PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA I ZOBOWIĄZANIA KAZUSY Z ROZWIĄZANIAMI. Fryderyk Zoll Justyna Czyszek Szymon Czyszek Ulrich Ernst 2.

Transkrypt

1

2 PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA I ZOBOWIĄZANIA KAZUSY Z ROZWIĄZANIAMI 2. WYDANIE Fryderyk Zoll Justyna Czyszek Szymon Czyszek Ulrich Ernst Warszawa 2012

3 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 11 Wstęp 13 Rozdział 1 Wprowadzenie do metody rozwiązywania kazusów w prawie cywilnym Istota Stan faktyczny a sposób przedstawienia rozwiązania Poszczególne etapy rozwiązania Wskazówki praktyczne Zrozumieć stan faktyczny Określić podstawę prawną Dostosować schemat przesłanek do konkretnego kazusu Zweryfikować rozwiązanie Zachować proporcje przy uzasadnieniu (subsumcji) Zadbać o dobry styl wywodów przy dokonywaniu subsumcji Znać prawo i ćwiczyć 24 Rozdział 2 Złożenie oświadczeń woli i zawarcie umowy 25 kazus 1. Gorliwa sekretarka (istnienie oświadczeń woli) 25 kazus 2. Parking za darmo (dorozumiane oświadczenie woli) 26 kazus 3. Samochód na sprzedaż (zawarcie umowy: zastrzeżenie odwołalności oferty) 27 kazus 4. Zamówienie na pisaki szkolne (zawarcie umowy drogą elektroniczną) 29 kazus 5. Przesyłka z księgarni wysyłkowej (zawarcie umowy: milczące przyjęcie oferty) 30 kazus 6. Dostawa mandarynek (zawarcie umowy: modyfikujące przyjęcie oferty) 31 kazus 7. Cena przyborów szkolnych (zawarcie umowy: zmiana oferty pomiędzy przedsiębiorcami) 33 5

4 6 kazus 8. Nieudana aukcja (zawarcie umowy w trybie aukcji: roszczenie o zawarcie) 35 kazus 9. Fikcyjne negocjacje (zawarcie umowy w trybie negocjacji: naruszenie dobrych obyczajów, odszkodowanie) 36 kazus 10. Sprzedawca domokrążca (odstąpienie od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorcy) 37 Rozdział 3 Przeszkody dla skuteczności umów (ograniczenia zdolności do czynności prawnych, wady oświadczenia woli, przedstawicielstwo, forma) 40 kazus 1. Taxi za darmo (brak zdolności do czynności prawnych) 40 kazus 2. Samochód za pielęgnację (ograniczona zdolność do czynności prawnych, darowizna z poleceniem) 42 kazus 3. Pozorowana darowizna (czynności pozorne) 44 kazus 4. Pomoc rodziców (błąd jako wada oświadczenia woli, poręczenie) 46 kazus 5. Obraz dwóch Kossaków (błąd) 47 kazus 6. Rezygnacja z domu letniskowego (podstęp) 49 kazus 7. Wątpliwy poręczyciel (pełnomocnictwo, forma czynności prawnych) 51 kazus 8. Czynsz za najem lokalu (wygaśnięcie roszczenia: klauzula pactum de forma umowy zmieniającej) 52 Rozdział 4 Treść umów i jej kontrola 54 kazus 1. Słaby dolar (wzorzec umowny, klauzula zmienności) 54 kazus 2. Zmiana ceny samochodu (treść umowy: wzorzec umowny pomiędzy przedsiębiorcami) 57 kazus 3. Wykonanie mebli (treść umowy: kontrola wzorca umownego, klauzula pactum de forma) 59 kazus 4. Podwyżka ceł w Chinach (nadzwyczajna zmiana stosunków rebus sic stantibus) 62

