Krótki opis obiektów. w Centrum Kulturowo Archeologicznym

Transkrypt

1 Krótki opis obiektów w Centrum Kulturowo Archeologicznym Centrum Kulturowo Archeologiczne w Nowej Słupi to obszar około 4 hektarów położonych nad strumykiem, którego źródła znajdują się u podnóża Łysej Góry. Zlokalizowane tu obiekty mają odzwierciedlenie w badaniach i odkryciach archeologicznych. Są nimi liczne chaty, ziemianki, w jakich zamieszkiwali bądź, w których przebywali ludzie zajmujący się wytopem żelaza w czasach prężnie działającego ośrodka metalurgicznego na naszym terenie. Wszystkie wzniesione budowle powstały techniką, jaka stosowana była przez ówczesnego człowieka 2000 lat temu bez użycia choćby jednego gwoździa. Obszar centrum jest połączeniem technik budownictwa stosowanych przez barbarzyńskie plemiona mieszkające na naszym terenie i militarnego budownictwa rzymskiego. Nie ma na terenie naszego kraju osady, której rekonstrukcja realizowana była by z tak ogromną determinacją i konsekwencją, doprowadzając do wiernego odtworzenia wioski nawiązującej do kultury przeworskiej z drugiej zaś strony prezentującej oblicze budownictwa pogranicza prowincji rzymskich tzw. limesu. Spacer po Centrum rozpoczynamy od barbarzyńskiej części mieszczącej się na terenie starego Piecowiska. Strefa ta powstała w oparciu o liczne badania archeologiczne na terenie całego kraju i prezentuje zarówno budownictwo jak i wytwórczość określaną przez archeologów, jako kultura przeworska. Rozmieszczenie odtworzonych w tym miejscu budynków nawiązuje do zabudowy potwierdzonej badaniami, jakie były prowadzone na licznych osadach tejże kultury, związanej z centralną i południową częścią Polski od około III wieku przed naszą erą do IV wieku naszej ery. Wszystkie powstałe w tej strefie struktury są odzwierciedleniem budownictwa z pierwszych wieków naszej ery.

2 Chata z Wrocieryża Po przekroczeniu głównego wejścia zwiedzanie zaczynamy od Chaty z Wrocieryża, budynku o konstrukcji słupowej, odkrytym na terenie Wrocieryża w powiecie Pińczowskim, którego powstanie jest efektem pracy archeologów z przed kilku lat. Chata posiada konstrukcję sumikowo - łątkową. Łątki to pionowo postawione w narożach drewniane elementy tworzące strukturę chałupy i wspierające konstrukcję dachu, pomiędzy które wmontowane są drewniane belki tzw. sumiki wykonane z łupanej osiki i tworząc ściany budynku. Całość z zewnątrz obłożona gliną, która pełni funkcje wypełniające puste przestrzenie w konstrukcji drewnianej jak również niezbędna jest do utrzymania odpowiedniej temperatury wewnątrz chaty. Dwuspadowy dach pokryty darnią na podściółce z kory brzozowej, która pełni również funkcje termoregulacyjne, dając odpowiedni chłód latem, zimą zaś utrzymując ciepło.

3 Chata ze Skał Stojąca w narożu chata, jest najbliższa naszym sercom, gdyż na jej ślady natrafili dwaj badacze i pasjonaci starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego prof. Kazimierz Bielenin i dr Szymon Orzechowski w miejscowości Skały na terenie Gminy Nowa Słupia. Chata nie jest wykonana tak solidnie jak jej poprzedniczka. Ściany zbudowane są z gałęzi oplatających pionowe słupy, stanowiące konstrukcję zarówno dla nich jak również dające wsparcie dla krokwi będących konstrukcją dachu, pokrytego trzciną. Ściany obrzucono gliną, która pełni funkcje termoregulacyjne jak również zabezpieczające przed ogniem. W sąsiedztwie tejże chaty napotkano pozostałości licznych pieców dymarskich i raczej nie podlega wątpliwości fakt, ze chatę zamieszkiwali ludzie trudniący się wytapianiem żelaza w jednorazowych piecach kotlinkowych typu świętokrzyskiego. Przy budynku obserwujemy replikę pieca dymarskiego. Ciekawostką i wyjątkiem z pośród wszystkich budowli jest jego dwuizbowość. Przypuszcza się, że drugie pomieszczenie, owalnego kształtu, było zajmowane przez dobytek hutników.

