W.I.LENIN DWIE TAKTYKI SOCJALDEMOKRACJI W REWOLUCJI DEMOKRATYCZNEJ

Transkrypt

1 W.I.LENIN DWIE TAKTYKI SOCJALDEMOKRACJI W REWOLUCJI DEMOKRATYCZNEJ

2

3 Źródło: W.I.Lenin, Dzieła, tom.9, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1953, str Wersja elektroniczna:władza Rad ( Rewolucja burżuazyjna jest w najwyższym stopniu korzystna dla proletariatu. Rewolucja burżuazyjna jest bezwzględnie konieczna w interesie proletariatu. Im pełniejsza, im bardziej zdecydowana i konsekwentna będzie rewolucja burżuazyjna, tym lepiej zabezpieczona będzie walka proletariatu z burżuazją o socjalizm. Tylko ludziom nie znającym abecadła socjalizmu naukowego wniosek ten może się wydać nowy lub dziwny, paradoksalny. A z tego wniosku wypływa, między innymi, i to twierdzenie, że w pewnym sensie rewolucja burżuazyjna jest bardziej korzystna dla proletariatu niż dla burżuazji. Oto w jakim sensie twierdzenie to jest niewątpliwie słuszne: dla burżuazji korzystne jest opieranie się na pewnych przeżytkach przeszłości przeciw proletariatowi, np. na monarchii, na stałej armii itp. Dla burżuazji korzystne jest, by rewolucja burżuazyjna nie zmiotła zbyt gruntownie wszystkich przeżytków przeszłości, lecz by niektóre pozostawiła, czyli żeby rewolucja ta była niezupełnie konsekwentna, by nie doszła do końca, nie była zdecydowana i nieubłagana. Myśl tę wypowiadają nieraz socjaldemokraci nieco inaczej, mówiąc, że burżuazja zdradza sama siebie, że burżuazja zdradza sprawę wolności, że burżuazja niezdolna jest do konsekwentnego demokratyzmu. W.I.Lenin

4 >>DWIE TAKTYKI SOCJALDEMOKRACJI W REWOLUCJI DEMOKRATYCZNEJ<< PRZEDMOWA W momencie rewolucyjnym bardzo trudno jest nadążyć za wypadkami, które dają niezmiernie dużo nowego materiału do oceny taktycznych haseł partii rewolucyjnych. Broszura niniejsza pisana jest przed wypadkami odeskimi [1]. Wskazaliśmy już w piśmie Proletarij" [2] (nr 9, Rewolucja uczy") [3], że wypadki te zmusiły nawet tych socjaldemokratów, którzy stworzyli teorię powstania-procesu i odrzucali propagandę hasła tymczasowego rządu rewolucyjnego, do przejścia lub do rozpoczęcia faktycznego przechodzenia na stronę swych oponentów. Rewolucja uczy niewątpliwie z taką szybkością i z taką gruntownością, jakie w pokojowych okresach rozwoju politycznego wydają się nieprawdopodobne. I uczy ona, co jest szczególnie ważne, nie tylko kierowników, lecz i masy. Nie ulega żadnej wątpliwości, że rewolucja nauczy masy robotnicze w Rosji socjaldemokratyzmu. Rewolucja potwierdzi w praktyce program i taktykę socjaldemokracji ujawniając rzeczywistą naturę różnych klas społecznych, ujawniając burżuazyjność naszej demokracji oraz rzeczywiste dążenia chłopstwa, rewolucyjnego w duchu burżuazyjnodemokratycznym, ale kryjącego w sobie nie ideę socjalizacji", lecz nową walkę klasową między burżuazją chłopską a proletariatem wiejskim. Dawne złudzenia dawnego narodnictwa, które tak wyraźnie można dostrzec na przykład w projekcie programu partii socjalistów-rewolucjonistów" zarówno w kwestii rozwoju kapitalizmu w Rosji, jak w kwestii demokratyzmu naszego społeczeństwa" i w kwestii znaczenia całkowitego zwycięstwa powstania chłopskiego wszystkie te złudzenia zostaną bezlitośnie i ostatecznie rozwiane przez rewolucję. Będzie to pierwszy prawdziwy chrzest polityczny różnych klas. Klasy te uzyskają w rewolucji określone oblicze polityczne, dając się poznać nie tylko poprzez programy i hasła taktyczne swych ideologów, lecz również w otwartej akcji politycznej mas. Nie ulega wątpliwości, że rewolucja nauczy nas, nauczy masy ludowe. Ale zagadnienie stojące teraz przed walczącą partią polityczną polega na tym, czy my potrafimy nauczyć czegoś rewolucję? Czy potrafimy wykorzystać słuszność naszej nauki socjaldemokratycznej, nasz związek z jedyną konsekwentnie rewolucyjną klasą, z proletariatem, by wycisnąć na rewolucji piętno proletariackie, by doprowadzić ją do prawdziwego, decydującego zwycięstwa w rzeczywistości, a nie w słowach, by sparaliżować chwiejność, połowiczność i zdradę demokratycznej burżuazji? Na osiągnięcie tego celu musimy skierować wszystkie swoje wysiłki. A osiągnięcie go zależy, z jednej strony, od słuszności naszej oceny sytuacji politycznej, od słuszności naszych haseł taktycznych, a z drugiej od poparcia tych haseł realną siłą bojową mas robotniczych. Na wzmocnienie i rozszerzenie więzi z masami nastawiona jest cała powszednia, regularna, bieżąca praca wszystkich organizacji i grup naszej partii, praca propagandowa, agitacyjna i organizacyjna. Praca ta jest zawsze niezbędna, ale w

