Moduł 1. Organizacja służby ochronnej

Transkrypt

1 Opracowanie: Zakład szkolenia ochronnego Moduł 1 Organizacja służby ochronnej 1. Organizacja pracy w dziale ochrony Przeważająca część funkcjonariuszy Służby Więziennej w naszym kraju, to funkcjonariusze pełniący służbę w dziale ochrony. Podyktowane jest to tym, że to właśnie na nich spoczywa obowiązek utrzymywania ładu, porządku i bezpieczeństwa w jednostkach organizacyjnych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami za organizację służby w dziale ochrony i realizację powierzonych zadań odpowiedzialny jest kierownik tego działu. Funkcjonariusze wykonując swoje obowiązki pełnią służbę w zmianach lub na stanowiskach, które bezpośrednio podległe są kierownikowi działu ochrony np.: inspektor DO, inspektor lub instruktor ds. uzbrojenia i ds. przeciwpożarowych. Kierownikowi działu ochrony podlegają również funkcjonariusze i pracownicy innych działów, którzy zostali czasowo przydzieleni do wykonywania zadań ochronnych. Natomiast jeśli chodzi o funkcjonariuszy przydzielonych do pełnienia służby w zmianie oraz funkcjonariuszy pełniących służbę na stanowiskach nie wchodzących w skład działu ochrony np.: funkcjonariusze działu kwatermistrzowskiego dozorujący pracę osadzonych w pralni, kuchni, warsztatach remontowych, czy różnego typu magazynach w zakresie wykonywanych zadań ochronnych, podlegają odpowiednio dowódcy zmiany lub dyżurnemu. Należy pamiętać, że: funkcjonariusz pełniący służbę w dziale ochrony, może pełnić ją samodzielnie dopiero po odbyciu kursu przygotowawczego w ramach przeszkolenia wstępnego, wyznaczając funkcjonariuszy do pełnienia służby na poszczególnych stanowiskach i posterunkach, uwzględnia się ich cechy fizyczne i psychiczne oraz przygotowanie zawodowe, obowiązkiem każdego funkcjonariusza przed objęciem służby na nowym stanowisku edu.cossw.pl strona 1

2 lub posterunku jest zapoznać się z instrukcją dla tego stanowiska lub posterunku, funkcjonariusze działu ochrony i funkcjonariusze delegowani do tego działu pełnią służbę w oparciu o książkę rozkładu służby, w której określone są m. in. miejsce i czas pełnienia służby. Poniższy schemat przedstawia strukturę działu ochrony w jednostkach organizacyjnych gdzie funkcjonują oddziały penitencjarne: Zapamiętaj! Za realizację obowiązków służbowych personelu oddziału penitencjarnego bezpośrednio w oddziale penitencjarnym, odpowiada kierujący oddziałem penitencjarnym. edu.cossw.pl strona 2

3 Służba w dziale ochrony pełniona jest w systemie jednozmianowym i wielozmianowym. Jednozmianowy rozkład czasu służby polega on na wykonywaniu zadań służbowych przez funkcjonariusza w poszczególnych dniach tygodnia, od poniedziałku do piątku, w wymiarze po 8 godzin dziennie. System ten służy przede wszystkim zapewnieniu prawidłowej realizacji przedsięwzięć ochronnych. Przykłady 1. W ramach realizacji postanowień KKW, regulaminów oraz porządku wewnętrznego, osadzony ma prawo do odbywania spaceru. Kierownik jednostki określa w porządku wewnętrznym godziny, w których odbywa się spacer dla osadzonych, np., w godzinach Dlatego też funkcjonariusz spacerowy wykonuje swoje czynności w godzinach Lekarze przyjęcia rozpoczynać będą o godzinie 9.00, tak więc funkcjonariusz doprowadzający osadzonych do lekarzy specjalistów przyjmujących w izbie chorych, może pełnić służbę w godzinach Tym sposobem po zakończonych przyjęciach np. o godz będzie mógł dozorować pracę osadzonych sprzątających biura w budynku administracyjnym lub zająć się rozliczaniem osadzonych zwalnianych na wolność, którzy po południu powrócili z rozpraw sądowych. Kierownik jednostki określa godziny rozpoczęcia i zakończenia służby w jednostce organizacyjnej z uwzględnieniem czasu służby na poszczególnych stanowiskach służbowych, potrzebnego do realizacji, przyjętego w jednostce porządku wewnętrznego, zapewnienia bezpieczeństwa. Wielozmianowy rozkład czasu służby polega na wykonywaniu zadań służbowych przez funkcjonariusza na zmiany trwające po 12 godzin na stanowiskach służbowych, na których wymaga się pełnienia służby w systemie zmianowym lub w sposób ciągły. Po 12 godzinach służby następują 24 godziny wolne od służby, a jeżeli funkcjonariusz pełni służbę w porze nocnej po 12 godzinach służby następuje 48 godzin wolnych. Powyższy rozkład czasy służby ma na celu zapewnienie całodobowej ochrony jednostki organizacyjnej, jak również w innych wypadkach uzasadnionych potrzebami służby. edu.cossw.pl strona 3

