaniają nam istotę świąt? Jakie zwyczaje kultywujecie w waszych rodzinach? Dlaczego nie przeżywamy w pełni radości płynącej ze świąt Bożego Narodzenia? 406

407 K. podsumowuje. Przedświąteczne i świąteczne zabieganie sprawia, że skupiamy się tylko na zewnętrznym przygotowaniu do świąt, a nie dostrzegamy przychodzącego Jezusa. Trudno się cieszyć z kogoś, kogo nie widzimy. Tak umyka nam niezwykła tajemnica wcielenia Bożego Syna, który z miłości do nas przychodzi na ziemię jako człowiek. 3. Duchowe przygotowanie refleksja Uczniowie szukają w podręcznikach tekstu Orędzia z groty betlejemskiej (lub K. wyświetla go na slajdzie teczka pomocy) i prosi uczniów, by przeczytali go w ciszy. K. może włączyć jako tło nagranie kolędy Cicha noc. Po 2 minutach chętni mogą przeczytać głośno werset, który w sposób szczególny do nich przemawia. Wersety mogą się powtarzać, nie muszą być przeczytane wszystkie, mogą też zostać odczytane tylko części zdań. 4. Modlitwa K. zachęca uczniów: Jezus pragnie narodzić się w nas. Pomódlmy się słowami kolędy Bóg się rodzi, moc truchleje. 5. Zapis do zeszytu Uczniowie wklejają kartę pracy Przygotowanie na narodzenie Jezusa i zapisują wybrany fragment Orędzia z groty betlejemskiej. Mogą też zapisać notatkę: Zwyczaje związane z uroczystością Narodzenia Pańskiego są ważne, ale nie mogą przesłonić nam Jezusa, którego urodziny celebrujemy w tym czasie. Powinniśmy się z nich prawdziwie cieszyć i każdego roku coraz lepiej odkrywać ich wartość, coraz głębiej je rozumieć. Boże Narodzenie przeżyję wtedy, gdy pozwolę się Bogu narodzić we mnie. 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Namiot, Namiot Spotkania, w: Nowy leksykon biblijny, red. F. Kogler, Kielce 2011, s Biblia dla każdego. Nowy Testament. Tekst komentarz ilustracje, red. ks. H. Witczyk, t. 1, Kielce 2007, s Lambert Noben, Orędzie z groty betlejemskiej, < dostęp:

408 51. Tradycja, która niesie wiarę. Uroczystość Objawienia Pańskiego Cele katechetyczne Pogłębienie wiedzy na temat zwyczajów i tradycji związanych z uroczystością Objawienia Pańskiego. Motywowanie do włączenia się w podtrzymywanie tradycji świątecznych. Treści Pokłon i dary mędrców. Uroczystość Objawienia Pańskiego. Formy pobożności wiernych i religijności ludowej (B.8). Tekst biblijny: Mt 2,1-12. Wymagania Uczeń: interpretuje perykopę o pokłonie mędrców, omawia kontekst spotkania mędrców z Dzieciątkiem Jezus, omawia cechy charakterystyczne liturgii uroczystości Objawienia Pańskiego, wymienia duchowe dary, które może złożyć Jezusowi, wymienia formy pobożności ludowej (B.8.2) związane ze świętem Trzech Króli, wyjaśnia, że pobożność wiernych i religijność ludowa są drogą przekazu tradycji (B.8.3), wyjaśnia, że Orszak Trzech Króli tworzy nową tradycję. Postawy Uczeń: docenia wartość pobożności ludowej (B.8.c), uczestniczy w przygotowaniu i celebrowaniu zwyczajów i tradycji świąt Trzech Króli. Metody, techniki i formy: rozmowa kierowana, czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego, prezentacja teledysku, analiza tekstów liturgicznych, graficzne przedstawienie tekstu, prezentacja spotu, tworzenie SMS-a, dyskusja, refleksja, redagowanie modlitwy, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, nagranie teledysku Co zobaczyli mędrcy ze spektaklu Betlejem w Polsce, slajd (tekst kolekty na uroczystość Objawienia Pańskiego oraz tekst modlitwy nad darami), tekst o tradycjach święta Trzech Króli oraz zadania dla grup, nagranie Spot zapraszający na Orszak Trzech Króli 2021 oraz prelekcji Uroczystość Objawienia Pańskiego z serii Dotyk słowa. 408

409 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam daru, z którym mogę przyjść do Jezusa 1. Modlitwa śpiewem kolędy Z narodzenia Pana. 2. Zwyczaje związane ze świętem Trzech Króli rozmowa kierowana. II. #Zdobywam gotowość na przygotowanie i celebrowanie zwyczajów i tradycji świątecznych 1. Pokłon mędrców czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu Mt 2,1-12 (podręcznik lub egz. Pisma Świętego). 2. Co zobaczyli mędrcy prezentacja teledysku Co zobaczyli mędrcy ze spektaklu Betlejem w Polsce (Internet). 3. Jezus pragnie objawiać się w naszym życiu analiza tekstów liturgicznych: kolekty na uroczystość Objawienia Pańskiego oraz modlitwy nad darami (podręcznik lub slajd teczka pomocy). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Znaczenie tradycji związanych ze świętem Trzech Króli graficzne przedstawienie tekstu, praca w grupach (karty pracy teczka pomocy). 2. Tradycja tworzona współcześnie prezentacja Spotu zapraszającego na Orszak Trzech Króli 2021 (Internet), rozmowa kierowana, układanie wiadomości tekstowej. 3. Od tradycji do życia wiarą dyskusja, refleksja, redagowanie modlitwy. 4. Modlitwa kolędą Mędrcy świata, monarchowie. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. pozdrawia uczniów i proponuje śpiew kolędy Z narodzenia Pana : Z Narodzenia Pana dzień dziś wesoły. Wyśpiewują chwałę Bogu żywioły. Radość ludzi wszędzie słynie. Anioł budzi przy dolinie pasterzów, co paśli pod borem woły. Wypada wśród nocy ogień z obłoku, dumają pasterze w takim widoku. Każdy pyta: Co się dzieje? Czy nie świta? Czy nie dnieje? Skąd ta łuna bije, tak miła oku? 2. Zwyczaje związane ze świętem Trzech Króli rozmowa kierowana K. prowadzi rozmowę: Z jakim wydarzeniem łączy się otrzymywanie prezentów na gwiazdkę? Co święci się 6 stycznia w uroczystość Objawienia Pańskiego? 409

410 Do czego wykorzystuje się kredę i kadzidło poświęcone w tym dniu? Jakie jeszcze tradycje łączą się ze świętem Trzech Króli? Choć dzieci z okazji świąt Bożego Narodzenia otrzymują prezenty pod choinkę, to zwyczaj ten jest pamiątką złożenia darów Jezusowi przez mędrców. Wśród zwyczajów i tradycji związanych z uroczystością Objawienia Pańskiego wymienia się najczęściej poświęcenie kredy, kadzidła i złota oraz Orszak Trzech Króli, a w różnych regionach Polski są też inne tradycje. Powiemy dzisiaj, dlaczego objawienie się Boga jest nadal aktualne oraz jak tradycje religijne podtrzymują naszą wiarę. Podejmiemy również refleksję, co my sami możemy ofiarować Chrystusowi w naszym życiu. K. poleca zapisać temat: Tradycja, która niesie wiarę. Uroczystość Objawienia Pańskiego. II. Rozważam i zdobywam 1. Pokłon mędrców czytanie Pisma Świętego, interpretacja tekstu biblijnego K. poleca wybranemu uczniowi przeczytać głośno z podręcznika (lub z Pisma Świętego) fragment Mt 2,1-12. Następnie prowadzi jego interpretację: Gdzie mędrcy szukali nowo narodzonego Króla żydowskiego? Gdzie informację o Nim odnaleźli uczeni na polecenie króla Heroda? Po czym mędrcy rozpoznali, że dotarli do celu? Komu mędrcy oddali pokłon? Dlaczego złożyli w darze złoto, kadzidło i mirrę? Kto z osób mających wiedzę o narodzeniu Mesjasza nie wyruszył, by spotkać się z Nim? Dlaczego Herod, arcykapłani i uczeni w Piśmie nie wyruszyli do Betlejem? K. uzupełnia: Nie możemy się dziwić, że mędrcy postanowili szukać nowo narodzonego Króla w Jerozolimie. Przecież była to stolica, w której znajdował się pałac królewski. Być może odwrócili wtedy wzrok od prowadzącej ich gwiazdy i zaufali własnej wiedzy. Uczeni żydowscy odnaleźli informacje o miejscu narodzenia Mesjasza w tekstach proroków. Betlejem, w którym narodził się Jezus, to rodzinne miasto króla Dawida. Gwiazda, która prowadziła mędrców, kojarzy się nam najczęściej z jakimiś zjawiskiem astrofizycznym. Święty Mateusz nie tłumaczy, czy tę gwiazdę widzieli także inni ludzie. Powinniśmy jednak spojrzeć na jej sens religijny, ponieważ w tradycji żydowskiej gwiazda była znakiem mesjańskim. Tekst biblijny wskazuje, że Boga można poznać, poszukując prawdy o świecie i Bogu. Chrystus objawia się mędrcom, którzy reprezentują świat pogański. Ich dary według tradycji mają znaczenie symboliczne: złoto to symbol godności królewskiej, kadzidło godności kapłańskiej, a mirra jest symbolem wypełnienia proroctw mesjańskich oraz zapowiedzią cierpienia i śmierci Jezusa. Mędrcy uznali w Nim prawdziwego człowieka (mirra), prawdziwego Boga (kadzidło) oraz króla (złoto). 410

411 Może nas zaskakiwać fakt, że ci, którzy należeli do narodu od wieków czekającego na przyjście Mesjasza, nie podjęli trudu poznania Go. Herod jakiś czas później postanawia Go zabić. Arcykapłani i uczeni choć mieli wiedzę o miejscu narodzenia Mesjasza, pozostali w Jerozolimie. 2. Co zobaczyli mędrcy prezentacja teledysku K. może włączyć nagranie teledysku Co zobaczyli mędrcy (3:54) ze spektaklu Betlejem w Polsce (Bovska & Kamil Bednarek), ze strony < com/watch?v=g0p1j0dx-ic&t=100s> (dostęp: ) i dokonać interpretacji tekstu. 3. Jezus pragnie objawiać się w naszym życiu analiza tekstów liturgicznych K. poleca, by uczniowie odszukali w podręcznikach kolektę na uroczystość Objawienia Pańskiego (lub wyświetla ją na slajdzie teczka pomocy). Chętna osoba czyta tekst głośno, a K. wyjaśnia: Spotkanie mędrców z Jezusem ma swoją kontynuację również w historii naszego życia. Boże, Ty w dniu dzisiejszym za przewodem gwiazdy objawiłeś Jednorodzonego Syna swojego poganom, spraw łaskawie, abyśmy poznawszy Cię już przez wiarę, zostali doprowadzeni do oglądania twarzą w twarz blasku Twojego majestatu. Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków. (Kolekta na uroczystość Objawienia Pańskiego) O co kapłan prosi słowami kolekty? Co jest konieczne, byśmy mogli oglądać Boga twarzą w twarz? Dlaczego uroczystość na pamiątkę pokłonu mędrców nazywa się Objawieniem Pańskim? Kościół katolicki obchodzi uroczystość Objawienia Pańskiego, w tradycji znaną jako święto Trzech Króli, 6 stycznia. Na Wschodzie uroczystość ta była znana już w III wieku. Sto lat później pojawiła się także na Zachodzie, gdzie przeobraziła się w święto Trzech Króli. W liturgii wiąże się ona nierozerwalnie z Bożym Narodzeniem. Jej nazwa jest tłumaczeniem nazwy w języku greckim epifania, co oznacza właśnie zjawienie się, objawienie się. Pełnia objawienia dokonuje się w Osobie i działalności Jezusa. K. poleca również odczytać tekst modlitwy nad darami z podręczników (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy), a następnie prowadzi rozmowę. Wszechmogący Boże, wejrzyj łaskawie na dary swojego Kościoła, nie są już nimi złoto, kadzidło i mirra, lecz Jezus Chrystus, którego te dary oznaczają, Jego składamy w ofierze i przyjmujemy jako pokarm. Który żyje i króluje na wieki wieków. (Modlitwa nad darami w uroczystość Objawienia Pańskiego) Kogo symbolizują dary mędrców: złoto, kadzidło i mirra? Jaki dar składa cały Kościół podczas liturgii Mszy Świętej? 411

412 Co to znaczy, że składamy w ofierze Jezusa Chrystusa i przyjmujemy Go jako pokarm? III. Zostaję ubogacony i działam 1. Znaczenie tradycji związanych ze świętem Trzech Króli graficzne przedstawienie tekstu, praca w grupach K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy i rozdaje każdej tekst o tradycjach związanych ze świętem Trzech Króli oraz zadanie do wykonania (teczka pomocy). Po 4 5 minutach przedstawiciele grup prezentują opracowane zwyczaje na forum klasy. Wokół uroczystości Objawienia Pańskiego, która pochodzi ze starożytności chrześcijańskiej i ma bardzo bogatą treść teologiczną, wyrosły i rozwinęły się liczne tradycje i oryginalne wyrazy pobożności ludowej. Są też tradycje związane z liturgią tego święta. Poszukamy teraz ich znaczenia. Grupa 1. Błogosławieństwo kredy i kadzidła ð Przeczytajcie tekst i przedstawcie graficznie znaczenie błogosławieństwa kredy i kadzidła. ð Wypiszcie, czego są symbolem. Boże, jedyna i wieczna Światłości, Ty przyprowadziłeś mędrców do swojego Syna i objawiłeś im Jego jako Króla nad królami, a oni uwierzyli w Niego, oddali Mu pokłon i złożyli dary. Pobłogosław tę kredę dla oznaczenia drzwi naszych mieszkań, w których przyjęliśmy światło Twojego objawienia. Spraw, abyśmy stawali się coraz bardziej widocznym światłem dla ludzi, którzy Ciebie szukają. Pobłogosław to kadzidło, aby jego wonny dym wznosił się wraz z naszymi modłami przed Twoje oblicze. Spraw, niech nasze domy (napełnione dzisiaj wonią kadzidła) będą miejscem codziennej modlitwy w jedności z Twoim Synem, który zamieszkał między nami, aby objawiać nam Ciebie. Który z Tobą żyje i króluje na wieki wieków. Amen. (Modlitwa błogosławieństwa kredy i kadzidła) Grupa 2. Błogosławieństwo domów ð Przeczytajcie tekst i przedstawcie graficznie znaczenie błogosławieństwa domów. ð Wypiszcie, co ono oznacza. Jedną z tradycji związanych z uroczystością Objawienia Pańskiego jest błogosławieństwo domów, których drzwi znaczy się krzyżem Chrystusa, cyfrą nowego roku oraz tradycyjnymi inicjałami świętych mędrców (K + M + B lub C + M + B), co tłumaczy się formułą: Christus mansionem benedicat. Pisze się je błogosławioną kredą. Gesty te, wykonywane przez grupę dzieci w towarzystwie starszych, wyrażają prośbę o błogosławieństwo Chrystusa przez wstawiennictwo tych świętych mędrców. (Uroczystość Objawienia Pańskiego, w: Dyrektorium o pobożności ludowej, p. 118) 412

413 Grupa 3. Przedstawienia jasełkowe ð Przeczytajcie tekst i przedstawcie graficznie przedstawienia jasełkowe. ð Wypiszcie, jakie symbole łączą się z tą inicjatywą. Od stuleci święto Trzech Króli wiąże się z tradycją wystawiania jasełek oraz tzw. widowisk herodowych. Początkowo znane one były we Włoszech, później we Francji. W średniowieczu rozpowszechnili je franciszkanie. Podobno tradycję wystawiania jasełek i budowę szopek bożonarodzeniowych zapoczątkował sam św. Franciszek z Asyżu. W Polsce jasełka wystawia się od kilkuset lat. Jasełka to inaczej przedstawienia o Bożym Narodzeniu. Nazwa wywodzi się od staropolskiego słowa jasło oznaczającego żłób. W tradycji polskiej w jasełkach występowały postacie biblijne: Święta Rodzina, trzej królowie, Herod oraz pastuszkowie noszący polskie imiona, takie jak Kuba, Bartosz, Wojciech, Maciek. (oprac. na podst.: Orszak Trzech Króli, orszak.org) Grupa 4. Orszak Trzech Króli ð Przeczytajcie tekst i przedstawcie graficznie Orszak Trzech Króli. ð Wypiszcie, jakie symbole łączą się z tą inicjatywą. Orszak Trzech Króli to przedstawienie jasełkowe wystawiane w przestrzeni publicznej, na ulicach wiosek, miast i miasteczek w Polsce oraz zagranicą. Jest to inicjatywa lokalnych społeczności, takich jak rodziny, sąsiedzi, szkoły, nauczyciele, lokalni włodarze oraz zwykli ludzie. Scenariusz Orszaku Trzech Króli jest wszędzie podobny, ponieważ opiera się na tekście Ewangelii: mędrcy ze Wschodu wyruszają za Betlejemską Gwiazdą, by odkryć w ubogiej szopie najprawdziwszego Boga. Oddają Mu pokłon i objawiają Go całemu światu. Z każdym Orszakiem łączy się radosne kolędowanie wielu tysięcy ludzi, którzy wyruszają za trzema królami ubranymi w barwne stroje oraz ich rycerzami, wojownikami i dwórkami. Do Orszaku Trzech Króli może się przyłączyć każdy i stać się aktywnym jego uczestnikiem. Warto założyć na głowę papierową koronę, która stała się atrybutem święta. (oprac. na podst.: Orszak Trzech Króli, orszak.org) Uczniowie mogą również pracować nad zwyczajem znanym w regionie lub diecezji. 2. Tradycja tworzona współcześnie prezentacja spotu, rozmowa kierowana, układanie wiadomości tekstowej Orszak Trzech Króli to nowa, świecka tradycja, która cieszy się coraz większą popularnością. Choć przygotowywana przez fundacje i struktury samorządowe, jest sposobem zamanifestowania przez Polaków przywiązania do życia zgodnego z zasadami wiary i wartości chrześcijańskich. K. może wyświetlić uczniom Spot zapraszający na Orszak Trzech Króli 2021 (0:31), ze strony: < (dostęp: ). Następnie poleca: 413

414 Każdy z nas może mieć udział w tradycjach związanych ze świętem Trzech Króli. Proszę, byście włączyli się w Orszak, który jest najnowszą tradycją, tworząc krótką wiadomość do umieszczenia w mediach społecznościowych. Macie nią zachęcić znajomych do udziału w Orszaku Trzech Króli. 3. Od tradycji do życia wiarą dyskusja, refleksja, redagowanie modlitwy K. stawia problem do dyskusji, a następnie krótko podsumowuje: Dlaczego tradycje religijne są potrzebne? Dzięki tradycjom religijnym aktualizujemy przesłanie świąt i wydarzeń biblijnych. W pewien sposób kształtują one nasze przyzwyczajenia i wyznaczają rytm życia wiarą. Nie możemy jednak zapominać, że centrum i istotą tradycji jest sam Jezus Chrystus. Powróćmy do pytań, które postawiliśmy do tekstu biblijnego: Komu mędrcy oddali pokłon? Kto z biblijnych postaci nie chciał spotkać i poznać Jezusa? Jak przenieść te pytania do naszego życia wiarą? Przed kim klękamy w różnych sytuacjach naszego życia? Kiedy jak Herod odczuwamy lęk przed Jezusem? W jakich sytuacjach jesteśmy obojętni na obecność Jezusa, jak arcykapłani i uczeni żydowscy? Herod obawiał się, że straci władzę, gdy Dziecię Jezus stanie się Królem. Arcykapłani nadal czekali na przyjście Mesjasza. Mędrcy zaś, którzy byli poganami, oddali pokłon Jezusowi i ofiarowali Mu swoje dary. Do nas należy decyzja, czy będziemy szukać Chrystusa jak mędrcy i ofiarujemy Mu swój dar. Ułóżcie modlitwę, obiecując Panu Jezusowi dar, który chcecie Mu ofiarować. Weźcie pod uwagę duchowy wymiar tego daru. K. może włączyć prelekcję Uroczystość Objawienia Pańskiego (3:43) z serii Dotyk słowa o. K. Górskiego OCD, ze strony: < ch?v=nhnw30ccaoe&ab_channel=krakowskaprowincjakarmelit%c3%b3w- Bosych> (dostęp ). 4. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy ułożonymi przez nich tekstami. Na zakończenie wszyscy śpiewają kolędę Mędrcy świata, monarchowie. Mędrcy świata, monarchowie, gdzie śpiesznie dążycie? Powiedzcież nam, trzej królowie, chcecie widzieć Dziecię? Ono w żłobie, nie ma tronu, i berła nie dzierży A proroctwo Jego zgonu już się w świecie szerzy. 5. Zapis do zeszytu Uczniowie wpisują znaczenie symboli związanych z tradycją święta Trzech Króli wypracowane w grupach oraz ułożone przez siebie modlitwy. Mogą zapisać też notatkę. Uroczystość Objawienia Pańskiego Kościół katolicki obchodzi 6 stycznia. Na Wschodzie uroczystość ta była znana już w III wieku. Sto lat później pojawiła 414

415 się na Zachodzie i w tradycji jest znana jako święto Trzech Króli. W liturgii wiąże się ona nierozerwalnie z Bożym Narodzeniem. Jej nazwa jest tłumaczeniem nazwy w języku greckim epifania, co oznacza właśnie zjawienie się, objawienie się. Pełnia objawienia dokonuje się w Osobie i działalności Jezusa. 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Kolekta na uroczystość Objawienia Pańskiego, < php/mszal-rzymski/narodzenie-panskie/438-objawienie-panskie>, dostęp: Modlitwa błogosławieństwa kredy i kadzidła, w: Komisja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski, Obrzędy błogosławieństw dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, t. 2, p Modlitwa nad darami w uroczystość Objawienia Pańskiego, < lotyni.pl/index.php/mszal-rzymski/narodzenie-panskie/438-objawienie- -panskie>, dostęp: Orszak Trzech Króli, < dostęp: Uroczystość Objawienia Pańskiego, w: Dyrektorium o pobożności ludowej, p. 118, < dostęp Warto wykorzystać K. Górski OCD, Uroczystość Objawienia Pańskiego, < watch?v=nhnw30ccaoe&ab_channel=krakowskaprowincjakarmelit%c3%b3wbosych>, dostęp Spot zapraszający na Orszak Trzech Króli 2021, < watch?v=ubcv9iopzay&ab_channel=orszaktrzechkr%c3%b3li- -oficjalnykana%c5%82>, dostęp Teledysk Co zobaczyli mędrcy Betlejem w Polsce (Bovska & Kamil Bednarek), < dostęp:

