Spis treści. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. KODEKS CYWILNY (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 121)... 19

Transkrypt

1

2

3 Spis treści Wykaz skrótów Przedmowa Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. KODEKS CYWILNY (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 121) KSIĘGA PIERWSZA. CZĘŚĆ OGÓLNA Tytuł I. Przepisy wstępne (art. 1 7) Tytuł II. Osoby (art ) Dział I. Osoby fizyczne (art. 8 32) Rozdział I. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych (art. 8 24) Rozdział II. Miejsce zamieszkania (art ) Rozdział III. Uznanie za zmarłego (art ) Dział II. Osoby prawne (art ) Dział III. Przedsiębiorcy i ich oznaczenia (art ) Tytuł III. Mienie (art ) Tytuł IV. Czynności prawne (art ) Dział I. Przepisy ogólne (art ) Dział II. Zawarcie umowy (art ) Dział III. Forma czynności prawnych (art ) Dział IV. Wady oświadczenia woli (art ) Dział V. Warunek (art ) Dział VI. Przedstawicielstwo (art ) Rozdział I. Przepisy ogólne (art ) Rozdział II. Pełnomocnictwo (art ) Rozdział III. Prokura (art ) Tytuł V. Termin (art ) Tytuł VI. Przedawnienie roszczeń (art ) KSIĘGA DRUGA. WŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE Tytuł I. Własność (art ) Dział I. Przepisy ogólne (art ) Dział II. Treść i wykonywanie własności (art ) Dział III. Nabycie i utrata własności (art ) Rozdział I. Przeniesienie własności (art ) Rozdział II. Zasiedzenie (art ) Rozdział III. Inne wypadki nabycia i utraty własności (art ) Dział IV. Współwłasność (art ) Dział V. Ochrona własności (art ) Tytuł II. Użytkowanie wieczyste (art ) Tytuł III. Prawa rzeczowe ograniczone (art ) Dział I. Przepisy ogólne (art )

4 Spis treści Dział II. Użytkowanie (art ) Rozdział I. Przepisy ogólne (art ) Rozdział II. Użytkowanie przez osoby fizyczne (art ) Rozdział III. Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne (art ) Rozdział IV. Inne wypadki użytkowania (art ) Dział III. Służebności (art ) Rozdział I. Służebności gruntowe (art ) Rozdział II. Służebności osobiste (art ) Rozdział III. Służebność przesyłu (art ) Dział IV. Zastaw (art ) Rozdział I. Zastaw na rzeczach ruchomych (art ) Rozdział II. Zastaw na prawach (art ) Tytuł IV. Posiadanie (art ) KSIĘGA TRZECIA. ZOBOWIĄZANIA Tytuł I. Przepisy ogólne (art ) Tytuł II. Wielość dłużników albo wierzycieli (art ) Dział I. Zobowiązania solidarne (art ) Dział II. Zobowiązania podzielne i niepodzielne (art ) Tytuł III. Ogólne przepisy o zobowiązaniach umownych (art ) Tytuł IV. Obowiązek zawierania umów między jednostkami gospodarki uspołecznionej (art ) Tytuł V. Bezpodstawne wzbogacenie (art ) Tytuł VI. Czyny niedozwolone (art ) Tytuł VI 1. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (art ) Tytuł VII. Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania (art ) Dział I. Wykonanie zobowiązań (art ) Dział II. Skutki niewykonania zobowiązań (art ) Dział III. Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych (art ) Tytuł VIII. Potrącenie, odnowienie, zwolnienie z długu (art ) Tytuł IX. Zmiana wierzyciela lub dłużnika (art ) Dział I. Zmiana wierzyciela (art ) Dział II. Zmiana dłużnika (art ) Tytuł X. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika (art ) Tytuł XI. Sprzedaż (art ) Dział I. Przepisy ogólne (art ) Dział II. Rękojmia za wady (art ) Dział III. Gwarancja jakości (art ) Dział IV. Szczególne rodzaje sprzedaży (art ) Rozdział I. Sprzedaż na raty (art ) Rozdział II. Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej. Sprzedaż na próbę (art ) Rozdział III. Prawo odkupu (art ) Rozdział IV. Prawo pierwokupu (art ) Tytuł XII. Zamiana (art ) Tytuł XIII. Dostawa (art ) Tytuł XIV. Kontraktacja (art ) Tytuł XV. Umowa o dzieło (art ) Tytuł XVI. Umowa o roboty budowlane (art ) Tytuł XVII. Najem i dzierżawa (art ) Dział I. Najem (art )

5 Spis treści Rozdział I. Przepisy ogólne (art ) Rozdział II. Najem lokalu (art ) Dział II. Dzierżawa (art ) Tytuł XVII 1. Umowa leasingu (art ) Tytuł XVIII. Użyczenie (art ) Tytuł XIX. Pożyczka (art ) Tytuł XX. Umowa rachunku bankowego (art ) Tytuł XXI. Zlecenie (art ) Tytuł XXII. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (art ) Tytuł XXIII. Umowa agencyjna (art ) Tytuł XXIV. Umowa komisu (art ) Tytuł XXV. Umowa przewozu (art ) Dział I. Przepisy ogólne (art ) Dział II. Przewóz osób (art ) Dział III. Przewóz rzeczy (art ) Tytuł XXVI. Umowa spedycji (art ) Tytuł XXVII. Umowa ubezpieczenia (art ) Dział I. Przepisy ogólne (art ) Dział II. Ubezpieczenia majątkowe (art ) Dział III. Ubezpieczenia osobowe (art ) Tytuł XXVIII. Przechowanie (art ) Tytuł XXIX. Odpowiedzialność, prawo zastawu i przedawnienie roszczeń utrzymujących hotele i podobne zakłady (art ) Tytuł XXX. Umowa składu (art ) Tytuł XXXI. Spółka (art ) Tytuł XXXII. Poręczenie (art ) Tytuł XXXIII. Darowizna (art ) Tytuł XXXIII 1. Przekazanie nieruchomości (art ) Tytuł XXXIV. Renta i dożywocie (art ) Dział I. Renta (art ) Dział II. Dożywocie (art ) Tytuł XXXV. Ugoda (art ) Tytuł XXXVI. Przyrzeczenie publiczne (art ) Tytuł XXXVII. Przekaz i papiery wartościowe (art ) Dział I. Przekaz (art ) Dział II. Papiery wartościowe (art ) KSIĘGA CZWARTA. SPADKI Tytuł I. Przepisy ogólne (art ) Tytuł II. Dziedziczenie ustawowe (art ) Tytuł III. Rozrządzenia na wypadek śmierci (art ) Dział I. Testament (art ) Rozdział I. Przepisy ogólne (art ) Rozdział II. Forma testamentu (art ) Oddział 1. Testamenty zwykłe (art ) Oddział 2. Testamenty szczególne (art ) Oddział 3. Przepisy wspólne dla testamentów zwykłych i szczególnych (art ) Dział II. Powołanie spadkobiercy (art ) Dział III. Zapis i polecenie (art ) Rozdział I. Zapis zwykły (art ) Rozdział II. Zapis windykacyjny (art ) Rozdział III. Polecenie (art )