5 Rozdział 5 Wygaśnięcie i przedawnienie zobowiązań 64 kazus 1. Rozliczenie bezgotówkowe (wygaśnięcie roszczenia: uznanie zapłaty na rachunku a upadłość banku) 64 kazus 2. Podstawiony wierzyciel (wygaśnięcie roszczenia: złożenie pieniędzy do depozytu sądowego) 65 kazus 3. Dolary za złotówki (wygaśnięcie roszczenia: potrącenie, obowiązek zapłaty w walucie obcej) 67 kazus 4. Gorliwy dłużnik (wygaśnięcie roszczenia: potrącenie niewymagalnego długu) 68 kazus 5. Kredyt zaufania (wygaśnięcie roszczenia: nowacja a umowa poręczenia) 69 kazus 6. Pomocny tata (wygaśnięcie roszczenia: charakter prawny zwolnienia z długu) 71 kazus 7. Przegląd bezprzedmiotowy (wygaśnięcie roszczenia: świadczenie niemożliwe) 72 kazus 8. Omyłkowa wpłata (bezpodstawne wzbogacenie, przedawnienie) 73 Rozdział 6 Niewykonanie / nienależyte wykonanie zobowiązań odszkodowanie 75 kazus 1. Ogłoszenia drobne (odszkodowanie za naruszenie zobowiązania, oferta i zaproszenie do składania ofert) 75 kazus 2. Parking płatny niestrzeżony (odszkodowanie za naruszenie zobowiązania: określenie obowiązków) 76 kazus 3. Napad na konwojentów (odszkodowanie za naruszenie zobowiązania: odpowiedzialność obiektywna, odpowiedzialność gwarancyjna) 78 kazus 4. Paczka z pieniędzmi (odszkodowanie za naruszenie zobowiązania: przewidywalność szkody, przyczynienie się do szkody) 80 kazus 5. Skurczona marynarka (odszkodowanie za naruszenie zobowiązania: kontrola wzorca umownego, klauzula abuzywna) 81 7

6 8 kazus 6. Skład budowlany (odszkodowanie za naruszenie zobowiązania: miejsce wykonania zobowiązania) 84 kazus 7. Niedbały dostawca (odszkodowanie za naruszenie zobowiązania: kontrola wzorca w obrocie profesjonalnym) 85 kazus 8. Spalony dom (wady rzeczy sprzedanej, adekwatny związek przyczynowy) 88 kazus 9. Zniszczony samochód (odszkodowanie za naruszenie zobowiązania: obowiązek zwrotu po odstąpieniu) 90 kazus 10. Zmarnowany urlop (odszkodowanie za naruszenie zobowiązania: usługi turystyczne, odpowiedzialność za szkodę niemajątkową) 92 Rozdział 7 Niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązań zwrot świadczeń 95 kazus 1. Wątpliwa pożyczka (sprzedaż nieistniejącej wierzytelności) 95 kazus 2. Budowa garażu (odstąpienie od umowy wzajemnej, pactum de forma) 96 kazus 3. Dostawa w godzinę (odstąpienie od umowy wzajemnej, zwłoka) 98 kazus 4. Nierozpoczęty stół (odstąpienie od umowy o dzieło) 99 kazus 5. Malowanie płotu (odstąpienie od umowy o dzieło) 100 kazus 6. Nałogowy palacz (odstąpienie od umowy o dzieło) 102 kazus 7. Spóźniony odbiór (następcza niemożliwość świadczenia, moment przejścia ryzyka) 103 Rozdział 8 Niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązań inne uprawnienia wierzyciela 105 kazus 1. Meble za darmo (naprawa dzieła, umowa nieodpłatna) 105 kazus 2. Dostawa drzewek ogrodowych (zastępcze wykonanie, kara umowna) 106 kazus 3. Oszczędny samochód (sprzedaż konsumencka, wymiana rzeczy) 108

7 kazus 4. Komputer na czas (kara umowna, odstąpienie) 110 kazus 5. Wzorcowa walka (kara umowna, sprzeczne wzorce umowne) 112 kazus 6. Narty po sezonie (zadatek) 113 Rozdział 9 Zobowiązania niewynikające z umowy oraz ochrona dóbr osobistych 116 kazus 1. Nierzetelna ekspertyza (czyn niedozwolony, miernik staranności) 116 kazus 2. Dzik jest dziki, dzik jest zły (odpowiedzialność powiatu za działanie niezgodne z prawem) 117 kazus 3. Zabójstwo bogacza (renta dla osób pośrednio poszkodowanych) 119 kazus 4. Awaria hamulców (czyn niedozwolony, siła wyższa) 121 kazus 5. Śmiertelne lekarstwo (renta dla osób pośrednio poszkodowanych) 122 kazus 6. Szkodliwy lakier (odpowiedzialność za produkt niebezpieczny) 124 kazus 7. Diler narkotykowy (przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa) 126 kazus 8. Nowy płot dla sąsiada (ratowanie cudzego dobra) 127 kazus 9. Gazeta kłamie (ochrona dóbr osobistych) 128 Rozdział 10 Wielość podmiotów w stosunkach zobowiązaniowych 129 kazus 1. Hojny pożyczkodawca (przelew wierzytelności) 129 kazus 2. Nadgorliwy dłużnik (zwrot przy zobowiązaniu solidarnym) 130 kazus 3. Bezskuteczna sprzedaż (ius ad rem, prawo pierwokupu) 131 Bibliografia 133 9