416 52. Wielki Post. 40 dni szczególnej pracy nad sobą Cele katechetyczne Pogłębienie wiedzy na temat kuszenia Jezusa oraz potrzeby pracy nad sobą w walce z pokusami. Motywowanie do podejmowania pracy nad sobą i proszenia o wsparcie Jezusa. Treści Jezus Chrystus Syn Boży (A.12). Wartość pracy nad sobą. Tekst biblijny: Mt 4,1-11. Wymagania Uczeń: interpretuje perykopę o kuszeniu Jezusa, wyjaśnia, na czym polega post, uzasadnia, że tylko z Bożą pomocą można pokonać pokusy szatana, wyjaśnia, że praca nad sobą dotyczy wszystkich sfer życia, także religijnej, uzasadnia, dlaczego rezygnując z czegoś, uświadamiamy sobie własną słabość, podaje przykłady, kiedy młody człowiek doświadcza własnej niewystarczalności, wyjaśnia wartość i sens wyrzeczeń wielkopostnych. Postawy Uczeń: modli się o pomoc w pokonywaniu pokus, podejmuje pracę nad sobą w wybranej dziedzinie życia. Metody, techniki i formy: piramida priorytetów, zabawa z kodami QR, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, rozmowa kierowana, piramida postanowień, analiza grafiki, analiza i medytacja obrazu. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, kartki z kodami QR lub napisami, slajd (tekst Mt 4,1-11, grafika by Ceveephie, obraz Duccia Kuszenie Jezusa ). PLAN KONSPEKTU I. #Szukam wartości wyrzeczeń wielkopostnych 1. Modlitwa do Ducha Świętego. 2. Najważniejsze wydarzenia w życiu piramida priorytetów. 3. Co wiemy o Wielkim Poście? zabawa z kodami QR (teczka pomocy). 416

417 II. #Zdobywam motywację do pracy nad sobą 1. Kuszenie Jezusa na pustyni czytanie i interpretacja tekstu Mt 4,1-11 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Praktyki wielkopostne rozmowa kierowana, piramida postanowień. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Potrzebuję Bożej pomocy analiza grafiki by Ceveephie (slajd), rozmowa kierowana. 2. Triumf Jezusa nad szatanem analiza i medytacja obrazu Duccia Kuszenie Jezusa (slajd). 3. Modlitwa spontaniczna. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wita uczniów i zaprasza do wspólnej modlitwy do Ducha Świętego. 2. Najważniejsze wydarzenia w życiu piramida priorytetów K. rozmawia z uczniami o najważniejszych wydarzeniach w ich życiu, do których trzeba się przygotować. Spośród propozycji uczniowie wspólnie wybierają najistotniejsze i tworzą piramidę priorytetów, tak by to, co najważniejsze, znalazło się na szczycie trójkąta. Trójkąt można narysować na tablicy lub przygotować wcześniej na dużym szarym papierze. Uczniowie mogą wymienić np. spotkanie u lekarza, maturę, małżeństwo Na koniec K. podkreśla: W przygotowaniu się do jakiegoś wydarzenia potrzebny jest czas. W przypadku niektórych wydarzeń jest on krótki, a w przypadku matury potrzeba kilku lat. Dziś powiemy o przygotowaniach do pamiątki wydarzenia, które zmieniło bieg historii ludzkości. Dla chrześcijan nie ma nic ważniejszego od zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Dlatego co roku, podczas Wielkiego Postu, podejmujemy pracę nad sobą, by przygotować się do świąt Zmartwychwstania Pańskiego. K. poleca zapisać temat: 40 dni szczególnej pracy nad sobą. Wielki Post. 3. Co wiemy o Wielkim Poście? zabawa z kodami QR K. prosi uczniów, aby zajrzeli pod swoje krzesełka (lub stoliki) i poszukali kartek (które należy poprzyklejać przed lekcją). Połowa kartek zawiera pytania, a druga połowa odpowiedzi (teczka pomocy). Uczniowie, którzy mają kartki z kodami, odkodowują je i czytają na głos pytania w odpowiedniej kolejności, oznaczonej numerami. Pozostali odpowiadają na pytania. Uczniowie, którzy mają rozwiązania, 417

418 sprawdzają, czy odpowiedzi innych są poprawne. Zamiast kodów QR na kartkach mogą być numery z pytaniami i odpowiedziami. 1. Kiedy rozpoczyna się Wielki Post? 2. Z czego powstaje popiół, którym posypuje się głowy wiernych w Środę Popielcową? 3. Jakie słowa wypowiada ksiądz, posypując nasze głowy popiołem w Środę Popielcową? 4. Co oznacza związek frazeologiczny posypać głowę popiołem? 5. Jak długo trwa Wielki Post? 6. Dlaczego Wielki Post trwa 40 dni? 7. Jaki kolor liturgiczny obowiązuje w czasie Wielkiego Postu? 8. Jakie nabożeństwa są odprawiane podczas Wielkiego Postu? 9. W które dni Wielkiego Postu katolika obowiązuje tzw. post ścisły? 10. W którym dniu nie odprawia się Mszy Świętej? 11. Jak nazywamy najważniejsze dobre uczynki praktykowane w Wielkim Poście? 12. Z jakim żydowskim świętem powiązana jest Wielkanoc? K. podsumowuje: Wielki Post rozpoczyna Środa Popielcowa. Popiół, którym w tym dniu posypuje się głowy wiernym, uzyskuje się ze spalonych palm z zeszłorocznej Niedzieli Palmowej. Gdy ksiądz posypuje głowy, mówi: Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię. Związek frazeologiczny posypać głowę popiołem oznacza ukorzyć się, okazać skruchę, umartwiać się, pokutować, żałować, uznawać swoje błędy, przyznać się do winy. Mówimy, że Wielki Post trwa 40 dni, ale nie jest łatwo to obliczyć, bo od Środy Popielcowej do Wielkiej Soboty mamy 46 dni. Można to wyjaśnić na dwa sposoby: ð niedziele Wielkiego Postu nie należą bezpośrednio do tego okresu liturgicznego, ponieważ każda niedziela jest pamiątką zmartwychwstania Chrystusa, a bez niedziel od Środy Popielcowej do Wielkiej Soboty włącznie jest 40 dni; ð Wielki Post rozpoczyna się w Środę Popielcową, ale kończy się w Niedzielę Palmową, natomiast dni od Wielkiego Poniedziałku do Wielkiej Soboty to oddzielny okres liturgiczny Wielki Tydzień. Kolorem liturgicznym w Wielkim Poście jest fiolet. W okresie tym odprawia się nabożeństwo drogi krzyżowej oraz gorzkich żali. W Środę Popielcową i Wielki Piątek obowiązuje wiernych post ścisły (połączenie postu ilościowego i jakościowego). Osoby w wieku między 18. a 60. rokiem życia mogą w ciągu dnia spożyć trzy bezmięsne posiłki: jeden do syta, a dwa skromne. Z postu ścisłego zwolnione są osoby chore, ze względu na ich stan zdrowia. W Wielki Piątek nie odprawia się Mszy Świętej. Jest to dzień adoracji krzyża, a Komunia Święta jest udzielana z hostii konsekrowanych poprzedniego dnia. W Wielkim Poście Kościół zachęca wiernych do spełniania uczynków miłosierdzia, takich jak: post, modlitwa i jałmużna. Wielkanoc powiązana jest 418

419 z Paschą, czyli świętem żydowskim obchodzonym na pamiątkę wyzwolenia Izraelitów z niewoli egipskiej. II. Rozważam i zdobywam 1. Kuszenie Jezusa na pustyni czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. poleca wybranemu uczniowie przeczytać z Pisma Świętego fragment Mt 4,1-11 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: W jakim celu Jezus wyszedł na pustynię? Z jakimi pokusami przychodzi szatan? Jakimi słowami szatan rozpoczyna swoje pokusy? W jaki sposób Jezus odpowiada szatanowi na jego pokusy? Dlaczego Jezus nie poddał się pokusie? Jakimi słowami Jezus odpowiada na ostatnią pokusę? Kto pojawia się po odejściu szatana? K. podsumowuje: Pustynia w Biblii ma wiele znaczeń. Z jednej strony jest to miejsce próby i samotności, a z drugiej miejsce spotkania człowieka z Bogiem. Przed podjęciem publicznej działalności Jezus idzie na pustynię, by tam pościć i się modlić. Po czterdziestu dniach odczuwa głód. Wtedy przychodzi szatan ze swoim podstępnym Jeśli jesteś Synem Bożym. Współcześnie powiedzielibyśmy: Udowodnij, kim jesteś. I właśnie to udowadnianie okazałoby się wypełnieniem pokusy szatana. Jezus nie dyskutuje z nim, ale odpowiada mu słowami Pisma Świętego. Umocniony postem i modlitwą ma moc do rozpoczęcia swojej misji. 2. Praktyki wielkopostne rozmowa kierowana, piramida postanowień K. mówi: Tradycyjne praktyki wielkopostne to modlitwa, post i jałmużna. Skupimy się teraz na dwóch z nich. Modlitwa ma ważną rolę w naszym życiu wiary. Podczas niej budujemy żywą relację z Bogiem i rozpoznajemy Jego pomysł na nasze życie. Uczymy się, że ważne i dobre dla nas jest to, co On dla nas przygotował. K. pyta: Co może być pustynią w życiu młodego człowieka w XXI wieku? Jakie miejsce może być pustynią, na której się modlimy? Dlaczego podczas modlitwy na naszej pustyni możemy spotkać się z pokusą? Jak powinna wyglądać nasza walka z pokusą? Kościół na czas Wielkiego Postu proponuje post i modlitwę. Post to coś więcej niż powstrzymanie się od pokarmów. Nie można go też mylić z głodówką czy terapią odchudzającą. Post jest przede wszystkim praktyką duchową, chociaż dotyczy także naszego ciała. Ważna jest intencja, w jakiej pościmy. To 419

420 szczególny czas zbliżenia się do Boga i modlitwy, np. przez odkrywanie Pisma Świętego, medytację czy podjęcie wyrzeczeń wielkopostnych. K. poleca, by uczniowie zaproponowali postanowienia wielkopostne dla młodych ludzi. Następnie spośród propozycji tworzą piramidę priorytetów, tak by to, co najważniejsze, znalazło się na szczycie trójkąta, np.: post modlitwa pomoc rodzicom rezygnacja z imprez, więcej nauki udział we Mszy Świętej (nabożeństwach) rezygnacja z alkoholu, rezygnacja ze słodyczy Które postanowienie jest według was najtrudniejsze? Dlaczego warto podejmować to, co trudne? Każdy z nas może mieć własny pomysł na Wielki Post. Możemy też pytać Ducha Świętego, jaką propozycję ma dla nas Bóg. Być może będzie się to łączyć z wysiłkiem, rezygnacją z czegoś, lub pojednaniem z osobami, których nie lubimy. Podjęty trud będzie jednak pomagał nam być blisko Boga. Wyrzeczenia to nie tylko podjęcie cierpienia, to radość z pokonywania samego siebie, ale ze względu na Boga. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Potrzebuję Bożej pomocy analiza grafiki, rozmowa kierowana K. może pokazać slajd z grafiką (teczka pomocy) i pyta: Jakie przesłanie niesie ta grafika? Dlaczego sami nie jesteśmy w stanie podjąć trudu umartwienia wielkopostnego? Dlaczego człowiek musi nieustannie nad sobą pracować? Dlaczego warto to robić z Jezusem? Podejmując pracę nad sobą podczas Wielkiego Postu, często uświadamiamy sobie własną słabość. Okazuje się, że nie jesteśmy samowystarczalni i potrzebujemy Bożej pomocy. Jezus staje obok nas i nie tylko nie zostawia nas samych, ale razem z nami podejmuje ciężar naszego cierpienia, wysiłku i walki z pokusami. Przed pokusami i wyborami stajemy przez całe życie. Wielki Post jest możliwością zmierzenia się z własnymi niedoskonałościami i słabościami, a podjęte postanowienia mogą być początkiem pracy nad sobą. 420

421 2. Triumf Jezusa nad szatanem analiza i medytacja obrazu K. prezentuje uczniom slajd z obrazem Kuszenie Jezusa, który namalował Duccio di Buoninsegna (teczka pomocy), i krótko zapoznaje ich z postacią artysty: Duccio di Buoninsegna żył na przełomie XIII i XIV w. Jego malarstwo reprezentuje włoski styl bizantyński, który dominował w sztuce Kościoła wschodniego od V w. do 1453 r., czyli do zajęcia Konstantynopola przez Turków. Do dziś przetrwało tylko trzynaście dzieł Duccia. K. pyta: Jak ubrany jest Jezus na obrazie? Co symbolizuje kolor szaty Jezusa? Jak Duccio przedstawił postać szatana? Jak przedstawieni są aniołowie? Jaka jest relacja Jezusa wobec szatana? Co może symbolizować skała, na której stoi Jezus? Czerwona szata to symbol bóstwa i królewskiej godności, a niebieski płaszcz może symbolizować królestwo niebieskie, które wystąpiło przeciw szatanowi i wspiera pokonującego go Syna Bożego. Czarny kolor oraz zwichrzona broda i włosy postaci szatana pokazują, że jest on upadłym aniołem. Stojący za Jezusem aniołowie zostali namalowani w łagodnej kolorystyce. Ich harmonijne proporcje ciała, spokojne i skupione twarze oraz postawa wyrażają równowagę duchową. Na obrazie Jezus jest ukazany jako ten, który ma władzę, a szatan musi słuchać Jego rozkazów. Świadczy o tym wyciągnięta ręka Jezusa, układ Jego ciała i pewność malująca się na twarzy. Skała przypomina piasek Pustyni Judzkiej, ale w alegorycznej interpretacji symbolizuje Kościół. Duccio namalował prawdopodobnie scenę tuż po trzeciej pokusie, gdy Jezus rozkazuje szatanowi: Idź precz, szatanie! Jest bowiem napisane: Panu, Bogu swemu, będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służyć będziesz. Obraz ten ukazuje triumf Jezusa-Boga, ale też Jezusa-człowieka nad złym duchem, który zmuszony jest Go opuścić. K. proponuje uczniom, by przez chwilę trwali w ciszy, medytując obraz. Mają pozostać sam na sam z Jezusem. Powiedzcie Jezusowi o swoich postanowieniach i planach na Wielki Post. Zapytajcie Go, jakie On ma plany dla was. 3. Modlitwa Modlitwa spontaniczna do Ducha Świętego. 4. Zapis do zeszytu Uczniowie przerysowują piramidę postanowień wielkopostnych oraz przerysowują grafikę 5. Praca domowa (podręcznik) 421

422 Literatura M. Blaza SJ, Ile tak naprawdę trwa Wielki Post?, < dostęp: Ks. S. Groń SJ, Pustynia miejscem próby, < -pustynia-miejscem-proby/>, dostęp: Ks. R. Kimsza, Kuszenie Jezusa, < dostęp: Prosty plan na Wieli Post: modlitwa, post, jałmużna, < dostęp: Ks. M. Rosik, Kuszenie Jezusa Duccio di Buoninsegna, < my.wiara.pl/temat/kurs-zasadniczy/cykle-tematyczne/sztuka-zadumyzaduma-nad-sztuka/128-kuszenie-jezusa-duccio-di-buoninsegna>, dostęp: Warto wykorzystać Grafikę (Ivana Lee), < PHIEDOODLES/>, < dostęp:

423 53. Lekcja wiary. Nabożeństwa Wielkiego Postu Cele katechetyczne Pogłębienie wiedzy na temat wydarzeń męki i śmierci Jezusa. Kształtowanie postawy współcierpienia z Jezusem przez udział w nabożeństwach wielkopostnych. Treści Męka i śmierć Jezusa oraz ich rozumienie w świetle wiary (A.16). Nabożeństwa: droga krzyżowa, gorzkie żale. Wybrane stacje drogi krzyżowej. Tekst biblijny: Mk 15, Wymagania Uczeń: omawia przebieg wydarzeń męki i śmierci Jezusa (A.16.1), charakteryzuje przesłanie gorzkich żali, opowiada historię powstania nabożeństwa drogi krzyżowej, omawia wybrane stacje drogi krzyżowej, podaje przykłady kalwarii w Polsce lub w najbliższym środowisku. Postawy Uczeń: wyraża wdzięczność za zbawczą mękę i śmierć Jezusa (A.16.a), jest przekonany o wartości udziału w nabożeństwie drogi krzyżowej i gorzkich żali (A.16.b). Metody, techniki i formy: uroczyste czytanie Męki Pańskiej (z podziałem na role), pogadanka, analiza tekstu, wykład, analiza porównawcza, celebracja drogi krzyżowej, praca w parach, praca w grupach. Środki dydaktyczne: tekst Mk 15, rozpisany na role (dla lektorów) oraz dla grup, karta pracy nt. nabożeństw gorzkich żali i drogi krzyżowej do pracy w parach, nazwy stacji drogi krzyżowej dla grup, krzyż, tekst rozważań na kartkach, tekst piosenki Prawda jedyna na slajdzie. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam zrozumienia męki i śmierci Jezusa w świetle wiary 1. Modlitwa uroczyste czytanie Męki Pańskiej z podziałem na role (teczka pomocy). 423

424 II. #Zdobywam gotowość na współcierpienie z Jezusem 1. Historia nabożeństw gorzkich żali i drogi krzyżowej analiza tekstu (karty pracy teczka pomocy) lub wykład, praca w parach. 2. Źródła nabożeństwa drogi krzyżowej analiza porównawcza (tekst Męki Pańskiej i tytuły stacji drogi krzyżowej teczka pomocy), wykład, praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Rozważam mękę Jezusa celebracja drogi krzyżowej (rozważania teczka pomocy). 2. Śpiew pieśni Prawda jedyna (teczka pomocy). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa uroczyste czytanie Męki Pańskiej (z podziałem na role) K. wprowadza w katechezę i modlitwę. Rok liturgiczny przywołuje różne wydarzenia z historii zbawienia, szczególnie zaś te, które dotyczyły ziemskiego życia Syna Bożego. Bóg, stając się człowiekiem, przyjął także możliwość doświadczania cierpienia. Najbardziej widać to w wydarzeniach związanych z Jego męką. Ból, cierpienie i śmierć Jezusa przekonują, że On naprawdę stał się jednym z nas. Nie cofnął się przed niczym, aby nas zbawić. Dzisiejsza katecheza ma nas zachęcić do tego, byśmy chcieli z Nim przeżywać nasze życie, tak jak On chciał złączyć swoje z naszym. Syn Boży doświadczył ludzkiego cierpienia i zaprasza nas, byśmy to, co dla nas trudne, przeżywali łącząc się z Nim. Modlitwa, którą rozpoczniemy katechezę, będzie miała szczególnie uroczystą formę. W postawie stojącej wysłuchamy fragmentu Ewangelii zwanego Męką Pańską. Odczytana zostanie z podziałem na role, tak jak to dzieje się w Niedzielę Palmową czy Wielki Piątek. K. wybiera uczniów do czytania Męki Pańskiej (trzech lub dwóch, jeśli sam zdecyduje się na rolę narratora): N narrator; T tłum / postać indywidualna; J Jezus) i wręcza im przygotowany tekst (teczka pomocy). K. zaznacza: Gdy narrator wspomni o śmierci Jezusa, wszyscy uklękniemy w ciszy. Wszyscy razem z K. wykonują znak krzyża. Narrator rozpoczyna: N: Męka naszego Pana Jezusa Chrystusa według św. Marka. Piłat, chcąc zadowolić tłum, uwolnił Barabasza, Jezusa zaś kazał ubiczować i wydał na ukrzyżowanie. Żołnierze zaprowadzili Go do wnętrza pałacu, czyli pretorium, i zwołali całą kohortę. Ubrali Go w purpurę i uplótłszy wieniec z ciernia włożyli Mu na głowę. I zaczęli Go pozdrawiać: T: Witaj, Królu Żydowski!. 424

425 N: Przy tym bili Go trzciną po głowie, pluli na Niego i przyklękając, oddawali Mu hołd. A gdy Go wyszydzili, zdjęli z Niego purpurę i włożyli na Niego własne Jego szaty. Następnie wyprowadzili Go, aby Go ukrzyżować. I niejakiego Szymona z Cyreny, ojca Aleksandra i Rufusa, który idąc z pola, tamtędy przechodził, przymusili, żeby niósł Jego krzyż. Przyprowadzili Go na miejsce Golgota, to znaczy miejsce Czaszki. Tam dawali Mu wino zaprawione mirrą, lecz On nie przyjął. Ukrzyżowali Go i rozdzielili między siebie Jego szaty, rzucając o nie losy, co który miał zabrać. A była godzina trzecia, gdy Go ukrzyżowali. Był też napis z podaniem Jego winy, tak ułożony: Król Żydowski. Razem z Nim ukrzyżowali dwóch złoczyńców, jednego po prawej, drugiego po lewej Jego stronie. Tak wypełniło się słowo Pisma: W poczet złoczyńców został zaliczony. Ci zaś, którzy przechodzili obok, przeklinali Go, potrząsali głowami, mówiąc: T: Ejże, ty, który burzysz przybytek i w trzy dni go odbudowujesz, zejdź z krzyża i wybaw samego siebie!. N: Podobnie arcykapłani, drwiąc między sobą wraz z uczonymi w Piśmie, mówili: T: Innych wybawiał, siebie nie może wybawić. Mesjasz, król Izraela, niechże teraz zejdzie z krzyża, żebyśmy zobaczyli i uwierzyli. N: Lżyli Go także ci, którzy z Nim byli ukrzyżowani. A gdy nadeszła godzina szósta, mrok ogarnął całą ziemię aż do godziny dziewiątej. O godzinie dziewiątej Jezus zawołał donośnym głosem: J: Eloi, Eloi, lema sabachthani, N: to znaczy: J: Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił? N: Niektórzy ze stojących obok, słysząc to, mówili: T: Patrz, woła Eliasza. N: Ktoś pobiegł i nasyciwszy gąbkę octem, umieścił na trzcinie i dawał Mu pić, mówiąc: T: Poczekajcie, zobaczymy, czy przyjdzie Eliasz, żeby Go zdjąć z krzyża. N: Lecz Jezus zawołał donośnym głosem i wyzionął ducha. Wszyscy klękają i modlą się w ciszy. Po chwili na znak K. wstają. Następnie: N: Pod wieczór, ponieważ było Przygotowanie, czyli dzień przed szabatem, przyszedł Józef z Arymatei, szanowany członek Rady, który również wyczekiwał królestwa Bożego. Śmiało udał się do Piłata i poprosił o ciało Jezusa. Piłat zdziwił się, że już skonał. Kazał przywołać setnika i zapytał go, jak dawno umarł. Upewniony przez setnika, wydał ciało Józefowi. Ten zakupił płótna, zdjął Jezusa z krzyża, owinął w płótno i złożył w grobie, który wykuty był w skale. Przed wejście do grobu zatoczył kamień. A Maria Magdalena i Maria, matka Józefa, przyglądały się, gdzie Go złożono. 425

