Zespół Lubelskich Parków Krajobrazowych Oddział Terenowy. Zamosć. Projektowany Geopark Kamienny Las na Roztoczu

Transkrypt

1 ZespółLubelskichParków Krajobrazowych OddziałTerenowy Zamosć ProjektowanyGeopark KamiennyLasnaRoztoczu

2 Projektowany Geopark Kamienny Las na Roztoczu Geopark to obszar o ścisłe określonych i wyznaczonych granicach, zawierający obiekty o szczególnych wartościach geologicznych dla geoturystyki i edukacji ekologicznej, które zostały udokumentowane w wyniku inwentaryzacji i waloryzacji. Dodatkowymi elementami, wspomagającymi utworzenie geoparku są: stanowiska archeologiczne, wybitne walory kulturowe i historyczne regionu oraz jego wartości przyrodnicze. Geoparki nie stanowią prawnej formy ochrony. Geoparki tworzy się w celu: promowania dziedzictwa geologicznego i geomorfologicznego terenu geoparku, rozwoju geoturystyki, ochrony dziedzictwa geologicznego, edukacji i kształtowania właściwych postaw społeczeństwa Pomysł tworzenia geoparków został sformułowany w latach 90 tych XX wieku przez Oddział do Spraw Nauk o Ziemi UNESCO. W 1998 r. UNESCO uruchomiło program utworzenia Globalnej Sieci Narodowych Geoparków, który ma objąć ponad 500 Geoparków. Do końca 2011 roku powstało 77 geoparków UNESCO. W Polsce status Geoparku Krajowego Polski otrzymały trzy geoparki: Łuk Mużakowa, Góra Św. Anny Karkonoski Park Narodowy wraz z otuliną. Obecnie o status Geoparku Krajowego stara się Geopark Kamienny Las na Roztoczu. Dokumentację Geoparku Kamienny Las na Roztoczu opracował zespół naukowców pod kierunkiem prof. Marka Krąpca. Obszar projektowanego Geoparku obejmuje powierzchnię 641 km² pomiędzy miejscowościami Hrebenne Horyniec Zdrój Narol Zwierzyniec Lipowiec. Administracyjnie Geopark znajduje się na terenie województwa lubelskiego i obejmuje fragmenty powiatów: tomaszowskiego, biłgorajskiego, zamojskiego oraz na obszarze województwa podkarpackiego, obejmując północną część powiatu lubaczowskiego. Teren projektowanego Geoparku Kamienny Las na Roztoczu obejmuje fragmenty następujących obszarów chronionych: 1. Roztoczańskiego Parku Narodowego (głównie otulinę) 2. Szczebrzeszyńskiego Parku Krajobrazowego, 3. Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego, 4. Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej 5. Południoworoztoczańskiego Parku Krajobrazowego.

3 Prace inwentaryzacyjne objęły ponad 160 stanowisk geologicznych (geostanowisk), czyli miejsc i obiektów, które umożliwiają poznanie procesów kształtowania wnętrza i powierzchni Ziemi. 20 geostanowisk uznano za bazowe. Geostanowiskami są : odkrywki skalne, kamieniołomy, skarpy drogowe, kopalnie, jaskinie, głazy, wodospady, wąwozy, źródliska a także miejsca występowania rzadkich skał. Znaczenie naukowe mają wszystkie zbadane obiekty, jednak, tylko niektóre są atrakcyjne i dostępne dla turystów. Aby ułatwić poznanie obrazów budowy Ziemi terenu Roztocza poniżej przedstawimy wybrane miejsca, które koniecznie trzeba zobaczyć, znajdujące się w granicach projektowanego Geoparku i w jego sąsiedztwie. TABELA STRATYGRAFICZNA EON ERA OKRES EPOKA POCZATEK OKRESU LUB EPOKI W MILIONACH LAT BP Holocen 0,012 Czwartorzęd Plejstocen 1,8 Kenozoik Pliocen 5,3 Neogen Miocen 23,3 Fanerozoik Proterozoik Archaik Hadian P r e k a m b r Mezozoik Oligocen 33,0 Eocen 55.8 Paleocen 65,5 Kreda 145,5 Jura Trias 251,0 Trzeciorzęd Paleogen CZAS TRWANIA W MILIONACH LAT 23,3 42,2 185,5 Perm 299,0 Karbon 359,2 Paleozoik Dewon 416,0 Sylur 433,7 291,0 Ordowik 488,3 Kambr 542,0 Neoproterozoik Mezoproterozoik Paleoproterozoik 2500,0 Neoarchaik 2800,0 Mezoarchaik 3200,0 Paleoarchaik 3600,0 1500,0 Eoarchaik ~4000,0 ~4650,0 ~650,0 Prekambr to zwyczajowa nazwa dla okresu obejmującego wszystkie ery przed kambrem.