6 Spis treści Dział IV. Wykonawca testamentu (art ) Tytuł IV. Zachowek (art ) Tytuł V. Przyjęcie i odrzucenie spadku (art ) Tytuł VI. Stwierdzenie nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedziczenia i ochrona spadkobiercy (art ) Tytuł VII. Odpowiedzialność za długi spadkowe (art ) Tytuł VIII. Wspólność majątku spadkowego i dział spadku (art ) Tytuł IX. Umowy dotyczące spadku (art ) Tytuł X. Przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych (art ) Skorowidz

7 Wykaz skrótów I. AKTY PRAWNE k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 121) k.h. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) uchylone k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) k.k.s. ustawa z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 186 ze zm.) k.k.w. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) k.m. ustawa z 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 758 ze zm.) k.p. ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) k.p.a. ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 101) k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) k.p.n. dekret z 18 lipca 1945 r. Kodeks postępowania niespornego (Dz.U. Nr 27, poz. 169 ze zm.) uchylony k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 788 ze zm.) k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz ze sprost.) k.z. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) uchylony Konstytucja RP ustawa z 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i zm.) ord.pod. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) p.a.s.c. ustawa z 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz ze zm.) p.o.p.c. ustawa z 18 lipca 1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. Nr 34, poz. 311 ze zm.) uchylona p.p.m. ustawa z 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432) p.p.m. z 1965 r. ustawa z 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.) uchylona 9

8 Wykaz skrótów p.p.s.a. ustawa z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.) p.u.n. ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.) pr.bank. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.) pr.bud. ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz ze zm.) pr.czek. ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.) pr.geod.i kart. ustawa z 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 193, poz ze zm.) pr.geol. i górn. ustawa z 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 163, poz. 981 ze zm.) pr.łow. ustawa z 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz ze zm.) pr.not. ustawa z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 164 ze zm.) pr.przew. ustawa z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.) pr.rzecz. dekret z 11 października 1946 r. Prawo rzeczowe (Dz.U. Nr 57, poz. 319 ze zm.) uchylony pr.spad. dekret z 8 października 1946 r. Prawo spadkowe (Dz.U. Nr 60, poz. 328 ze zm.) uchylony pr.spółdz. ustawa z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1443) pr.weksl. ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) pr.wł.przem. ustawa z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1410) przep.wprow.k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) p.z.p. ustawa z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 907 ze zm.) rozporządzenie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z 4 lipca nr 650/ r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzedowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE 2012 L 201/107 ze zm.) TWE Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (wersja skonsolidowana Dz.Urz. UE 2006 C 321E/37) u.g.n. ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) u.k.s.c. ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) u.k.u.r. ustawa z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 803 ze zm.) u.k.w.h. ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.) u.krej.s ustawa z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz ze zm.) u.n.n.c. ustawa z 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz ze zm.) 10

9 Wykaz skrótów u.o.d.s. ustawa z 16 listopada 2000 r. o domach składowych oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw (Dz.U. Nr 114, poz ze zm.) uchylona u.o.d.u. ustawa z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 950 ze zm.) u.o.k.k. ustawa z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.) u.o.u.o. ustawa z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 392 ze zm.) u.ochr.lok. ustawa z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 150) u.p.e. ustawa z 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 262) u.p.o.l. ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 95, poz. 613 ze zm.) u.p.p. ustawa z 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1384) u.s.d.g. ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 672 ze zm.) u.s.m. ustawa z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1222) u.s.p. ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 427 ze zm.) u.u.s.r. ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz ze zm.) u.w.l. ustawa z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) u.z.n.k. ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz ze zm.) u.z.w.u.sp ustawa z 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 1224) u.zab.fin. ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 942 ze zm.) u.zast.rej. ustawa z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.) ustawa o SKOK ustawa z 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz.U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) uchylona II. CZASOPISMA I PUBLIKATORY Apel. W-wa Apelacja. Sąd Apelacyjny w Warszawie AUW Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo Biul. SN Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego (od 1988 r. Biuletyn Sądu Najwyższego) CBOSA Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych Gd.St.Praw. Gdańskie Studia Prawnicze Gd.St.Praw.-Prz.Orz. Gdańskie Studia Prawnicze Przegląd Orzecznictwa IC Izba Cywilna. Biuletyn Sądu Najwyższego KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe 11

10 Wykaz skrótów Lexis.pl MoP NKPK NP NPN ONSA OSA OSAB OSAiSN OSAK OSAŁ OSN OSNAPiUS OSNC OSNCP OSNC-ZD OSNKW OSNP OSNPG OSP OSPiKA OSwSG OTK OwSS Pal. PES PiP PiZS PN POP POSAG PP PPC PPE PPH PPiA PPP PPW Pr. NTech. Pr.Bank. Pr.Gosp. Pr.Sp. Prok. i Pr. Prz.Sejm. PS PUG Rej. RPiE RPEiS SC SIP Serwis Prawniczy LexisNexis Polska sp. z o.o. Monitor Prawniczy Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego Nowe Prawo Nowy Przegląd Notarialny Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych i Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach i Sądów Okręgowych Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Łodzi Orzecznictwo Sądu Najwyższego (do 1962 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1995 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna (od 1995 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1963 r. do 1994 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Zbiór Dodatkowy Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wykroczeń Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego i Prokuratury Generalnej Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Orzecznictwo Sądów w Sprawach Gospodarczych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych Palestra Problemy Egzekucji Sądowej Państwo i Prawo Praca i Zabezpieczenie Społeczne Przegląd Notarialny Przegląd Orzecznictwa Podatkowego Przegląd Orzecznictwa Apelacyjnego w Gdańsku Problemy Praworządności Polski Proces Cywilny Przegląd Prawa Egzekucyjnego Przegląd Prawa Handlowego Przegląd Prawa i Administracji Przegląd Prawa Publicznego Prawo Papierów Wartościowych Prawo Nowych Technologii Prawo Bankowe Prawo Gospodarcze Prawo Spółek Prokuratura i Prawo Przegląd Sejmowy Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Rejent Ruch Prawniczy i Ekonomiczny Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Studia Cywilistyczne system informacji prawnej Wydawnictwa Wolters Kluwer 12