5 momencie rewolucyjnym mniej niż kiedykolwiek może być uznana za wystarczającą. W takiej chwili klasa robotnicza instynktownie rwie się do otwartego wystąpienia rewolucyjnego i naszym obowiązkiem jest umieć we właściwy sposób postawić zadania tego wystąpienia, by następnie jak najszerzej rozpowszechnić znajomość tych zadań i ich zrozumienie. Nie należy zapominać, że utarta pesymistyczna ocena naszej więzi z masami osłania teraz szczególnie często idee burżuazyjne w kwestii roli proletariatu w rewolucji. Niewątpliwie musimy jeszcze bardzo wiele pracować nad wychowaniem i zorganizowaniem klasy robotniczej, ale całe zagadnienie polega teraz na tym, gdzie tkwić powinien główny polityczny środek ciężkości tego wychowania i tej organizacji? Czy w związkach zawodowych i stowarzyszeniach legalnych, czy też w powstaniu zbrojnym, w zadaniu stworzenia armii rewolucyjnej i rządu rewolucyjnego? I jedno, i drugie wychowuje i organizuje klasę robotniczą. I jedno, i drugie jest oczywiście niezbędne. Jednak teraz, w obecnej rewolucji, całe zagadnienie sprowadza się do tego, gdzie będzie środek ciężkości wychowania i organizacji klasy robotniczej w pierwszym czy też w drugim? Wynik rewolucji zależy od tego, czy klasa robotnicza odegra rolę pomocnika burżuazji, potężnego ze względu na siłę swego natarcia na samowładztwo, ale bezsilnego pod względem politycznym, czy też odegra rolę kierownika rewolucji ludowej. Świadomi przedstawiciele burżuazji czują to doskonale. Dlatego to właśnie Oswobożdienije [4] wychwala akimowszczyznę, ekonomizm" w socjaldemokracji, wysuwający teraz na plan pierwszy związki zawodowe i legalne stowarzyszenia. Dlatego to właśnie p. Struwe ( Oswobożdienije" nr 72) wita radośnie pryncypialne tendencje akimowszczyzny wśród no- woiskrowców. Dlatego to właśnie atakuje gwałtownie nienawistną mu rewolucyjną ograniczoność uchwał III Zjazdu Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. Słuszne hasła taktyczne socjaldemokracji mają teraz szczególnie doniosłe znaczenie dla kierowania masami. Nie ma nic bardziej niebezpiecznego nad pomniejszani znaczenia zasadniczych i konsekwentnych haseł taktycznych w czasach rewolucyjnych. Na przykład Iskra" [5] w numerze 104 faktycznie przechodzi na stronę swych oponentów w socjaldemokracji, ale jednocześnie lekceważąco wypowiada się o znaczeniu haseł i uchwał taktycznych, wyprzedzających życie, wskazujących drosrę, po której wśród szeregu niepowodzeń, błędów itd. kroczy ruch. Przeciwnie, opracowanie słusznych uchwał taktycznych ma olbrzymie znaczenie dla partii, która chce w duchu konsekwentnych zasad marksizmu kierować proletariatem, a nie wlec się tylko w ogonie wypadków. W rezolucjach III Zjazdu Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji i w uchwałach konferencji tej części partii, która się oderwała [6] mamy najdokładniejszy, najbardziej przemyślany, najbardziej pełny wyraz poglądów taktycznych, nie wypowiedzianych przypadkowo przez poszczególnych publicystów, lecz przyjętych przez odpowiedzialnych przedstawicieli socjaldemokratycznego proletariatu. Nasza partia przoduje wszystkim innym mając ścisły i przyjęty przez wszystkich program. Winna ona dać przykład innym partiom również pod względem surowego stosunku do swych rezolucji taktycznych, w przeciwieństwie do oportunizmu demokratycznej bur- żuazji z Oswobożdienija" i do rewolucyjnego frazesu socjalistów-rewolucjonistów, którzy dopiero podczas rewolucji spostrzegli się i wystąpili z projektem" programu i po raz pierwszy zajęli się zagadnieniem, czy rewolucja, która dokonywa się przed ich oczyma, jest rewolucją burżuazyjną. Oto dlaczego uważamy za najbardziej palący obowiązek rewolucyjnej socjaldemokracji staranne przestudiowanie rezolucji taktycznych III Zjazdu Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji i konferencji, ustalenie zawartych w nich odchyleń od zasad marksizmu, uświadomienie sobie konkretnych zadań socjaldemokratycznego proletariatu w rewolucji

