Ochrona ubra w Puszczy Bia³owieskiej Zagro enia i perspektywy rozwoju populacji

Transkrypt

1 Ochrona ubra w Puszczy Bia³owieskiej Zagro enia i perspektywy rozwoju populacji European bison conservation in the Bia³owie a Forest Threats and prospects of the population development Redaktorzy [Editors] Rafa³ KOWALCZYK Dorota AWRESZUK Jan Marek WÓJCIK 2010

2 .

3 17 Rekomendacje do strategii ochrony ubra w Puszczy Bia³owieskiej Rafa³ KOWALCZYK, Dorota AWRESZUK, Krzysztof NIEDZIA KOWSKI, Jan M. WÓJCIK Zak³ad Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk, ul. Waszkiewicza 1, Bia³owie a, rkowal@zbs.bialowieza.pl Dzia³ania prowadzone w ostatnich latach spowodowa³y poprawê sytuacji ubra w Puszczy Bia³owieskiej oraz zwiêkszy³y poziom akceptacji tego gatunku w regionie. DoraŸne dzia³ania finansowane z okresowych projektów nie mog¹ jednak zast¹piæ nowoczesnej i dostosowanej do warunków lokalnych strategii ochrony i zarz¹dzania populacj¹ ubrów, opartej na wynikach badañ naukowych i dobrej praktyce. Wprowadzenie takiej strategii jest konieczne, aby zapewniæ trwa³¹ i skuteczn¹ ochronê stada stanowi¹cego trzon œwiatowej populacji ubrów. ubr, najwiêksze l¹dowe zwierzê Europy, jest w ochronie przyrody sztandarowym przyk³adem gatunku uratowanego od zag³ady i przywróconego naturze. Mimo, e restytucja ubra zakoñczy³a siê sukcesem i jego liczebnoœæ stopniowo wzrasta, nadal wystêpuj¹ powa ne zagro enia dla trwa³oœci tego gatunku. Wiêkszoœæ zagro eñ wskazywanych od pocz¹tku restytucji i zebranych w opublikowanej w 2004 roku strategii ochrony ubra (European bison Status survey and conservation action plan, Z. Pucek, red.) nadal pozostaje aktualna. Pojawiaj¹ siê te nowe zagro enia zwi¹zane z rozwojem infrastruktury i turystyki na obszarach zasiedlanych przez ubra. Populacja ubrów w Puszczy Bia³owieskiej stanowi trzon œwiatowego stada gatunku i jest Ÿród³em osobników dla tworzenia nowych populacji

4 212 R. Kowalczyk i in. wolno yj¹cych i hodowli zamkniêtych oraz wzmacniania ju istniej¹cych. W 2004 roku Zak³ad Badania Ssaków PAN rozpocz¹³ szeroki program badañ ekologicznych i genetycznych nad ubrem oraz zainicjowa³ nowy projekt zwi¹zany z ochron¹ tego gatunku w pó³nocno-wschodniej Polsce Program ubr. Pocz¹tkowo dzia³ania tego programu dofinansowane by³y przez Frankfurt Zoological Society i fundacjê Ekofundusz, a od 2006 r., w ramach projektu Ochrona ubra w Puszczy Bia³owieskiej Kraina ubra, wspierane s¹ przez unijny mechanizm finansowy LIFE. Jednym z wa niejszych zadañ projektu by³o opracowanie wytycznych do strategii zarz¹dzania i zrównowa onej ochrony ubra w Puszczy Bia³owieskiej, przeciwdzia³aj¹cej zagro eniom oraz umo liwiaj¹cej zmniejszanie uzale nienia ubrów od cz³owieka. Strategia ta powinna opieraæ siê przed wszystkim na wiedzy naukowej, ale te uwzglêdniaæ dotychczasowe doœwiadczenia praktyczne. W tym zakresie niezwykle wa na jest wspó³praca zarz¹dców populacji, leœników, naukowców, lokalnych samorz¹dów oraz decydentów, która mo e zaowocowaæ wypracowaniem efektywnych zasad zarz¹dzania i ochrony populacji ubrów w regionie. Wiedza ekologiczna, jako podstawa dzia³añ ochronnych, mo e zagwarantowaæ trafnoœæ i skutecznoœæ podejmowanych decyzji oraz osi¹ganie zamierzonych celów. Do priorytetowych i d³ugoterminowych kierunków dzia³añ w zakresie ochrony ubra w regionie Puszczy Bia³owieskiej nale y zaliczyæ: wprowadzenie strategii zarz¹dzania i ochrony populacji ubrów opartej na podstawach naukowych, przeciwdzia³aj¹cej aktualnym zagro eniom gatunku; stworzenie rozleg³ego obszaru wystêpowania gatunku i umo liwienie ubrom swobodnych migracji; d¹ enie do zmniejszenia antropopresji (uzale nienia od cz³owieka) gatunku; d¹ enie do wiêkszego udzia³u czynników naturalnych w kszta³towaniu dynamiki liczebnoœci populacji. Ze wzglêdu na status ochronny ubra, praktykowane od lat eliminacje ubrów (odstrza³) nie powinny mieæ charakteru redukcji liczebnoœci ani regulacji struktury p³ciowo-wiekowej populacji. Puszcza Bia³owieska, jako matecznik ubra oraz unikalny w skali œwiatowej obiekt przyrodniczy, powinna byæ wolna od komercyjnych odstrza³ów ubra; Odstrza³ powinien mieæ charakter wy³¹cznie sanitarny lub eliminuj¹cy zagro enia (odstrza³ osobników agresywnych); d¹ enie do utrzymania mo liwie jak najwiêkszej powierzchni ³¹k œródleœnych (ograniczenie sukcesji leœnej, koszenie), które stanowi¹ kluczowe œrodowisko dla ubra (preferowane obszary erowe); zmiana systemu dokarmiania, polegaj¹ca na rozproszeniu i stopniowym ograniczeniu dokarmiania; szybkie reagowanie na sytuacje konfliktowe powodowane przez ubry;