426 K. kończy modlitwę znakiem krzyża i poleca uczniom zapisać temat: Lekcja wiary. Nabożeństwa Wielkiego Postu. II. Rozważam i zdobywam 1. Historia nabożeństwa gorzkich żali i drogi krzyżowej analiza tekstu (wykład), praca w parach K. zwraca się do uczniów: Mękę Pańską możemy rozważać nie tylko w Niedzielę Palmową czy Wielki Piątek, kiedy jest ona uroczyście odczytywana w liturgii słowa. W czasie Wielkiego Postu w kościołach odprawiane są nabożeństwa opowiadające o niej i pozwalające podjąć nad nią refleksję. Jaką nazwę noszą nabożeństwa Wielkiego Postu? (gorzkie żale, droga krzyżowa) Uczniowie szukają w podręczniku informacji dotyczących nabożeństwa gorzkich żali i krogi krzyżowej i w parach wypełniają karty pracy (teczka pomocy). Zamiast pracy w parach K. może zrobić krótki wykład. Tworzy na tablicy tabelę z dwiema kolumnami (Gorzkie żale, Droga krzyżowa) i zapisuje w nich najważniejsze informacje. Tabela pomoże w podsumowaniu oraz w zapisie do zeszytu (podkreślenia wskazują na to, jakie informacje powinny się znaleźć w tabeli). Gorzkie żale to nabożeństwo odprawiane przed wystawionym Najświętszym Sakramentem, zwykle w niedzielne popołudnia. Polega na śpiewaniu utworów opowiadających o męce Chrystusa. Teksty te podzielono na trzy części, które śpiewa się w kolejne niedziele. W czasie tego nabożeństwa głoszone jest także tzw. kazanie pasyjne. Pasja to inaczej męka Pańska. Przedmiotem tego kazania jest wybrane wydarzenie z życia Jezusa, od Jego modlitwy w Ogrodzie Oliwnym do śmierci i pochówku. Gorzkie żale powstały w Polsce. Pierwszy raz modlono się nimi w Warszawie w 1707 r. Choć doczekały się tłumaczeń na inne języki, to jednak są znane i praktykowane głównie w Polsce i w środowiskach polonijnych różnych krajów. Droga krzyżowa ma znacznie dłuższą historię i jest znana na całym świecie. Genezy tego nabożeństwa można upatrywać w XIII- i XIV-wiecznych praktykach pobożnościowych wywodzących się z Ziemi Świętej, szczególnie zaś tzw. dróg (czyli przejść jerozolimskimi ulicami na Golgotę) oraz nabożeństw upadków. Z czasem do tych praktyk dołączono rozważania i ujednolicono ich przebieg. Po wielu latach przyjęły one znaną nam dzisiaj formę. Drogę krzyżową odprawia się zwykle w piątkowe popołudnia lub wieczory. Wierni rozważają wtedy mękę Chrystusa w czternastu odsłonach, tzw. stacjach. W kościołach spotykamy przestawienia tych stacji w formie obrazów, płaskorzeźb itp. Najstarszy znany polski tekst tego nabożeństwa pochodzi z 1731 r., a został wydany we Wrocławiu. Nabożeństwo drogi krzyżowej dało początek zwyczajowi urządzania tak zwanych kalwarii. Wykorzystując ukształtowanie terenu, odwzorowuje się 426

427 w nich drogę Chrystusa z twierdzy Piłata na Golgotę. W różnych miejscach tworzy się systemy dróżek łączących małe kaplice, stanowiące kolejne stacje drogi krzyżowej. Od tak zorganizowanych miejsc modlitwy biorą swoją nazwę miejscowości, takie jak Kalwaria Pacławska czy Kalwaria Zebrzydowska. W Kielcach stacje drogi krzyżowej spotkać można w ciągu ulic prowadzących z centrum (okolice katedry i Parku Miejskiego) na Karczówkę. K. powinien podać także najbardziej znane kalwarie w swojej diecezji. Przykładowe uzupełnienie karty pracy: Gdzie i kiedy powstały? Kiedy się je odprawia? Jaki jest ich przebieg? Gdzie są znane? słynne sanktuaria: Gorzkie żale Droga krzyżowa w 1707 r. w Warszawie początki: XIII i XIV w., Ziemia Święta w niedziele w piątkowe popołudnia/wieczory modlitwa przed Najświętszym Sakramentem śpiewy o męce Pańskiej kazania pasyjne w Polsce i środowiskach polonijnych 14 stacji, podczas których rozważa się mękę Chrystusa na całym świecie Kalwaria Pacławska Kalwaria Zebrzydowska 2. Źródła nabożeństw drogi krzyżowej analiza porównawcza, wykład, praca w grupach K. dzieli klasę na 4-osobowe grupy i rozdaje im tekst Męki Pańskiej (Mk 15, ) czytanej na początku zajęć oraz tytuły stacji drogi krzyżowej (teczka pomocy). Następnie prosi uczniów, by zaznaczyli symbolem B te stacje, których źródła znaleźli w tekście biblijnym. I. Pan Jezus skazany na śmierć. II. Pan Jezus bierze krzyż na ramiona. III. Pan Jezus upada pod krzyżem po raz pierwszy. IV. Pan Jezus spotyka swą Matkę. V. Szymon z Cyreny pomaga nieść krzyż Jezusowi. VI. Święta Weronika ociera twarz Pana Jezusa. Stacje drogi krzyżowej VII. Pan Jezus upada pod krzyżem po raz drugi. VIII. Pan Jezus pociesza płaczące niewiasty. IX. Pan Jezus upada pod krzyżem po raz trzeci. X. Pan Jezus z szat obnażony. XI. Pan Jezus przybity do krzyża. XII. Pan Jezus umiera na krzyżu. XIII. Pan Jezus zdjęty z krzyża. XIV. Pan Jezus złożony do grobu. 427

428 Uczniowie prezentują wyniki pracy w grupach, a K. podsumowuje: W tekście Ewangelii według św. Marka, można było znaleźć źródło dla następujących stacji drogi krzyżowej: I. Piłat skazuje Pana Jezusa na śmierć. V. Szymon z Cyreny pomaga nieść krzyż Panu Jezusowi. X. Obnażenie Pana Jezusa. XI. Przybicie Pana Jezusa do krzyża. XII. Śmierć Pana Jezusa na krzyżu. XIII. Ciało Pana Jezusa zdjęte z krzyża. XIV. Ciało Pana Jezusa złożone do grobu. K. pyta: Które z tych stacji w relacji św. Marka są omówione najbardziej szczegółowo? Opowiedzcie własnymi słowami o wydarzeniach, do których nawiązują stacje X XIV. K. kontynuuje: A co z pozostałymi stacjami, które nie zostały przez was zaznaczone jako występujące w tekście Ewangelii wg św. Marka? Pamiętajmy, że nie tylko św. Marek opisał życie Jezusa. Także u innych Ewangelistów znajdują się informacje o męce Chrystusa, które wzajemnie się potwierdzają i uzupełniają. Nawiązania do stacji II można znaleźć w Ewangelii według św. Jana ( a On sam dźwigając krzyż J 19,17). Za podstawę biblijną VIII stacji uznaje się słowa z Ewangelii wg św. Łukasza: A szło za Nim mnóstwo ludu, także kobiet, które zawodziły i płakały nad Nim. Lecz Jezus zwrócił się do nich i rzekł: «Córki jerozolimskie, nie płaczcie nade Mną; płaczcie raczej nad sobą i nad waszymi dziećmi!» (Łk 23,27-28). K. poleca uczniom zaznaczyć na kartach pracy symbolem B* stacje II i VIII. A co ze stacjami III, IV, VI, VII, IX? Trzy z nich opisują upadki Chrystusa. Wiedząc, że do genezy drogi krzyżowej należały tzw. nabożeństwa upadków, domyślamy się, skąd te stacje się wzięły. Stacja IV wskazuje na fakt, że Maryja towarzyszyła Jezusowi w czasie Jego męki skoro była pod krzyżem, o czym informują nas Ewangelie, to zapewne również znajdowała się w tłumie otaczającym Jezusa w Jego drodze na Golgotę. Podstawą stacji VI jest tradycja. Doskonale wpisuje się ona w ideał ewangeliczny (troskę o cierpiących, w których widzi się oblicze samego Chrystusa). Potwierdza to fakt głębokiego wrośnięcia przekazu o Weronice w pobożność chrześcijańską. K. poleca uczniom zaznaczyć na kartach pracy symbolem T jako tradycyjne stacje III, IV, VI, VII i IX. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Rozważam mękę Jezusa celebracja drogi krzyżowej K. zwraca się do uczniów. Na zakończenie katechezy pomodlimy się rozważaniami wybranych stacji drogi krzyżowej. 428

429 K. może przekazać uczniom krzyż, który będą sobie podawać z rąk do rąk pomiędzy czytaniem kolejnych rozważań. Należy zachować postawę stojącą, można przyklękać w czasie aklamacji Kłaniamy się Tobie, Panie, Jezu Chryste. K. lub chętni uczniowie czytają rozważania (teczka pomocy), zgodnie z porządkiem, jakie nabożeństwo przyjmuje w czasie odprawiania w kościele. K. rozpoczyna znakiem krzyża i wprowadza uczniów w modlitwę: Panie Jezu! Chcemy rozważać Twoją mękę, aby łączyć z Tobą nasze życie. Aby nasze cierpienie łączyć z Twoim i dzięki temu nadać mu sens. Aby przypomnieć sobie, że każdy, kto chce być Twoim uczniem, ma brać własny krzyż i Ciebie naśladować. Któryś za nas cierpiał rany Stacja II. Jezus bierze krzyż na swoje ramiona Z każdym rokiem jestem starszy i dojrzalszy. To znaczy, że coraz większa odpowiedzialność na mnie spoczywa. Dojrzałość polega właśnie na odpowiedzialności. Prawdziwa wolność to odpowiedzialność. A odpowiedzialność zwykle łączy się z wyrzeczeniami i poświęceniem. Chcę tak jak Ty chętnie podejmować moje zadania, chcę moje życie przeżyć naśladując Ciebie. Niech to, za co jestem odpowiedzialny, spełniam chętnie, z myślą o Tobie i bliźnich. Któryś za nas cierpiał rany Stacja V. Szymon brak wolności w decyzji, ale pomaga Szymon do pomocy Tobie, Panie Jezu, został przymuszony. Są rzeczy, które i ja po prostu muszę wykonać. To moje obowiązki. Fakt, że je wykonuję, nie przynosi mi żadnej zasługi. Ale nawet w takich sytuacjach widać, czy robię coś uczciwie i gorliwie, czy raczej od niechcenia. Oby moja postawa wobec codziennych obowiązków, szczególnie tych wynikających z wiary, pokazywała, że nie wykonuję ich z przymusu, ale ze szczerego serca. Któryś za nas cierpiał rany Stacja VI. Weronika wolność i odwaga działania Ludzie mylą odwagę z brawurą. Potrafią się nawet zakładać o wykonanie jakiejś niebezpiecznej czynności, podczas gdy z drugiej strony, kiedy trzeba wykazać się męstwem w obronie prawdziwych wartości, milczą i odsuwają się na bok. Panie Jezu, chcę być jak Weronika. Ona wiedziała, co jest ważne, warte ryzyka i zdecydowanej postawy. Któryś za nas cierpiał rany Stacja XII. Pan Jezus umiera na krzyżu Panie Jezu, konając na krzyżu mówisz: Ojcze, w Twoje ręce oddaję ducha mego. Śmierć przychodzi do człowieka nawet wtedy, gdy on protestuje i się na nią nie zgadza. Mimo to pogodzenie się z koniecznością odejścia z tego świata 429

430 jest ważnym elementem wiary, zaufania Bogu i wolności. Ty dajesz nam tego najlepszą lekcję. Chcę oddać w ręce Ojca Niebieskiego każdą chwilę życia. Tak jak Ty. Wtedy będę w stanie oddać w Jego ręce także tę ostatnią. Tak jak Ty. Któryś za nas cierpiał rany Stacja XIII. Zdjęcie z krzyża. Nikodem i Józef z Arymatei wolność podjętej decyzji Bezinteresowność uwypukla naszą wolność. Nikodem i Józef niczego nie zyskiwali, troszcząc się o Twój pochówek. W zasadzie mogli nawet stracić. Nie szukali własnej korzyści. Zachowali się jak trzeba. Ale nie dlatego, że ktoś od nich tego wymagał. Udziel mi, Panie Jezu, darów Ducha Świętego, abym wiedział, co należy czynić i czynił to chętnie bez oglądania się na zyski czy względy ludzkie. Obym nie zaniedbał tego, co dobre, co szlachetne, co zgodne z Twoją wolą. Któryś za nas cierpiał rany Na zakończenie K. może odtworzyć nagranie piosenki Prawda jedyna lub zaintonować ją (tekst na slajdzie teczka pomocy). Dzięki Ci, Boże mój, za ten krzyż, który Jezus cierpiał za mnie, Jezus cierpiał za mnie. 1. Prawda jedyna, słowa Jezusa z Nazaretu, że swego Syna posłał z niebios Bóg na świat, aby niewinnie cierpiąc, zmarł za nasze grzechy i w pohańbieniu przyjął winy wszystkich nas. 2. Uwierz w Jezusa przecież On za ciebie umarł i z miłości do nas przyszedł na ten świat. Błogosławiony ten, co wierzy, choć nie widział, zaufaj dziś Bogu, a na wieki będziesz żył. 2. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują z tablicy informacje na temat nabożeństw gorzkich żali i drogi krzyżowej. 3. Praca domowa (podręcznik) Literatura M. Tabaczek OP, O drodze krzyżowej, < dostęp: Ks. M. Woelke, Historia nabożeństwa gorzkich żali, < -nabozenstwa-gorzkich-zali/>, dostęp:

431 54. Wspierać słabych. Jałmużna wielkopostna Cele katechetyczne Ukazanie form spełniania miłosierdzia na przykładzie św. brata Alberta Chmielowskiego. Motywowanie do włączenia się w dzieła miłosierdzia. Treści Odpowiedź człowieka na Boże miłosierdzie (A.25). Jałmużna wielkopostna. Tekst biblijny: Dz 20,35. Wymagania Uczeń: interpretuje tekst biblijny Dz 20,35, wyjaśnia, na czym polega jałmużna, wyjaśnia, w jaki sposób okazywał miłosierdzie św. brat Albert Chmielowski, wymienia obszary nędzy duchowej i materialnej, uzasadnia, że pomagając innym, pozbywamy się egoizmu, charakteryzuje sposoby pomocy w hospicjach i przez działalność w wolontariacie, podaje przykłady pomocy ludziom wykluczonym społecznie. Postawy Uczeń: stara się praktykować miłosierdzie w codziennych relacjach z ludźmi (A.25.c), angażuje się w działalność organizacji charytatywnych (A.25.d). Metody, techniki i formy: scenka teatralna, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, analiza tekstu, rozmowa kierowana, założenie profilu na FB, praca z tekstem, prezentacja filmu, burza mózgów, projekt, recytacja, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, scenariusz pantomimy, slajd (tekst papieża Franciszka, formy pomocy ubogim w Kościele, tekst Modlitwy wincentyńskiej ), teksty o św. bracie Albercie Chmielowskim oraz szablon profilu FB dla grup, film Dziś Światowy Dzień Pingwina i Dom Chłopaków w Broniszewicach. Na katechezie poprzedzającej obecną K. omawia z wybranymi uczniami pantomimę pt. Potrzebujący są wśród nas. 431

432 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam sposobów włączenia się w dzieła miłosierdzia 1. Modlitwa Ojcze nasz. 2. Potrzebujący wśród nas scenka teatralna. II. #Zdobywam przekonanie, że sensem jałmużny jest duchowe i materialne wsparcie potrzebujących 1. Dlaczego dawać to więcej niż brać? czytanie i interpretacja tekstu Dz 20,35 (podręcznik). 2. Miłosierdzie wyzwaniem dla Kościoła analiza wypowiedzi papieża Franciszka (podręcznik lub slajd teczka pomocy), rozmowa kierowana. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Św. brat Albert Chmielowski założenie profilu na FB, praca z tekstem (teczka pomocy), praca w grupach. 2. Kościół dla ubogich rozmowa kierowana (Formy pomocy slajd), prezentacja filmu Dziś Światowy Dzień Pingwina lub Dom Chłopaków w Broniszewicach (Internet). 3. Pomoc finansowa, a może wolontariat? burza mózgów, projekt. 4. Modlitwa wincentyńska recytacja fraz (tekst slajd). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wita uczniów i zaprasza do wspólnej modlitwy Ojcze nasz. 2. Potrzebujący wśród nas scenka teatralna K. zaprasza przygotowanych uczniów do zaprezentowania scenki Potrzebujący są wśród nas. Na środek klasy wychodzi uczeń grający rolę człowieka proszącego o wsparcie. Wyciąga rękę w geście prośby. Za każdym razem, gdy ktoś przechodzi, potrząsa dłonią, kierując ją w stronę przechodnia. Obok żebraka przechodzą różne osoby, które nie zauważają go, np.: ð zagadane, roześmiane koleżanki, ð zabiegany człowiek, ð zaczytany człowiek, ð szczęśliwy człowiek, który rozkłada ręce i kręci głową Uczeń odgrywający potrzebującego spuszcza głowę i na chwilę wychodzi z klasy (aby wyjść z roli). Po chwili wraca i siada na miejscu. K. prowadzi rozmowę i krótko podsumowuje: Dlaczego niektórzy ludzie potrzebują pomocy innych? 432

433 Wśród nas jest wielu potrzebujących. Niektórzy proszą o wsparcie, inni cierpią w milczeniu. Przyczyny ubóstwa są bardzo różne. Czasem jest to choroba lub nałóg, czasem jakieś zdarzenie losowe, a czasem po prostu nieumiejętność radzenia sobie w życiu. W wielu przypadkach osoby wpadające w biedę pogrążają się w niej coraz głębiej. Dotyczy to sfery materialnej i duchowej. Jako chrześcijanie mamy obowiązek pomagać ubogim i potrzebującym. Kościół przypomina o tym szczególnie w okresie Wielkiego Postu. Na poprzednich katechezach mówiliśmy o uczynkach miłosierdzia. Poznaliśmy już wartość postu i modlitwy. Dziś zastanowimy się, czym jest jałmużna. K. poleca zapisać temat: Wspierać słabych. Jałmużna wielkopostna. II. Rozważam i zdobywam 1. Dlaczego dawać to więcej niż brać? czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. poleca wybranemu uczniowi przeczytać fragment Dz 20,35 (podręcznik). Wcześniej robi wprowadzenie: Usłyszycie słowa św. Pawła, zapisane w Dziejach Apostolskich. Paweł, nie chcąc być dla nikogo ciężarem, ciężko pracował, by mieć środki na podstawowe utrzymanie. Organizował też zbiórki pieniężne na ubogich. Potrzebujący byli dla niego tak ważni, że wspomniał o nich w mowie pożegnalnej w Kościele w Efezie. We wszystkim pokazałem wam, że tak pracując, trzeba wspierać słabych i pamiętać o słowach Pana Jezusa, które On sam wypowiedział: Więcej szczęścia jest w dawaniu aniżeli w braniu. (Dz 20,35) K. pyta: Jak św. Paweł nazywa ludzi potrzebujących pomocy? Co jest owocem dzielenia się z innymi tym, co posiadamy? Dlaczego pomoc potrzebującym daje szczęście? Dlaczego słowa Jezusa są aktualne również współcześnie? Na czym polega chrześcijańska jałmużna? K. podsumowuje i uzupełnia: Potrzebującymi są ludzie ubodzy materialnie i duchowo. Według św. Pawła to ludzie słabi, czyli tacy, którzy sami nie mogą sobie poradzić. Chrześcijańska jałmużna to nie oddanie tego, co nam zbywa, czy robienie czegoś na pokaz. To bezinteresowny dar, podzielenie się tym, co jest dla nas ważne. Sztuką jest tak dać jałmużnę, by nie upokorzyć ubogiego, lecz ukazać jego godność i wartość. Ten, kto daje prawdziwą jałmużnę, ma więcej szczęścia niż ten, który ją otrzymuje. 2. Miłosierdzie wyzwaniem dla Kościoła analiza tekstu, rozmowa kierowana K. poleca uczniom odszukać w podręcznikach wypowiedź papieża Franciszka (lub wyświetla ją na slajdzie (teczka pomocy). Po jej przeczytaniu prowadzi rozmowę: Kościół nie jest na świecie po to, by potępiać, lecz by umożliwić spotkanie z tą przenikającą do głębi miłością, jaką jest Boże miłosierdzie. Aby mogło się 433