8 10

9 WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 788) u.o.k. ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 z późn. zm.) u.s.k. ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 141, poz z późn. zm.) u.u.t. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz z późn. zm.) Inne Biul. SN ETS KPP OSA OSNC OSP PiP PS SA SN TPP Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego Europejski Trybunał Sprawiedliwości Kwartalnik Prawa Prywatnego Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądów Polskich Państwo i Prawo Przegląd Sądowy sąd apelacyjny Sąd Najwyższy Transformacje Prawa Prywatnego 11

10 12

11 WSTĘP Oddajemy do rąk Czytelników zbiór kazusów z rozwiązaniami z części ogólnej prawa cywilnego oraz zobowiązań. Zbiór ten dotyczy kazusów opublikowanych już w zbiorze orzeczeń (Casebook) do części ogólnej 1. W niniejszym tomie prezentujemy rozwiązania tych kazusów. Rozwiązania te opracowane są według ścisłej metody, wyjaśnionej we wprowadzeniu. Metoda naśladująca model prawniczego rozumowania została rozwinięta i dopracowana w czasie kolejnych lat wykładów i egzaminów na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w Kolegium Prawa ówczesnej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego. Celem tej metody jest nauczenie studentów sposobu przyswajania wiedzy polegającego nie na zapamiętywaniu ogromnej ilości materiału, ale na zaznajomieniu się ze strukturą systemu i metodami prawniczej argumentacji. Prawo zmienia się wielokroć, natomiast metody prawniczej argumentacji, choć są także wrażliwe na upływ czasu, pozostają przydatne znacznie dłużej. Celem edukacji akademickiej powinno być zatem nauczenie studentów sztuki analizy stanów faktycznych i rozwiązywania ich za pomocą odpowiedniej metody argumentacyjnej. Studenci powinni pisać egzamin z otwartymi kodeksami na stole, bo sztuka prawnicza nie polega na nauczeniu się na pamięć dziesiątków przepisów. W dzisiejszym świecie ogromnej ilości norm, a także rozbudowanych technik informatycznych, pozwalających na poszukiwanie litery prawa, na pierwsze miejsce muszą być wysunięte umiejętności prawniczego rozumowania. Z wielu powodów coraz częściej do egzaminowania używa się testów. Dzieje się tak również na Uniwersytecie Jagiellońskim, choć ciągle dbamy o to, żeby kazusy były ważną częścią egzaminu. Testy mają swoje zalety i mogą racjonalnie uzupełniać metodę kazusową. Jednak byłoby nieszczęściem, gdyby stały się symbolem prawniczego przygotowania. Nie dają bowiem odpowiedzi na najważniejsze pytanie o stopień przyswojenia przez egzaminowanego umiejętności prawniczej argumentacji. Doświadczenia z testami z prawa cywilnego pokazują ponadto, jaką trudność sprawia przygotowanie testu o jednoznacznych odpowiedziach. W prawie cywilnym takich jednoznacznych odpowiedzi jest mało. Dobry czy zły wynik z testu nie jest dostatecznym wskaźnikiem umiejętności prawniczych zdającego ani miarodajnym narzędziem diagnozy prawniczej przyszłości egzaminowanego. Ten zbiór ma pokazać, że rozwiązywanie kazusów może być zobiektywizowane, przynajmniej w stopniu pozwalającym na weryfikowalną obiektywnie ocenę wyników 1 F. Zoll (red.), W. Iwaniec, B. Łyszczarz, M. Pecyna, A. Rataj, Zbiór orzeczeń sądowych do zajęć z prawa cywilnego. Część ogólna, Kraków