5 Rekomendacje do strategii ochrony ubra w Puszczy Bia³owieskiej 213 monitorowanie stanu zdrowotnego ubrów oraz podejmowanie dzia³añ zmierzaj¹cych do przeciwdzia³ania pogarszaniu siê tego stanu, a nawet jego poprawê; zarz¹dzanie populacj¹ oparte na wspó³dzia³aniu instytucji zaanga owanych w ochronê ubra oraz pozyskiwanie funduszy na dzia³ania ochronne, monitoring populacji (przestrzenny, zdrowotny, genetyczny) i badania naukowe. Wspó³dzia³anie powinno byæ oparte na jasno okreœlonych kompetencjach poszczególnych instytucji; prowadzenie dzia³añ edukacyjnych zwiêkszaj¹cych akceptacjê gatunku wœród lokalnych spo³ecznoœci oraz zaanga owanie samorz¹dów lokalnych i okreœlonych grup spo³eczeñstwa w ochronê ubra; prowadzenie badañ naukowych ukierunkowanych na rozwi¹zywanie problemów zwi¹zanych z ochron¹ gatunku oraz zmierzaj¹cych do wypracowania solidnych naukowych podstaw do zarz¹dzania populacjami ubra. Powy sze dzia³ania mog¹ byæ zrealizowane poprzez kontynuacjê dotychczas prowadzonych zadañ zainicjowanych w ramach Programu ubr, oraz wnikliw¹ analizê obecnego sposobu zarz¹dzania populacj¹ i wprowadzenie odpowiednich modyfikacji, maj¹cych na celu przeciwdzia³anie istniej¹cym i pojawiaj¹cym siê zagro eniom. Rozpoczête w ostatnich latach dzia³ania zwi¹zane z realizacj¹ Programu ubr oraz projektu LIFE przyczyni³y siê do wiêkszego rozproszenia populacji, polepszenia warunków bytowania ubrów (rekultywacja ³¹k, budowa wodopojów), zmniejszenia wielkoœci ugrupowañ zimowych, a tak e wzrostu akceptacji ubra poprzez w³¹czanie miejscowej ludnoœci w dzia³ania ochronne (kontraktacja ³¹k) oraz dzia³ania edukacyjne i promocyjne. Pomimo pozytywnych rezultatów zainicjowanych w ostatnich latach dzia³añ ochronnych, konieczna jest ich kontynuacja oraz wprowadzanie nowych. Do najwa niejszych z nich nale ¹: rozprzestrzenianie populacji poza obszar Puszczy Bia³owieskiej w kierunku Puszczy Mielnickiej oraz Puszczy Knyszyñskiej docelowy obszar wystêpowania ubra w województwie podlaskim powinien obejmowaæ kompleksy leœne Puszczy Bia³owieskiej, Knyszyñskiej i Mielnickiej, tereny je ³¹cz¹ce oraz obszary ³¹kowe do nich przylegaj¹ce. W obszarze tym powinno nastêpowaæ naturalne, ale podlegaj¹ce kontroli, rozprzestrzenienie siê populacji i swobodne migracje osobników pomiêdzy stadami; zmniejszanie zimowej koncentracji ubrów poprzez utrzymywanie rozproszonego systemu zimowego dokarmiania oraz jego redukcjê w g³ównych ostojach (oddz. 422, 391 i OO HwoŸna). Intensywne dokarmianie w tych miejscach prowadzi do silnej koncentracji ubrów, ska enia terenu i wzrostu zapaso ycenia; dzia³ania w œrodowisku poprawiaj¹ce warunki ycia ubrów (odpowiednio wczesne koszenie ³¹k i gromadzenie na nich siana);