434 to zdarzyć, trzeba wyjść. Wyjść z kościołów i parafii, wyjść i pójść szukać ludzi tam, gdzie żyją, gdzie cierpią, gdzie mają nadzieję. (papież Franciszek) Czym według papieża jest miłosierdzie? Od czego rozpoczyna się okazywanie miłosierdzia? Dlaczego należy szukać potrzebujących pomocy, a nie oczekiwać aż sami przyjdą? Jaka jest rola Kościoła w okazywaniu miłosierdzia? K. dopowiada: Papież Franciszek niejednokrotnie pomagał ubogim. Jako kapłan, a potem biskup żył w kraju należącym do tzw. Trzeciego Świata i tam niósł pomoc. Dzieło to kontynuuje jako papież. W 2015 r. ogłosił Nadzwyczajny Rok Świętego Miłosierdzia. W rozmowie z Andreą Torniellim (w książce Miłosierdzie to imię Boga ) przywołuje poruszające historie ze swojego doświadczenia duszpasterskiego. Papież Franciszek pokazuje, że chce dotrzeć do wszystkich ludzi. Do tych, którzy szukają sensu życia, i do tych, którzy stracili nadzieję. Do cierpiących, biednych i wykluczonych. Do tych, którzy są blisko Kościoła, i do tych, którym do wiary bardzo daleko. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Św. brat Albert Chmielowski założenie profilu na FB, praca z tekstem, praca w grupach K. dzieli klasę na 4-5 grup, rozdaje uczniom duże arkusze papieru (może być to szary papier lub sklejone kartki A4), flamastry, zdjęcia, stare czasopisma. Zapowiada uczniom, że mogą korzystać z telefonów komórkowych i wyjaśnia: Przypomnimy teraz historię artysty, który swoje życie poświęcił ubogim św. brata Alberta Chmielowskiego. Waszym zadaniem będzie założenie jego profilu facebookowego. Profil powinien zawierać: imię i nazwisko, zdjęcie profilowe, zdjęcie w tle, datę urodzenia, wykształcenie, miejsce pracy, związki, hobby itp. W profilu możecie zaznaczyć przyjaciół, rodzinę. Napiszcie kilka postów o wydarzeniach z życia świętego, a szczególnie o okazywanym przez niego miłosierdziu. Dopiszcie się także do jego znajomych. Wykorzystajcie wypowiedzi św. brata Alberta. Wiele informacji możecie odnaleźć w Internecie. K. może zaproponować różne strony, np.: Święty Brat Albert Chmielowski, zakonnik, < oraz Rok Świętego Brata Alberta Chmielowskiego < -brata-alberta-chmielowksiego/> (dostęp: ). K. może również wręczyć grupom informacje o św. bracie Albercie Chmielowskim na kartkach (teczka pomocy). Jeśli w sali jest możliwy dostęp do komputera dla każdej grupy, zadanie można wykonać na stronie edukacyjnej Fakebook. Materiały dla grup: Adam Chmielowski urodził się 20 sierpnia 1845 r. w Igołomii pod Krakowem. Pochodził ze zubożałej rodziny ziemiańskiej. Kształcił się w szkole kadetów 434

435 w Petersburgu, następnie w gimnazjum w Warszawie, a potem studiował w Instytucie Rolniczo-Leśnym w Puławach. Brał udział w powstaniu styczniowym. W 1863 r. został ciężko ranny w bitwie pod Mełchowem i dostał się do niewoli rosyjskiej. W warunkach polowych, bez środków znieczulających amputowano mu nogę, co zniósł niezwykle mężnie. Miał wtedy 18 lat. Dzięki interwencji rodziny zwolniono go z więzienia. Aby uniknąć represji władz carskich, wyjechał do Paryża, gdzie podjął studia malarskie. Potem studiował inżynierię w Gandawie (w Belgii), lecz powrócił do malarstwa i ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Monachium. Wszędzie, gdzie przebywał, jego silna osobowość wywierała duży wpływ na otoczenie. Po ogłoszeniu amnestii w 1874 r. powrócił do kraju. W 1884 r. Adam Chmielowski zamieszkał w Krakowie, gdzie zajął się bezdomnymi, których wspomagał pieniędzmi ze sprzedaży swoich obrazów. Poznał warunki życia w tzw. ogrzewalniach miejskich Krakowa. Z miłości do Boga i ludzi zrezygnował z kariery malarza i zaczął zarządzać ogrzewalniami dla bezdomnych. 25 sierpnia 1887 r. Adam Chmielowski przywdział szary habit tercjarski i przyjął imię brat Albert. Dokładnie rok później złożył śluby tercjarza. Ten dzień był także początkiem działalności Zgromadzenia Braci III Zakonu św. Franciszka Posługujących Ubogim, zwanego popularnie albertynami. Albertyni przejęli od zarządu miasta opiekę nad ogrzewalnią dla mężczyzn w Krakowie. W niecały rok później grupa pomocnic br. Alberta, którymi kierowała siostra Bernardyna Jabłońska, wzięła pod opiekę ogrzewalnię dla kobiet. Był to początek działalności albertynek. Przytuliska albertynów i albertynek były otwarte dla wszystkich potrzebujących, bez względu na narodowość czy wyznanie. Zapewniano tam pomoc materialną i moralną, starając się przywracać najuboższym ich godność. Stwarzano chętnym możliwość pracy i samodzielnego zdobywania środków do życia. Brat Albert odznaczał się heroiczną miłością bliźniego. Pomimo kalectwa wiele podróżował, zakładał nowe przytuliska, sierocińce dla dzieci i młodzieży, domy dla starców i nieuleczalnie chorych oraz tzw. kuchnie ludowe. Uczył współbraci i współsiostry, że trzeba być dobrym jak chleb. Zalecał też przestrzeganie krańcowego ubóstwa, które od wielu lat było również jego udziałem. Wyniszczony ciężką chorobą i trudami życia zmarł 25 grudnia 1916 r. w Krakowie, w przytułku, który założył dla mężczyzn. Papież Jan Paweł II beatyfikował go w 1983 r. na Błoniach krakowskich, a kanonizował 12 listopada 1989 r. w Watykanie. Święty brat Albert jest patronem zakonów albertynek i albertynów, a w Polsce także artystów plastyków. Jeden z najlepszych obrazów brata Alberta to Ecce Homo. Jest on owocem głębokiego przeżycia tajemnicy bezgranicznej miłości Boga do człowieka. (oprac. na podst.: Święty Brat Albert Chmielowski, zakonnik, brewiarz.pl) 435

436 Przedstawiciele grup prezentują swoje prace, które warto wykorzystać do gazetki szkolnej. K. dodaje: Albert Chmielowski to niezwykły człowiek, który mógł zrobić karierę artystyczną. Miał do tego predyspozycje, możliwości i talent. Ważniejszy jednak niż sława był dla niego drugi człowiek, zarówno ten ubogi materialnie, jak i duchowo. Brat Albert to święty, który uczy, na czym polega chrześcijańska jałmużna. To święty, dla którego słowa Jezusa idź sprzedaj wszystko, co masz, i rozdaj ubogim, stały się życiem. 2. Kościół dla ubogich rozmowa kierowana, prezentacja filmu Kościół od początku swojego istnienia podejmował akcje wspierające najsłabszych. Jako pierwszy tworzył noclegownie, hospicja, roztaczał opiekę nad sierotami, ludźmi starszymi i zagubionymi. Jakie instytucje charytatywne pomagają ludziom w trudnej sytuacji życiowej? Na tablicy może powstać zapis (lub K. prezentuje go na slajdzie teczka pomocy) Formy pomocy: ð domy dziecka (szczególnie dla dzieci z niedorozwojem fizycznym i intelektualnym), ð ośrodki opiekuńczo wychowawcze, ð noclegownie dla bezdomnych, ð Domy Samotnej Matki, ð Okna Życia, ð domy opieki dla osób starszych i samotnych, niepełnosprawnych i ciężko chorych, ð hospicja Na czym polega pomoc w tych instytucjach? Jakie organizacje kościelne prowadzą te instytucje? ð Caritas, ð Zgromadzenie Sióstr Misjonarek Miłości (św. Matki Teresy z Kalkuty), ð Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta. K. mówi: Formy pomocy są różne. Czasem środki, które prowadzą do celu, mogą nas zaskoczyć. W Broniszewicach pod Pleszewem siostry dominikanki stworzyły dom dla niepełnosprawnych chłopców porzuconych przez rodziny. Niestety, okazało się, że ośrodek musi zostać zamknięty, bo nie spełnia wymogów przeciwpożarowych, a konserwator zabytków nie pozwala na zmiany. Siostry nie poddały się. K. może pokazać film Dziś Światowy Dzień Pingwina (0:54) ze strony < (dostęp: ) i kontynuuje: Mamy 56 chorych, niepełnosprawnych synów pisały sostry. A każdy z nich jest jedyny w swoim rodzaju. I każdego z nich kochamy najmocniej jak to możliwe. Oni nie zapominają, że życie jest po to, by kochać, by się 436

437 zachwycać i by się uśmiechać. Postanowiły zawalczyć o dom dla chłopców w nietypowy sposób. Na swoim profilu na Facebooku jedna z sióstr napisała: Dziś Światowy Dzień Pingwina. Przyjmujemy życzenia. Zamiast kwiatków i bombonierek przyjmujemy cegiełki na: W Internecie pojawiło się też nagranie, na którym widać siostry zakonne idące korytarzem charakterystycznym rozkołysanym krokiem pingwinów. Aby stworzyć chłopcom dom, siostry nagrały piosenkę i wymyśliły jeszcze wiele nietypowych rzeczy. K. może pokazać film Dom Chłopaków w Broniszewicach. K. Zawada, Chłopcy i dominikanki (3:38) ze strony < (dostęp: ). Dlaczego siostrom udało się stworzyć nowy dom dla chłopców? Dlaczego siostry podejmują się opieki nad niepełnosprawnymi osobami, choć to niełatwa praca? Jak oceniacie pomysły sióstr dominikanek? Co jest dla nich najważniejsze? 3. Pomoc finansowa, a może wolontariat? burza mózgów, projekt K. zachęca uczniów, aby zastanowili się, jak mogą zaangażować się w pomoc potrzebującym. Życie człowieka, jego zdrowie i bezpieczeństwo to wartości, o które należy się troszczyć. Ważne jest to szczególnie wobec osób, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej i same nie potrafią pokonać problemów. W jaki sposób młody człowiek może pomagać? ð wolontariat np. w hospicjach (wymaga odpowiednich predyspozycji psychicznych); ð wolontariat dla seniorów, bezdomnych, np. pomoc przy wydawaniu posiłków; ð akcje, które można zrealizować w ramach szkoły, miejscowości, rodziny, np. piknik, którego celem jest zebranie funduszy na szlachetny cel. K. podsumowuje: Są różne sposoby dawania jałmużny. Najprostszym jest pomoc finansowa. Warto jednak zrobić coś więcej: poświęcić swój czas, otworzyć się na innych. Pomaganie ubogim ubogaca nie tylko ich, ale przede wszystkim nas. Pomagając innym, pozbywamy się egoizmu. K. prosi uczniów o utworzenie projektu zachęcającego młodych ludzi do wolontariatu: Jedną z form pomocy potrzebującym jest wolontariat. W grupach, w których pracowaliście, zaplanujcie projekt zachęcający młodych ludzi do tej formy pomocy. Możecie wykonać plakat, plan happeningu lub nagrać krótki film. Materiały powstałe podczas lekcji (strona FB, plakat, plan happeningu, film) można umieścić na gazetce szkolnej lub na stronie szkoły czy parafii). 437

438 4. Modlitwa recytacja fraz K. zaprasza uczniów do wspólnej modlitwy (slajd teczka pomocy). Każdy uczeń może przeczytać jedną frazę. Panie, pomóż mi, abym nie minął nikogo z obojętną twarzą, z zamkniętym sercem, pospiesznym krokiem. Panie, daj, bym natychmiast dostrzegł, kto stoi u mego boku, kto smuci się bezradny, kto cierpi i to ukrywa, kto jest samotny. Panie, podaruj mi delikatność, która otwiera serca; uwolnij mnie od egoizmu, abym Ci służył, abym Cię miłował, abym Cię słuchał w każdym człowieku, którego pozwolisz mi spotkać. (Modlitwa wincentyńska, fragmenty, misericors.org) 5. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują profil facebookowy św. brata Alberta Chmielowskiego opracowany w grupach oraz formy pomocy ubogim prowadzone przez instytucje w Kościele. Mogą też zapisać propozycje sposobów zaangażowania się w pomoc potrzebującym. 6. Praca domowa (podręcznik) Literatura Święty brat Albert Chmielowski, zakonnik, < dostęp: Franciszek, [Kościół nie jest na świecie ], cyt. za: A. Tornielli, Miłosierdzie to imię Boga, Kraków Modlitwa wincentyńska, < dostęp: Rok Świętego Brata Alberta Chmielowskiego, < edu.pl/new/rok-sw-brata-alberta-chmielowksiego/>, dostęp: A. Tornielli, Miłosierdzie to imię Boga, Kraków Warto wykorzystać Film Dziś Światowy Dzień Pingwina, < dostęp: Film Dom Chłopaków w Broniszewicach. K. Zawada, Chłopcy i dominikanki, < dostęp: Stronę edukacyjna Fakebook 438

439 55. Ten, który przychodzi w imię Pańskie. Niedziela Palmowa Cele katechetyczne Poszerzenie i pogłębienie treści wypełnienia proroctw Starego Testamentu w męce i śmierci Pana Jezusa. Kształtowanie postawy wdzięczności za cierpienie Jezusa. Treści Jezus zapowiadanym Mesjaszem (A.16). Liturgia Niedzieli Palmowej. Tekst biblijny: Iz 52,13-15; Mt 21,1-11. Wymagania Uczeń: omawia okoliczności wjazdu Jezusa do Jerozolimy, uzasadnia, że Jezus jest zapowiadanym Mesjaszem, wyjaśnia, że męka i śmierć Pana Jezusa są wypełnieniem proroctw Starego Testamentu, wyjaśnia symbolikę poświęcenia palm oraz procesji z palmami, opisuje liturgię Niedzieli Palmowej, wymienia okoliczności wydarzeń Wielkiego Tygodnia (A.16.1). Postawy Uczeń: wyraża wdzięczność za zbawczą mękę i śmierć Jezusa (A.16.a). Metody, techniki i formy: wykład, prezentacja i analiza ilustracji, interpretacja tekstu biblijnego, prezentacja tekstu, porównywanie tekstów biblijnych, projektowanie krucyfiksu gałęziowego. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego, slajd (wiersz Młot K.K. Baczyńskiego, ilustracja Drzewo życia z Maryją po jednej stronie i Ewą po drugiej, teksty: Iz 52,13-15; Za 9,9-10; Mt 21,1-11, Drzewo życia krucyfiks gałęziowy), karta pracy Drzewo życia dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam potwierdzenia, że starotestamentalne zapowiedzi męki i śmierci Jezusa wypełniły się 1. Modlitwa wierszem Młot K.K. Baczyńskiego (teczka pomocy). 2. Drzewo jako biblijny symbol wykład, prezentacja i analiza ilustracji przedstawiającej Drzewo życia z Maryją po jednej stronie i Ewą po drugiej (slajd teczka pomocy). 439

440 II. #Zdobywam gotowość do okazywania wdzięczności Jezusowi za Jego cierpienie 1. Proroctwa o męce i zwycięstwie Mesjasza interpretacja tekstów Iz 52,13-15 oraz Za 9,9-10 (podręcznik lub slajd), prezentacja wyjaśnienia tekstu biblijnego (slajd). 2. Jezus Król zwycięski i pokorny porównywanie tekstów Iz 52,13-15 i Za 9,9-10 z Mt 21,1-11 (podręcznik lub slajd). 3. Krzyż Jezusa drzewem życia wykład, prezentacja i analiza ilustracji przedstawiającej Drzewo życia krucyfiks gałęziowy z kościoła św. Jakuba w Toruniu z końca XIV wieku (slajd). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Niedziela palmowa jako etap wędrówki projektowanie krucyfiksu gałęziowego (karty pracy teczka pomocy). 2. Modlitwa formułą poświęcenia palm z Liturgii Niedzieli Męki Pańskiej (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. wyświetla slajd z tekstem wiersza Młot K.K. Baczyńskiego (teczka pomocy) i zachęca uczniów do modlitwy: Czuję Twój młot przejrzysty Panie, który mnie kruszy z nocy w noc, i wiem: gdy skruszy zmartwychwstanie niebieski klon. Jesteś jak mistrz-rzemieślnik, który wykuwa tam, gdzie widzi formy, i zetnie tam, gdzie głaz oporny, a żywy wzniesie w górę. I widzę kościół wszechstworzenia: gotycki łuk po łuku wznosisz, w powietrzu kując kształty przemian i słup wielości. (K.K. Baczyński, Młot, fragment) 2. Drzewo jako biblijny symbol wykład, prezentacja i analiza ilustracji K. prezentuje slajd z ilustracją przedstawiającą Drzewo życia z Maryją po jednej stronie i Ewą po drugiej (teczka pomocy) i prowadzi rozmowę: 440

441 Jakie może być przesłanie obrazu przedstawiającego drzewo życia? Jaką symbolikę dostrzegacie na obrazie? Jaki czas obejmuje treść obrazu? Obraz przedstawia drzewo życia w raju. Nagie postaci to Adam i Ewa w scenie grzechu pierworodnego. Czaszka umieszczona na drzewie przypomina o konsekwencji grzechu śmierci. Jednak obraz ukazuje też nadzieję: po lewej stronie mamy postać Maryi, a na drzewie życia widoczny jest Jezus na krzyżu. K. mówi: Cała opowieść Pisma Świętego jest zawarta między dwoma opisami drzewa życia: na początku w Księdze Rodzaju i na końcu w Apokalipsie św. Jana. Pomiędzy nimi jest wiele wydarzeń: od grzechu pierworodnego, który pozbawił ludzi dostępu do drzewa życia, przez różne próby podejmowane przez Boga, by wszyscy mogli wrócić do bliskości z Nim. Z tradycji ustnej Starego Testamentu mamy następującą opowieść: Syn Noego przyniósł z raju trzy gałęzie: jodły, palmy i cyprysu. W różnych wersjach powtarza się tu historia o tym, jakoby z nasienia zasadzonego przez anioła [na grobie] w ustach Adama wyrosło drzewo początkowo przeznaczone do budowy świątyni przez Salomona, zostało odrzucone, następnie użyte na most, wrzucone do sadzawki, która za czasów Chrystusa wyschła, i wreszcie z braku innego, użyte na krzyż Chrystusa. (S. Kobielus, Krzyż Chrystusa ) W pierwszej świątyni w Jerozolimie ściany wejścia do Świętego Świętych zdobiły palmy, będąc nawiązaniem do drzewa życia z raju. Tak palma stała się znakiem szlachetności i wzniosłego majestatu, sprawiedliwości, piękna i życia bez końca. Podobnie rozumiano jej symbolikę w Egipcie (procesje pogrzebowe), Grecji i Rzymie (pochody zwycięzców). W obchodach żydowskiego Święta Namiotów łączono w jeden bukiet gałązkę pomarańczy (pachnie i ma owoce), mirtu (nie daje owoców, ale pachnie), palmy (nie pachnie, ale owocuje) i wierzby (nie ma zapachu ani owoców), by symbolizowały złączenie ludzi wszystkich warstw we wszelkich życiowych sytuacjach w prośbie do Boga za całą społeczność. II. ROZWAŻAM I ZDOBYWAM 1. Proroctwa o męce i zwycięstwie Mesjasza interpretacja tekstu biblijnego, prezentacja tekstu K. wyświetla na slajdzie obok siebie tekst Iz 52,13-15 oraz Za 9,9-10 (teczka pomocy), następnie wspólnie z uczniami szuka przeciwstawnych wyrażeń i dokonuje ich interpretacji. 441

442 Mając w pamięci tradycje kulturowe, spójrzmy na logikę proroctw ST o męce i zwycięstwie Mesjasza. Szczególnie ważne są tzw. Pieśni Sługi Jahwe zapisane w Księdze Izajasza. Czwarta Pieśń Sługi Jahwe Oto się powiedzie mojemu Słudze, wybije się, wywyższy i bardzo wyrośnie. Jak wielu osłupiało na Jego widok tak nieludzko został oszpecony Jego wygląd i postać Jego była niepodobna do ludzi tak mnogie narody się zdumieją, królowie zamkną przed Nim usta, bo ujrzą coś, czego im nigdy nie opowiadano, i pojmą coś niesłychanego. (Iz 52,13-15) Proroctwo Zachariasza Raduj się wielce, Córo Syjonu, wołaj radośnie, Córo Jeruzalem! Oto Król twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski. Pokorny jedzie na osiołku, na oślątku, źrebięciu oślicy. On usunie rydwany z Efraima a konie z Jeruzalem; łuk wojenny zostanie złamany. Pokój ludziom obwieści. Jego władztwo sięgać będzie od morza do morza, od brzegów Rzeki aż po krańce ziemi. (Za 9,9-10) K. stawia pytania: Co stanie się ze sługą Jahwe? Jak zareagują ludzie na Jego widok? Czym zdumieją się narody? Co ujrzą królowie? Z czego ma się cieszyć Jeruzalem? Jak opisany jest zwycięski Król? Jakie są symbole Jego zwycięstwa? Z czym przybędzie Król? K. może pokazać slajd w wyjaśnieniem tekstów (teczka pomocy): Proroctwa Starego Testamentu o męce i zwycięstwie Mesjasza zapowiedź ostatecznego przywrócenia porządku pokoju i uczciwości na zawsze Izajasz: Odkupiciel będzie podobny do palmy: z tym tryumfem związane jest cierpienie: reakcja ludzi: wybije się (będzie rozpoznawalny), wywyższy (będzie skuteczniejszy i niezwyciężony), wyrośnie bardzo (nie da się go pominąć, wszyscy go zauważą). widok powodujący osłupienie (jak w chwilach wielkiej traumy), nieludzkie oszpecenie (jak u ofiar okaleczenia), brak podobieństwa do ludzi (jak u ludzi okrutnie skrzywdzonych). narody będą zdumione, władcy świata zamilkną przed Nim, bo pojmą coś niesłychanego. 442

443 Zachariasz: Król sprawiedliwy i zwycięski metoda zwycięstwa: przez radość, sprawiedliwość, łagodność i pokorę odwoła przemoc i toksyczny egoizm oraz zmusi do odrzucenia agresji w zdobywaniu ostatecznego szczęścia. Z obydwu proroctw wynika zapowiedź ostatecznego przywrócenia porządku pokoju i uczciwości na zawsze. Zdumiewające natomiast mogą być szczegóły tych obietnic. U Izajasza z jednej strony Odkupiciel będzie podobny do palmy: wybije się (będzie rozpoznawalny), wywyższy (będzie skuteczniejszy i niezwyciężony w tym), wyrośnie bardzo (nie da się go pominąć, ponieważ wszyscy go zauważą; Iz 52,13). Z drugiej z tym tryumfem związane jest cierpienie: widok powodujący osłupienie (jak w chwilach wielkiej traumy), nieludzkie oszpecenie (jak u ofiar okaleczenia itp.), brak podobieństwa do ludzi (jak u skrzywdzonych przez zwierzęce okrucieństwo ludzi; Iz 52,14). Nie dziwi zatem podsumowanie: Odkupiciel będzie zdumiewający, zamykający usta władcom świata, niesłychany (Iz 52,15). U Zachariasza znajdujemy podobny paradoks. Radość, sprawiedliwość, łagodność i pokora są metodą zwycięstwa, które odwoła przemoc i toksyczny egoizm oraz zmusi do odłożenia na bok agresji w zdobywaniu ostatecznego szczęścia. 2. Jezus Król zwycięski i pokorny porównywanie tekstów biblijnych K. wprowadza do czytania tekstu Mt 21,1-11 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). Proroctwa Izajasza i Zachariasza wyglądają trochę jak utopijne marzenia ludzkości. Jeśli jednak zestawimy je z wjazdem Jezusa do Jerozolimy, okażą się realne i prawdziwe. Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: Jak reagują ludzie na widok Jezusa wjeżdżającego do Jerozolimy? Jaką symbolikę mamy w tekście? Co wspólnego mają teksty prorockie z opisem wjazdu Jezusa do Jerozolimy? Czego brakuje w opisie wjazdu Jezusa w porównaniu z tekstem Izajasza? Naturalna reakcja ludzi na wjazd Jezusa do Jerozolimy wynikała z tego, że dobrze znali Jego uczciwość, łagodność, pokorę i niepowtarzalną moc. Przecież tak niedawno Jezus wskrzesił Łazarza i wielu widziało, że znowu żyje (zob. J 12,17-18). Witając Jezusa, okazują radość i wdzięczność. To jakby powtórzenie królewskiego wjazdu Salomona, syna Dawida, którego potomkiem jest Mistrz z Nazaretu. 3. Krzyż Jezusa drzewem życia wykład, prezentacja i analiza ilustracji K. prezentuje slajd z ilustracją przedstawiającą Drzewo życia krucyfiks gałęziowy z kościoła św. Jakuba w Toruniu z końca XIV wieku (slajd teczka pomocy). 443