12 egzaminu. Zachęca studentów do uczenia się prawa cywilnego ze zrozumieniem, a nie tylko na pamięć. Zbiór powstał w wyniku pracy czterech osób. Rozwiązania kazusów napisali Justyna i Szymon Czyszek. Pracami kierował dr Ulrich Ernst, który je kontrolował i merytorycznie nadzorował. Jest on także autorem projektu wprowadzenia przedstawiającego metodologię rozwiązywania kazusów. Ja konsultowałem rozwiązanie kazusów i wpływałem w ten sposób na kształt każdego z nich. Wspólna praca doprowadziła do powstania zbioru w jego obecnej postaci. Mam nadzieję, że będzie on pomocny zarówno studentom, jak i wykładowcom akademickim w odpowiednim przygotowaniu studentów do bycia prawnikami zdolnymi do diagnozowania i rozstrzygania problemów prawnych w świecie zmieniającego się szybko stanu prawnego. Fryderyk Zoll Na potrzeby drugiego wydania dokonano przeglądu rozwiązań kazusów, uwzględniając aktualny stan prawny oraz najnowsze orzecznictwo. Autorzy, jesień 2012 r. 14

13 Rozdział 1 WPROWADZENIE DO METODY ROZWIĄZYWANIA KAZUSÓW W PRAWIE CYWILNYM 1. Istota Rozwiązywanie kazusów z prawa cywilnego służy wykształceniu umiejętności charakterystycznych dla przyszłej pracy prawnika. Uczy przede wszystkim, jak ustalić, co wynika z prawa dla rozstrzygnięcia konkretnej sytuacji życiowej. Prawnik, udzielając klientom pomocy prawnej, ma za zadanie minimalizować ryzyko wystąpienia potencjalnych konfliktów w przyszłości. Powinien np. odpowiednio formułować umowy, proponować odpowiednie konstrukcje stosunku prawnego itp. Jeśli już dojdzie do sporu, prawnik powinien przygotować odpowiednią argumentację opartą na obowiązującym prawie. Z tego względu musi on mieć umiejętność stosowania prawa oraz przedstawiania proponowanych przez siebie rozwiązań w zrozumiały i uporządkowany sposób. W prawie cywilnym można się zazwyczaj spotkać z sytuacją, w której jakiś podmiot uważa, że przysługuje mu uprawnienie w stosunku do innego podmiotu. Często się zdarza, że klient przedstawia adwokatowi lub radcy prawnemu stan faktyczny i prosi go o ocenę sytuacji prawnej. Chce się także dowiedzieć, czy może wysuwać żądania wobec drugiej strony sporu czy też to ona ma względem niego takie prawo 2. Pytania dotyczą uprawnień, czyli roszczeń lub uprawnień prawokształtujących, które przysługują jednej osobie względem drugiej, lub też zarzutów, jakie można skierować przeciwko roszczeniom lub uprawnieniom prawokształtującym. Aby określić sytuację prawną klienta, prawnik, któremu zostanie przedstawiony stan faktyczny, będzie musiał postawić sobie następujące pytania: Kto się domaga? Czego? Od kogo? Na jakiej podstawie prawnej? Gdy jedna ze stron zaprzecza istnieniu swoich obowiązków bądź je kwestionuje, oponent może skierować do sądu powództwo. Zgodnie z zasadami procesu cywilnego 2 Por. Z. Radwański, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2006, 1, nb 201 i n. 15