11 Wykaz skrótów SIP1 Sł.Prac. ST St.Prawn. TPP Zam.Pub.Dor. ZNSA ZNUJ ZNUŁ ZNUMK ZNUŚ system informacji prawnej Wydawnictwa C.H. Beck Służba Pracownicza Samorząd Terytorialny Studia Prawnicze Transformacje Prawa Prywatnego Zamówienia Publiczne. Doradca Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Śląskiego III. LITERATURA 1. Komentarze G. Bieniek i in., Komentarz... Zobowiązania, t. 1, 2006 G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, C. Żuławska, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 1, red. G. Bieniek, Warszawa 2006 G. Bieniek i in., Komentarz... Zobowiązania, t. 2, 2006 G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, C. Żuławska, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 2, red. G. Bieniek, Warszawa 2006 G. Bieniek i in., Komentarz Zobowiązania, t. 2, 2007 G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, C. Żuławska, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 2, red. G. Bieniek, Warszawa 2007 G. Bieniek i in., Komentarz Zobowiązania, t. 1, 2009 G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, C. Żuławska, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 1, red. G. Bieniek, Warszawa 2009 G. Bieniek i in., Komentarz Zobowiązania, t. 2, 2009 G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, C. Żuławska, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 2, red. G. Bieniek, Warszawa 2009 G. Bieniek i in., Komentarz Zobowiązania, t. 1, 2011 G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, C. Żuławska, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 1, red. G. Bieniek, Warszawa 2011 G. Bieniek i in., Komentarz... Zobowiązania, t. 2, 2011 G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, C. Żuławska, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 2, red. G. Bieniek, Warszawa 2011 S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz, 2009 S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2009 S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz, 2011 S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2011 E. Gniewek (red.), Kodeks, t. 2, 2004 B. Burian, W. Dubis, E. Gniewek, J. Gołaczyński, J. Jezioro, J. Kremis, P. Machnikowski, J. Nadler, K. Zagrobelny, Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz do artykułów , red. E. Gniewek, Warszawa 2004 E. Gniewek (red.), Kodeks, 2006 B. Burian, A. Cisek, W. Dubis, E. Gniewek, J. Gołaczyński, J. Jezioro, J. Kremis, P. Machnikowski, J. Nadler, J. Strzebinczyk, K. Zagrobelny, Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2006 E. Gniewek (red.), Kodeks..., 2008 B. Burian, A. Cisek, W. Dubis, E. Gniewek, J. Gołaczyński, J. Jezioro, J. Kremis, P. Machnikowski, J. Nadler, J. Strzebinczyk, K. Zagrobelny, Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2008 E. Gniewek (red.), Kodeks, 2011 B. Burian, A. Cisek, W. Dubis, E. Gniewek, J. Gołaczyński, J. Jezioro, J. Kremis, P. Machnikowski, J. Nadler, J. Strzebinczyk, K. Zagrobelny, Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa

12 Wykaz skrótów J. Gudowski i in., Kodeks, Zobowiązania, cz. 1, 2013 T. Bielska-Sobkowicz, G. Bieniek, H. Ciepła, P. Drapała, J. Gudowski, M. Sychowicz, R. Trzaskowski, T. Wiśniewski, C. Żuławska, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania, t. III, cz. 1, red. J. Gudowski, Warszawa 2013 A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny, t. 4, 2008 E. Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz. t. IV. Spadki, red. A. Kidyba, Warszawa 2008 A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny, t. 1, 2009 Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, A. Kidyba, K. Kopaczyńska-Pieczniak, E. Niezbecka, T. Sokołowski, Kodeks cywilny. Komentarz, Część ogólna, t. I, red. A. Kidyba, Warszawa 2009 A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny, t. 2, 2009 K. Dadańska, T. Filipiak, Kodeks cywilny. Komentarz. t. II. Własność i inne prawa rzeczowe, red. A. Kidyba, Warszawa 2009 A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny, t. 3, cz. ogólna, 2010 Z. Gawlik, A. Janiak, G. Kozieł, A. Olejniczak, A. Pyrzyńska, T. Sokołowski, Kodeks cywilny. Komentarz. t. III. Zobowiązania. Część ogólna, red. A. Kidyba, Warszawa 2010 A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny, t. 3, cz. szczególna, 2010 Z. Gawlik, A. Janiak, A. Kidyba, K. Kopaczyńska-Pieczniak, G. Kozieł, E. Niezbecka, T. Sokołowski, Kodeks cywilny. Komentarz. t. III. Zobowiązania. Część szczególna, red. A. Kidyba, Warszawa 2010 A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny, t. 4, 2012 E. Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz. t. IV. Spadki, red. A. Kidyba, Warszawa 2012 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 1, 1999 Z. Banaszczyk, A. Brzozowski, J. Mojak, L. Ogiegło, M. Pazdan, K. Pietrzykowski, W. Popiołek, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, J. Szachułowicz, K. Zawada, Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 1999 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 2, 2000 Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2000 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 1, 2002 Z. Banaszczyk, A. Brzozowski, J. Mojak, L. Ogiegło, M. Pazdan, K. Pietrzykowski, W. Popiołek, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, J. Szachułowicz, K. Zaradkiewicz, K. Zawada, Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2002 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 2, 2005 Z. Banaszczyk, A. Brzozowski, J. Mojak, L. Ogiegło, M. Pazdan, K. Pietrzykowski, W. Popiołek, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, J. Szachułowicz, K. Zaradkiewicz, K. Zawada, Kodeks cywilny. t. II. Komentarz do art , red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2005 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 1, 2008 Z. Banaszczyk, A. Brzozowski, J. Mojak, L. Ogiegło, M. Pazdan, K. Pietrzykowski, W. Popiołek, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, K. Zaradkiewicz, K. Zawada, Kodeks cywilny. t. I. Komentarz do art , red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2008 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 2, 2009 Z. Banaszczyk, A. Brzozowski, J. Mojak, L. Ogiegło, M. Pazdan, K. Pietrzykowski, W. Popiołek, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, J. Szachułowicz, K. Zawada, Kodeks cywilny. t. II. Komentarz do art , red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2009 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 1, 2011 Z. Banaszczyk, A. Brzozowski, J. Mojak, L. Ogiegło, M. Pazdan, K. Pietrzykowski, W. Popiołek, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, K. Zaradkiewicz, K. Zawada, Kodeks cywilny. t. I. Komentarz do art , red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2011 K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 2, 2011 Z. Banaszczyk, A. Brzozowski, J. Mojak, L. Ogiegło, M. Pazdan, K. Pietrzykowski, W. Popiołek, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, K. Zaradkiewicz, K. Zawada, Kodeks cywilny. t. II. Komentarz do art , red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2011 M. Pyziak-Szafnicka (red.), Kodeks cywilny B. Giesen, W.J. Katner, P. Księżak, B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, R. Majda, E. Michniewicz-Broda, T. Pajor, U. Promińska, M. Pyziak- -Szafnicka, W. Robaczyński, M. Serwach, Z. Świderski, M. Wojewoda, Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, red. M. Pyziak-Szafnicka, Warszawa 2009 S. Rudnicki, Komentarz, 2006 S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa

13 Wykaz skrótów S. Rudnicki, Komentarz, 2008 S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2008 S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz, 2009 S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2009 Kodeks spółek, t. 1, 2006 S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. t. I. Komentarz do art , Warszawa 2006 Kodeks spółek, t. 5, 2008 S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, W. Giezek, K. Oplustil, M. Tarska, A. Helin, P. Kardas, I.B. Mika, A. Rachwał, M. Spyra, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. t. V. Pozakodeksowe prawo handlowe, Warszawa Systemy Prawa Cywilnego System P.C., t. 3, cz. 2, 1976 System prawa cywilnego, red. nacz. W. Czachórski, t. III, cz. II, Prawo zobowiązań część szczegółowa, red. tomu S. Grzybowski, Ossolineum 1976 System P.C. t. 2, 1977 S. Wójcik, J. Wasilkowski, J.St. Piątowski, M. Madey, M. Gersdorf, J. Ignatowicz, Z.K. Nowakowski, J. Winiarz, A. Wąsiewicz, A. Kunicki, System prawa cywilnego, red. nacz. W. Czachórski, t. II, Prawo własności i inne prawa rzeczowe, red. tomu J. Ignatowicz, Ossolineum 1977 System P.C., t. 3, 1981 S. Grzybowski, T. Dybowski, E. Łętowska, Z. Radwański, A. Ohanowicz, W. Czachórski, J. Dąbrowa, K. Gandor, System prawa cywilnego, red. nacz. W. Czachórski, t. III, cz. 1, Prawo zobowiązań część ogólna, red. tomu Z. Radwański, Ossolineum 1981 System P.C., t. 1, 1985 B. Gawlik, S. Grzybowski, J. Ignatowicz, B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Z. Radwański, System prawa cywilnego, red. nacz. W. Czachórski, t. I, Część ogólna, red. tomu S. Grzybowski, Ossolineum 1985 System P.C., t. 4, 1986 J.St. Piątowski, S. Wójcik, J. Kosik, E. Drozd, System prawa cywilnego, red. nacz. W. Czachórski, t. IV, Prawo spadkowe, red. tomu J.St. Piątowski, Ossolineum Systemy Prawa Prywatnego System P.P., t. 2, 2002 E. Drozd, B. Kordasiewicz, M. Pazdan, Z. Radwański, A. Zieliński, System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne część ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 2002 System P.P., t. 7, 2004 A. Brzozowski, J. Frąckowiak, W.J. Katner, M. Korzycka-Iwanow, J. Napierała, M. Nesterowicz, A. Olejniczak, J. Pisuliński, E. Rott-Pietrzyk, M. Stec, L. Stecki, A. Stelmachowski, J.A. Strzępka, L. Ogiegło, System Prawa Prywatnego, t. 7, Prawo zobowiązań część szczegółowa, red. J. Rajski, Warszawa 2004 System P.P., t. 4, 2005 A. Cisek, E. Gniewek, J. Gołaczyński, R. Mikosz, K. Pietrzykowski, J. Pisuliński, K. Zaradkiewicz, System Prawa Prywatnego, t. 4, Prawo rzeczowe, red. E. Gniewek, Warszawa 2005 System P.P., t. 8, 2004 R. Budzinowski, A. Janiak, A. Koch, A. Lichorowicz, M. Olechowski, M. Orlicki, J. Panowicz-Lipska, J. Poczobut, M. Pyziak-Szafnicka, W. Pyzioł, Z. Radwański, K. Zawada, J. Pisuliński, A. Suchoń, System Prawa Prywatnego, t. 8, Prawo zobowiązań część szczegółowa, red. J. Panowicz-Lipska, Warszawa 2004 System P.P., t. 5, 2006 M. Bednarek, A. Brzozowski, P. Drapała, T. Dybowski, M. Krajewski, E. Łętowska, P. Machnikowski, A. Olejniczak, A. Pyrzyńska, M. Pyziak-Szafnicka, System Prawa Prywatnego, t. 5, Prawo zobowiązań część ogólna, red. E. Łętowska, Warszawa 2006 System P.P., t. 1, 2007 Z. Banaszczyk, J. Frąckowiak, L. Górnicki, W.J. Katner, E. Łętowska, T. Pajor, M. Pazdan, T. Pietrzykowski, M. Pyziak-Szafnicka, Z. Radwański, W. Rozwadowski, M. Safjan, M. Zieliński, System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007 System P.P., t. 3, 2007 E. Gniewek, P. Machnikowski, A. Stelmachowski, R. Mikosz, T. Dybowski, System Prawa Prywatnego, t. 3, Prawo rzeczowe, red. T. Dybowski, Warszawa 2007 System P.P., t. 4, 2007 E. Gniewek, A. Cisek, K. Pietrzykowski, K. Zaradkiewicz, R. Mikosz, J. Gołaczyński, J. Pisuliński, System Prawa Prywatnego, t. 4, Prawo rzeczowe, red. E. Gniewek, Warszawa

14 Wykaz skrótów System P.P, t. 2, 2008 M. Pazdan, E. Drozd, A. Zieliński, B. Kordasiewicz, Z. Radwański, System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne część ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 2008 System P.P, t. 16, 2008 M. Asłanowicz, A. Herbet, M. Litwińska-Werner, J.P. Naworski, W. Popiołek, M. Romanowski, T. Siemiątkowski, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, System Prawa Prywatnego, t. 16, Prawo spółek osobowych, red. A. Szajkowski, Warszawa 2008 System P.P., t. 6, 2009 Z. Banaszczyk, A. Brzozowski, M. Jagielska, M. Kaliński, P. Machnikowski, P. Mostowik, M. Pyziak-Szafnicka, A. Śmieja, K. Zawada, F. Zoll, System Prawa Prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2009 System P.P., t. 10, 2009 A. Doliwa, A. Kawałko, B. Kordasiewicz, J. Kremis, H. Witczak, F. Zoll, M. Kłos, J. Wierciński, J.St. Piątowski, E. Skowrońska-Bocian, S. Wójcik, System Prawa Prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe, red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2009 System P.P., t. 6, suplement, 2010 P. Drapała, F. Zoll, System Prawa Prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań część ogólna. Suplement, red. A. Olejniczak, Warszawa 2010 System P.P., t. 18, 2010 M.H. Koziński, J. Łopuski, M. Orlicki, M. Romanowski, W. Pyzioł, System Prawa Prywatnego, t.18, Prawo papierów wartościowych, red. A. Szumański, Warszawa 2010 System P.P., t. 7, 2011 A. Brzozowski, J. Frąckowiak, W.J. Katner, M. Korzycka-Iwanow, J. Napierała, M. Nesterowicz, A. Olejniczak, J. Pisuliński, E. Rott-Pietrzyk, M. Stec, L. Stecki, A. Stelmachowski, J.A. Strzępka, L. Ogiegło, System Prawa Prywatnego, t. 7, Prawo zobowiązań część szczegółowa, red. J. Rajski, Warszawa 2011 System P.P., t. 8, 2011 R. Budzinowski, A. Janiak, A. Koch, A. Lichorowicz, M. Olechowski, M. Orlicki, J. Panowicz-Lipska, J. Poczobut, M. Pyziak-Szafnicka, W. Pyzioł, Z. Radwański, K. Zawada, J. Pisuliński, A. Suchoń, System Prawa Prywatnego, t. 8, Prawo zobowiązań część szczegółowa, red. J. Panowicz-Lipska, Warszawa 2011 System P.P., t. 1, 2012 W. Rozwadowski, M. Safjan, L. Górnicki, T. Pajor, Z. Radwański, M. Zieliński, M. Pyziak-Szafnicka, E. Łętowska, T. Pietrzykowski, Z. Banaszczyk, M. Pazdan, J. Frąckowak, W.J. Katner, K. Osajda, P. Machnikowski, System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012 System P.P., t. 12, 2012 M. Andrzejewski, E. Holewińska-Łapińska, T. Smyczyński, W. Stojanowska, J. Strzebinczyk, System Prawa Prywatnego, t. 12, Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, Warszawa 2012 System P.P., t. 5, 2012 M. Bednarek, A. Brzozowski, P. Drapała, T. Dybowski, M. Krajewski, E. Łętowska, P. Machnikowski, A. Olejniczak, K. Osajda, A. Pyrzyńska, M. Pyziak-Szafnicka, System Prawa Prywatnego, t. 5, Prawo zobowiązań część ogólna, red. E. Łętowska, Warszawa 2012 IV. INNE Dz.U. Dziennik Ustaw ETS Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej M.P. Monitor Polski NSA Naczelny Sąd Administracyjny SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy SOKiK Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów SW Sąd Wojewódzki TK Trybunał Konstytucyjny UOKiK Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów WSA wojewódzki sąd administracyjny Zb.Orz. Zbiór Orzeczeń Uwaga: Artykuły bez bliższego oznaczenia są artykułami Kodeksu cywilnego. 16