444 Bóg w swoim planie rozmieszcza elementy radości i bólu tak, by wszystko doprowadzić do ostatecznego zwycięstwa. Widać to w całym opisie męki Pańskiej. Bardzo szybko zielone gałęzie palmy zamieniają się w suchy pień niesiony przez Jezusa na miejsce śmierci. Oto drzewo życia w rękach Odkupiciela i jego Oblicze powodujące osłupienie, nieludzko oszpecone postać Jego była niepodobna do ludzi. Dopiero spotkanie z Jezusem Zmartwychwstałym przywróci radość. Była ona już zupełnie inna niż w dniu wjazdu do Jerozolimy wyrażała się zdumieniem narodów, milczeniem wobec potęgi życia mocniejszego od śmierci, wobec czegoś niesłychanego. Dlatego krzyż Jezusa nazwano drzewem życia. W symbolice chrześcijańskiej przedstawia się krzyż z liśćmi, podobny do palmy, pośród gałązek winorośli symbolizujących wiernych. Ilustracja przedstawia krucyfiks gałęziowy z Kościoła św. Jakuba w Toruniu z końca XIV wieku, nazwany również Drzewem życia. III. ZOSTAJĘ UBOGACONY I DZIAŁAM 1. Niedziela Palmowa jako etap wędrówki projektowanie krucyfiksu gałęziowego K. robi wprowadzenie: Co roku na rozpoczęcie Wielkiego Tygodnia w kościołach obchodzi się pamiątkę wjazdu Jezusa do Jerozolimy, by przez tę radość rozpocząć na nowo przejście za Jezusem z życia do śmierci i ze śmierci do życia. Symboliczne palmy przynoszone do poświęcenia łączą w sobie wszystkie te wartości. Są też znakiem tego, że chcemy włączyć się w dzieło zbawienia. Są naszym etapem wędrówki od drzewa życia z raju (Księga Rodzaju), przez drzewo krzyża (Ewangelię), do powrotu na zawsze do drzewa życia (Apokalipsa). Świadome uczestniczenie w tych obrzędach wszczepia nas w zwycięstwo Jezusa. K. poleca: Narysujcie w zeszytach krzyż w formie drzewa życia. Pomyślcie, w jaki sposób Jezus osiągnął zwycięstwo. Po prawej stronie krzyża wpiszcie to, co łączyło się z Jego cierpieniem, a po lewej, jak pokonywał zło i przemoc. Pod krzyżem wpiszcie, za co jesteście wdzięczni Jezusowi, który cierpiał, umarł i zmartwychwstał dla naszego zbawienia. K. może rozdać wszystkim uczniom kartę pracy Drzewo życia przedstawiającą krzyż gałęziowy (teczka pomocy), na której wykonują powyższe zadanie. 2. Modlitwa K. zachęca do modlitwy: 444

445 Pomódlmy się na koniec formułą poświęcenia palm z Liturgii Niedzieli Męki Pańskiej. Drodzy bracia i siostry, przez czterdzieści dni przygotowaliśmy nasze serca przez modlitwę, pokutę i uczynki chrześcijańskiej miłości. W dniu dzisiejszym gromadzimy się, aby z całym Kościołem rozpocząć obchód misterium paschalnego. Dzisiaj Chrystus wjechał do Jerozolimy, aby tam umrzeć i zmartwychwstać. Wspominając to zbawcze wydarzenie, z głęboką wiarą i pobożnością pójdźmy za Panem, abyśmy uczestnicząc w tajemnicy Jego krzyża, dostąpili udziału w zmartwychwstaniu i życiu. Módlmy się. Wszechmogący, wieczny Boże, uświęć te gałązki swoim błogosławieństwem i spraw, abyśmy idąc z radością za Chrystusem Królem, mogli przez Niego dojść do wiecznego Jeruzalem. Który żyje i króluje na wieki wieków. Wszyscy: Amen. (Niedziela Palmowa, czyli Męki Pańskiej, ordo.pallotyni.pl) 3. Zapis do zeszytu Uczniowie piszą notatkę oraz indywidualnie utworzony opis drzewa życia. Na rozpoczęcie Wielkiego Tygodnia w kościołach obchodzi się pamiątkę wjazdu Jezusa do Jerozolimy, by przez tę radość rozpocząć na nowo przejście za Jezusem z życia do śmierci i ze śmierci do życia. Symboliczne palmy przynoszone do poświęcenia są znakiem chęci naszego włączenia się w dzieło zbawienia. Symbolizują też nasz etap wędrówki od drzewa życia z raju (Księga Rodzaju), przez drzewo krzyża (Ewangelia), do powrotu na zawsze do drzewa życia (Apokalipsa). Świadome uczestniczenie w tych obrzędach wszczepia nas w zwycięstwo Jezusa. 4. Praca domowa (podręcznik) Literatura K.K. Baczyński, Młot, < pdf>, dostęp: S. Kobielus, Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Tyniec 2011, s. 62. Niedziela Palmowa, czyli Męki Pańskiej, < mszal-rzymski/wielki-post/636-niedziela-palmowa-czyli-meki-panskiej>, dostęp:

446 56. Ten, który pokonał śmierć. Wielkanoc Cele katechetyczne Poszerzenie i pogłębienie wiedzy na temat zmartwychwstania Jezusa. Pogłębienie wiary w zmartwychwstanie Jezusa. Treści Wydarzenie zmartwychwstania (A.17). Tekst biblijny: Rz 6,4-5; 2 Tm 1,10. Wymagania Uczeń: interpretuje tekst biblijny o zmartwychwstaniu Jezusa, uzasadnia, że Jezus, który pokonał śmierć i zło, jako zwycięzca przychodzi do człowieka, wyjaśnia tekst pierwszej prefacji wielkanocnej, interpretuje tekst liturgiczny rozpoczynający procesję rezurekcyjną, wyjaśnia znaczenie procesji rezurekcyjnej. Postawy Uczeń: wierzy w zmartwychwstanie Jezusa, pogłębia więź z Chrystusem (B.3.b), wyraża radość ze zmartwychwstania Jezusa. Metody, techniki i formy: prezentacja filmu, recytacja z podziałem na chóry, tworzenie definicji (zadanie interaktywne), prezentacja danych statystycznych, analiza tekstu, słowa klucze, rozmowa kierowana, plakat, praca w parach, praca w grupach. Środki dydaktyczne: fragment filmu He s Still Risen, zadanie na platformie LearningApps, slajd ( Wierzenia Polaków ), teksty o zmartwychwstaniu Jezusa oraz karta pracy Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa dla grup, nagranie filmu Wierzę, że zmartwychwstał z serii Credo kredą, slajd z tekstem Sekwencji wielkanocnej (lub na kartkach, po jednej na 2 osoby), duże arkusze papieru, materiały i przybory do wykonania plakatu dla grup. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam właściwego rozumienia liturgii wielkanocnej 1. Wiadomość o zmartwychwstaniu prezentacja filmu He s Still Risen (Internet). 2. Modlitwa recytacja fragmentu Sekwencji wielkanocnej z podziałem na chóry (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 446

447 3. Wiara w zmartwychwstanie tworzenie definicji, prezentacja danych statystycznych (slajd). II. #Zdobywam przekonanie, że zmartwychwstanie Jezusa nadaje sens mojemu życiu 1. Chrystus zmartwychwstał analiza tekstów (karty pracy teczka pomocy), praca w grupach. 2. Wierzę, że zmartwychwstał prezentacja filmu Wierzę, że zmartwychwstał z serii Credo kredą (Internet). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Iść za Zmartwychwstałym słowa klucze w tekście z procesji rezurekcyjnej po wigilii paschalnej (teczka pomocy), rozmowa kierowana, praca w parach. 2. Świadczyć o Zmartwychwstałym plakat, praca w grupach. 3. Modlitwa słowami, które wypowiada kapłan po procesji rezurekcyjnej (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Wiadomość o zmartwychwstaniu prezentacja filmu K. przygotowuje uczniów: Obejrzyjcie uważnie krótki film. Osoba, która najszybciej poda, jakiego wydarzenia dotyczy, otrzyma plusa za aktywność. K. wyświetla fragment filmu He s Still Risen (1:35) ze strony < youtube.com/watch?v=ejt7ovqmlqg> (dostęp: ). 2. Modlitwa recytacja z podziałem na chóry K. wprowadza w modlitwę fragmentem Sekwencji wielkanocnej (podręcznik lub slajd teczka pomocy): Dzisiaj będziemy zgłębiać prawdę o zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa, dlatego naszą pracę rozpoczniemy od Sekwencji wielkanocnej śpiewanej podczas liturgii uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego. Przeczytamy jej fragment z podziałem na chóry (np. męski i żeński). 3. Wiara w zmartwychwstanie tworzenie definicji, prezentacja danych statystycznych K. pyta: Jakie prawdy o zmartwychwstaniu Jezusa przekazuje hymn? O jakim zwycięstwie jest mowa? K. mówi: 447

448 Prawda wiary dotycząca zmartwychwstania Jezusa Chrystusa jest jedną z najważniejszych prawd. Dlatego ważne jest, aby wiedzieć, czym jest sam fakt zmartwychwstania Zbawiciela i czego to wydarzenie dokonało w historii zbawienia. K. uruchamia na platformie LearningApps zadanie interaktywne: < (dostęp: ) i prosi chętnego ucznia, aby odszyfrował definicję zmartwychwstania, uzupełniając puste pola odpowiednimi wyrazami. Następnie K. wyświetla prezentację przedstawiającą wierzenia Polaków (teczka pomocy) i zwraca uwagę, że wielu katolików nie wierzy w zmartwychwstanie Jezusa. Rok 1998 z badań ogólnopolskich Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego SAC wynika, że: 87,4% ankietowanych wierzyło w zmartwychwstanie Jezusa, 3,4% nie wierzyło, 6,7% nie miało zdania, 2,5% nie udzieliło odpowiedzi. (E. Jarmoch, Globalne postawy Polaków ) Lata wysokie wskaźniki wiary w zmartwychwstanie Jezusa ustalono w 11 diecezjach: szczecińsko-kamieńska 84,1% warszawska 87,3% łódzka 88,2% katowicka 88,9% poznańska 89,6% gdańska 90,3% Rok sandomierska 93,5% lubelska 95,5% częstochowska 96,4% łomżyńska 97,8% tarnowska 99,3% (L. Adamczuk, Wiara i wiedza religijna ) (Rodzina to jest siła, wiadomosci.onet.pl) 448

449 K. podsumowuje: Wiara katolików w Polsce w jedną z podstawowych prawd, jaką jest zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, nieustannej słabnie. Z upływem lat coraz większy odsetek wierzących nie tylko nie wie, co wyznaje, ale także wierzy selektywnie, wybierając to, co uważa za dogodne dla siebie. Chcąc zrozumieć prawdę o zmartwychwstaniu Jezusa, trzeba pogłębiać nieustanie wiedzę na jej temat. II. Rozważam i zdobywam 1. Chrystus zmartwychwstał analiza tekstów, praca w grupach K. dzieli uczniów na 4 grupy (lub wielokrotność 4). Ich zadaniem jest zapoznać się z tekstami (teczka pomocy) i uzupełnić kartę pracy Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa (teczka pomocy). Po 5 6 minutach przedstawiciele grup kolejno czytają swoje odpowiedzi i zapisują w skrócie na tablicy. Zapis ten przepisują wszyscy do zeszytów. Pytania dla grup: Co mówi tekst biblijny? Jakie są główne prawdy wiary? Jakie to ma znaczenie dla wierzącego? Grupa 1 Gdy minął szabat, Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba, i Salome nakupiły wonności, żeby pójść namaścić Jezusa. Wczesnym rankiem w pierwszy dzień tygodnia przyszły do grobu, gdy słońce wzeszło. A mówiły między sobą: Kto nam odsunie kamień z wejścia do grobu? Gdy jednak spojrzały, zauważyły, że kamień został już odsunięty, a był bardzo duży. Weszły więc do grobu i ujrzały młodzieńca, siedzącego po prawej stronie, ubranego w białą szatę; i bardzo się przestraszyły. Lecz on rzekł do nich: Nie bójcie się! Szukacie Jezusa z Nazaretu, ukrzyżowanego; powstał, nie ma Go tu. Oto miejsce, gdzie Go złożyli. A idźcie, powiedzcie Jego uczniom i Piotrowi: Podąża przed wami do Galilei, tam Go ujrzycie, jak wam powiedział. (Mk 16,1-7) Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne, abyśmy Ciebie, Panie, zawsze sławili, a zwłaszcza tej nocy (w tym dniu, w tym czasie) uroczyściej głosili Twoją chwałę, gdy Chrystus został ofiarowany jako nasza Pascha. On bowiem jest prawdziwym Barankiem, który zgładził grzechy świata. On przez swoją śmierć zniweczył śmierć naszą i zmartwychwstając, przywrócił nam życie. (Mszał rzymski. Pierwsza prefacja wielkanocna) Pierwszym elementem w ramach wydarzeń paschalnych jest pusty grób. Nie jest to sam w sobie bezpośredni dowód. Nieobecność ciała Chrystusa w grobie można by wytłumaczyć inaczej. Mimo to pusty grób stanowił dla wszystkich istotny znak. Jego odkrycie przez uczniów było pierwszym krokiem w kierunku 449

450 rozpoznania samego faktu zmartwychwstania Chrystusa. Najpierw miało to miejsce w przypadku pobożnych kobiet, a potem Piotra. Uczeń, «którego Jezus kochał» (J 20,2), stwierdza, że wchodząc do pustego grobu i widząc «leżące płótna» (J 20,6), «ujrzał i uwierzył» (J 20,8). Zakłada to, że widząc pusty grób, uznał, iż nieobecność ciała Jezusa nie mogła być dziełem ludzkim i że Jezus nie powrócił po prostu do życia ziemskiego, jak stało się w przypadku Łazarza. (KKK 640) Grupa 2 Po upływie szabatu, o świcie pierwszego dnia tygodnia przyszła Maria Magdalena i druga Maria obejrzeć grób. A oto nastąpiło wielkie trzęsienie ziemi. Albowiem anioł Pański zstąpił z nieba, podszedł, odsunął kamień i usiadł na nim. Postać jego jaśniała jak błyskawica, a szaty jego były białe jak śnieg. Ze strachu przed nim zadrżeli strażnicy i stali się jakby martwi. Anioł zaś przemówił do niewiast: «Wy się nie bójcie! Gdyż wiem, że szukacie Jezusa Ukrzyżowanego. Nie ma Go tu, bo zmartwychwstał, jak zapowiedział. Przyjdźcie, zobaczcie miejsce, gdzie leżał. A idźcie szybko i powiedzcie Jego uczniom: Powstał z martwych i oto udaje się przed wami do Galilei. Tam Go ujrzycie. Oto, co wam powiedziałem». Pośpiesznie więc oddaliły się od grobu, z bojaźnią i wielką radością, i pobiegły oznajmić to Jego uczniom. (Mt 28,1-8) Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne, abyśmy Ciebie, Panie, zawsze sławili, a zwłaszcza w tym czasie uroczyściej głosili Twoją chwałę, gdy Chrystus został ofiarowany jako nasza Pascha. Przez Niego synowie światłości rodzą się do wiecznego życia, a bramy nieba otwierają się dla wierzących. On swoją śmiercią wybawił nas od śmierci, a Jego zmartwychwstanie jest zadatkiem naszego zmartwychwstania. (Mszał rzymski. Druga prefacja wielkanocna) Zmartwychwstanie Chrystusa i sam Chrystus Zmartwychwstały jest zasadą i źródłem naszego przyszłego zmartwychwstania: «Chrystus zmartwychwstał jako pierwszy spośród tych, co pomarli I jak w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy będą ożywieni» (1 Kor 15,20-22). W oczekiwaniu na to wypełnienie, Chrystus Zmartwychwstały żyje w sercach wiernych. W Nim chrześcijanie «kosztują mocy przyszłego wieku» (Hbr 6,5), a ich życie zostało wprowadzone przez Chrystusa do wnętrza życia Bożego, aby «już nie żyli dla siebie, lecz dla Tego, który za nich umarł i zmartwychwstał» (2 Kor 5,15). (KKK 655) Grupa 3 Zatem przez chrzest zanurzający nas w śmierć zostaliśmy razem z Nim pogrzebani po to, abyśmy i my wkroczyli w nowe życie jak Chrystus powstał z martwych dzięki chwale Ojca. Jeżeli bowiem przez śmierć, podobną 450

451 do Jego śmierci, zostaliśmy z Nim złączeni w jedno, to tak samo będziemy z Nim złączeni w jedno przez podobne zmartwychwstanie. (Rz 6,4-5) Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne, abyśmy Ciebie, Panie, zawsze sławili, a zwłaszcza w tym czasie uroczyściej głosili Twoją chwałę, gdy Chrystus został ofiarowany jako nasza Pascha. On bowiem nie przestaje się za nas ofiarować i wstawia się za nami u Ciebie jako nasz Obrońca. Raz ofiarowany więcej nie umiera, lecz zawsze żyje jako Baranek zabity. (Mszał rzymski. Trzecia prefacja wielkanocna) Misterium Paschalne ma dwa aspekty: przez swoją śmierć Chrystus wyzwala nas od grzechu; przez swoje Zmartwychwstanie otwiera nam dostęp do nowego życia. Jest ono przede wszystkim usprawiedliwieniem, które przywraca nam łaskę Bożą ( ). Dokonuje ono przybrania za synów, ponieważ ludzie stają się braćmi Chrystusa, jak sam Jezus nazywał uczniów po swoim Zmartwychwstaniu: «Idźcie i oznajmijcie moim braciom» (Mt 28,10). Stają się oni braćmi nie przez naturę, ale przez dar łaski, ponieważ to przybrane synostwo udziela rzeczywistego uczestnictwa w życiu jedynego Syna, które objawiło się w pełni w Jego Zmartwychwstaniu. (KKK 654) Grupa 4 Ukazana zaś została ona [łaska] teraz przez pojawienie się naszego Zbawiciela, Chrystusa Jezusa, który zniweczył śmierć, a na życie i nieśmiertelność rzucił światło przez Ewangelię. Jej głosicielem, apostołem i nauczycielem ja zostałem ustanowiony. (2 Tm 1,10-11) Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne, abyśmy Ciebie, Panie, zawsze sławili, a zwłaszcza w tym czasie uroczyściej głosili Twoją chwałę, gdy Chrystus został ofiarowany jako nasza Pascha. On zniweczył moc grzechu, odnowił całe stworzenie i nam przywrócił utracone życie. (Mszał rzymski. Czwarta prefacja wielkanocna) Zmartwychwstanie Chrystusa jest wypełnieniem obietnic Starego Testamentu i obietnic samego Jezusa w czasie Jego życia ziemskiego. Wyrażenie «zgodnie z Pismem» wskazuje, że Zmartwychwstanie Chrystusa wypełniało te zapowiedzi. Zmartwychwstanie potwierdza prawdę o Boskości Jezusa ( ). Zmartwychwstanie Ukrzyżowanego pokazuje, że On prawdziwie jest «JA JESTEM», Synem Bożym i samym Bogiem. Święty Paweł mógł oświadczyć Żydom: Głosimy wam Dobrą Nowinę o obietnicy danej ojcom: że Bóg spełnił ją wobec nas wskrzesiwszy Jezusa. Tak też jest napisane w psalmie drugim: Ty jesteś moim Synem, Jam Ciebie dziś zrodził (Dz 13,32-33). Zmartwychwstanie Chrystusa jest ściśle związane z misterium Wcielenia Syna Bożego. Jest jego wypełnieniem według wiecznego zamysłu Ojca. (KKK ) 451

452 Karta pracy: Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa Co mówią teksty biblijne? Jakie są główne prawdy wiary? Jakie to ma znaczenie dla wierzącego? 2. Wierzę, że zmartwychwstał prezentacja filmu K. wyświetla nagranie Credo kredą #17. Wierzę, że zmartwychwstał ze strony < (dostęp: ) lub mówi: Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa stanowi centralną prawdę naszej wiary. Jednocześnie jest najważniejszym wydarzeniem w historii zbawienia. Dzięki niemu śmierć została pokonana i wszyscy zostaliśmy odkupieni. Oznacza to, że droga do nieba została otwarta i każdy człowiek może osiągnąć zbawienie. Zmartwychwstanie jest także wydarzeniem historycznym, potwierdzonym przez wiele faktów i naocznych świadków. Jednak tylko od nas samych zależy, czy otworzymy swoje serca na tę prawdę. Będąc uczniami Zmartwychwstałego, mamy również obowiązek być Jego świadkami w codzienności. Słowem i przykładem życia mamy świadczyć o zmartwychwstaniu. III. Zostaję ubogacony i działam 1. Iść za Zmartwychwstałym słowa klucze, rozmowa kierowana, praca w parach Uczniowie pracują w parach z tekstem liturgicznym odczytywanym przed rozpoczęciem procesji rezurekcyjnej (podręcznik lub K. rozdaje każdej parze tekst teczka pomocy). Uczniowie zaznaczają w tekście trzy słowa, które ich zdaniem są najważniejsze, i wskazują na główną myśl tekstu. «Weselcie się, zastępy Aniołów w niebie! Weselcie się, słudzy Boga! Niech zabrzmią dzwony głoszące zbawienie, gdy tak wielki Król odnosi zwycięstwo! Raduj się, ziemio, opromieniona tak niezmiernym blaskiem, bo jesteś wolna od mroku, co świat okrywa! Niech ta świątynia zabrzmi potężnym śpiewem całego ludu!» Posłuszni temu wezwaniu pójdziemy w uroczystej procesji za Chrystusem Zmartwychwstałym, aby wyznać naszą wiarę w Jego zwycięstwo nad śmiercią i szatanem. Zmartwychwstałemu Chrystusowi, obecnemu wśród nas w Najświętszym Sakramencie, będziemy dziękować za to, że otworzył wierzącym Królestwo niebios. (Mszał rzymski. Procesja rezurekcyjna) Po wykonaniu zadania chętni uczniowie odczytują swoje propozycje, a K. podsumowuje: 452