4 Przykłady 1. Stanowiska i posterunki pracujące w trybie wielozmianowym: dowódca zmiany, z-ca dowódcy zmiany, oddziałowy, przewodnik psa, rezerwa składu zmiany, patrolowy, wartownik. Należy zaznaczyć, że tzw. dwuzmienny system pracy zalicza się również do wielozmianowego rozkładu czasu służby. Przepisy ochronne określają również następujące przypadki: kiedy funkcjonariusz nieprzerwanie pełnił służbę przez 4 godziny na posterunku uzbrojonym lub patrolowym, funkcjonariuszowi zmienia się miejsce pełnienia służby. jeżeli służba na posterunkach uzbrojonych lub patrolowych na terenie jednostki organizacyjnej pełniona jest przez 6 godzin, funkcjonariuszowi należy zapewnić odpoczynek przez czas nie krótszy niż 30 minut, o ile nie będzie to stwarzać zagrożenia dla bezpieczeństwa jednostki. Ponadto ustawa o Służbie Więziennej art. 136 określa, że Kierownik jednostki organizacyjnej może wyznaczyć funkcjonariusza do pozostawania w gotowości do pełnienia służby na telefoniczne wezwanie, zwanego dalej dyżurem telefonicznym, przy czym dyżur ten nie może naruszać prawa funkcjonariusza do odpoczynku, o którym mowa w art. 127 i 128 ustawy: w wymiarze nie przekraczającym dwóch okresów 12- godzinnych w miesiącu wyznaczenie funkcjonariusza do pozostawania w gotowości nie może następować bezpośrednio po służbie nocnej oraz może dotyczyć najwyżej jednego dnia w sobotę, niedzielę lub święto w danym miesiącu. Jeżeli funkcjonariusz wykonywał polecone czynności służbowe w czasie dyżuru telefonicznego po godzinach służby: to za czas ich wykonywania udziela się w tym samym wymiarze czasu wolnego od służby; w dniu wolnym od służby, sobotę, niedzielę lub święto udziela się innego dnia wolnego od służby. edu.cossw.pl strona 4

5 2. Zadania kierownika działu ochrony Kierownik działu ochrony jest odpowiedzialny za organizację służby w dziale i realizację powierzonych zadań. Jemu też podlegają również funkcjonariusze i pracownicy innych działów, którzy zostali czasowo przydzieleni do wykonywania zadań ochronnych. Zgodnie z 25 rozporządzenia w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej do obowiązków kierownika działu ochrony należy: udział w opracowywaniu planu ochrony kierownik przedstawia swemu przełożonemu do zatwierdzenia; w uzasadnionych przypadkach, na czas nie dłuższy niż 6 m-cy, dopuszcza się wprowadzenie zmian poprzez aneks do planu ochrony; opracowywanie rozkładu służby i przedstawienie go dyrektorowi do zatwierdzenia kierownik może wyznaczyć do służby funkcjonariusza przeszkolonego (minimum odbyty przez niego kurs przygotowawczy) oraz w pełni sprawnego psychofizycznie; organizowanie ochrony wewnętrznej i zewnętrznej ochronę wewnętrzną sprawują: dowódca zmiany, oddziałowy, doprowadzający, rezerwa składu zmiany, bramowy, spacerowy, widzeniowy, patrolowy. Ochronę zewnętrzną tworzą wartownik, dowódca konwoju i konwojent; nadzorowanie i koordynowanie rozpoznania przez podległych funkcjonariuszy nastrojów i atmosfery wśród osadzonych oraz ich zamiarów godzących w porządek i bezpieczeństwo zbieranie wszelkich informacji od wszystkich funkcjonariuszy jednostki;analizowanie ich i prewencyjne działania zapobiegające zdarzeniom nadzwyczajnym; sprawowanie nadzoru nad gospodarowaniem uzbrojeniem szkolenia i nadzór nad przeglądami; współpracuje z funkcjonariuszem odpowiedzialnym za uzbrojenie (zbrojmistrz); wnioskuje o naprawę lub ewentualną wymianę uzbrojenia; sprawowanie nadzoru nad dokumentowaniem użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej - sprawdza poprawność w wypełnianiu dokumentacji związanej z użyciem lub wykorzystaniem środków przymusu bezpośredniego i broni palnej; organizowanie sposobu zabezpieczenia osadzonych wymagających osadzenia w wyznaczonym oddziale lub celi (N) sam wnioskuje o zaliczenie ich w poczet tej kategorii osadzonych; wnioskuje do Dyrektora o realizację wszelkich przedsięwzięć ochronnych dot.poruszania się tych osadzonych jak ich sposobu konwojowania; udziela instruktażu wszystkim konwojentom; wnosi o ewentualne zweryfikowanie tegoż osadzonego; nadzoruje prawidłowość wykorzystywania stosownej dokumentacji; archiwizuje dokumentację osadzonych N ; organizowanie wykorzystania i opieki nad psami - sprawdza prawidłowość wykorzystywania psów w jednostce; współpracuje z działem kwatermistrzowskim ws. zapewnienia odpowiednich warunków pracy tym zwierzętom; archiwizuje dokumentację dot. psów edu.cossw.pl strona 5