15 Przedmowa Kodeks cywilny jest jednym z głównych aktów prawnych w polskim systemie prawa. W niniejszej publikacji przedstawiono najważniejsze osiągnięcia badawcze doktryny prawa cywilnego, koncentrując się przede wszystkim na problemach praktyki prawniczej. Komentarz obejmuje objaśnienia do przepisów księgi pierwszej (część ogólna), księgi drugiej (własność i inne prawa rzeczowe), księgi trzeciej (zobowiązania) oraz księgi czwartej (spadki) Kodeksu cywilnego. Wszystkie uwagi do artykułów zostały opracowane w sposób niezwykle przejrzysty i syntetyczny. Podział komentarzy do poszczególnych artykułów na: Zagadnienia ogólne, Zagadnienia szczegółowe i problemy praktyczne oraz Wybrane tezy z orzecznictwa i Poglądy doktryny, pozwoli Czytelnikowi szybko odnaleźć informacje, których poszukuje. W opracowaniu przedstawiono komentarz autorski do omawianych przepisów, wykorzystując jednocześnie najnowszy dorobek doktryny i judykatury. Założeniem Autorów było opracowanie komentarza na najwyższym poziomie merytorycznym, który jednocześnie będzie miał walor praktyczny. Chodziło również o zapewnienie Czytelnikowi szybkiego dostępu do obecnie obowiązujących przepisów, orzecznictwa i poglądów doktryny, w szczególności w sytuacjach, gdy ograniczony jest dostęp do opracowań systemowych i publikacji elektronicznych. Niniejsza publikacja jest dziełem zbiorowym. W jej opracowaniu wzięli udział pracownicy naukowi Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego oraz prawnicy praktycy specjalizujący się w prawie cywilnym. Autorzy oraz Wydawnictwo mają nadzieję, że Kodeks cywilny. Komentarz będzie stanowił cenne źródło wiedzy nie tylko dla osób, które w swojej działalności zawodowej zajmują się stosowaniem i wykładnią przepisów prawa cywilnego, lecz także dla aplikantów i studentów prawa oraz wszystkich zainteresowanych szeroko pojętym prawem cywilnym. Gdańsk, kwiecień 2014 r. dr hab. Jerzy Ciszewski, prof. UG

16 USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 r. KODEKS CYWILNY (tekst pierw. Dz.U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93; tekst jedn. Dz.U. z 23 stycznia 2014 r., poz. 121). KSIĘGA PIERWSZA CZĘŚĆ OGÓLNA Tytuł I PRZEPISY WSTĘPNE Literatura: M. Bąba, Swoistość odpowiedzialności z art. 299 k.s.h., PiP 2009, nr 9; W. Borysiak, Zastrzeżenie kary umownej a kompensacja niemajątkowych uszczerbków wierzyciela, Pal. 2007, nr 5 6; K. Czerwińska-Koral, Glosa do uchwały SN z 26 października 2007 r., III CZP 30/07, PPP 2008; K. Czerwińska-Koral, Pozwy osadzonych o zapłatę odszkodowań i zadośćuczynień przyczyny i skutki, PPP 2008, nr 11; W. Dajczak, Zasady współżycia społecznego czy dobra wiara?, Rej. 2001, nr 1; S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz, 2011; J. Gajda, Pojęcie dobrej wiary w przepisach kodeksu cywilnego, SP 1997, nr 2; E. Gniewek (red.), Kodeks, 2011, uwagi do art. 1 7; S. Grzybowski, w: System P.C., t. 1, 1985; A. Harla, Ciężar dowodu a podstawy rewizyjne w postępowaniu cywilnym, PiP 1990, nr 8; J. Jacyszyn, Zadatek wzmacnia umowę, Rzeczpospolita 1996, nr 2; H. Jakimko, W. Jakimko, Rozkład ciężaru dowodowego i jego konsekwencje w polskim procesie cywilnym, Acta Universitatis Wratislaviensis, PPiA 2001, nr 46; B. Janiszewska, Glosa do postanowienia SN z 18 listopada 2004 r., I CK 230/04, Rej. 2006, nr 12; B. Janiszewska, O potrzebie zmiany klauzuli zasad współżycia społecznego (głos w dyskusji), PUG 2003, nr 4; B. Janiszewska, Pojęcie dobrej wiary w rozumieniu obiektywnym a zasady współżycia społecznego, PUG 2003, nr 9; T. Justyński, Nadużycie prawa, Kraków 2000; A. Kappes, Szantaż korporacyjny jako nadużycie prawa podmiotowego, PPH 2013, nr 10; A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny, t. 1, 2009, uwagi do art. 1 7; A. Kijowski, w: T. Zieliński (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2001; A. Klein, Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego, Wrocław 2005; M. Kłoda, Glosa do uchwały SN z 11 lutego 2005 r., III CZP 79/04, PS 2007, nr 3; P. Księżak, W. Robaczyński, Skuteczność woli zmarłego co do jego pochówku i sprawowania kultu jego pamięci, Pal. 2012, nr 9 10; L. Leszczyński, Dobre obyczaje zamiast zasad współżycia społecznego, Rzeczpospolita 1998, nr 25; J. Lipski, O zasadzie niedziałania prawa wstecz w prawie polskim, Biuletyn Ekspertyzy i Opinie Prawne Kancelarii Sejmu 2002, nr 2; W. Łączkowski, Zasada lex retro non agit jako problem konstytucyjny w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Studia i Materiały Trybunału Konstytucyjnego 1996, t. 2; E. Łętowska, O potrzebie zmiany poglądów na znaczenie art. 3 k.c., w: Studia z prawa gospodarczego i handlowego, Kraków 1996; E. Łętowska, Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1999; E. Łętowska, Prawo cywilne a prawo administracyjne, w: Rozprawy z polskiego i europejskiego prawa prywatnego, Kraków 1994; E. Morawska, Ciężar dowodu niektóre problemy dowodowe, SC 1982; E. Morawska, Zasada lex retro non agit w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, PS 2002, nr 4; K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Przepisy wprowadzające. Część ogólna. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2013 (uwagi do art. 1); M. Pazdan, Dobra lub zła wiara osoby prawnej, w: Studia z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Birucie Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, red. W. Katner, T. Pajor, U. Promińska, M. Pyziak-Szafnicka, A. Szpunar, E. Wojnicka, Łódź 1997; M. Pazdan, Kodeks spółek handlowych a kodeks cywilny, PiP 2001, nr 2; K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 1, 2011, uwagi do art. 1 7; T. Pietrzykowski, Zasada nieretroakcji w kodeksie cywilnym (art. 3 k.c.), SP 1999, nr 3; M. Pyziak-Szafnicka, Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 2009, uwagi do art. 1 7; M. Pyziak-Szafnicka, w: System P.P., t. 1, 2007; Z. Radwański, Pojęcie prawa cywilnego w świetle kodeksu cywilnego Piotr Nazaruk 19