6 214 R. Kowalczyk i in. dzia³ania promocyjne i edukacyjne zmierzaj¹ce do wzrostu akceptacji ubra przez mieszkañców regionu; wprowadzenie programów rolnoœrodowiskowych zwi¹zanych z ubrem (dop³aty do ³¹k i obszarów leœnych u ytkowanych przez ubry); wykorzystanie w zarz¹dzaniu populacj¹ ubrów wyników badañ naukowych w wiêkszym ni dotychczas zakresie. Nowoczesny i dostosowany do warunków lokalnych sposób zarz¹dzania populacj¹ ubrów w Puszczy Bia³owieskiej jest konieczny do zapewnienia trwa³oœci wystêpowania tego gatunku w regionie. Strategia ochrony bia- ³owieskiej populacji ubrów, objêtej badaniami naukowymi od pocz¹tku restytucji, powinna stanowiæ model dla zarz¹dzania innymi dziko yj¹cymi populacjami gatunku. ubr jako gatunek zagro ony i priorytetowy Wspólnoty Europejskiej wymaga szczególnych dzia³añ w celu zapewnienia skutecznej jego ochrony w przysz³oœci. Wybrane piœmiennictwo Appolonio M., Andersen R., Putman R. (red.) European ungulates and their management in the 21st century. Cambridge University Press. Gordon I. J., Hester A. J., Fiesta-Bianchet M The management of wild large herbivores to meet economic, conservation and environmental objectives. Journal of Applied Ecology 41: Pucek Z. (ed.); Pucek Z., Belousova I. P., Krasiñska M., Krasiñski Z. A., Olech W European bison. Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN/SSC Bison Specialist Group. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.

7 Rekomendacje do strategii ochrony ubra w Puszczy Bia³owieskiej 215 Summary Guidelines for conservation and management of European bison in Bia³owie a Primeval Forest Rafa³ KOWALCZYK, Dorota AWRESZUK, Krzysztof NIEDZIA KOWSKI, Jan M. WÓJCIK European bison is the largest terrestrial mammal in Europe and a flagship species for nature conservation. After extinction during World War I, it was restored on the basis of captive animals and brought back to the wild. Bia³owie a Primeval Forest has played the most important role during species restoration and local population still constitutes the core of a worldwide bison herd. In 2004, the Mammal Research Institute of the Polish Academy of Sciences in Bia³owie a started a wide program of genetic and ecological research on European bison as well as initiated a conservation project called Bison Programme. Initially financed by the Frankfurt Zoological Society and the Polish EcoFund Foundation, since 2006 it has been supported by the EU LIFE fund. One of the major objectives of the LIFE project European bison conservation in the Bia³owie a Forest Bison Land is to design modern tools and propose guidelines for the sustainable conservation and management of the European bison in the Bia³owie a Forest. Successful bison conservation requires collaboration of managers, researchers, and policymakers to develop science-based management. It also needs extended ecological knowledge to devise appropriate management regimes and to achieve the agreed aims. Finally, it should counteract actual and potential threats to the bison and result in the wider naturalization of the species. This can be achieved through: (1) dispersion of the population; (2) change and reduction of supplementary feeding scheme; (3) restoration and maintenance of forest meadows key habitats for bison; (4) increase of species acceptance (promotion of the species, public education, agro-environmental programs); (5) management based on ecological knowledge and clear division of responsibilities. Modern and fit-for-purpose management of the European bison in the Bia³owie a Primeval Forest is essential for the long term survival of the species and may become a model for the management of other free-ranging herds..