6 organizowanie szkolenia zawodowego funkcjonariuszy działu ochrony realizacja strzelań ze wszystkich jednostek broni będących na stanie jednostki prowadzi lub organizuje wszelkie szkolenia ;wykorzystuje ewentualne nieprawidłowości zauważone przy użyciu lub wykorzystaniu środków przymusu bezpośredniego ; organizowanie szkolenia zawodowego funkcjonariuszy działu ochrony; współdziałanie z kierownikami innych służb w zapobieganiu zdarzeniom nadzwyczajnym; udział w komisyjnych przeglądach ustalających potrzeby w zakresie zabezpieczeń technicznoochronnych przeprowadzenie przeglądu co najmniej raz w półroczu; sporządzenie właściwego protokołu; przedstawienie Dyrektorowi wniosków do realizacji; kontrolowanie sposobu wykonywania i realizacji zadań przez podległych funkcjonariuszy, a także zadań ochronnych przez funkcjonariuszy spoza działu ochrony dokonywanie wszelkich inspekcji; codzienna kontrola wybranych funkcjonariuszy. Zadania koordynatora Do pełnienia funkcji koordynatora w oddziale penitencjarnym wyznacza się funkcjonariusza pełniącego służbę w dziale ochrony mianowanego na stanowisko służbowe : młodszego inspektora, inspektora, starszego inspektora, specjalisty lub zastępcy kierownika działu. Wykonuje on zadania związane z koordynacją realizowanych w oddziale penitencjarnym przedsięwzięć, działań ochronnych i czynności profilaktycznych. Do jego obowiązków należy w szczególności: zaznajomienie się z wydarzeniami, które miały miejsce w oddziale penitencjarnym od czasu zakończenia przez niego poprzedniej służby; współpraca z personelem oddziału penitencjarnego w celu zapewnienia właściwego realizowania ustalonego porządku wewnętrznego; kontrolowanie ruchu osadzonych i systemu przepustowego; współpraca z kierownictwem działu penitencjarnego oraz kierownikiem działu ochrony w zakresie prowadzonych wobec osadzonych oddziaływań penitencjarnych oraz czynności i przedsięwzięć ochronnych, podejmowanie działań zmierzających do utrzymania porządku, dyscypliny i właściwych relacji pomiędzy osadzonymi we współpracy z personelem oddziału penitencjarnego oraz funkcjonariuszami lub pracownikami innych komórek organizacyjnych, inicjowanie rozwiązań mających na celu sprawne wykonywanie przedsięwzięć, działań ochronnych i czynności profilaktycznych realizowanych w oddziale penitencjarnym; wykonywanie innych zadań zleconych przez kierującego oddziałem penitencjarnym. edu.cossw.pl strona 6

7 3. Organizacja służby dowódcy zmiany Stanowisko dowódcy zmiany jest jednym z kluczowych w zakresie utrzymania porządku i bezpieczeństwa w jednostce organizacyjnej Służby Więziennej. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej: 55.3 (..)w razie nieobecności dyrektora w zakładzie, jeżeli nie został wyznaczony oficer dyżurny, uprawnienia i obowiązki dyrektora w zakresie ochrony zakładu i realizacji ustalonego porządku wewnętrznego przejmuje kierownik działu ochrony, a w razie jego nieobecności pełniący służbę dowódca zmiany. Dowódca kieruje zmianą ochronną, ale również w zakresie wykonywania zadań ochronnych, funkcjonariuszami innych działów. Często także wykonuje obowiązki ewidencyjne w zakresie przyjmowania i zwalniania osadzonych. Należy tutaj podkreślić, że szereg obowiązków, jakie nałożono na to stanowisko ochronne, wymaga wsparcia poprzez wyznaczenie stanowiska zastępcy dowódcy zmiany i dokonanie przez kierownika jednostki podziału obowiązków pomiędzy dowódcą, a jego zastępcą. Przyjęcie służby i przeprowadzenie odprawy zmiany W 27 ust. 1 rozporządzeniaw sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej wymienione zostały obowiązki dowódcy zmiany w czasie przyjęcia służby. Należą do nich przede wszystkim: 1) zaznajomienie się z wydarzeniami, które miały miejsce od czasu zakończenia przez niego poprzedniej służby, 2) porównanie zgodności stanu faktycznego osadzonych ze stanem ewidencyjnym, 3) sprawdzenie ilości i stanu uzbrojenia oraz wyposażenia i sprzętu, znajdującego się w magazynie podręcznym, 4) sprawdzenie ilości i stanu zabezpieczeń techniczno-ochronnych, środków sygnalizacji, alarmowania i łączności oraz sprzętu i urządzeń przeciwpożarowych znajdujących się w wartowni, a także na podstawie prowadzonej dokumentacji, zgodności stanu faktycznego ze stanem ewidencyjnym kluczy specjalnych i zwykłych, 5) przejęcie indywidualnego wyposażenia dowódcy, a w szczególności: środka łączności bezprzewodowej, osobistego środka alarmowania, zestawu kluczy specjalnych będących w stałej dyspozycji dowódcy zmiany. Dowódca zmiany zanim przeprowadzi odprawę musi zapoznać się z wydarzeniami, które miały edu.cossw.pl strona 7

8 miejsce od czasu pełnienia przez niego poprzedniej służby. Informacje te przekaże mu przede wszystkim dowódca, który kończy służbę. Również musi zapoznać się z poleceniami przełożonych, które zostały zapisane w książce przebiegu służby dowódcy zmiany lub książce poleceń dla dowódców zmian. Dowódca musi ponadto zapoznać się z nowymi uregulowaniami prawnymi wprowadzonymi w ostatnim czasie np. instrukcjami, zarządzeniami lub wytycznymi, które mogą nakładać na niego lub funkcjonariuszy mu podległych nowe obowiązki. Następnie dowódca zmiany musi porównać stan faktyczny osadzonych ze stanem ewidencyjnym. Sprawdza tutaj ilu osadzonych znajduje się w jednostce, a ilu przebywa np. w pracy lub na przepustce. W wielu zakładach i aresztach podczas przyjmowania służby przeprowadza się apele wieczorne i poranne, dokonując tym samym sprawdzenia zgodności stanu faktycznego osadzonych ze stanem ewidencyjnym. Dowódca zmiany podczas przyjmowania służby ma obowiązek sprawdzić, na podstawie protokołów przekazania, ilość i stan uzbrojenia wraz z oporządzeniem i amunicją, a także pozostałe wyposażenie znajdujące się w magazynie podręcznym uzbrojenia oraz w magazynie sił wsparcia. Wykonując kolejny obowiązek dowódca zmiany lub jego zastępca sprawdza stan zabezpieczeń techniczno-ochronnych znajdujących się w wartowni, a w szczególności system telewizji przemysłowej, stan drzwi wejściowych i krat, urządzeń kontroli dostępu itp. Sprawdza również środki sygnalizacji i alarmowania oraz łączności radiowej i telefonicznej urządzeń przeciwpożarowych, a także zgodność stanu faktycznego z ewidencyjnym kluczy specjalnych i zwykłych przechowywanych w wartowni, na podstawie wykazów użytkowników kluczy oraz książek wydanych kluczy. Najczęściej to właśnie zastępca dowódcy jest odpowiedzialny za gospodarkę kluczami specjalnymi i zwykłymi. Dowódca zmiany przejmuje także indywidualne wyposażenie, w szczególności będzie to radiotelefon, środki alarmowania, zestaw kluczy będący na wyposażeniu dowódcy, także od magazynu podręcznego uzbrojenia. Ponadto musi sprawdzić i przyjąć dokumentację, którą prowadzi i przechowuje dowódca zmiany. Również pozostałe wyposażenie i dokumentację związanych z wykonywaniem obowiązków w stałym dyżurze oraz stanowisku dowodzenia. Do obowiązków dowódcy zmiany w czasie przyjmowania służby należy także przeprowadzenie odprawy zmiany, w miejscu niedostępnym dla osób postronnych. W czasie odprawy zmiany do jego obowiązków należy w szczególności: sprawdzenie obecności funkcjonariuszy i ich zdolności do pełnienia służby, przekazanie poleceń przełożonych oraz zaznajomienie funkcjonariuszy z wydarzeniami, które miały miejsce od czasu zakończenia poprzedniej służby, edu.cossw.pl strona 8