17 Art. 1 Księga I. Część ogólna (uwagi de lege lata i de lege ferenda), w: Polskie prawo prywatne w dobie przemian, Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Młynarczykowi, Gdańsk 2005; Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, Warszawa 2011; Z. Radwański (red.), System P.P., t. 2, 2008; Z. Radwański, Uwagi de lege ferenda o klauzulach generalnych w prawie prywatnym, Przegląd Legislacyjny 2001; Z. Radwański, Założenia dalszych prac kodyfikacyjnych na obszarze prawa cywilnego, PiP 2004, nr 3; Z. Radwański (red.), Zielona księga. Optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2006; M. Safjan, Klauzule generalne w prawie cywilnym (przyczynek do dyskusji), PiP 1990, nr 11; M. Safjan (red.), System P.P., t. 1, 2012; M. Sawczuk (red.), Czterdzieści Lat Kodeksu Cywilnego. Materiały z Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów w Rzeszowie ( r.), Kraków Warszawa 2006; W. Siedlecki, Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 1977; A. Sikorska, Ciężar dowodu w przypadku odstąpienia od umowy sprzedaży przez kupującego z powodu wad rzeczy lub niezgodności towaru z umową, Radca Prawny 2005, nr 1; S. Sołtysiński, w: Kodeks spółek, t. 1, 2006; A. Stelmachowski, Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984; A. Stelmachowski, Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998; B. Swaczyna, Prawne konsekwencje wielopodmiotowości stron umowy sprzedaży. Zagadnienia wybrane, TPP 2001, nr 2; A. Szpunar, Dobra wiara jako przesłanka nabycia własności nieruchomości od nieuprawnionego, PiP 1997, nr 7; A. Szpunar, Uwagi o nadużyciu prawa podmiotowego, II Kongres Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej, red. R. Sztyk, Kluczbork 1999; Uwagi o nadużyciu prawa podmiotowego, wyd. II, Kongres Notariuszy RP teksty i opracowania, Warszawa 1999; M. Tyrakowska, Podmiotowość cywilnoprawna osób ustawowych na przykładzie spółki jawnej, teza nr 1, PPH 2010, nr 5; A. Wolter, I. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2003; T. Zieliński (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2001; Z. Ziembiński, Desuetudo, PiP 1994, nr 11; Z. Ziembiński, O metodzie analizowania stosunku prawnego, PiP 1967, nr 2. ZAKRES REGULACJI Art. 1. Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Zagadnienia ogólne 1. Kodeks cywilny z 1964 r. jest formą kodyfikacji prawa cywilnego i tak jak inne polskie regulacje tego typu (np. Kodeks karny, Kodeks pracy), jest aktem prawnym o charakterze ustawy organicznej. W Kodeksie tym nie jest jednak i nie może być zrealizowana zasada zupełności, według której powinien on obejmować wszystkie przepisy z zakresu prawa cywilnego jako odrębnej gałęzi prawa. Kodeks nie jest aktem wyższego rzędu w stosunku do innych ustaw. Jest on traktowany na równi z innymi ustawami i nie jest aktem normatywnym hierarchicznie nadrzędnym w stosunku do innych ustaw regulujących stosunki cywilnoprawne. Jest natomiast aktem o najszerszym zakresie regulacji, obejmującym podstawowe instytucje prawa cywilnego, opartym na jednolitych założeniach ogólnych. 2. Na pojęcie prawa cywilnego, którego podstawową regulacją prawną jest Kodeks cywilny, składają się trzy elementy, a mianowicie: 1) podmioty działające w ramach prawa, 2) przedmiot regulacji i 3) metoda regulacji stosunków prawnych. Cechą szczególną tego Kodeksu jest to, że obejmuje on podstawowe przepisy regulujące stosunki cywilnoprawne, czyli stosunki zaliczane zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze do spraw cywilnych. Kryteria rozgraniczenia między stosunkiem cywilnoprawnym i innymi stosunkami prawnymi nie są określone w art. 1, a w konsekwencji między prawem cywilnym a innymi gałęziami prawa. W doktrynie wskazuje się przede wszystkim na dwa takie kryteria: metody oraz przedmiotu regulacji stosunków społecznych. 3. Systematyka Kodeksu cywilnego oparta jest na zmodyfikowanym systemie pandektowym, który został opracowany w XIX w. w Niemczech i opiera się na tradycjach rzymskich, wprowadzając jednak istotne modyfikacje, z których najważniejszą jest wyodrębnienie w systematyce Kodeksu części ogólnej. System pandektowy zastosowany został w niemieckim Kodeksie cywilnym (BGB), który dzieli się na pięć ksiąg (ogólną, prawo rzeczowe, zobowiązania, prawo rodzinne i spadkowe). Modyfikacja systemu pandektowego w polskim Kodeksie cywilnym polegała na podyktowanym względami ideologicznymi uregulowaniu stosunków rodzinnych w osobnym Kodeksie, co nie pozbawia ich charakteru stosunków cywilnoprawnych. Względami ideologicznymi (planowaną nacjonalizacją) spowodowana była także rezygnacja z uregulowania w księdze drugiej Kodeksu cywilnego hipoteki (K. Osajda (red.), Kodeks cywilny, uwagi do art. 1). 20 Piotr Nazaruk