14 powód ma obowiązek określić, czego oraz od kogo się domaga. W sprawach cywilnych sędzia rozstrzyga tylko o zasadności dochodzonego uprawnienia, ewentualne inne stosunki prawne wynikające ze stanu faktycznego nie mają dla niego znaczenia 3. Zadaniem sądu (tak samo jak prawników, którzy doradzają klientom) jest zbadanie, czy ze stanu faktycznego wynika uprawnienie, na które powód się powołuje 4. Przy rozwiązywaniu kazusów z tego zbioru nie trzeba więc wykonywać pracy adwokatów i radców prawnych przygotowujących pisma procesowe, która to praca polega na ustaleniu i sformułowaniu, komu przysługuje określone uprawnienie, w jakiej wysokości i przeciwko komu. Kazusy w niniejszym zbiorze przedstawiane są bowiem z punktu widzenia sędziego, co oznacza, że zawierają już żądanie jednej ze stron. Na przykład: Paweł żąda od Karoliny naprawienia wyrządzonej szkody w wysokości zł. Czy roszczenie Pawła jest uzasadnione?. 2. Stan faktyczny a sposób przedstawienia rozwiązania Każdy kazus w niniejszym zbiorze zawiera opis stanu faktycznego, a więc określonej sytuacji życiowej. Zazwyczaj w postępowaniu sądowym strony przedstawiają różne wersje zdarzeń. Strona wywodząca z pewnego faktu korzystne dla siebie następstwa musi udowodnić jego prawdziwość, w razie gdyby druga strona mu zaprzeczała (art. 6 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Przykładowo, pozwany, który powołuje się na to, że roszczenie powoda wygasło, ponieważ świadczenie zostało wykonane, musi przedstawić odpowiednie dowody (np. dowód ze świadków czy z dokumentów). W sytuacji zaś gdy zarówno powód, jak i pozwany są zgodni co do danego faktu, nie prowadzi się postępowania dowodowego. Przy ostatecznym rozstrzygnięciu sprawy dla sądu istotne są tylko te fakty, które albo były bezsporne, albo zostały udowodnione. Taki właśnie stan faktyczny zawiera większość przedstawionych w niniejszym zbiorze kazusów. Dlatego za fakty należy przyjmować jedynie to, co zostało podane w kazusie, jako że tylko to można uznać za bezsporne lub udowodnione. Stan faktyczny określa także zakres wymaganych rozważań (tzn. nie należy rozpatrywać problemów niezawartych w stanie faktycznym). W celu przedstawienia przejrzystego toku argumentacji kazusy zawarte w niniejszym zbiorze były rozwiązywane według jednolitego schematu: 3 J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2009, nb Nie jest więc w zasadzie istotne, jaką ocenę sytuacji prawnej zawiera pozew. Ocena prawna jest zadaniem sądu, powód musi tylko dostarczyć koniecznych informacji o faktach. Uwagi prawnicze w pismach stron postępowania mogą więc co najwyżej służyć jako źródło inspiracji dla sądu, nie są jednak dla niego wiążące ( Da mihi factum, dabo tibi ius! / Facta probantur, iura novit curia, por. tamże, nb i n.). Por. wyrok SN z dnia 14 stycznia 2004 r., I CK 42/03, LEX nr

15 A. Podstawa roszczenia Jaka jest potencjalna podstawa roszczenia/uprawnienia prawokształtującego? B. Przesłanki Jakie przesłanki muszą być spełnione, aby to roszczenie/uprawnienie prawokształtujące było zasadne? C. Subsumcja Czy te przesłanki są spełnione? D. Odpowiedź Czy roszczenie/uprawnienie prawokształtujące jest zasadne? 3. Poszczególne etapy rozwiązania Ad A. Podstawa roszczenia Najpierw należy podać źródło uprawnienia. W większości wypadków chodzi tu o roszczenia, rzadziej o uprawnienia prawokształtujące. Rodzaje (pozytywnych) uprawnień Roszczenia Uprawnienia prawokształtujące (np. uchylenie się od skutków oświadczenia woli, wypowiedzenie umowy) Źródłem stosunku zobowiązaniowego, z którego wynikają roszczenia, są w kazusach przede wszystkim czynności prawne, głównie umowy (ex contractu), lub normy prawne, które także bez zaistnienia czynności prawnej przyznają uprawnienia (ex lege). Należy się także zastanowić, w jakiej kolejności sprawdzać ewentualne podstawy podczas przygotowania rozwiązania. Pierwszeństwo w kształtowaniu stosunków prywatnoprawnych ma wola stron, przede wszystkim więc należy przeanalizować, czy została zawarta jakaś umowa, a jeżeli tak, to jakie prawa z niej wynikają (roszczenia ex contractu). Dopiero w przypadku braku umowy bierze się pod uwagę podstawy roszczeń ex lege: najpierw te, które zakładają stosunki podobne do umowy, takie jak roszczenia wynikające z prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia lub z culpa in contrahendo, a następnie te wynikające z czynu niedozwolonego i podobnych (ex delicto), aż w końcu te wynikające z bezpodstawnego wzbogacenia. Podstawy roszczeń Z czynności prawnej z umowy z jednostronnej czynności prawnej Z ustawy z culpa in contrahendo (art k.c.) z prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia (art. 752 i n. k.c.) z czynu niedozwolonego (art. 415 i n. k.c.) z bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 i n. k.c.), np. przesunięcie majątkowe bez tytułu inne Konstytutywne orzeczenia sądowe rozwód zniesienie współwłasności 17

16