9 dokonanie przeglądu umundurowania i uzbrojenia, sprawdzenie u wybranych funkcjonariuszy znajomości obowiązków wynikających z przepisów i instrukcji dla danego stanowiska lub posterunku oraz przepisów w zakresie posługiwania się bronią palną lub środkami przymusu bezpośredniego i użycia lub wykorzystania broni palnej lub środków przymusu bezpośredniego. ; Odprawę zmiany należy przeprowadzić w miejscu w tym celu wyznaczonym. Biorą w niej udział wszyscy funkcjonariusze wchodzący w skład zmiany ochronnej, rozpoczynającej służbę. Dowódca zmiany dokonuje sprawdzenia obecności wszystkich funkcjonariuszy i ich zdolności psychofizycznej do pełnienia służby. Na podstawie 27 ust. 3 rozporządzenia w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej dowódca zmiany w uzasadnionych i nagłych wypadkach, w czasie nieobecności dyrektora, może zmienić podległym mu funkcjonariuszom przydział stanowisk lub posterunków ustalony w książce rozkładu służby. Zamiany te jest zobowiązany udokumentować w książce przebiegu służby dowódcy zmiany, podając przyczynę i zakres zmian. Następnie przekazuje podległym funkcjonariuszom polecenia przełożonych oraz zaznajamia ich z wydarzeniami, a także innymi informacjami, z którymi dowódca zapoznał się przed odprawą. Dokonuje również przeglądu umundurowania w zakresie jego odpowiedniości ze względu na porę roku oraz ze względu na stanowisko lub posterunek, na którym funkcjonariusz będzie pełnił służbę. Dowódca zwraca także uwagę na czystość i kompletność umundurowania. Sprawdza także uzbrojenie funkcjonariuszy pod względem jego sprawności i kompletności obowiązek ten realizowany jest zazwyczaj przez dowódcę zmiany podczas wydawania uzbrojenia funkcjonariuszom z magazynu podręcznego. Do obowiązków dowódcy podczas odprawy zmiany należy także sprawdzenie u podległych mu funkcjonariuszy znajomości obowiązków wynikających z przepisów i instrukcji szczegółowych dla poszczególnych stanowisk i posterunków, a także znajomości zasad w zakresie posługiwania się bronią palną lub środkami przymusu bezpośredniego. W ten sposób dowódca zmiany sprawdza, czy funkcjonariusze są odpowiednio przygotowani do pełnienia służby na określonym stanowisku lub posterunku. Kontrolno-instruktażowa funkcja dowódcy zmiany Główną rolą dowódcy zmiany jest instruowanie oraz bieżące kontrolowanie sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy wykonujących zadania ochronne. Do obowiązków dowódcy zmiany w czasie pełnienia służby należy w szczególności: rozprowadzanie funkcjonariuszy na posterunki uzbrojone oraz nadzór nad przekazywaniem tych posterunków, kontrolowanie sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy na stanowiskach edu.cossw.pl strona 9