18 Tytuł I. Przepisy wstępne Art Zakres zastosowania Kodeksu cywilnego wymaga wskazania dwóch kryteriów: 1) przedmiotowego, czyli majątkowego lub osobistego charakteru stosunku prawnego, i 2) charakterystycznej, równorzędnej dla stron tego stosunku metody jego regulacji (tak E. Łętowska, Podstawy prawa, s. 23). Oba kryteria są ze sobą ściśle funkcjonalnie i logicznie związane w ten sposób, że wskazana cywilnoprawna metoda regulacji może zaistnieć tylko w przestrzeni wyznaczonej występowaniem stosunków prawa prywatnego. Z uwagi na tę niesamodzielność metody regulacji nie do końca przekonujące są próby eksponowania jej, jako jedynego kryterium wyodrębnienia prawa cywilnego (tak A. Stelmachowski, Wstęp do teorii, s. 14 i n.). 5. Stosunek cywilnoprawny uregulowany w art. 1 to taki złożony stosunek prawny, w którym podmioty zachowują autonomiczną względem siebie pozycję; nie występuje zatem w tym układzie uprawnień i obowiązków zjawisko władczego określania przez jedną ze stron sytuacji prawnej drugiej strony (A. Stelmachowski, Zarys teorii, s. 35 i n.). Jest to jedynie zasada, od której występują wyjątki sytuacje, gdy jedna ze stron stosunku cywilnoprawnego ma kompetencję do samodzielnego zaktualizowania, zniesienia czy określenia treści uprawnień lub obowiązków drugiej strony (tzw. uprawnienie kształtujące). Element ten jednak ma zawsze w stosunku cywilnoprawnym znaczenie drugorzędne względem podstawowego układu uprawnień i obowiązków, zbudowanego na zasadzie autonomiczności. 6. Treść stosunku cywilnoprawnego określa wzajemne zachowania jego stron, przez wskazanie praw i obowiązków majątkowych oraz niekiedy praw i obowiązków niemajątkowych, odnoszących się do dóbr osobistych. Stosunki cywilnoprawne mogą mieć zatem charakter stosunków prawnych majątkowych lub niemajątkowych. Prawa i obowiązki stron oraz powstanie, zmiana i ustanie stosunku cywilnoprawnego zależą od charakteru zdarzeń prawnych, a w szczególności od treści czynności prawnych oraz czynności faktycznych stron. 7. Podmiotami prawa cywilnego są wskazane w treści norm cywilnoprawnych oraz wymienione w sformułowaniach norm prawnych osoby, na których rzecz ma być podjęte nakazane adresatowi zachowanie czy też czynności, których obowiązek prawny adresata jest uzależniony od określonego działania lub zachowania. Występują one zatem jako strony stosunków prawnych. Wbrew sformułowaniu art. 1, prawo cywilne zna nie dwa, lecz trzy rodzaje podmiotów. Największe znaczenie mają niewątpliwie wymienione w komentowanym przepisie osoby fizyczne (zob. uwagi do art. 8 i n.) oraz osoby prawne (zob. uwagi do art. 33 i n.). Oprócz nich jednak normy prawa cywilnego nakładają obowiązki i przyznają uprawnienia ściśle określonym jednostkom organizacyjnym nieuznanym przez przepisy za osoby prawne. Jednostki te można uznać za trzecią kategorię podmiotów prawa cywilnego, choć art odsyła w tym przypadku do przepisów o osobach prawnych (zob. uwagi do art ). Chodzi tu głównie o osobowe spółki handlowe. 8. Obecnie Kodeks cywilny traktuje na równi osoby fizyczne i osoby prawne. Nie zawsze tak było. Do 1 października 1990 r., to jest do dnia wejścia w życie ustawy z 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.), art. 1 przewidywał odrębne regulacje stosunków cywilnoprawnych między jednostkami gospodarki uspołecznionej, między osobami fizycznymi oraz między jednostkami gospodarki uspołecznionej a osobami fizycznymi ( 1). Zmiana art. 1 dokonana ustawą z 28 lipca 1990 r. polegająca na nadaniu mu nowego brzmienia, połączona ze zmianą wielu innych przepisów tego Kodeksu, miała na celu zniesienie dotychczasowego nierównego traktowania podmiotów stosunków cywilnoprawnych, w zależności od reprezentowanego przez nie typu własności (państwowej, społecznej, indywidualnej, osobistej), które dotychczas podlegały zróżnicowanej ochronie. Cel ten został w zasadzie zrealizowany, i to zarówno w stosunkach prawnorzeczowych, jak i zobowiązaniowych. 9. Stosowanie Kodeksu cywilnego do stosunków cywilnoprawnych normowanych aktami pozakodeksowymi przedstawia się różnie w odniesieniu do poszczególnych aktów pozakodeksowych. Część z nich zawiera przepisy przesądzające o konieczności uzupełniającego stosowania do regulowanej danym aktem materii przepisów Kodeksu cywilnego (np. art. 1 Piotr Nazaruk 21