453 Świętując zmartwychwstanie Jezusa, bierzemy udział w liturgii wielkanocnej. Jednym z jej elementów jest procesja rezurekcyjna. Kiedy odbywa się procesja rezurekcyjna? Jak wygląda jej przebieg? Jakie są jej najważniejsze elementy? Jakie tradycje łączą się z procesją w waszej parafii? Procesja rezurekcyjna jest uroczystym ogłoszeniem zmartwychwstania Chrystusa i wezwaniem całego stworzenia do udziału w triumfie Zmartwychwstałego. W zależności od lokalnej tradycji i miejscowych warunków procesję rezurekcyjną można odprawić po Wigilii Paschalnej albo rano przed pierwszą Mszą Świętą w Wielkanoc. Jeżeli procesję odprawia się po Wigilii Paschalnej, zaraz po modlitwie po Komunii księża i służba liturgiczna udają się do Grobu Pańskiego. Tam wystawia się Najświętszy Sakrament i po okadzeniu Go kapłan poucza zebranych o znaczeniu procesji słowami, które przed chwilą poznaliśmy. Na początku procesji niesie się krzyż procesyjny, przyozdobiony czerwoną stułą, oraz figurę Zmartwychwstałego. Jeśli to możliwe, procesja wychodzi na zewnątrz i okrąża kościół raz lub trzy razy. Po powrocie procesji do głównego ołtarza, krzyż i figurę ustawia się obok ołtarza, a kapłan intonuje hymn Ciebie, Boga, wysławiamy. Na koniec ksiądz błogosławi wiernych Najświętszym Sakramentem. (oprac. na podst.: Mszał rzymski. Procesja rezurekcyjna) Udział w procesji jest głoszeniem dobrej nowiny o tym, że Chrystus zmartwychwstał. Jest jednocześnie uroczystym i podniosłym radowaniem się z faktu, że tym samym zwyciężył śmierć i szatana. 2. Świadczyć o Zmartwychwstałym plakat, praca w grupach K. wyjaśnia: Ze zmartwychwstania Chrystusa mamy się radować nie tylko raz w roku podczas procesji rezurekcyjnej, ale każdego dnia. Prawda o tym, że Jezus pokonał śmierć i otworzył nam możliwość osiągnięcia nieba, ma napełniać nas radością i nadzieją każdego dnia. Niestety wiele osób, przytłoczonych codziennymi problemami, zapomina o tym albo w ogóle nie wierzy w zmartwychwstanie Jezusa. Dlatego naszym zadaniem jest dawanie świadectwa o Zmartwychwstałym i przypominanie innym o tej wielkiej zbawczej prawdzie. Uczniowie, w tych samych grupach co wcześniej, wykonują plakat ukazujący najważniejsze prawdy związane ze zmartwychwstaniem Jezusa oraz jego znaczenie dla nich. Wykonane prace można umieścić w ogólnodostępnych miejscach. 3. Modlitwa K. razem z uczniami modli się słowami, które wypowiada kapłan po procesji rezurekcyjnej: Boże, Ty przez wielkanocną ofiarę Chrystusa dałeś swojemu ludowi zbawienie, udzielaj mu obficie Twoich darów, aby osiągnął pełną wolność i posiadł 453

454 radość życia wiecznego, której pozwalasz mu kosztować na ziemi. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen. (Mszał rzymski. Procesja rezurekcyjna) 4. Zapis do zeszytu Uczniowie zapisują do zeszytu definicję zmartwychwstania z zadania interaktywnego, wyniki pracy w grupach zapisane na tablicy oraz notatkę, np.: Zmartwychwstanie Jezusa jest jedną z podstawowych prawd wiary. Jej istotą jest fakt, że Chrystus umarł na krzyżu, został złożony do grobu i trzeciego dnia zmartwychwstał. Tym samym pokonał śmierć, zwyciężył grzech, przywrócił światu radość i nadzieję. Zmartwychwstanie Jezusa otworzyło każdemu wierzącemu perspektywę życia wiecznego. Dla każdego, kto przyjmie Jezusa jako Pana i Zbawiciela oraz odrzuci grzech, życie na ziemi staje się drogą do nieba. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura L. Adamczuk, Wiara i wiedza religijna w badaniach diecezjalnych ISKK, w: Religia Kościół Społeczeństwo. Wyniki porównawczych badań socjologicznych w 12 diecezjach, red. W. Zdaniewicz, S.H. Zaręba, Warszawa 2006, s. 21. W. Granat, Dogmatyka katolicka. Tom III. Chrystus Bóg-Człowiek, Lublin E. Jarmoch, Globalne postawy Polaków wobec religii, w: Religijność Polaków , s D. Kowalczyk, Racjonaliści o zmartwychwstaniu, czyli opowieści nieracjonalne, < dostęp: J. Mariański, W co i jak wierzą katolicy w Polsce (Analiza socjologiczna), Roczniki Nauk Społecznych, t. 36 (2008), z. 1, s J. Mastej, Zmartwychwstanie Chrystusa. W teologii, w: Encyklopedia katolicka, t. 20, red. E. Gigilewicz i in., Lublin 2014, k Mszał rzymski. Prefacje wielkanocne (1 4), < mszal-rzymski/prefacje/>, dostęp: Mszał rzymski. Procesja rezurekcyjna, < mszal-rzymski/wielkanoc/665-wigilia-paschalna-w-wielka-noc>, dostęp: A. Paciorek, Zmartwychwstanie Chrystusa. W Biblii, w: Encyklopedia katolicka, t. 20, red. E. Gigilewicz i in., Lublin 2014, k M. Piotrowski, Prawda o zmartwychwstaniu Chrystusa, < prawda-o-zmartwychwstaniu-chrystusa.html>, dostęp: Raport z badania Gorączka koronawirusa , < com/wp-content/uploads/2020/04/fala_wielkanocna_co- VID-19_Fever.pdf>, dostęp:

455 Rodzina to jest siła!, < dostęp: Sekwencja wielkanocna, cyt. za: Liturgia godzin, < czyt2.php3?tekst=2>, dostęp: G. Strzelczyk, Traktat o Jezusie, w: Dogmatyka. Tom 1, Warszawa 2006, s Warto wykorzystać Czym dla ciebie jest? Zmartwychwstanie, < dostęp: He s Still Risen, < dostęp: Risen a short film, < dostęp: TGD, Zmartwychwstały, < 9QxlQxE>, dostęp: Zmartwychwstał Pan Wspólnota Miłości Ukrzyżowanej, < com/watch?v=k1rekbhnyok>, dostęp: Zmartwychwstały (Risen) 2016 Zwiastun PL, < watch?v=vanrp6fagqi>, dostęp:

456 57. Jezu, ufam Tobie. Dar Bożego miłosierdzia Cele katechetyczne Poszerzenie i pogłębienie wiedzy na temat Bożego miłosierdzia. Motywowanie do umacniania wiary w miłosierdzie Boże. Treści Miłosierdzie dar Boga (A.25). Formy kultu Bożego miłosierdzia (A.25). Tekst biblijny: Łk 15,3-7. Wymagania Uczeń: przedstawia formy kultu Bożego miłosierdzia (A.25.4), podaje przykłady świętych świadków Bożego miłosierdzia (A.25.5), wyjaśnia, dlaczego warto umacniać wiarę w miłosierdzie Boże, wyjaśnia wybrane teksty z Dzienniczka św. Faustyny, interpretuje przesłanie obrazu Jezu, ufam Tobie, formułuje własne akty strzeliste, uzasadnia, że otwarcie się i przyjęcie Bożego miłosierdzia wynika z zaufania i prowadzi do świętości. Postawy Uczeń: świadomie włącza się w sprawowanie różnych form kultu Bożego miłosierdzia (A.25.b), umacnia wiarę w miłosierdzie Boże, motywuje do ufnego zawierzenia miłosierdziu Bożemu. Metody, techniki i formy: eksperyment, prezentacja filmu, czytanie i interpretacja tekstu biblijnego, prezentacja obrazu, analiza tekstu, redagowanie krótkich modlitw, porównywanie obrazów, medytacja obrazu, praca w parach. Środki dydaktyczne: nagranie filmu Boże miłosierdzie z serii Kromka Słowa Bożego, slajd (tekst Łk 15,3-7, fragmenty Dzienniczka, p. 299 i 699, ilustracje przedstawiające Twarz Jezusa z Całunu Turyńskiego oraz Chustę z Manoppello, obraz Jezusa Miłosiernego autorstwa E. Kazimirowskiego), nagranie filmu Przekaz obrazu «Jezu, ufam Tobie». 456

457 PLAN KONSPEKTU I. #Szukam doświadczenia Boga, który jest miłosierny 1. Modlitwa Ojcze nasz. 2. Do czego porównać Boże miłosierdzie? eksperyment, prezentacja filmu Boże miłosierdzie z serii Kromka Słowa Bożego (Internet). II. #Zdobywam umocnienie wiary w miłosierdzie Boże 1. Bóg okazuje miłosierdzie grzesznikom czytanie i interpretacja tekstu Łk 15,3-7 (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Naczynia Bożego miłosierdzia prezentacja obrazu Jezusa Miłosiernego, analiza tekstu Dzienniczka, p. 299 i 699 (podręcznik lub slajd). III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Akty strzeliste redagowanie krótkich modlitw, praca w parach. 2. Przesłanie obrazu Jezu, ufam Tobie prezentacja filmu Przekaz obrazu «Jezu, ufam Tobie» (Internet) lub ilustracji (teczka pomocy), porównywanie obrazów (slajd). 3. Ufam w Boże miłosierdzie medytacja obrazu Jezu, ufam Tobie. 4. Modlitwa jedną częścią Koronki do miłosierdzia Bożego. Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy Ojcze nasz. 2. Do czego porównać Boże miłosierdzie? eksperyment, prezentacja filmu K. pyta: Co to jest miłosierdzie? Na czym polega Boża sprawiedliwość? Czym różni się sprawiedliwość Boga od Jego miłosierdzia? Jak to możliwe, że Bóg jest zarówno sprawiedliwy, jak i miłosierny? K. wyświetla film Boże miłosierdzie (2:30) z serii Kromka Słowa Bożego ze strony < (dostęp: ). Jeżeli nie ma możliwości skorzystania z Internetu, K. może zrobić eksperyment: Ustawia cztery szklanki na jednej podstawce i do każdej wlewa różną ilość czystej wody, mówiąc, że jest to Boża sprawiedliwość. Następnie dolewa do każdej szklanki zabarwioną wodę tak, aby wylewała się ze szklanek i dodaje: Boże miłosierdzie jest dla nas wielką tajemnicą. Przepełnia człowieka, choć nie może on w pełni tego zrozumieć. Dla miłosiernego Boga nie jest ważne, 457

458 jak dużo jest w nas grzechu. On pragnie obdarować nas swoją miłością tak, by napełniała nas i przelewała się na innych. Zastanowimy się, czy dzisiaj ludzie chcą otrzymywać od Boga miłosierdzie. Jakie Bóg znalazł sposoby, by przypomnieć ludziom o swojej miłosiernej miłości? K. poleca zapisać temat: Jezu, ufam Tobie. Dar Bożego Miłosierdzia. II. Rozważam i zdobywam 1. Bóg okazuje miłosierdzie grzesznikom czytanie i interpretacja tekstu biblijnego K. poleca odszukać w podręcznikach fragment Łk 15,3-7 (lub wyświetla go na slajdzie teczka pomocy). Po wysłuchaniu tekstu biblijnego K. pyta: W jaki sposób zaginęła owca ze stada pasterza? Jak długo pasterz szukał zagubionej owcy? Co pasterz robi, gdy znajdzie owcę? Dlaczego pasterz się cieszy z tej jednej odnalezionej owcy, choć ma jeszcze inne? Jak Jezus wyjaśnia duchowe znaczenie przypowieści? Naturą owiec jest życie w stadzie. Jeżeli owca zaginęła, oznacza to, że sama odłączyła się od niego. Stwierdzenie, że pasterz zostawia dziewięćdziesiąt dziewięć owiec, nie oznacza, że zostały bez opieki. Jezus w swej przypowieści chce podkreślić wręcz niespotykaną troskę pasterza o zagubioną owcę. Pasterz jest wytrwały, szuka, aż znajdzie owcę, bez względu na swoje zmęczenie. Gdy ją odnajdzie, z radością bierze w ramiona i niesie. Co może oznaczać, że Jezus szuka, aż znajdzie w odniesieniu do grzesznika? Dlaczego Bóg cieszy się z każdego nawróconego grzesznika? Jak można sobie wyobrazić, że Bóg bierze z radością na ramiona nawróconych grzeszników? W jaki sposób Bóg okazuje swoje miłosierdzie? Dla Boga każdy człowiek jest jedyny i niepowtarzalny. To od Boga wychodzi inicjatywa szukania grzesznika, aż go znajdzie. Zanim grzesznik podejmie decyzję nawrócenia, Bóg z miłością już wychodzi naprzeciw niego. Miłosierdzie i przebaczenie to dar Boga. Nawrócenie dokonuje się w zmianie myślenia pojednanego z Bogiem grzesznika przyjmuje on perspektywę Boga w myśleniu, działaniu i postrzeganiu świata. 2. Naczynia Bożego miłosierdzia prezentacja obrazu, analiza tekstu K. pokazuje obraz Jezusa Miłosiernego (teczka pomocy) i mówi: Jednym ze sposobów okazywania ludziom miłosierdzia jest obraz Jezusa Miłosiernego. Gdy Jezus objawił się Faustynie Kowalskiej, prosił ją, aby namalowano Jego obraz, ponieważ chce przez niego dawać łaski ludziom. Koniecznym 458

459 elementem obrazu miał być podpis Jezu, ufam Tobie. W 1934 r. na prośbę siostry Faustyny malarz Eugeniusz Kazimirowski namalował obraz Jezusa Miłosiernego. Obecnie znajduje się on w Wilnie. Obraz Jezusa Miłosiernego jest źródłem wielu łask, o czym zapewnił św. Faustynę sam Pan Jezus: Podaję ludziom naczynie, z którym mają przychodzić po łaski do źródła miłosierdzia. Tym naczyniem jest ten obraz z podpisem: Jezu, ufam Tobie (Dzienniczek, 327). Naczyniem miłosierdzia jest również uroczystość Bożego Miłosierdzia. Papież Jan Paweł II na prośbę Episkopatu Polski wprowadził to święto dla wszystkich diecezji w Polsce w 1995 r. W dniu kanonizacji siostry Faustyny 30 kwietnia 2000 r. papież ogłosił to święto jako obowiązujące w całym Kościele. Inspiracją do ustanowienia go było pragnienie Jezusa. K. poleca uczniom odszukać w podręcznikach fragmenty Dzienniczka, p. 299 i 699 lub wyświetla slajd (teczka pomocy). Wspólnie z uczniami dokonuje ich analizy. Jezus powiedział do siostry Faustyny: Pragnę, ażeby pierwsza niedziela po Wielkanocy była świętem Miłosierdzia (Dzienniczek, 299). Pragnę, aby święto Miłosierdzia było ucieczką i schronieniem dla wszystkich dusz, a szczególnie dla biednych grzeszników. W dniu tym otwarte są wnętrzności miłosierdzia mego, wylewam całe morze łask na dusze, które się zbliżą do źródła miłosierdzia mojego. Która dusza przystąpi do spowiedzi i Komunii Świętej, dostąpi zupełnego odpuszczenia win i kar; w dniu tym otwarte są wszystkie upusty Boże, przez które płyną łaski (Dzienniczek, 699). III. Zostaję ubogacony i działam 1. Akty strzeliste redagowanie krótkich modlitw, praca w parach K. mówi: Podpis Jezu, ufam Tobie umieszczony na obrazie Jezusa Miłosiernego to tzw. akt strzelisty. Akty strzeliste to krótkie modlitwy, często wypowiadane z mocną wiarą w sytuacjach trudnych, związanych z bólem i cierpieniem, ale również w wielkiej radości, jako wyraz wdzięczności Bogu. Należą do nich także np. Akt wiary czy Akt żalu. Akty strzeliste były znane już na początku chrześcijaństwa. Święty Szczepan w chwili kamienowania modlił się, mówiąc: Panie Jezu, przyjmij ducha mego!. Miłosierny Bóg wysłuchuje każdej naszej modlitwy, także tej wypowiedzianej choćby jednym krótkim zdaniem. 459

460 Ułóżcie w parach krótkie akty strzeliste, którymi możecie się modlić w różnych sytuacjach. Weźcie pod uwagę te radosne i te trudne chwile. Po 3 minutach uczniowie czytają ułożone akty strzeliste. K. zapowiada, że pomodlą się nimi na koniec katechezy. 2. Przesłanie obrazu Jezu, ufam Tobie prezentacja filmu (ilustracji), porównywanie obrazów a) K. prezentuje film Przekaz obrazu «Jezu, ufam Tobie» (3:37) ze strony < (dostęp: ). Film zawiera wyjaśnienie elementów obrazu oraz porównanie do Całunu Turyńskiego i Chusty z Manopello. b) K. jeszcze raz prezentuje obraz Jezu, ufam Tobie i wyjaśnia jego symbolikę. Następnie porównuje twarz Jezusa do twarzy z Całunu Turyńskiego i Chusty z Manopello. Na obrazie widzimy postać Jezusa, który na dłoniach i stopach nosi ślady ukrzyżowania. Ma przebite serce, które nie jest widoczne, ale wypływają z niego promienie: czerwony i blady. Promienie oznaczają Eucharystię i sakrament chrztu. Jezus mówił do św. Faustyny: Te dwa promienie wyszły z wnętrzności miłosierdzia mojego wówczas, kiedy konające serce moje zostało włócznią otwarte na krzyżu. Te promienie osłaniają dusze przed zagniewaniem Ojca mojego. Szczęśliwy, kto w ich cieniu żyć będzie, bo nie dosięgnie go sprawiedliwa ręka Boga (Dzienniczek, 299). Obraz przedstawia ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Chrystusa, który odkupił człowieka i otwiera mu drogę do domu Ojca. Wyjaśnienie napisu Jezu, ufam Tobie również możemy znaleźć w słowach Jezusa wypowiedzianych do św. Faustyny: Łaski z mojego miłosierdzia czerpie się jednym naczyniem, a nim jest ufność. Im dusza więcej zaufa, tym więcej otrzyma (Dzienniczek, 1578) (oprac. na podst.: Znak orędzia miłosierdzia, deon.pl) Wieloletnie badania Całunu Turyńskiego oraz Chusty z Manoppello doprowadziły do odkrycia, że oblicza widniejące na obu płótnach idealnie się pokrywają. Główną inicjatorką przedsięwzięcia była siostra Blandina Paschalis Schlömer, niemiecka zakonnica, farmaceutka i malarka ikon, która dowiodła, że nałożone na siebie obrazy przedstawiają tę samą osobę. Zgadzają się nie tylko wszystkie proporcje, szczegóły anatomiczne twarzy, lecz również rany, którymi pokryte jest ciało Mężczyzny; jedyna różnica to ta, że na chuście Volto Santo (Święte Oblicze) rany zdążyły się już zasklepić. Całun Turyński przedstawia negatyw, a Całun z Manoppello pozytyw. ( ) siostra Blandina nałożyła komputerowo na Chustę z Manoppello i Całun Turyński oraz obraz Jezusa Miłosiernego namalowany przez Eugeniusza Kazimirowskiego. Dzięki temu zabiegowi odkryła, że wizerunki tych trzech twarzy dokładnie do siebie pasują. (M. Jaroszewicz, Oblicze Jezusa Miłosiernego) 460

461 Twarz Jezusa z Całunu Turyńskiego Twarz Jezusa z Chusty z Manoppello Twarz Jezusa z obrazu Jezu, ufam Tobie 3. Ufam w Boże miłosierdzie medytacja obrazu K. zachęca uczniów do chwili medytacji w ciszy. Następnie czyta fragment Mt 18,12-14 i po kolejnej chwili ciszy prosi, by uczniowie włączyli się w modlitwę, wypowiadając spontanicznie swoje akty strzeliste ułożone wcześniej. Jak wam się zdaje? Jeśli ktoś posiada sto owiec i zabłąka się jedna z nich, to czy nie zostawi dziewięćdziesięciu dziewięciu na górach i nie pójdzie szukać tej, która się błąka? A jeśli mu się uda ją odnaleźć, zaprawdę, powiadam wam: cieszy się nią bardziej niż dziewięćdziesięciu dziewięciu tymi, które się nie zabłąkały. Tak też nie jest wolą Ojca waszego, który jest w niebie, żeby zginęło [nawet] jedno z tych małych. (Mt 18,12-14) 4. Modlitwa K. zachęca uczniów do odmówienia jednej część Koronki do miłosierdzia Bożego. 5. Praca domowa (podręcznik) Literatura M. Jaroszewicz, Oblicze Jezusa Miłosiernego, < -jezusa-milosiernego/63907>, dostęp: W. Pikor, Przypowieści Jezusa. Narracyjny klucz lektury, Kielce Przekaz obrazu Jezu, ufam Tobie, < P6lvBEQ&ab_channel=Ko%C5%82aKoronkoweBlackburn>, dostęp: Święta s. M. Faustyna Kowalska, Dzienniczek. Miłosierdzie Boże w duszy mojej, Warszawa 2011, s. 152, 160, ,

462 Znak orędzia miłosierdzia. Obraz Jezu, ufam Tobie, < znak-oredzia-milosierdzia-obraz-jezu-ufam-tobie, >, dostęp: Warto wykorzystać Boże miłosierdzie (seria Kromka Słowa Bożego), < watch?v=-tgeshk-ozw&ab_channel=towarzystwo%c5%9awi- %C4%99tegoPaw%C5%82a>, dostęp: Przekaz obrazu Jezu, ufam Tobie, < P6lvBEQ&ab_channel=Ko%C5%82aKoronkoweBlackburn>, dostęp:

463 58. Ratuj nas, Matko z Fatimy Cele katechetyczne Ukazanie troski Maryi wobec ludzi i świata. Kształtowanie postawy uwielbienia Boga i wdzięczności Maryi za Jej opiekę. Treści Hymn dziękczynienia Magnificat (D.6). Orędzie fatimskie. Tekst biblijny: Łk 1, Wymagania Uczeń: omawia treść hymnu Magnificat (D.6.1), opowiada historię objawień w Fatimie, wyjaśnia, przed czym Maryja pragnie chronić ludzi, podaje, do czego Maryja wzywa ludzi, wskazuje podobieństwa między treścią Magnificat, a przesłaniem objawień w Fatimie. Postawy Uczeń: uwielbia Boga na wzór Maryi (D.6.b), modli się za siebie i świat. Metody, techniki i formy: recytacja, rozmowa kierowana, interpretacja tekstu biblijnego, rozpoznawanie relacji, praca z tekstem, nadawanie tytułu, wykład, refleksja, praca indywidualna, praca w grupach. Środki dydaktyczne: slajd (tekst Magnificat, modlitwa Anioła z Fatimy), teksty na temat objawień dla grup, karty pracy Maryja o Bogu w XXI wieku dla każdego ucznia. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam, na czym polega troska Maryi o ludzi i świat 1. Modlitwa recytacja Magnificat (podręcznik lub slajd teczka pomocy). 2. Kto i dlaczego chroni nas przed złem? rozmowa kierowana. II. #Zdobywam przekonanie o potrzebie pokuty i modlitwy za grzeszników 1. Maryja wielbi Boga interpretacja tekstu Łk 1,46-55, rozpoznawanie relacji. 463

464 2. Przesłanie objawień z Fatimy praca z tekstem (karty pracy teczka pomocy), nadawanie tytułu, praca w grupach. 3. Maryja prosi o zaufanie Bożemu miłosierdziu rozmowa kierowana, wykład. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Przesłanie z Fatimy dotyczy także i mnie rozpoznawanie relacji (karty pracy teczka pomocy), praca w grupach i indywidualna. 2. Aktualność objawień z Fatimy rozmowa kierowana, refleksja. 3. Modlitwa słowami Anioła pokoju (podręcznik). Praca domowa (podręcznik). I. Szukam tego, co ważne KONSPEKT 1. Modlitwa recytacja Uczniowie szukają tekstu Magnificat w podręczniku lub K. wyświetla go na slajdzie (lub rozdaje teksty teczka pomocy). Uczniowie wspólnie recytują tekst jako modlitwę. 2. Kto i dlaczego chroni nas przed złem? rozmowa kierowana K. prowadzi rozmowę: Kto jako pierwszy chroni nas przed złem? Kto chroni ludzi przed cierpieniem na arenie światowej? Dlaczego matka troszczy się o swoje dziecko? Dlaczego ludzie poświęcają swój czas i umiejętności, by ratować świat np. przed wojną? Tak jak każda kochająca matka pragnie szczęścia swoich dzieci, tak Maryja pragnie, by wszyscy ludzie osiągnęli życie wieczne w Bogu. Powiemy dziś, w jaki sposób Maryja broni grzeszników przed Bożym gniewem. II. Rozważam i zdobywam 1. Maryja wielbi Boga interpretacja tekstu biblijnego, rozpoznawanie relacji Uczniowie wracają do tekstu Magnificat i wspólnie z K. dokonują jego interpretacji. Za pomocą tabeli określają relację Boga do ludzi ubogich i bogatych. Podczas interpretacji na tablicy powstaje zapis w tabeli. K. pyta: Komu Maryja wyśpiewuje hymn? Za co Maryja wielbi Boga? Co to znaczy, że miłosierdzie Boga trwa z pokoleń na pokolenia? Jaki jest Bóg w relacji do ludzi pysznych? Jaki jest w odniesieniu do ludzi pokornych? Dlaczego inaczej postępuje wobec pokornych, a inaczej wobec pysznych? 464

465 Przykładowy zapis: Bóg ð ò jest miłosierny z pokolenia na pokolenia ò przejawia moc swego ò ramienia pamięta o swoim miłosierdziu ò ò ujmuje się za ludem Maryja o Bożym miłosierdziu w Magnificat wobec bogaczy wobec ubogich ð rozprasza pyszniących się ð strąca władców z tronu ð bogatych odprawia z niczym ð wywyższa pokornych ð syci ich dobrami K. podsumowuje: Magnificat to hymn uwielbienia i dziękczynienia Bogu za Jego miłosierdzie. Maryja, w głębokiej pokorze i uniżeniu przed Bogiem, wychwala Jego sprawiedliwość wobec tych, którzy są pyszni, i Jego miłosierdzie wobec biednych i uciśnionych. Przypomina o wierności Boga, który dochowuje złożonych obietnic. Bóg jest miłosierny i pragnie to miłosierdzie ludziom okazywać a jednak ludzie nie chcą korzystać z Bożego miłosierdzia. 2. Przesłanie objawień z Fatimy praca z tekstem, nadawanie tytułu, praca w grupach K. dzieli klasę na 6 grup i rozdaje każdej teksty z treścią objawienia fatimskiego wraz z pytaniami (teczka pomocy). Uczniowie czytają tekst, odpowiadają na pytania i nadają tytuł. Przed rozpoczęciem pracy w grupach K. robi wprowadzenie: Wiosną 1916 r. (tak datuje to wydarzenie s. Łucja) na zboczu góry Cabeco, w jaskini skalnej nazywanej Loca dzieci: Łucja (10 lat), Franciszek (9 lat) i Hiacynta (7 lat) zobaczyły jaśniejącego światłem młodzieńca, który zbliżywszy się do nich powiedział: Nie lękajcie się. Jestem Aniołem pokoju. Módlcie się razem ze mną: O Boże mój, wierzę w Ciebie, uwielbiam Ciebie, ufam Tobie i miłuję Ciebie. Proszę Cię o przebaczenie dla tych, którzy w Ciebie nie wierzą, Ciebie nie uwielbiają, Tobie nie ufają i Ciebie nie miłują. Spotkania z tym Aniołem przygotowały dzieci do spotkań z Maryją. Anioł, który przedstawiał się jako Anioł Stróż Portugalii, prosił, by składały ofiarę Bogu jako zadośćuczynienie za grzechy ludzi, by uprosić nawrócenie grzeszników. 13 maja 1917 r. dzieci po raz pierwszy ujrzały na dębie skalnym przepiękną Panią, od której biło wielkie światło. 465

466 Grupa 1. Pierwsze objawienie się Maryi Łucji, Hiacyncie i Franciszkowi w Fatimie. 13 maja 1917 r. Nasza Droga Pani powiedziała: ( ) Przyszłam was prosić, abyście tu przychodzili przez sześć kolejnych miesięcy, dnia trzynastego, o tej samej godzinie. Potem powiem, kim jestem i czego chcę. ( ) Czy chcecie ofiarować się Bogu, aby znosić wszystkie cierpienia, które On wam ześle jako zadośćuczynienie za grzechy, którymi jest obrażany, i jako prośba o nawrócenie grzeszników? Tak, chcemy. Będziecie więc musieli wiele cierpieć, ale łaska Boża będzie waszą siłą! ( ) Odmawiajcie codziennie różaniec, aby uzyskać pokój dla świata i koniec wojny. Potem zaczęła się spokojnie unosić w stronę wschodu i wreszcie znikła w nieskończonej odległości. (Modlitewnik fatimski, red. P. Koźlak) Pytania: O co Maryja prosi dzieci? Za co dzieci mają ofiarować swoje cierpienia? Jaką modlitwę mają ofiarować za pokój na świecie? Dlaczego modlitwa różańcowa może pomóc uzyskać koniec wojny i pokój na świecie? Nadajcie tytuł temu wydarzeniu, zwracając uwagę na jego przesłanie. Grupa 2. Drugie objawienie się Maryi Łucji, Hiacyncie i Franciszkowi w Fatimie. 13 czerwca 1917 r. Łucja: Chciałabym prosić, żeby Pani nas zabrała do nieba. Hiacyntę i Franciszka zabiorę niedługo. Ty jednak tu zostaniesz przez jakiś czas. Jezus chce się posłużyć tobą, aby ludzie mnie poznali i pokochali. Chciałby ustanowić na świecie nabożeństwo mego Niepokalanego Serca. [Maryja] otworzyła swoje dłonie i przekazała nam powtórnie odblask ( ) niezmiernego światła. W nim widzieliśmy się jak gdyby pogrążeni w Bogu. Franciszek i Hiacynta wydawali się stać w tej części światła, które wznosiło się do nieba, a ja w tej, które rozprzestrzeniało się na ziemię. Przed prawą dłonią Matki Boskiej znajdowało się Serce otoczone cierniami, które wydawały się je przebijać. Zrozumieliśmy, że było to Niepokalane Serce Maryi, znieważane przez grzechy ludzkości, które pragnęło zadośćuczynienia. (Modlitewnik fatimski, red. P. Koźlak) Pytania: Jakie święto pragnie ustanowić Jezus? Jakie mistyczne przeżycie miały dzieci? Co jest przyczyną cierpienia Maryi? Nadajcie tytuł temu wydarzeniu, zwracając uwagę na jego przesłanie. 466

467 Grupa 3. Trzecie objawienie się Maryi Łucji, Hiacyncie i Franciszkowi w Fatimie. 13 lipca 1917 r. Zapytałam: Czego Pani sobie ode mnie życzy? Ofiarujcie się za grzeszników i mówcie często, zwłaszcza gdy będziecie ponosić ofiary: «O Jezu, czynię to z miłości dla Ciebie, za nawrócenie grzeszników i za zadośćuczynienie za grzechy popełnione przeciwko Niepokalanemu Sercu Maryi». Po tych ostatnich słowach rozłożyła znowu ręce jak w dwóch poprzednich miesiącach. ( ) I zobaczyliśmy jakby morze ognia, a w tym ogniu zanurzeni byli diabli i dusze w ludzkich postaciach podobne do przezroczystych, rozżarzonych węgli, które pływały w tym ogniu. Postacie te były wyrzucane z wielką siłą wysoko wewnątrz płomieni i spadały ze wszystkich stron jak iskry podczas wielkiego pożaru, lekkie jak puch, bez ciężaru i równowagi wśród przeraźliwych krzyków, wycia i bólu rozpaczy wywołujących dreszcz zgrozy. ( ) Przerażeni, podnieśliśmy oczy do Naszej Pani, szukając u Niej pomocy, Ona pełna dobroci i smutku rzekła do nas: Widzieliście piekło, do którego idą dusze biednych grzeszników. Żeby je ratować, Bóg chce rozpowszechnić w świecie nabożeństwo do mojego Niepokalanego Serca. Jeśli się zrobi to, co wam powiem, wielu przed piekłem zostanie uratowanych i nastanie pokój na świecie. Wojna się zbliża ku końcowi. Ale jeżeli ludzie nie przestaną obrażać Boga, to w czasie pontyfikatu Piusa XI rozpocznie się druga wojna, gorsza. Kiedy pewnej nocy ujrzycie nieznane światło, wiedzcie, że jest to wielki znak od Boga, że zbliża się kara na świat za liczne jego zbrodnie, będzie wojna, głód, prześladowanie Kościoła i ojca świętego. Aby temu zapobiec, przybędę, by prosić o poświęcenie Rosji memu Niepokalanemu Sercu i o Komunię Świętą wynagradzającą w pierwsze soboty. Jeśli moje życzenia zostaną spełnione, Rosja nawróci się i zapanuje pokój, jeśli nie, bezbożna propaganda rozszerzy swe błędne nauki po świecie, wywołując wojny i prześladowanie Kościoła, dobrzy ludzie będą męczeni, a ojciec święty będzie musiał wiele wycierpieć. Różne narody zginą, na koniec jednak moje Niepokalane Serce zatryumfuje. Ojciec święty poświęci mi Rosję, która się nawróci i przez pewien czas zapanuje pokój na świecie. ( ) Kiedy odmawiacie różaniec, mówcie po każdej tajemnicy: «O mój Jezu, przebacz nam nasze grzechy, zachowaj nas od ognia piekielnego, zaprowadź wszystkie dusze do nieba, a szczególnie te, które najbardziej potrzebują Twojego miłosierdzia». (Modlitewnik fatimski, red. P. Koźlak) Pytania: Jaką prośbę Maryja kieruje do dzieci? Jakiej modlitwy uczy w związku z ofiarą? Jaką wizję piekła miały dzieci podczas tego objawienia? Co może uratować ludzi przed piekłem? 467

468 Jaką modlitwę mają dzieci odmawiać po każdej dziesiątce różańca? Nadajcie tytuł temu wydarzeniu, zwracając uwagę na jego przesłanie. Grupa 4. Czwarte objawienie się Maryi Łucji, Hiacyncie i Franciszkowi w Fatimie. 19 sierpnia 1917 r. Łucja: Czego Pani sobie życzy ode mnie? Chcę, abyście nadal przychodzili do Cova da Iria trzynastego dnia miesiąca i odmawiali różaniec. W ostatnim miesiącu uczynię cud, aby wszyscy uwierzyli. Co mamy robić z pieniędzmi, które ludzie zostawiają w Cova da Iria? Zróbcie dwa przenośne ołtarzyki. Jeden będziesz nosić ty z Hiacyntą i dwie inne dziewczynki ubrane na biało, drugi niech nosi Franciszek i trzech innych chłopców. Pieniądze, które ofiarują na te ołtarzyki, są przeznaczone na święto Matki Boskiej Różańcowej, a reszta na budowę kaplicy, która ma tu powstać. Chciałam prosić o uleczenie kilku chorych. Tak, niektórych chorych uleczę w ciągu roku i przybierając wyraz smutniejszy, powiedziała: Módlcie się, módlcie się wiele, czyńcie ofiary za grzeszników, bo wiele dusz idzie na wieczne potępienie, bo nie mają nikogo, kto by się za nie ofiarował i modlił. I jak zwykle zaczęła unosić się w stronę wschodu. (Modlitewnik fatimski, red. P. Koźlak) Pytania: O co Maryja prosi dzieci? Co mają zrobić z pieniędzmi pozostawionymi przez ludzi? Za kogo dzieci mają się modlić i ofiarować swoje cierpienia? Nadajcie tytuł temu wydarzeniu, zwracając uwagę na jego przesłanie. Grupa 5. Piąte objawienie się Maryi Łucji, Hiacyncie i Franciszkowi w Fatimie. 13 września 1917 r. Ujrzeliśmy odblask światła i następnie Naszą Panią na dębie skalnym. Odmawiajcie codziennie różaniec, żeby uprosić koniec wojny. W październiku przybędzie również Nasz Pan, Matka Boża Bolesna i z Góry Karmelu, św. Józef ( ), żeby pobłogosławić świat. Bóg jest zadowolony z waszych serc i ofiar, ale nie chce, żebyście w łóżku miały sznur pokutny na sobie. Noście go tylko w ciągu dnia. Polecono mi, żebym Panią prosiła o wiele rzeczy: o uzdrowienie pewnego chorego i jednego głuchoniemego. Tak, kilku uzdrowię, innych nie. W październiku uczynię cud, aby wszyscy uwierzyli. I zaczynając się wznosić, znikła jak zwykle. (Modlitewnik fatimski, red. P. Koźlak) 468

469 Pytania: Do czego Maryja wzywa dzieci? Co mówi o ofiarach, które podejmują dzieci? Co Maryja zapowiada w związku z październikowym objawieniem? Nadajcie tytuł temu wydarzeniu, zwracając uwagę na jego przesłanie. Grupa 6. Szóste objawienie się Maryi Łucji, Hiacyncie i Franciszkowi w Fatimie. 13 października 1917 r. Gdyśmy przybyli do Cova da Iria koło skalnego dębu, pod wpływem wewnętrznego natchnienia poprosiłam ludzi o zamknięcie parasoli, aby móc odmawiać różaniec. Niedługo potem zobaczyliśmy odblask światła, a następnie naszą Panią nad dębem skalnym. Czego Pani sobie ode mnie życzy? Chcę ci powiedzieć, żeby zbudowano tu na moją cześć kaplicę. Jestem Matką Boską Różańcową. Trzeba w dalszym ciągu codziennie odmawiać różaniec. Wojna się skończy i żołnierze powrócą wkrótce do domu. Ja miałam Panią prosić o wiele rzeczy: czy zechciałaby Pani uzdrowić kilku chorych i nawrócić kilku grzeszników, i wiele więcej. Jednych tak, innych nie. Muszą się poprawić i niech proszą o przebaczenie swoich grzechów. I ze smutnym spojrzeniem dodała: Niech ludzie dłużej nie obrażają Boga grzechami, już i tak został bardzo obrażony. Znowu rozchyliła szeroko ręce promieniejące w blasku słonecznym. Gdy się unosiła, jej własny blask odbijał się od słońca. ( ) zawołałam, aby ludzie spojrzeli na słońce. ( ) Kiedy Nasza Pani znikła w nieskończonej odległości firmamentu, zobaczyliśmy po stronie słońca św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus i Naszą Dobrą Panią ubraną w bieli, w płaszczu niebieskim. Zdawało się, że św. Józef z Dzieciątkiem błogosławi świat ruchami ręki na kształt krzyża. Krótko potem ta wizja znikła i zobaczyliśmy Pana Jezusa z Matką Najświętszą, miałam wrażenie, że jest to Matka Boska Bolesna. Pan Jezus wydawał się błogosławić świat w ten sposób jak św. Józef. (Modlitewnik fatimski, red. P. Koźlak) Pytania: O co Maryja prosi dzieci? O co Łucja prosi Matkę Bożą? Dlaczego Maryja zapowiada uzdrowienie tylko niektórych chorych? Co widzą dzieci na koniec objawienia? Nadajcie tytuł temu wydarzeniu, zwracając uwagę na jego przesłanie. 469

470 Przedstawiciele grup prezentują odpowiedzi na pytania oraz ułożone tytuły, które można zapisać w tabeli, np.: Tytuł Prośba Maryi Owoc Prosić Boga o nawrócenie grzeszników. Czy chcecie się ofiarować Bogu? Poznać i pokochać Maryję. Niepokalane serce Maryi ratunkiem dla świata. Poświęcić świat Niepokalanemu Sercu Maryi. Zadośćuczynienie i ofiara. Módlcie się wiele. Modlitwa i ofiara. Bóg jest zadowolony z waszych serc. Zapowiedź cudu. Cud światła. Błogosławieństwo. ð odmawiajcie codziennie różaniec ð ofiarujcie cierpienie Bogu za grzeszników ð ustanówcie nabożeństwo mego Niepokalanego Serca ð ofiarujcie cierpienie Bogu za grzeszników ð odmawiajcie różaniec ð czyńcie ofiary za grzeszników ð odmawiajcie codziennie różaniec ð odmawiajcie różaniec ð zbudujcie kaplicę na moją cześć ð pokój dla świata i koniec wojny ð zadośćuczynienie za grzechy ð ratunek przed piekłem dla grzeszników ð ratunek dla grzeszników przed wiecznym potępieniem ð koniec wojny ð koniec wojny K. podsumowuje i uzupełnia: Podczas kolejnych objawień Matka Boża odkrywała przed dziećmi nowe wezwania, stopniowo przygotowując je do przyjęcia całego przesłania. Ostatnie spotkanie Maryi w Cova da Iria z małymi wizjonerami w dniu 13 października było bardzo wyczekiwane zarówno przez wierzących, jak i ateistów. Pierwsi czekali na znak potwierdzający ich wiarę, drudzy szukali argumentów dla ośmieszenia Kościoła katolickiego. Na koniec ostatniego objawienia dokonał się cud tańczącego słońca, zapowiedziany przez Matkę Bożą. Jego świadkowie błagali Boga o przebaczenie grzechów. Wielu uwierzyło. Wielu zostało uzdrowionych. 13 maja 1930 r. Kościół oficjalnie potwierdził wiarygodność tych objawień Matki Bożej. Papież Pius XII, spełniając prośbę Maryi z Fatimy, 8 grudnia 1942 r. poświęcił cały Kościół i świat Jej Niepokalanemu Sercu. Siostra Łucja z przekonaniem twierdziła, że spełnienie prośby Matki Bożej dokonało się w pełni dopiero w czasie pontyfikatu Jana Pawła II. 3. Maryja prosi o zaufanie Bożemu miłosierdziu rozmowa kierowana, wykład K. pyta: Przed czym Maryja chce ochronić ludzi? 470

471 Dlaczego Maryja chce chronić ludzi przed wiecznym potępieniem? W jaki sposób możemy uzyskać Boże przebaczenie za grzechy własne i świata? Z objawień w Fatimie płynie przesłanie, że w dzieło zbawienia świata, w które w szczególny sposób zostali włączeni Łucja, Franciszek i Hiacynta, mogą się włączyć wszyscy. Maryja wzywa każdego do modlitwy różańcowej i zadośćuczynienia za grzechy własne i świata. Możemy to zrobić przez modlitwę, wynagradzającą Komunię Świętą oraz umartwienia i pokutę. Maryja daje szczególne obietnice tym, którzy podejmą nabożeństwo pięciu pierwszych sobót miesiąca. Przybędę w godzinie śmierci z łaskami potrzebnymi do zbawienia do tych wszystkich, którzy przez pięć miesięcy w pierwsze soboty odprawią spowiedź świętą, przyjmą Komunię Świętą, odmówią różaniec, przez piętnaście minut towarzyszyć mi będą, rozmyślając nad tajemnicami różańcowymi w intencji zadośćuczynienia (K. Czapla, Fatima 2018 ). III. Zostaję ubogacony i działam 1. Przesłanie z Fatimy dotyczy także i mnie rozpoznawanie relacji, praca w grupach i indywidualna Uczniowie pracują w grupach jak wcześniej. K. rozdaje wszystkim uczniom karty pracy Maryja o Bogu w XXI wieku (teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest uzupełnić w grupach pierwszą i drugą kolumnę, a trzecią indywidualnie. Pomocą w uzupełnianiu jest zapis z interpretacji Magnificat oraz tekstów objawień z Fatimy. Bóg ð ò jest miłosierny dla ò nawracających się ma moc ukarania ò grzeszników ò jest miłosierny Maryja o Bogu w XXI wieku wobec ludzi wobec mnie XXI wieku ð karze ich za grzechy ð chce ich nawrócenia ð przebacza, jeśli żałują ð daje mi szansę nawrócenia ð daje szansę pokuty za grzechy własne i innych ð pragnie mojej modlitwy ò ujmuje się za ludźmi ð wysłuchuje próśb ð chce być blisko mnie Po 5 minutach przedstawiciele grup prezentują swoje uzupełnienia, a następnie chętne osoby czytają o trosce Boga wobec nich. K. dodaje: Maryja nieustannie troszczy się o ludzi. To, co w Magnificat mówiła o miłosierdziu Boga i Jego wierności obietnicom, przypomniała podczas objawień w Fatimie. Maryja chce nas bronić przed nieszczęściem, którego 471