4 Chata ze Stobnicy Trzymorgi Spacerując ścieżka dalej w głąb Piecowska mijamy obiekt o lekkiej konstrukcji, wykonanej systemem plecionkowym. Chata służyła zapewne, jako sezonowe schronienie dla ludności zamieszkującej nasze tereny 2000 lat temu. Jej oryginał został odkryty przez archeologów w miejscowości Stobnica Trzymorgi na terenie województwa Śląskiego. W jej wnętrzu palenisko, którego zadaniem było nie tylko rozgrzanie chaty, wewnątrz ale również przygotowanie ciepłej strawy. Przed chatą mały ogródek. Wokół chaty można spotkać zarówno dzikie jak i uprawne rośliny, wykorzystywane w gospodarstwie przydomowym kultury przeworskiej.

5 Kopalnia Do produkcji żelaza oprócz węgla drzewnego, o który nie było trudno potrzebna była ruda żelaza. Przypuszcza się, że do jednego pieca dymarskiego wkładano około 200 kg rudy, otrzymywano zaś około 20 kg żelaza. Na terenie wsi Sosnówka w 1922 roku prof. Jan Samsonowicz odkrył prastare kopalnie, w których hutnicy 2000 lat temu wydobywali rudy żelaza. Wieloletnie badania potwierdziły eksploatacje występujących na terenie dzisiejszych Rudek rud limonitowych, hematytowych i syderytowych, które wykorzystywane były w procesie uzyskiwania żelaza. Złoża były eksploatowane przy użyciu odkrywkowych metod, jak również metodą głębinową poprzez drążenie pionowych szybów i poziomych chodników, które były odpowiednio przez hutników zabezpieczane. Na terenie dzisiejszych Rudek istniała kopalnia z szybami do głębokości 25 m i siecią obudowanych chodników. Kopalnia w Rudkach działała już w II wieku n. e. i jest najstarszym a zarazem jedynym znanym tego typu wyrobiskiem górniczym w Europie poza granicami Imperium Rzymskiego. Znajdujemy się w miejscu gdzie odtworzone zostały dwa szyby górnicze połączone ze sobą podziemnym chodnikiem. To w tym miejscu możemy zapoznać się z pracą dawnych górników.

6 Ziemianka i zakład bursztyniarski ze Świlczy Bezpośrednio za dwoma szybami kopalni rud żelaza napotykamy charakterystyczną ziemiankę, z lekko podkopanym podłożem. Na środku jedna drewniana podpora podtrzymująca drewniany dach obłożony humusem i porośnięty trawą. Były to pierwotne i sezonowe schronienia dla ludzi, zmieniających tryb życia z koczowniczego na osiadły. Obiekt ten został zrekonstruowany na podstawie znaleziska na Podkarpaciu, gdzie w IV V w. n.e. istniała osada, której ludność trudniła się obróbką i handlem bursztynu. Tuż obok znajduje się chata wybudowana w bardzo ciekawy sposób ze względu na możliwości funkcjonowania przez cały rok. Związane jest to z głębokim wkopaniem w ziemie i stworzeniem konstrukcji ścian z dranic zabezpieczających przed jej osypywaniem. Dawało to większe możliwości w przetrwaniu głównie okresu zimowego. Tak jak większość chat i ziemianek z tamtego okresu konstrukcja dachowa podtrzymywana jest przez jedną podporę. Chcąc wejść do środka, należy uważać na dość strome schody.

7 Kuźnia Nieopodal strumyka powstała chata kowala. Chata posiada również budowę sumikowo - łątkową. Przed chałupą małe zadaszenie podtrzymywane przez drewnianą podporę, a pod nim znajduje się warsztat kowalski. Pierwowzorem obiektu była chata, której pozostałości wraz z małym warsztatem hutniczym odkryte były na terenie Wólki Łosieckiej w województwie łódzkim. Całość z zewnątrz obłożona gliną, która pełni funkcje wypełniające puste przestrzenie w konstrukcji drewnianej jak również niezbędna jest do utrzymania odpowiedniej temperatury wewnątrz chaty. Dwuspadowy dach zbudowany z trzciny, która wraz gliną pełni funkcje termoregulacyjne wewnątrz budynku dając latem odpowiedni chłód, zimą zaś utrzymuje ciepło.

8 Sauna To jeden z ciekawszych i tajemniczych obiektów na terenie naszego Centrum. Powstał w oparciu o badania archeologiczne w Modlniczce koło Krakowa. Zbudowany jest podobną techniką, co poprzednia chata z taką różnicą, że sumikami są pełne bale drewniane. Wyglądem przypomina współczesną saunę i przypuszcza się, że mogła pełnić właśnie takie funkcje. Związane jest to również z faktem odnalezienia we wnętrzu tego budynku stosunkowo dużego pieca o konstrukcji kamienno glinianej, względem całej powierzchni obiektu. W miejscu odkrycia oryginału (podczas prac przy budowie A4) archeolodzy nie natrafili na żaden element, który mógłby świadczyć o charakterze obiektu. Stąd przypuszczenia, że pierwowzorem budynku była pradawna łaźnia.