10 i posterunkach, kontrolowanie ruchu osadzonych i systemu przepustkowego, kontrolowanie sposobu realizacji zabezpieczenia osadzonych niebezpiecznych a także osadzonych zatrudnionych, kontrolowanie sprawności działania zabezpieczeń techniczno-ochronnych, odnotowanie w książce przebiegu służby stwierdzonych nieprawidłowości, braków i usterek, a w przypadku gdy godzą one w bezpieczeństwo zakładu niezwłoczne meldowanie o tym dyrektorowi, zapewnienie przestrzegania ustalonego porządku wewnętrznego, organizowanie bieżącej obsługi uzbrojenia, przechowywanie kluczy specjalnych niebędących w użytkowaniu w zabezpieczonym miejscu w wartowni, nadzorowanie użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego, przyjmowanie, wydawanie i zwalnianie osadzonych po godzinach pracy administracji, o ile nie pełni dyżuru funkcjonariusz działu ewidencji. Dowódca zmiany lub jego zastępca stosownie do zakresu obowiązków wynikającego z instrukcji szczegółowej dla stanowisk rozprowadzają funkcjonariuszy na posterunki uzbrojone, a także czuwają nad przekazywaniem tych posterunków. Zadanie to odgrywa szczególne znaczenie w jednostkach, gdzie funkcjonariusze przekazują sobie broń na posterunkach zgodnie z 18 zarządzenia Nr 43 w sprawie ustalenia metod i form działalności w zakresie ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. Kontrolowanie sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy na stanowiskach i posterunkach, w zakresie wykonywanych zadań ochronnych, dowódca wykonuje praktycznie permanentnie. Jest to jedno z jego kluczowych zadań. Chodząc po terenie jednostki zwraca on uwagę na sposób wykonywania obowiązków przez funkcjonariuszy. Ponadto wykonuje szereg zaplanowanych i bardziej szczegółowych kontroli realizacji zadań ochronnych. Dowódca zmiany nie tylko kontroluje ruch osadzonych po terenie jednostki, ale również w zakresie jego obowiązków leży organizowanie tego ruchu w sposób sprawny, przestrzegając określonych zasad ruchu. Kontroluje on także sposób zabezpieczenia osadzonych niebezpiecznych w szczególności w zakresie zadań wynikających z przepisów, ale również ze szczegółowych zaleceń profilaktycznych zawartych w kartach tej grupy osadzonych. Dowódca czuwa także nad dozorowaniem osadzonych zatrudnionych na terenie jednostki, a także w zakresie wykonywania innych zadań ochronnych przez funkcjonariuszy ich nadzorujących. Począwszy od zbierania informacji od funkcjonariuszy przyjmujących służbę w zakresie sprawności edu.cossw.pl strona 10

11 zabezpieczeń techniczno-ochronnych dowódca zamiany czuwa, aby wszystkie urządzenia wspomagające funkcjonariuszy w zapewnieniu bezpieczeństwa jednostki były sprawne. Dokonuje kontroli ich sprawności, ale również reaguje na wszelkie uwagi funkcjonariuszy w tym zakresie, odnotowuje je w książce przebiegu służby dowódcy zmiany, wzywa funkcjonariuszy odpowiedzialnych za usunięcie usterek w celu niezwłocznego ich wyeliminowania. Jeżeli stwierdzi, że ujawnione nieprawidłowości, braki lub usterki mogą grozić bezpieczeństwu jednostki, dowódca zobowiązany jest podjąć odpowiednie działania w tym zakresie oraz powiadomić niezwłocznie dyrektora jednostki organizacyjnej. Dowódca zmiany pełni także kluczową rolę w zakresie realizacji porządku wewnętrznego. Zdecydowana większość zadań wynikających z tego zarządzenia należy do działu ochrony. Także zadania dla funkcjonariuszy innych działów w większości mają swoje odzwierciedlenie w realizacji zadań ochronnych. Dowódca więc czuwa, aby określone w porządku wewnętrznym obowiązki były realizowane prawidłowo i terminowo. Gospodarowanie uzbrojeniem to jedno z podstawowych zadań działu ochrony. Rolą dowódcy zmiany nie tylko jest wydawanie i przyjmowanie uzbrojenia od funkcjonariuszy pełniących służbę na stanowiskach i posterunkach uzbrojonych, ale również organizowanie i sprawowanie nadzoru nad przeprowadzaniem obsługiwania tego uzbrojenia przez jego użytkowników. Wszelkie usterki i nieprawidłowości stwierdzone podczas obsługiwania uzbrojenia dowódca zgłasza funkcjonariuszowi odpowiedzialnemu w jednostce za gospodarowanie uzbrojeniem oraz kierownikowi działu ochrony. Przechowywanie kluczy specjalnych oraz gospodarowanie nimi w jednostce organizacyjnej najczęściej powierzone zostaje zastępcy dowódcy zmiany. Jest on odpowiedzialny za ich odpowiednie zabezpieczenie i wydawanie użytkownikom na podstawie odpowiedniej dokumentacji. Dowódca zmiany jest odpowiedzialny za nadzór nad użyciem lub wykorzystaniem środków przymusu bezpośredniego. Można tutaj stwierdzić, iż kieruje on grupą funkcjonariuszy, którzy je używają lub wykorzystują. Dowódca zmiany czuwa również nad zasadnością użycia środków przymusu bezpośredniego przez dłuższy czas. Wykonuje także szereg innych zadań związanych z praworządnym i bezpiecznym użyciem lub wykorzystaniem środków przymusu bezpośredniego. Jednym z obowiązków dowódcy zmiany jest przyjmowanie i zwalnianie osadzonych w czasie kiedy nie pracują funkcjonariusze działu ewidencji oraz wydawanie ich do konwoju uprawnionym organom. Jest to jedno z szeregu zadań, które nie wiąże się ściśle z zadaniami działu ochrony, a które dowódca musi realizować. Dzieje się tak dlatego, że to właśnie dowódca zmiany z podległymi sobie funkcjonariuszami pełni służbę o każdej porze dnia i nocy, siedem dni w tygodniu. Przyjmowanie i zwalnianie osadzonych po godzinach pracy administracji wiąże się z szeregiem zadań ewidencyjnych, penitencjarnych, finansowych a także kwatermistrzowskich. Oczywiście w zakresie zwalniania osadzonych dowódca zmiany wykonuje tylko te czynności, które zostały już uprzednio przygotowane przez odpowiednie działy. W innym przypadku musi wzywać do służby funkcjonariuszy edu.cossw.pl strona 11