4 Kamieniołom w ŻELEBSKU Lokalizacja: Województwo lubelskie Powiat biłgorajski Gmina Biłgoraj Miejscowość Żelebsko Geostanowisko w Żelebsku to nieczynny kamieniołom wapieni mioceńskich. Wyrobisko ma ponad 200m długości i ponad 20 metrów wysokości. Utwory wapienne widoczne w Żelebsku to osady morza mioceńskiego, które zalewało obszar Roztocza 10 mln lat temu. Morze to miało normalne zasolenie. Na dnie akwenu, rozwijały się glony wapienne oraz bentos, czyli zespół organizmów zwierzęcych, związanych z dnem morskim tj. otwornice, skorupiaki, mięczaki. Organizmy te i ich szczątki były źródłem materiału organodetrytycznego, który jest głównym składnikiem wapieni kamieniołomu w Żelebsku. Skały odsłaniające się w Żelebsku były wykorzystywane w celach budowlanych. Z miękkiej skały, wycinano bloki na budowę domów, a twardego używano do wykonywania fundamentów, podmurówek i dróg. W latach 80 tych, ze skał wapiennych produkowano nawóz mineralny w postaci wapna węglanowego do odkwaszania gleb.

5 Kamieniołom w JÓZEFOWIE Lokalizacja: Województwo lubelskie Powiat biłgorajski Gmina Józefów Miejscowość Józefów Kamieniołom w Józefowie to pasmo kilku wyrobisk o długości ok. 1,5 km. Miąższość utworów dochodzi tu do 27 metrów. Częściowo użytkowane łomy, w których wydobywane są wapienie litotamniowo detrytyczne (wapienie utworzone ze szczątków glonów, a dokładniej ze zwapniałych plech krasnorostów Lithothamnium i osadów skał macierzystych terenu), odsłaniają warstwy budowy Ziemi trzeciorzędu. Pierwsze wzmianki o eksploatacji kamienia pochodzą z 1644 r. i dotyczą góry na Niepryszu, w pobliżu której w 1725 r. lokowano miasto Józefów. Wydobywany w kamieniołomie józefowskim surowiec, wykorzystywano do produkcji kamieni młyńskich i browarnych, a także na posadzki, fundamenty, pomniki nagrobki i rzeźby.

6 Kamieniołom w BLIŻOWIE Lokalizacja: Województwo lubelskie Powiat zamojski Gmina Adamów Miejscowość Bliżów Kamieniołom w Bliżowie to małe, nieczynne stanowisko, częściowo zarośnięte. Jednak mnogość odcisków skamieniałości przewodnich powoduje, że jest bardzo atrakcyjne, szczególnie ze względów edukacyjnych. Ściany wyrobiska odsłaniają opoki kredy górnej (około mln lat temu)o jasnej białej i kremowej barwie. Charakteryzują się one słabą zwięzłością, są miękkie i podatne na erozję. Bez problemu można tu znaleźć odlewy : amonitów, belemnitów, małży i ramienionogów. Wspaniałe miejsce na lekcję geologii.

7 Kamieniołom w KRASNOBRODZIE Lokalizacja: Województwo lubelskie Powiat zamojski Gmina Krasnobród Miejscowość Krasnobród Nieczynne wyrobisko w Krasnobrodzie znajduje się na wzniesieniu po północnej stronie drogi wjazdowej z Zamościa. Budują je gezy mastrychtu dolnego (65 70 mln lata temu). Do roku 1966 tj. do momentu rozpoczęcia prac w kamieniołomie, eksploatowane wzniesienie dochodziło do drogi Zamość Krasnobród, jego wysokość 314 m n.p.m. W wyniku eksploatacji wybrana została znaczna część południowego stoku. Pobieranie materiału, wykorzystywanego głównie na budowę dróg i częściowo domów wykonywano ręcznie i zakończono w 1974 r. Odsłonięta ściana ma wysokość ok. 30 m i długość 165m. Na szczycie wzniesienia znajduje się wieża widokowa, z której rozciąga się widok na Roztocze Środkowe, będąca jednocześnie przystankiem ścieżki dydaktycznej Wokół Krasnobrodu. Miłośnicy geologii bez problemu znajdą tu odciski muszli i innych zwierząt górnej kredy.

8 KamieniołomwNOWINACH Lokalizacja: Województwolubelskie Powiattomaszowski GminaSusiec MiejscowośćNowiny Kamieniołom w Nowinach zlokalizowany jest na pd. wsch. zboczu Krzyżowej Góry, 200 m od drogi Józefów Susiec.Wyrobiskomioceńskichwapieniorganodetrytycznychipiaskowcówkwarcowych otoczone jest lasem sosnowym. Kamieniołom ma ok. 200 m długości i kilkanaście m wysokości. W kamieniołomie przez szereg lat prowadzona była eksploatacja wapienia, a w okresie II Wojny Światowej kamień wydobywali więźniowie pobliskiego obozu w Błudku. Obecnie wyrobisko jest miejscemodwiedzanymprzezturystóworazterenemgierpaintballowych.