6 demokratycznej. Sprawie tej poświęcamy właśnie niniejszą broszurę. Sprawdzenie naszej taktyki z punktu widzenia zasad marksizmu i nauk rewolucji niezbędne jest i dla tych, którzy chcą realnie przygotować jedność taktyki jako podstawę przyszłego zupełnego zjednoczenia całej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, a nie ograniczać się tylko do słów perswazji. N. Lenin Lipiec 1905 roku. 1.PALĄCE ZAGADNIENIE POLITYCZNE Na porządku dziennym w przeżywanym przez nas momencie rewolucyjnym stoi sprawa zwołania ogólno- ludowego zgromadzenia ustawodawczego. Co do tego, jak rozwiązać tę kwestię, poglądy są rozbieżne. Zaznaczają się trzy kierunki polityczne. Rząd carski gotów jest uznać niezbędność zwołania przedstawicieli ludu, ale nie chce w żadnym razie dopuścić do tego, by zgromadzenie to było ogólnoludowe i ustawodawcze. Zgadza się jakoby jeśli wierzyć podawanym przez prasę wiadomościom o pracach komisji bułyginowskiej [7] na zgromadzenie doradcze, wybrane w warunkach braku wolności agitacji i przy zastosowaniu ciasno cenzusowego lub ciasno stanowego systemu wyborów. Rewolucyjny proletariat, o ile kieruje nim socjaldemokracja, żąda całkowitego przejścia władzy w ręce zgromadzenia ustawodawczego, walcząc-^w tym celu nie tylko o powszechne prawo wyborcze i nie tylko o zupełną wolność agitacji, lecz prócz tego o niezwłoczne obalenie rządu carskiego i zastąpienie go tymczasowym rządem rewolucyjnym. Wreszcie liberalna burżuazja, wypowiadająca swe życzenia ustami wodzów tzw. partii konstytucyjno-demokratycznej" [8], nie domaga się obalenia rządu carskiego, nie wysuwa hasła rządu tymczasowego, nie obstaje przy realnych gwarancjach tego, by wybory były zupełnie wolne i niesfałszowane, by zgromadzenie przedstawicieli mogło stać się rzeczywiście ogólnoludowym i rzeczywiście ustawodawczym. W istocie rzeczy liberalna burżuazja, która jest jedyną poważną oporą społeczną kierunku oswobożdieńców", domaga się możliwie jak najbardziej pokojowej ugody między carem a rewolucyjnym ludem, i to takiej ugody, która by jak najwięcej władzy dała właśnie burżuazji, jak najmniej zaś rewolucyjnemu ludowi, proletariatowi i chłopstwu. Taka jest sytuacja polityczna w chwili obecnej. Takie są trzy główne kierunki polityczne, odpowiadające trzem głównym siłom społecznym współczesnej Rosji. O tym, jak oswobożdieńcy" maskują pseudodemokratycznymi frazesami swą połowiczną, czyli mówiąc wyraźniej i prościej sprzedajną, zdradziecką wobec rewolucji politykę, mówiliśmy już nieraz w piśmie Proletarij" (nr nr 3, 4, 5).