12 odpowiedzialnych za określone procedury związane ze zwolnieniem osadzonego. Dowódcę zmiany obowiązuje także oprócz szeregu obowiązków kilka nakazów. I tak dowódcy zmiany zgodnie z 28 ust. 2 rozporządzeniaw sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej w czasie służby nie wolno: opuszczać terenu zakładu bez zgody dyrektora, zmniejszać ustalonych instrukcją ochronną ilości stanowisk i posterunków, z wyjątkiem sytuacji stanowiących zagrożenie dla życia lub zdrowia funkcjonariusza albo osadzonego, opuszczać wartowni bez pozostawienia swojego zastępcy, a w przypadku braku etatowego zastępcy wyznaczonego funkcjonariusza, poruszać się poza wartownią bez środka łączności, zezwalać na wchodzenie do wartowni osobom nieupoważnionym przez dyrektora. Dowódcy zmiany nie wolno opuszczać terenu jednostki bez zgody dyrektora. Co nie oznacza, że nie może on wydać polecenia, np. rezerwie składu zmiany, wykonania niezbędnych czynności służbowych na zewnątrz zakładu lub aresztu. Zmniejszenie określonych w instrukcji ochronnej ilości stanowisk i posterunków ochronnych przez dowódcę zmiany może odbyć się wyłącznie, w przypadku wystąpienia sytuacji zagrażających życiu lub zdrowiu funkcjonariuszy lub osadzonych. Takie uregulowanie sprawia, że dowódca może zmniejszyć skład zmiany ochronnej tylko w sytuacjach opisanych powyżej. Ale i w tym przypadku jest zobowiązany podjąć działania zmierzające do uzupełnienia składu zmiany. W zakresie opuszczania wartowni przez dowódcę zmiany obowiązuje zasada, że w wartowni zawsze pozostaje jego zastępca. W przypadku braku etatowego zastępcy dyrektor jednostki musi wyznaczyć funkcjonariusza pełniącego służbę na określonym stanowisku lub posterunku, który będzie przebywał w wartowni w czasie nieobecności dowódcy zmiany. Od tej zasady w myśl 28 ust. 3rozporządzeniaw sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej istnieje możliwość wprowadzenia odstępstwa w ograniczonym i uproszczonym systemie ochrony przez dyrektora jednostki. Warunkiem wprowadzenia takiego odstępstwa jest konieczność zapewnienia stałej łączności pomiędzy dowódcą zmiany, a jego przełożonymi. Dowódcy zmiany nie wolno także poruszać się poza wartownią bez środka łączności. Najczęściej nakaz ten zostaje zaspokojony poprzez wyposażenie dowódcy w radiotelefon. Ta sama zasada będzie obowiązywać także zastępcę dowódcy zmiany. W zakresie wchodzenia przez funkcjonariuszy i pracowników do wartowni dyrektor jednostki musi upoważnić konkretne osoby, aby dowódca zmiany mógł zezwolić im na wejście. Upoważnienie takie powinno zostać wydane przez dyrektora na piśmie. edu.cossw.pl strona 12

13 Nadzór nad wykorzystaniem psów służbowych Psy służbowe są wykorzystywane w jednostkach organizacyjnych, w których stosowany jest pełny system ochrony. Natomiast pies specjalny może być wykorzystywany w każdej jednostce organizacyjnej Służby Więziennej. Zgodnie z Ustawą z dnia 24 maja 2013 roku o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej pies służbowy może być użyty również jako środek przymusu bezpośredniego w przypadkach i na zasadach określonych w cytowanej powyżej ustawie. W myśl rozporządzenia w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych 83 służbowy może być wykorzystywany do: pies ochrony funkcjonariuszy i pracowników np. podczas działań ochronnych, wzmocnienia realizowanego konwojowania np. osadzonych niebezpiecznych lub konwojowania pieszo osadzonych, w pościgu. Natomiast pies specjalny może być wykorzystywany do: przeszukania budynków, budowli, pojazdów i terenu jednostki organizacyjnej, poszukiwania i wskazywania ukrycia środków odurzających i substancji psychotropowych, tropienia śladów, poszukiwania i wskazywania materiałów wybuchowych. Dokumentem, który określa wykorzystanie psów w jednostce organizacyjnej Służby Więziennej jest plan ochrony, a w szczególności załącznik do instrukcji ochronnej opis wykorzystania psów wyszkolonych na specjalistycznych kursach. Chodzi tutaj zarówno o psy służbowe i specjalne. W dokumencie tym uwzględnia się w szczególności: liczbę psów oraz czas i sposób ich wykorzystania, Dowódca zmiany nadzoruje bezpośrednio sposób wykonywania obowiązków służbowych przez funkcjonariuszy wykonujących obowiązki na stanowisku przewodników psów. edu.cossw.pl strona 13

14 Zapamiętaj! Dokumentem, który określającym wykorzystanie psów w jednostce SW jest plan ochrony, w szczególności załącznik do instrukcji ochronnej opis wykorzystania psów wyszkolonych na specjalistycznych kursach. Dowódca zmiany sprawuje także nadzór nad wykonywaniem kontroli przez przewodnika z psem specjalnym. Najczęściej będą to kontrole planowe wynikające np. z planu kontroli cel i pomieszczeń, ale również kontrole pojazdów, paczek oraz innych przedmiotów. 4. Udział funkcjonariuszy spoza działu ochrony w realizacji zadań ochronnych Zgodnie z 21 rozporządzeniaw sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej ochronę jednostki organizacyjnej realizują funkcjonariusze i pracownicy jednostki. Główny trzon ochrony jednostki stanowi dział ochrony, na czele którego stoi kierownik działu. Nie można natomiast stwierdzić, że tylko dział ochrony wykonuje zadania ochronne. Ze względu na wagę i rozmiar przedsięwzięcia w zadaniach tych uczestniczą również funkcjonariusze i pracownicy innych działów, zwłaszcza pełniący służbę lub pracujący na stanowiskach, na których sprawuje się stały dozór nad osadzonymi w czasie zatrudnienia, nauki lub innych zajęć, a także kierowca podczas realizacji konwojowania. Zadania wynikające z dokumentów planu ochrony i innych przepisów wewnętrznych kierownika jednostki Plan ochrony składa się z dokumentów określających przedsięwzięcia i działania ochronne oraz czynności profilaktyczne stosowane w jednostce organizacyjnej Służby Więziennej. Funkcjonariusze powinni zapoznać się z tymi dokumentami planu ochrony, które określają ich obowiązki i zadania. Pierwszym dokumentem Planu ochrony jest instrukcja ochronna wraz z załącznikami. Zgodnie z 5 pkt. 4 Zarządzenia Nr 43 w instrukcji tej, określa się również stanowiska nie wchodzące w skład działu ochrony, a realizujące funkcje ochronne. Przede wszystkim będą to stanowiska, na których sprawuje się stały dozór nad osadzonymi w czasie zatrudnienia np. w kuchni, warsztacie, magazynach, bibliotece, radiowęźle, a także w innych edu.cossw.pl strona 14