472 przyczyną jest grzech, i przed gniewem Bożym. Zachęca nas do błagania Boga o miłosierdzie dla świata przez modlitwę i wynagradzanie za grzechy. Bóg spełni dane nam obietnice. 2. Aktualność objawień z Fatimy rozmowa kierowana, refleksja K. pyta: Dlaczego przesłanie objawień z Fatimy jest aktualne także dziś? Kto jest wezwany do realizowania tego przesłania? Dlaczego przesłanie dotyczy również młodego człowieka w XXI wieku? Jakie sposoby ocalenia siebie i świata proponuje nam Matka Boża? Jaką modlitwę za siebie i świat podpowiada Fatima młodemu człowiekowi? Dlaczego ma on ponosić ofiary i wyrzeczenia za grzeszników? Tak jak w Fatimie przed ponad stu laty, tak dziś w tym miejscu, gdzie jesteśmy, Maryja wzywa nas do modlitwy, pokuty i oddania się Jej pod opiekę. Każdy jest zaproszony, by włączyć się w Jej dzieło ratowania świata, w duchu miłości braterskiej. Ratunek i zbawienie jest w Bogu, przez Maryję. Modlitwa różańcowa, post, umartwienie, praktyka pięciu pierwszych sobót miesiąca jako wynagrodzenie za grzechy ludzkości to narzędzia dane przez Matkę dla ratowania jej dzieci. K. stawia pytania do refleksji: Dlaczego Bóg zaprasza cię do udziału w Jego planie zbawienia świata? W jaki sposób możesz włączyć się w to dzieło? Jaką podejmiesz modlitwę, by wynagrodzić Bogu za grzechy własne i innych? Jakie umartwienia lub pokutę możesz podjąć? 3. Zapis do zeszytu Uczniowie przepisują tabelę z interpretacją Magnificat oraz tekstów objawień Matki Bożej z Fatimy. Wklejają uzupełnione karty pracy Maryja o Bogu w XXI wieku. 4. Modlitwa K. zachęca uczniów do modlitwy, której Anioł nauczył dzieci z Fatimy (podręcznik lub slajd teczka pomocy) O Boże mój, wierzę w Ciebie. 5. Praca domowa (podręcznik) #Challenge: Na wzór prośby Maryi w Fatimie opracuj wyzwanie dla młodych ludzi, jak mogą ratować grzeszników XXI wieku. Literatura Modlitewnik fatimski, red. P. Koźlak, Kraków S. Maria Łucja od Jezusa i Niepokalanego Serca, Apele orędzia fatimskiego, Poznań

473 K. Czapla, Fatima. Wielka obietnica, Ząbki K. Czapla, Fatima Z Fatimą w przyszłość, by zmieniać świat, Ząbki 2017, s. 76. R. Krawczyk, Starotestamentowe reminiscencje, w: Magnificat, Studia redemptorystowskie nr 10, 2012 [online], s , < pl/media/files/studia_redemptorystowskie/studia_redemptorystowskie-r2012-t-n10/studia_redemptorystowskie-r2012-t-n10-s /studia_redemptorystowskie-r2012-t-n10-s pdf>, dostęp:

474 59. Boży zaczyn. Błogosławiony kardynał Stefan Wyszyński Cele katechetyczne Ukazanie kard. Stefana Wyszyńskiego jako autorytetu. Kształtowanie postawy wytrwałości w dążeniu do duchowego rozwoju. Treści Świadectwo chrześcijańskiego życia warunkiem głoszenia Ewangelii (F.1.). Tekst biblijny: Łk 13, Wymagania Uczeń: podaje definicję autorytetu, opowiada o najważniejszych wydarzeniach z życia bł. kard. Stefana Wyszyńskiego, uzasadnia, dlaczego kard. Wyszyński może być autorytetem dla młodych ludzi, wyjaśnia, dlaczego został nazwany apostołem trzeźwości. charakteryzuje program Społecznej Krucjaty Miłości napisany przez bł. kard. Stefana Wyszyńskiego. Postawy Uczeń: stara się być wytrwałym na modlitwie (D.11.c), naśladuje postawę Prymasa Tysiąclecia. Metody, techniki i formy: spontaniczna litania, burza mózgów, rozmowa kierowana, tworzenie definicji, interpretacja tekstu biblijnego, Life roller coaster, prezentacja filmu, rozróżnianie postaw, ogniwo zależności, skala aktualności, praca w grupach. Środki dydaktyczne: egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby), życiorys kard. Stefana Wyszyńskiego oraz karty pracy dla grup: Life roller coaster, Dla Boga i dobra Kościoła, Boży zaczyn, Aktualność Społecznej Krucjaty Miłości, tekst (po jednym na 2 osoby) Aktu osobistego oddania się Matce Najświętszej (lub slajd), obraz Matki Bożej Częstochowskiej, świeca. PLAN KONSPEKTU I. #Szukam autorytetu 1. Modlitwa spontaniczna litania. 2. Kto jest autorytetem? burza mózgów, rozmowa kierowana, tworzenie definicji. 474

475 II. #Zdobywam postawę wytrwałości w trosce o swój duchowy rozwój 1. Boży zaczyn w człowieku interpretacja tekstu Łk 13,20-21 (egz. Pisma Świętego lub podręcznik). 2. Życie kard. Stefana Wyszyńskiego Life roller coaster (karty pracy teczka pomocy), prezentacja filmu Życiorys bł. Stefana Wyszyńskiego (Internet), praca w grupach. 3. Kard. Stefan Wyszyński apostoł trzeźwości rozróżnianie postaw (karty pracy teczka pomocy), praca w grupach. III. #Zostaję ubogacony i działam 1. Autorytet w moim środowisku ogniwo zależności (karty pracy), praca w grupach. 2. Społeczna Krucjata Miłości skala aktualności (karty pracy), praca w grupach. 3. Modlitwa Aktem osobistego oddania się Matce Najświętszej (tekst lub slajd teczka pomocy). Praca domowa (podręcznik). KONSPEKT I. Szukam tego, co ważne 1. Modlitwa spontaniczna litania K. prosi, aby uczniowie wybrali świętego lub błogosławionego, z którym są szczególnie związani i zapowiada, że modlitwa będzie podobna do Litanii do Świętych. Ojcze z nieba, Boże zmiłuj się nad nami. Synu, Odkupicielu świata, Boże Duchu Święty, Boże Święta Trójco, Jedyny Boże Święta Maryjo módl się za nami. Uczniowie wymieniają wybranych przez siebie świętych. K. dodaje na koniec wezwanie: Błogosławiony kard. Stefanie Wyszyński módl się za nami. Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata Modlitwa: Boże, ucieczko nasza i mocy, Ty jesteś źródłem pobożności, wysłuchaj pokorne modlitwy swojego Kościoła i spraw, abyśmy otrzymali wszystko, o co Cię z ufnością prosimy. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen. ( Kielecki Przegląd Diecezjalny, 2021, nr 1) 2. Kto jest autorytetem? burza mózgów, rozmowa kierowana, tworzenie definicji K. pisze na tablicy słowo autorytet i pyta: Jakie słowa kojarzą się wam z wyrazem autorytet? 475

476 Na czym polega bycie autorytetem? Kto jest dla was autorytetem? Dlaczego na bycie autorytetem trzeba sobie zapracować? Kto dla Polaków obok św. Jana Pawła II jest największym autorytetem XX wieku? Uczniowie zapisują odpowiedzi na tablicy, po czym K. kontynuuje rozmowę: Poszukujemy autorytetów w różnego rodzaju obszarach, takich jak sport, moda, informatyka Autorytet to specjalista w jakiejś dziedzinie, osoba mająca wpływ na pojawiające się nurty, ale także ktoś dający przykład, wzór do naśladowania. Taka osoba cieszy się szczególnym uznaniem. Na bycie autorytetem trzeba zapracować, więc np. modowi blogerzy raczej nie są autorytetami w innych dziedzinach życia. Według Słownika języka polskiego PWN autorytet to: 1. «uznanie, jakim obdarzana jest dana osoba w jakiejś grupie» 2. «osoba, instytucja, pismo itp. cieszące się szczególnym uznaniem» K. prosi uczniów, aby w parach napisali w zeszytach własną definicję autorytetu. Po 2 minutach chętni czytają swoje propozycje, a K. podsumowuje: Prawdziwy autorytet nie przemija wraz z nową modą, nie może się przeterminować w szybko zmieniającym się świecie. To ktoś, kto kieruje się w życiu wartościami uniwersalnymi i niezmiennymi przez wieki. Dla chrześcijanina autorytetem są osoby, które żyły według wartości ewangelicznych i były wierne Bożym zasadom także wtedy, gdy przyszło zapłacić za to prześladowaniem, a nawet życiem. Osoby te dawały innym przykład wierności takim wartościom jak: prawda, szacunek dobro narodu, świętość Kościoła. Dziś porozmawiamy o tym, dlaczego wielkim autorytetem cieszył się bł. kard. Stefan Wyszyński. Nadano mu nawet tytuł Prymasa Tysiąclecia. K. poleca zapisać temat: Boży zaczyn. Błogosławiony kardynał Stefan Wyszyński. II. Rozważam i zdobywam 1. Boży zaczyn w człowieku interpretacja tekstu biblijnego K. prosi wybranego ucznia o rozdanie egz. Pisma Świętego (po jednym na 2 osoby). Zadaniem uczniów jest odnalezienie fragmentu Łk 13, Uczniowie mogą też pracować z podręcznikiem. K. wprowadza w rozumienie tekstu: Jak działa zaczyn (drożdże) w cieście? Dlaczego niewielka ilość zaczynu jest w stanie zakwasić całe ciasto? Jezus mówił dalej: Z czym mam porównać królestwo Boże? Podobne jest do zaczynu, który pewna kobieta wzięła i włożyła w trzy miary mąki, aż wszystko się zakwasiło. (Łk 13,20-21) Z jakiej ilości mąki kobieta przygotowywała chleb? Czego symbolem jest w tekście zaczyn? Dlaczego wzrost ciasta można porównać do wzrostu królestwa Bożego? Co może być symbolicznym zaczynem w Kościele XXI wieku? 476

477 K. podsumowuje i uzupełnia: Trzy miary mąki, o których mówił Jezus, to ok. 18 kilogramów. Jest to ilość wystarczająca do wykarmienia ponad 100 osób. Zaczyn, który kobieta wkłada w mąkę, początkowo jest w niej ukryty, ale szybko uwidaczniają się efekty jego działania. Podobnie dzieje się w królestwie Bożym. Widzimy jego wzrost, ale nie możemy zobaczyć mocy, która to powoduje. Dostrzegamy duchowe owoce wzrostu wywoływanego niewidoczną mocą Boga. Królestwo Boże rozwija się powoli i w ukryciu, przemieniając świat od wewnątrz. Jego przemiana polega na szukaniu prawdy, dzieleniu się chlebem, obronie słabszych Takie działanie prowadzi do Boga i potrafi odmienić życie innych w sposób zadziwiający. Swego rodzaju zaczynem, który przemieniał duchowo Polaków, był kard. Stefan Wyszyński. To wielki autorytet XX wieku. 2. Życie kard. Stefana Wyszyńskiego Life roller coaster, prezentacja filmu, praca w grupach K. pyta: Co to jest roller coaster? Na czym polega jego działanie? Konstrukcja najwyższego i najszybszego roller coastera w Polsce ma 77 metrów wysokości, a trasa mierzy ok. 1,5 km długości. Wagoniki mogą poruszać się z prędkością 142 km/h (Największy roller coaster, polska.travel/pl). Droga życia bł. Kard. Stefana Wyszyńskiego zmieniała się często w sposób zaskakujący. Wiara w Boga i wytrwałość w działaniu pozwoliły mu pokonać wszelkiego rodzaju trudności i szczęśliwie dotrzeć do nieba. Można powiedzieć, że jego życie było jak roller coaster. K. dzieli klasy na 4-osobowe grupy i rozdaje każdej życiorys Kard. Stefana Wyszyńskiego oraz kartę pracy Life roller coaster (teczka pomocy). Życiorys Ułóż chronologicznie wydarzenia z życia bł. Kard. Stefana Wyszyńskiego, wpisując odpowiednie numery w kwadraty. q 3 sierpnia 1901 r. Stefan Wyszyński rodzi się w Zuzeli, jako drugie dziecko Stanisława i Julianny z domu Karpów. q 31 października 1910 r. Umiera mama Stefana i jego siostra Zofia. q 1913 r. Stefan przyjmuje sakrament bierzmowania z rąk ks. bp. Juliana Nowowiejskiego z Płocka. q 3 sierpnia 1924 r. Stefan przyjmuje święcenia kapłańskie z rąk ks. bpa Wojciecha Owczarka. We wspomnieniach napisał: Moi koledzy otrzymali święcenie 29 czerwca, a ja w tym dniu poszedłem do szpitala. Była to jednak szczęśliwa okoliczność, gdyż dzięki temu mogłem otrzymać święcenia właśnie w kaplicy Matki Bożej. Gdy poszedłem do katedry, stary zakrystianin, pan Radomski, powiedział do mnie: «Proszę księdza, z takim zdrowiem to chyba raczej trzeba iść na cmentarz, a nie do święceń». Tak się wszystko układało, że tylko miłosierne oczy mojej Matki Najświętszej patrzyły na ten dziwny obrzęd, 477

478 który miał wówczas miejsce. Byłem tak słaby, że wygodniej mi było leżeć krzyżem na ziemi, niż stać. q Początek września 1924 r. Ksiądz Stefan zostaje cudownie uzdrowiony za wstawiennictwem Matki Bożej Licheńskiej Bolesnej Królowej Polski. q Od listopada 1941 r. do czerwca 1942 r. Ksiądz Stefan przebywa w Żułowie, gdzie pomaga miejscowej ludności. Z tego okresu w pamięci wspominał następujące wydarzenie: W czasie wojny znalazłem się przypadkiem we wsi, gdzie panował tyfus. Pojechałem tam z pasterską posługą. Znalazłem się w izbie, gdzie rodziła kobieta. Leżała bez prześcieradła, na zmielonej słomie, za poduszkę miała kapocinę. Nie było przy niej nic i nikogo, tylko ja. Co za straszne przeżycie. Nie mogłem jej nic pomóc, bo nie umiałem. Zdołałem tylko zorganizować pomoc. Długo jeszcze potem nie opuszczała mnie myśl, jak ogromny procent Polaków przychodzi na świat w takiej, stokroć gorszej niż betlejemska, atmosferze. q12 maja 1946 r. Ksiądz Stefan przyjmuje sakrę biskupią z rąk kard. Augusta Hlonda. Wydarzenie to tak opisał: Podobało się Bogu, aby doprowadzić mnie po wielu latach służby kapłańskiej do pełni kapłaństwa. W roku 1946 otrzymałem powołanie na biskupa lubelskiego. Byłem tym mocno przestraszony. Ponieważ czułem, że przerasta to moje siły, zwłaszcza w tak trudnych czasach, jakie przed Kościołem Bożym stanęły w okresie powojennym opierałem się woli Stolicy Świętej. ( ) Przypomniałem sobie modlitwę matki mojej i mojego ojca przed obrazem Matki Bożej Częstochowskiej, w kościele parafialnym w Zuzeli. Postanowiłem iść w ich ślady. Dlatego po konsekrację biskupią pojechałem na Jasną Górę. Odtąd już życie moje związane jest z Jasną Górą. W listopadzie 1948 r. bp Wyszyński został prymasem Polski. q 27 listopada 1952 r. Ksiądz bp Stefan Wyszyński zostaje kardynałem. q 8 grudnia 1953 r. Ksiądz kard. Stefan Wyszyński jest więziony w Stoczku Warmińskim, gdzie złożył akt osobistego oddania się w niewolę Matki Najświętszej. q 15 lutego 1970 r. Umiera ojciec kard. Wyszyńskiego Stanisław. q 16 października 1978 r. Ksiądz kard. Karol Wojtyła zostaje wybrany na papieża. Jan Paweł II tak powiedział do kard. Wyszyńskiego: Nie byłoby na Stolicy Piotrowej tego papieża Polaka, gdyby nie było Twojej wiary, niecofającej się przed więzieniem i cierpieniem, Twojej heroicznej nadziei, Twego zawierzenia bez reszty Matce Kościoła. q 28 maja 1981 r. Śmierć Prymasa Tysiąclecia, kardynała Stefana Wyszyńskiego. q Twoja propozycja znanego wydarzenia związanego z ks. kard. Stefanem Wyszyńskim, którą warto dopisać: 478

479 K. może również wyświetlić Życiorys bł. Stefana Wyszyńskiego ze strony internetowej < (dostęp: ). Life roller coaster Narysujcie Life roller caster, który będzie ilustrował życie bł. kard. Stefana Wyszyńskiego. W tym celu w odpowiednich miejscach na rysunku umieśćcie numery (lub nazwy wydarzeń), które związane są z jego życiem i połączcie je linią. Przykładowy zapis: 2 (śmierć mamy) (narodziny) 3 (bierzmowanie) Bł. kard. Stefan Wyszyński to człowiek stanowczy, konsekwentny, odważny. TY również możesz go naśladować. K. prosi grupy, aby zaprezentowały swoje grafiki Life roller coaster i krótko je opisali. 3. Kard. Stefan Wyszyński apostoł trzeźwości rozróżnianie postaw, praca w grupach K. mówi: Ksiądz kard Stefan Wyszyński nauczał, że trzeźwość to warunek postępu duchowego. Dlatego też w Ślubach Jasnogórskich napisał: Zwycięska Pani Jasnogórska! Przyrzekamy stoczyć pod Twoim sztandarem największy bój z naszymi wadami narodowymi. Przyrzekamy wypowiedzieć walkę lenistwu i lekkomyślności, marnotrawstwu, pijaństwu i rozwiązłości. Uczniowie nadal pracują w grupach, K. rozdaje każdej karty pracy Dla Boga i dobra Kościoła (teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest wypisanie cech charakteru widocznych w postawie kard. S. Wyszyńskiego na podstawie przytoczonych wydarzeń. 479

480 Dla Boga i dobra Kościoła ks. kard. Stefan Wyszyński Wydarzenie z życia: W wieku 6 lat zostaje ministrantem, w związku z tym na ręce ks. Antoniego Lipowskiego składa przyrzeczenie abstynencji od napojów alkoholowych. Dostrzegalne cechy charakteru: np.: odważny, ambitny W wieku 10 lat, przystępując do Pierwszej Komunii św., składa ślubowanie całkowitej abstynencji do chwili osiągnięcia pełnoletniości. W 1912 r. rozpoczyna naukę w gimnazjum im. Wojciecha Górskiego w Warszawie. Tam wstępuje w szeregi harcerstwa, którego członkowie przestrzegają zakazu używania alkoholu. W roku 1920 wstępuje do Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku. Już na pierwszym roku zostaje członkiem Seminaryjnego Bractwa Trzeźwości. Jako prymas organizuje w Polsce struktury duszpasterstwa trzeźwości i promuje akcje trzeźwościowe. K. podsumowuje: Kardynał Wyszyński zawsze był wierny swoim zobowiązaniom abstynenckim. W świetle wiary pijaństwo uważać należy za zapowiedź utraty życia wiecznego. Zabijając w człowieku sumienie i wrażliwość na przykazania Boże, pijaństwo przytępia wiarę, wyziębia miłość, zaciera poczucie społeczne, zniekształca obraz Boży w duszy, gasi w sercu nadprzyrodzone życie łaski. Pijaństwo jest kapitulacją i klęską ducha. Jest nie tylko chorobą i niedolą, lecz także winą. Toteż ściąga na człowieka karę niebios: Nie łudźcie się woła św. Paweł do zepsutych Koryntian pijacy nie posiądą królestwa Bożego (zob. 1 Kor. 6,9-10). (cyt. za: Ks. Z. Kaniecki, Apostoł trzeźwości) III. Zostaję ubogacony i działam 1. Autorytet w moim środowisku ogniwo zależności, praca w grupach K. mówi: Potrzebujemy dobrych ludzi, aby się rozwijać, zdobywać wiedzę, doświadczać miłości. My zaś możemy otrzymane bogactwo pomnożyć i przekazać dalej. Uczniowie nadal pracują w grupach. K. rozdaje każdej karty pracy Boży zaczyn do metody ogniwo zależności (teczka pomocy). Zadaniem uczniów jest wypisać pod zdjęciem kard. Stefana Wyszyńskiego wartości, jakie przekazał swoim nauczaniem 480

481 i postawą. Następnie pod prostokątem z napisem Ja piszą w jaki sposób mogą w swoim życiu naśladować bł. kard. Stefana Wyszyńskiego. W ostatniej rubryce podają propozycję możliwego wpływu ich postawy zainspirowanej przez Prymasa Tysiąclecia na przyjaciół. JA Przyjaciele K. prosi wybranych uczniów o zaprezentowanie wyników pracy. Karty pracy uczniowie umieszczają w zeszycie. 2. Społeczna Krucjata Miłości skala aktualności, praca w grupach K. mówi: Ksiądz kard. Stefan Wyszyński w liście pasterskim na Wielki Post w 1967 r. ogłosił program Społecznej Krucjaty Miłości. Stanowi on zaproszenie do odnowy życia własnego, rodzinnego, koleżeńskiego. Uczniowie nadal pracują w grupach. K. rozdaje każdej karty pracy Aktualność Społecznej Krucjaty Miłości (teczka pomocy). Uczniowie określają w procentach, na ile program Społecznej Krucjaty Miłości ogłoszony przez kard. Stefana Wyszyńskiego jest aktualny dzisiaj. Program Społecznej Krucjaty Miłości jego aktualność w % Szanuj każdego człowieka, bo Chrystus w nim żyje. Bądź wrażliwy na drugiego człowieka twojego brata, twoją siostrę % Myśl dobrze o wszystkich nie myśl źle o nikim. Staraj się nawet w najgorszym znaleźć coś dobrego % Mów zawsze życzliwie o drugich nie mów źle o bliźnich. Napraw krzywdę wyrządzoną słowem. Nie czyń rozdźwięku między ludźmi % 481