7 Przyjrzyjmy się teraz, jak oceniają socjaldemokraci zadania chwili obecnej. Doskonały pod tym względem materiał stanowią dwie rezolucje, uchwalone całkiem niedawno przez III Zjazd SDPRR oraz przez konferencję" tej części partii, która się oderwała. Kwestia, która z tych rezolucji słuszniej ocenia moment polityczny i słuszniej określa taktykę rewolucyjnego proletariatu, ma ogromne znaczenie i każdy socjaldemokrata, który chce świadomie spełnić swój obowiązek propagandzisty, agitatora i organizatora, powinien z całą uwagą zgłębić tę kwestię odsuwając na bok wszelkie względy nie związane z istotą rzeczy. Przez taktykę partii rozumiemy jej postępowanie polityczne, czyli charakter, kierunek, sposoby jej działalności politycznej. Rezolucje taktyczne uchwalane są przez zjazd partyjny po to, by ściśle określić postępowanie polityczne partii jako całości wobec nowych zadań lub nowej sytuacji politycznej. Taką nową sytuację wytworzyła rewolucja, która się rozpoczęła w Rosji to znaczy całkowite, zdecydowane i jawne odwrócenie się olbrzymiej większości narodu od rządu carskiego. Nowe zagadnienie polega na tym, jakie są praktyczne sposoby zwołania rzeczywiście ogólnoludowego i rzeczywiście ustawodawczego zgromadzenia (teoretycznie kwestię takiego zgromadzenia socjaldemokracja dawno już, i wcześniej niż wszystkie inne partie, rozstrzygnęła oficjalnie w swym programie partyjnym). Skoro lud odwrócił się od rządu i masy uświadamiają sobie konieczność ustanowienia nowego ładu, to partia, która postawiła sobie za cel obalenie rządu, musi nieodzownie pomyśleć o tym, jaki rząd ma zastąpić rząd stary, który ma być obalony. Powstaje nowe zagadnienie tymczasowego rządu rewolucyjnego. Aby dać wyczerpującą odpowiedź w tej kwestii, partia świadomego proletariatu powinna wyjaśnić, po pierwsze, znaczenie tymczasowego rządu rewolucyjnego w odbywającej się rewolucji i w całej walce proletariatu w ogóle; po drugie, swój stosunek do tymczasowego rządu rewolucyjnego; po trzecie, dokładne warunki udziału socjaldemokracji w tym rządzie; po czwarte, warunki nacisku na ten rząd od dołu, tj. w wypadku gdyby socjaldemokracja nie brała w nim udziału. Tylko wówczas, gdy wszystkie te zagadnienia zostaną wyjaśnione, polityczne postępowanie partii pod tym względem będzie pryncypialne, wyraźne i zdecydowane. Przyjrzyjmy się tedy, jak rozstrzyga te kwestie rezolucja III Zjazdu SDPRR. Oto jej pełny tekst: Rezolucja o tymczasowym rządzie rewolucyjnym. Zważywszy: że zarówno bezpośrednie interesy proletariatu, jak interesy jego walki o ostateczne cele socjalizmu wymagają możliwie najzupełniejszej wolności politycznej, a więc zastąpienia samowładczej formy rządów republiką demokratyczną; że urzeczywistnienie republiki demokratycznej w Rosji możliwe jest tylko w wyniku zwycięskiego powstania ludowego, którego organem stanie się tymczasowy rząd rewolucyjny, jedyny rząd zdolny do zabezpieczenia całkowitej wolności agitacji przedwyborczej i do zwołania, na podstawie powszechnego, równego, bezpośredniego i tajnego prawa wyborczego, zgromadzenia ustawodawczego, rzeczywiście wyrażającego wolę ludu; że ten przewrót demokratyczny w Rosji przy jej obecnym ustroju społecznoekonomicznym nie osłabi, lecz wzmocni panowanie burżuazji, która niechybnie będzie