15 miejscach na terenie jednostki. Dozór nad osadzonymi sprawują także funkcjonariusze i pracownicy dozorujący osadzonych podczas nauki lub innych zajęć. Dla tych stanowisk opracowuje się właśnie instrukcje szczegółowe, będące załącznikami do instrukcji ochronnej, w których określa się zadania ochronne. Zadania te powinny być również zawarte w zakresach czynności poszczególnych funkcjonariuszy i pracowników. Kolejnym dokumentem planu ochrony, który określa zadania ochronne dla funkcjonariuszy spoza działu ochrony jest instrukcja określająca zasady i sposób doprowadzania osadzonych na zabiegi medyczne i do lekarzy oraz przekazywania osadzonego przebywającego poza oddziałem mieszkalnym. Z dokumentu tego będzie można dowiedzieć się jakie zasady obowiązują podczas doprowadzania i dozorowania osadzonych do wymienionych miejsc. Zostaną tam również określone przez dyrektora zasady przekazywania osadzonych, przebywających poza oddziałem mieszkalnym np. w miejscu pracy, na widzeniach lub na spacerze. Następnym dokumentem planu ochrony jest instrukcja określająca odstępstwa, a w szczególności w postępowaniu z osadzonymi kobietami, o ile zakład jest dla nich przeznaczony oraz w ograniczonym i uproszczonym systemie ochrony, o ile taki system jest stosowany. Szczególnie istotne będą zapisy dotyczące odstępstw, które dyrektor jednostki może określić, w związku ze stosowanym systemem ochrony. Zwłaszcza w zakresie organizacji ruchu osadzonych, zasad otwierania drzwi, krat, wejść i przejść na terenie jednostki. Kolejnym dokumentem planu ochrony, który określa zadania ochronne dla funkcjonariuszy spoza działu ochrony, jest instrukcja w sprawie sposobu realizacji czynności profilaktycznych. W instrukcji tej zawarte są zadania dla funkcjonariuszy pełniących służbę na wyznaczonych posterunkach i stanowiskach, zmierzające do rozpoznania środowiska osadzonych oraz ich zamiarów godzących w porządek i bezpieczeństwo. Dokument ten określa sposób realizacji czynności profilaktycznych, a także procedury postępowania w przypadku uzyskania informacji w wyniku realizacji czynności. Do dokumentów planu ochrony, które również określają zadania ochronne dla funkcjonariuszy spoza działu ochrony, należy zaliczyć instrukcję w sprawie wykorzystania środków ochrony osobistej i wzajemnego ubezpieczania się funkcjonariuszy i pracowników w trakcie wykonywania zadań służbowych. Instrukcja ta określa nie tylko rodzaje środków ochrony osobistej wykorzystywanej przez funkcjonariuszy w jednostce organizacyjnej podczas wykonywania czynności służbowych, ale również miejsca i zadania służbowe wymagające wzajemnego ubezpieczania się funkcjonariuszy oraz sposoby ubezpieczania. Ostatnim dokumentem planu ochrony jest instrukcja alarmowa wraz z załącznikiem systematycznie aktualizowanym wykazem adresowym funkcjonariuszy i pracowników. Instrukcja ta zgodnie z 10 pkt. 1 i 2 zarządzenia Nr 43/2010 wskazuje funkcjonariuszy upoważnionych, w określonych wypadkach, do zarządzenia alarmu w jednostce oraz ustala zasady, środki i sposoby alarmowania funkcjonariuszy, zarówno w zakresie ogłoszenia alarmu w jednostce oraz powiadamiania funkcjonariuszy i pracowników przebywających poza jednostką organizacyjną. edu.cossw.pl strona 15