19 Art. 1 Księga I. Część ogólna ust. 2 u.w.l.), inne takiego odesłania nie zawierają, a o sposobie i zakresie stosowania przepisów Kodeksu cywilnego rozstrzyga przedmiot regulacji danej ustawy szczególnej. Zasadą jest stosowanie wprost (nie odpowiednio) na całym obszarze prawa cywilnego przepisów księgi I (części ogólnej) Kodeksu cywilnego. Ponadto, do uregulowanych poza Kodeksem stosunków prawnych o charakterze zobowiązaniowym mają zastosowanie wprost przepisy tzw. części ogólnej prawa zobowiązań, normujące zagadnienia wspólne dla wszystkich stosunków prawnych tego rodzaju (art k.c.), a do uregulowanych poza Kodeksem praw rzeczowych ograniczonych mają zastosowanie wprost kodeksowe przepisy ogólne o tych prawach (art k.c.). 10. Postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków prawa cywilnego zostało uregulowane w Kodeksie postępowania cywilnego. Pojęcie spraw cywilnych w rozumieniu art. 1 k.p.c. obejmuje ponadto sprawy ze stosunków z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, prawa ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się z mocy ustaw szczególnych. W polskim systemie prawa obowiązuje prymat prawa cywilnego materialnego nad procedurą cywilną. Regulacje postępowania cywilnego pełnią funkcję służebną wobec prawa cywilnego materialnego, udzielając ochrony podmiotom prawa cywilnego. 11. Kodeks cywilny nie jest jedynym źródłem prawa cywilnego i nie normuje całości stosunków cywilnoprawnych. Poza Kodeksem istnieją liczne akty normatywne wyrażające normy prawa cywilnego. Te pozakodeksowe źródła prawa cywilnego można podzielić na dwie grupy: 1) akty normatywne wyrażające wyłącznie lub przynajmniej głównie normy prawa cywilnego (np. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks spółek handlowych, ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe, ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe, ustawa z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, ustawa z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, ustawa z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów), 2) tzw. akty normatywne kompleksowe regulujące we względnie całościowy sposób poszczególne dziedziny stosunków społecznych i wyrażające zarówno normy prawa cywilnego, jak i prawa administracyjnego, a często także karnego (np. ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, ustawa z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, ustawa z 16 listopada 2000 r. o domach składowych oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw). 12. Znajomość źródeł i orzecznictwa w zakresie szeroko pojętego prawa cywilnego jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania w całym systemie prawa nie tylko w zakresie regulacji prywatnoprawnych, ale również w zakresie wielu regulacji publicznoprawnych. W polskim systemie prawa dominują regulacje o charakterze cywilistycznym. W praktyce większość spraw sądowych to sprawy cywilne, przy rozpoznawaniu których istotną rolę odgrywa dorobek judykatury. Polska kodyfikacja prawa cywilnego nawiązuje do niemieckiej koncepcji legislacyjnej, zgodnie z którą regulacje cywilistyczne mają charakter fundamentalny dla całego systemu prawa. W związku z powyższym, nie sposób zakwestionować znanej niemieckiej zasady, zgodnie z którą, jeśli ktoś nie jest cywilistą, to nie jest prawnikiem, a jeżeli nie jest procesualistą, to nie jest cywilistą (niem. Kein Zivilist kein Jurist, kein Prozessualist kein Zivilist). Zagadnienia szczegółowe i problemy praktyczne 13. Przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się w sprawie cywilnej w każdym wypadku, gdy przepisy szczególne, regulujące stosunki cywilnoprawne, nie normują jakiegoś zagadnienia (np. zdolności do czynności prawnych, terminów, przedawnienia). Część ogólna Kodeksu cywilnego ma w tym wypadku szczególne znaczenie; jej przepisy łączą niejako w jedną całość normy cywilnoprawne zawarte różnych aktach normatywnych. Umożliwia to stosowanie tych przepisów według jednolitych zasad. 14. Od 1 maja 2004 r. częścią polskiego prawa, w tym prawa cywilnego, stało się prawo europejskie (wcześniej prawo Wspólnot Europejskich oraz od wejścia w życie 1 listopada 1993 r. 22 Piotr Nazaruk

20 Tytuł I. Przepisy wstępne Art. 1 Traktatu z Maastricht prawo Unii Europejskiej). Prawo europejskie bezpośrednio obowiązuje w państwach członkowskich, a więc obecnie również w Polsce, i jest bezpośrednio skuteczne. 15. Zgodnie z koncepcją jedności prawa prywatnego Kodeks spółek handlowych stanowi lex specialis względem Kodeksu cywilnego, którego przepisy są stosowane odpowiednio. Zasadnicze znaczenie ma tu art. 2 k.s.h., który wyklucza automatyczne stosowanie wprost przepisów Kodeksu cywilnego do każdej kwestii nieuregulowanej w Kodeksie spółek handlowych. Przede wszystkim ustalenie istnienia sprawy nieuregulowanej wymaga przeprowadzenia dość złożonej sekwencji rozumowań. W razie stwierdzenia braku unormowania danego zagadnienia we właściwej grupie przepisów Kodeksu spółek handlowych należy bowiem rozważyć, czy nie zachodzi przypadek regulacji negatywnej (zamierzonego pominięcia określonej kwestii w przepisach) oraz czy nie można zastosować przez analogię innego przepisu Kodeksu spółek handlowych. Dopiero w razie uzyskania przeczącej odpowiedzi na te pytania możliwe jest zastosowanie przepisu Kodeksu cywilnego. Stosowanie tego przepisu należy jednak poprzedzić oceną, czy właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej pozwala na stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego wprost, czy też wymaga stosowania odpowiedniego (czyli dopuszczającego modyfikację treści normy wyinterpretowanej z przepisów Kodeksu cywilnego w celu dostosowania jej do specyfiki stosunków regulowanych przez Kodeks spółek handlowych). Zob. szerzej w tej kwestii M. Pazdan, Kodeks spółek ; S. Sołtysiński, w: Kodeks spółek..., t Stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego wymaga ustalenia, że dana sprawa bądź w ogóle nie jest uregulowana przepisami prawa pracy (rozumianymi zgodnie z art. 9 k.p.), bądź jest uregulowana w sposób niewyczerpujący. Następnie należy ustalić, czy norma wyinterpretowana z przepisów Kodeksu cywilnego nie jest sprzeczna z zasadami prawa pracy, co jest o tyle trudne, że pojęcie zasad prawa jest jednym z bardziej niejasnych pojęć języka prawnego i prawniczego. Dopiero w razie stwierdzenia braku sprzeczności można stosować przepisy Kodeksu cywilnego, przy czym ma to być stosowanie odpowiednie. W tej kwestii zob. zwłaszcza A. Kijowski, w: T. Zieliński (red.), Kodeks pracy, s i n. Wybrane tezy z orzecznictwa Strona, która zarzuca sądowi uwzględnienie roszczenia nieudowodnionego, powinna podnieść zarzut naruszenia określonego przepisu prawa materialnego albo wskazać na konkretne uchybienie w postępowaniu dowodowym mające wpływ na wynik procesu. Ograniczenie zarzutu do naruszenia art. 232 zd. 1 k.p.c. nie może zatem prowadzić do podważenia zaskarżonego orzeczenia. 2. Ocena obowiązków stron stosunku cywilnoprawnego nie może być pochodną oceny zobowiązań podatkowych, ich wykonania lub niewykonania, ani też skutków przewidzianych przez prawo podatkowe. Sąd powszechny, rozpoznający spór toczący się na tle umowy prawa cywilnego, ma obowiązek stosować przepisy tej właśnie gałęzi prawa oraz obowiązujące w nim definicje legalne, za punkt wyjścia przyjmując uzgodnienia stron (art k.c.). Ocena podatkowych skutków czynności cywilnoprawnej należy wyłącznie do organów podatkowych, a w dalszej kolejności do sądu administracyjnego, rozpoznającego skargę na decyzję ustalającą lub określającą wysokość zobowiązania podatkowego. Podstawy dochodzonego w postępowaniu cywilnym roszczenia należy poszukiwać w przepisach prawa cywilnego oraz umowie stron i jedynie w oparciu o powyższe dokonywać oceny zasadności żądania zgłoszonego w pozwie (wyrok SA we Wrocławiu z 17 lutego 2012 r., I ACa 46/12, SIP nr , Lexis.pl nr ). 18. Postępowania związanego z wydaniem wytyku nie można potraktować jako sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1 k.c. oraz art. 1 i 2 k.p.c. W postępowaniu związanym z wydaniem wytyku w trybie art u.s.p. nie mają ponadto zastosowania przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (postanowienie SN z 21 lipca 2011 r., V CZ 35/11, OSNC-ZD 2012, nr C, poz. 48). 19. Spór dotyczący rozliczeń między związkiem gmin utworzonym na podstawie art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 1996 r. Nr 13, Piotr Nazaruk 23