9 Chata rybaka Tuż obok stawu, który powstał na płynącym obok strumyku stoi chata rybaka. Chata posiada konstrukcję drewnianą. Przed chałupą małe zadaszenie podtrzymywane przez drewnianą podporę. Tuż obok znajduje się wędzarnia. Dwuspadowy dach pokryty trzciną. Drobne elementy drewniane znajdujące się na ścianach zewnętrznych stanowią swoistą podporę (wzmocnienie) dla gliny, którą oblepiano chaty. Chata rybaka jest jedynym budynkiem reprezentującym kulturę przeworską zrekonstruowanym techniką zrębową. Jej pierwowzoru należy szukać w Nieszawie Kolonii w województwie lubelskim.

10 Chata tkaczki Obok chaty rybaka powstał budynek, w którym zamieszkuje tkaczka. Podczas prac archeologicznych kultury przeworskiej w Inowrocławiu znaleziono w miejscu oryginału ciężarki do krosien pionowych. Chata posiada konstrukcję plecionkową. Przed chałupą małe zadaszenie podtrzymywane przez drewnianą podporę. Całość z zewnątrz obłożona gliną, która pełni funkcje wypełniające puste przestrzenie w konstrukcji plecionkowej. Jest niezbędna również do utrzymania odpowiedniej temperatury wewnątrz chaty. Dwuspadowy dach zbudowany z trzciny, która wraz gliną pełni funkcje termoregulacyjne wewnątrz budynku dając latem odpowiedni chłód, zimą zaś utrzymuje ciepło.

11 Długi dom To najbardziej okazały budynek na terenie Centrum. Długość jego wynosi 15m a szerokość 8m. Powstał w oparciu o badania wykopaliskowe w Wólce Łosieckiej koło Łodzi. Jego charakter nie jest do końca potwierdzony. Odtworzony w Nowej Słupi obiekt o charakterze halowym prezentuje ogromne możliwości techniczne przedstawicieli kultury przeworskiej. Mógł być zarówno miejscem spotkań ludności, mieszkaniem ważnej osoby danego plemienia czy też stanowić połączenie funkcji mieszkalnych i gospodarczych związanym ze schronieniem dla dobytku.

12 Burga rzymska To jedyny w swoim rodzaju obiekt w naszym kraju, który powstał na podstawie podobnych obiektów odtworzonych w niemieckim Lorch i Vechten w Holandii. Burga to rzymska wieża strażnicza o wysokości około 9 m. Obiekty takie stawiane były na granicach imperium rzymskiego, aby swoim wyglądem dawać barbarzyńcą wyobrażenie o wielkości Cesarstwa. Wejście do obiektu znajduje się w części przyziemnej i jest jedynym niekonsekwentnym elementem odtworzenia oryginalnego obiektu, gdyż normalnie wejście do Burgi było umieszczone wysoko, aby obiekt o charakterze obronnym był trudniejszy do zdobycia. Choć jest budowlą obronno - obserwacyjną posiada także pomieszczenia magazynowe na broń oraz miejsce na posłania dla zmiany warty.

13 Wał Hadriana Wał Hadriana to nazwa niezwiązana z wpływami imperium rzymskiego na nasze tereny, jednak podobieństwo założenia jak i czas powstania pomocne są do odnalezienia się w tej wędrówce w czasie. Wał Hadriana powstał na bazie odkryć pozostałości fortyfikacji granicznych pomiędzy Imperium Rzymskim a plemionami barbarzyńskimi, czyli z tzw. Limesem górnogermańsko retyckim. Zarówno Burga jak i Wał Hadriana są elementami strefy rzymskiej na terenie Centrum Kulturowo Archeologicznego. Wszystkie obiekty z wyjątkiem dwóch ostatnich są częścią strefy barbarzyńskiej jakie zostały opisane na terenach związanych z plemionami kultury przeworskiej. Niewiele można powiedzieć na temat systemu osadnictwa tej kultury. Osady nie posiadały żadnych elementów fortyfikacyjnych. Odnajdywane są osiedla zarówno skupione jak i rozproszone o nieregularnej zabudowie. Większość domów miała charakter półziemianek, choć występowały również naziemne domy słupowe.