16 Do innych przepisów wewnętrznych wydanych przez kierownika jednostki organizacyjnej można zaliczyć zarządzenie w sprawie ustalenia porządku wewnętrznego zakładu karnego lub aresztu śledczego, w szczególności w zakresie: określenia godzin oraz sposobu przeprowadzenia apelu porannego i wieczornego, godzin przeznaczonych na sen, pracę, naukę, zajęcia kulturalnooświatowe i sportowe oraz zajęcia własne osadzonego, godzin i miejsc spożywania posiłków dostarczonych przez administrację, godzin, miejsc i sposobu poruszania się osadzonych po terenie jednostki, godzin miejsc i sposobu odbywania spacerów oraz korzystania z kąpieli, dni, godzin i miejsc odprawiania nabożeństw, odbywania spotkań religijnych oraz nauczania religii, godzin i sposobu przyjmowania i wydawania korespondencji oraz paczek, godzin, czasu trwania i miejsc korzystania z samoinkasujących aparatów telefonicznych. Do przepisów wewnętrznych wydanych przez kierownika jednostki, a z których mogą wynikać konkretne zadania ochronne dla funkcjonariuszy również z poza działu ochrony należy zaliczyć także: zarządzenie dyrektora jednostki w sprawie uznania przedmioty za niebezpieczne, ustalenia sposobu ich ocechowania, wyznaczenia miejsc przechowywania oraz ustalenia trybu kontroli i wykorzystania, w którym to zostaną określone obowiązki funkcjonariuszy odpowiedzialnych za ocechowanie tych przedmiotów, ewidencjonowanie ich wydawania oraz przechowywanie, zarządzenie dyrektora jednostki w sprawie określenia kluczy specjalnych i sposobie ich ocechowania oraz określenia sposobu postępowania z kluczami zwykłymi. W zarządzeniu tym zawarte są między innymi obowiązki użytkowników kluczy specjalnych, inne zarządzenia i instrukcje np. w sprawie systemu kontroli przeprowadzanych na terenie jednostki. Wymienione powyżej przepisy wewnętrzne kierownika jednostki określają zadania ochronne nie tylko funkcjonariuszy działu ochrony, ale również funkcjonariuszy i pracowników innych działów, którzy realizują je w różnym zakresie. Podległość służbowa funkcjonariuszy realizujących zadania ochronne Funkcjonariusze wykonujący obowiązki służbowe na stanowiskach nie wchodzących w skład działu ochrony, a wykonujący zadania ochronne realizują je na podstawie dokumentów, instrukcji i wyżej opisanych zarządzeń. Zgodnie z rozporządzeniem: edu.cossw.pl strona 16

17 23 ust. 3 funkcjonariusze przydzieleni do pełnienia służby w zmianie oraz funkcjonariusze pełniący służbę na stanowiskach niewchodzących w skład działu ochrony w zakresie wykonywanych zadań ochronnych, podlegają odpowiednio dowódcy zmiany lub dyżurnemu. Takie umocowanie prawne powoduje, że dowódca zmiany ma prawo, a nawet obowiązek, kontrolować sposób realizacji zadań ochronnych przez funkcjonariuszy spoza działu ochrony oraz wydawać im stosowne polecenia w tym zakresie. Dlatego funkcjonariusze realizując ruch osadzonych po terenie jednostki podlegają w zakresie dozorowania skazanych lub tymczasowo aresztowanych dowódcy zmiany. Szczególne znaczenie będzie mieć tutaj sposób zabezpieczenia osadzonych zatrudnionych na terenie jednostki w różnych miejscach np. w kuchni, czy warsztacie. Ponadto dowódca zmiany podczas wykonywania swoich obowiązków będzie kontrolował sposób gospodarowania przedmiotami niebezpiecznymi, które wykorzystywane są przez osadzonych w miejscach zatrudnienia. W zakresie nadzoru nad przestrzeganiem porządku wewnętrznego dowódcy zmiany będą podlegać funkcjonariusze dozorujący osadzonych w pracy, w czasie nauczania, podczas zajęć kulturalnooświatowych lub sportowych oraz odbywania spotkań religijnych. Nadzorem zostaną objęci również funkcjonariusze odpowiedzialni za sporządzenie i terminowe wydanie posiłków osadzonym, kontrolujący korzystanie przez osadzonych z telefonów oraz innych czynności. Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o podległości funkcjonariuszy realizujących widzenia dla osadzonych. Często nadzór nad widzeniami realizują funkcjonariusze innych działów, niż dział ochrony. Dlatego właśnie dowódcy zmiany będą podlegać funkcjonariusze dozorujący widzenia, przeprowadzający kontrolę osób ubiegających się o widzenie. Ważnym elementem wykonywania zadań ochronnych przez funkcjonariuszy spoza działu ochrony jest przeprowadzanie kontroli w jednostce. Funkcjonariusze i pracownicy nie wchodzący w skład działu ochrony, a wykonujący zadania ochronne, wykonują szereg czynności kontrolnych, takich jak: nadzorowanie rozładunku i załadunku pojazdów, kontroli pomieszczeń pracy, nauczania, gospodarczych, produkcyjnych i biurowych, a także przywięziennego zakładu pracy, kontroli osadzonych wychodzących do pracy oraz opuszczających miejsce zatrudnienia i po powrocie do niego, kontroli przedmiotów wydawanych osadzonym np. paczek odzieżowych lub higienicznych, a także sprzętu RTV. Funkcjonariusze innych działów biorą także udział w kontroli generalnej lub działaniach ochronnych, podlegając w zakresie wykonywanych obowiązków kierującemu kontrolą lub działaniami. Również w czasie wprowadzenia w jednostce wzmocnionego systemu ochrony mogą zostać edu.cossw.pl strona 17

18 wyznaczeni do zwiększenia składu zmiany ochronnej poprzez wyznaczenie tych osób na dodatkowe posterunki lub wzmocnienie obsady istniejących. W tym przypadku podlegać będą dowódcy zmiany lub oficerowi dyżurnemu. Ponadto 25 ust. 2 rozporządzenia mówi, że funkcjonariusze i pracownicy innych działów, którzy zostali czasowo przydzieleni do wykonywania zadań ochronnych, podlegają kierownikowi działu ochrony. Zapis tego paragrafu będzie miał szczególne znaczenie zwłaszcza w opisanym powyżej przypadku wprowadzenia wzmocnionego systemu ochrony. Źródła prawa 1. Ustawa o Służbie Więziennej z 9 kwietnia 2010 r. 2. Zarządzenie Nr 43/2010 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 13 sierpnia 2010 roku w sprawie ustalenia metod i form działalności w zakresie ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. 3. Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 2003 r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej (Dz.U , z późniejszymi zmianami). edu.cossw.pl strona 18