9 Kamieniołom w HUCIE RÓŻANIECKIEJ Lokalizacja: Województwo podkarpackie Powiat lubaczowski Gmina Narol Miejscowość Huta Różaniecka W miejscowości Huta Różaniecka rozciąga się wzniesienie terenu zwane Wałem Huty Różanieckiej, na którego południowym skłonie odsłaniają się utwory mioceńskie. W kilku wyrobiskach o szerokości kilkudziesięciu metrów i wysokości od kilku do kilkunastu metrów odsłaniają się piaszczysto węglanowe utwory miocenu, charakteryzujące się obecnością rodolitów, czyli skał składających się z rodoidów (obleczonych ziaren utworzonych przez krasnorosty). W wyrobiskach znajdują się też warstwy z ośródkami (odciskami) i muszlami małży. Tego typu warstwy określa się mianem muszlowca. Widoczne w tych kamieniołomach osady powstały w płytki i ciepłym morzu 16 mln lat temu. Teren wyrobisk otacza las. W sąsiedztwie łomów zobaczyć można ruiny murowanej cerkwi grekokatolickiej pw. Świętego Mikołaja z 1836 r, z cmentarzem. (na zdjęciu poniżej) Skamieniałe drzewa w SIEDLISKACH

10 Lokalizacja: Województwo lubelskie Powiat tomaszowski Gmina Lubycza Królewska Miejscowość Siedliska Fragmenty skamieniałych drzew na Roztoczu stanowią największe ich skupisko w Polsce. Skamieniałe drzewa z całego Roztocza są wieku trzeciorzędowego, a ściślej mioceńskiego. Najliczniej skrzemieniałe drzewa występują w ok. miejscowości Siedliska. Skamieniałe drzewa najczęściej reprezentowane są przez rodzaj sekwoja (ich współczesnym przedstawicielem jest cypryśnik błotny). Jedną z podstawowych form fosylizacji drewna drzew iglastych jest kamienienie, przy czym najczęściej ma tu miejsce krzemienienie (sylifikacja). W czasie kamienienia drzew, krzemionka (SiO 2 ) uwalniana z przesiąkniętych wodą piaskowców, mułów, popiołów wulkanicznych i innych utworów przenikała do struktur tkankowych drewna, przepajając je i wysycając, a także całkowicie zastępując w nich materię organiczną. Proces nasycania pni drzew substancją krzemionkową miał miejsce w klimacie ciepłym i wilgotnym. Znajdowane drzewa odznaczają się bardzo zróżnicowaną barwą od białawożółtej, przez piaskowobeżową (najczęstszą), szarą, szarobrunatną, czerwonawą do prawie czarnej. Różnorodność kolorystyczna skamieniałego drewna uzależniona jest od obecności minerałów, które w czasie procesu petryfikacji wniknęły w krzemionkę. Skamieniałe fragmenty pni drzew najobficiej występują na Roztoczu Południowym, rzadziej i w rozproszeniu spotykane są na Roztoczu Środkowym i tylko sporadycznie z powodu pokrywy lessowej można na nie trafić na odsłonięciach osadów trzeciorzędowych na Roztoczu Zachodnim. Okazy pni są różnej wielkości od pokaźnych rozmiarów bloków do całkiem drobnych, kilkucentymetrowych ułamków. Pnie skamieniałych drzew zalegające na obszarze Południoworoztoczańskiego Parku Krajobrazowego objęto ochroną prawną. Miejscem, które koniecznie musi znaleźć się na trasie wycieczki każdego miłośnika przyrody jest muzeum, które powstało w budynku byłej szkoły podstawowej w Siedliskach. Na muzeum składają się trzy izby tematyczne. Największą i najważniejszą jest izba drzew skamieniałych. Jest to największy tego typu zbiór w Polsce. Muzeum dysponuje około 500 eksponatami o różnych kształtach i barwach.

11

12 Tekst opracowali: Krzysztof Kowalczuk, Małgorzata Ciuryło Zdjęcia : Krzysztof Kowalczuk Zespół Lubelskich Parków Krajobrazowych, Oddział Terenowy w Zamościu. Zamość sierpień 2012 r. Tel./fax , e mail: zpkr@interia.pl nakład 500 egzemplarzy Literatura: 1. Tablica stratygraficzna obowiązująca od 2008 r. Opracował na podstawie danych z International Commission on Stratigraphy (ICS): mgr Lech Darski Geopark Kamienny Las na Roztoczu Koncepcja geoochrony wraz z wykonaniem dokumentacji i badań naukowych niezbędnych dla funkcjonowania tej formy ochrony. Prof. Marek Krąpiec z zespołem naukowców, Kraków Ministerstwo Środowiska, najciekawszych obiektów geoturystycznych w Polsce. 4. Alexandrowicz Zofia, Miśkiewicz Krzysztof, Światowa sieć Narodowych Geoparków UNESCO (procedura tworzenia) boczne menu/stanowiska geologiczne/ 7. Kawałko Danuta. Józefowski ośrodek kamieniarski 8. Kowalczuk Lucjan Niezwyczajne miejsce kamieniołomy w Józefowie. 9. Surowce mineralne środkowowschodniej Polski. Praca zbiorowa pod redakcją Stefana Kozłowskiego. Warszawa Mapa Geoparku zasięgnięta z dokumentacji Geopark Kamienny Las na Roztoczu Podziękowania za udostępnienie materiałów dla Prof. Marka Krąpca i Prof. Włodzimierza Margielewskiego