8 usiłowała w pewnej chwili, nie cofając się przed niczym, odebrać proletariatowi Rosji możliwie największą część zdobyczy okresu rewolucyjnego III Zjazd SDPRR postanawia: niezbędne jest rozpowszechnianie wśród klasy robotniczej konkretnego wyobrażenia o najbardziej prawdopodobnym przebiegu rewolucji i o konieczności wyłonienia się w określonym momencie tej rewolucji tymczasowego rządu rewolucyjnego, od którego proletariat będzie się domagał spełnienia wszystkich najbliższych politycznych i ekonomicznych żądań naszego programu (program-minimum); w zależności od układu sił i innych czynników, nie dających się z góry ściśle określić, uznaje się za dopuszczalny udział pełnomocników naszej partii w tymczasowym rządzie rewolucyjnym w celu nieprzejednanej walki z wszelkimi zakusami kontrrewolucji i w celu obrony odrębnych interesów klasy robotniczej; nieodzownym warunkiem takiego udziału jest ścisła kontrola partii nad jej pełnomocnikami i nieugięte przestrzeganie niezależności socjaldemokracji, dążącej do całkowitego przewrotu socjalistycznego i z tego względu nieprzejednanie wrogiej wszystkim partiom burżua- zyjnym; niezależnie od tego, czy możliwy będzie udział socjaldemokracji w tymczasowym rządzie rewolucyjnym, należy propagować wśród najszerszych warstw proletariatu ideę konieczności ciągłego nacisku na rząd tymczasowy ze strony uzbrojonego i kierowanego przez socjaldemokrację proletariatu w celu ochrony, utrwalenia i rozszerzenia zdobyczy rewolucji". 2.CO DAJE NAM REZOLUCJA III ZJAZDU SDPRR O TYMCZASOWYM RZĄDZIE REWOLUCYJNYM? Rezolucja III Zjazdu SDPRR, jak to widać z jej tytułu, poświęcona jest całkowicie i wyłącznie zagadnieniu tymczasowego rządu rewolucyjnego. Oznacza to, że udział socjaldemokracji w tymczasowym rządzie rewolucyjnym wchodzi tu jako część zagadnienia. Z drugiej strony, mowa jest tylko o tymczasowym rządzie rewolucyjnym, o niczym innym; zupełnie więc nie wchodzi tu zagadnienie np. zdobycia władzy" w ogóle itp. Czy słusznie postąpił zjazd usuwając to ostatnie zagadnienie oraz inne zagadnienia tego rodzaju? Niewątpliwie słusznie, albowiem takich zagadnień sytuacja polityczna Rosji bynajmniej na porządek dzienny nie wysuwa. Przeciwnie, cały naród postawił na porządku dziennym kwestię obalenia absolutyzmu i zwołania zgromadzenia ustawodawczego. Zjazdy partyjne winny stawiać na porządku dziennym nie te kwestie, które w porę czy nie w porę poruszył ten czy inny publicysta, lecz te, które mają poważne znaczenie polityczne w konkretnych warunkach danego momentu i wskutek obiektywnego biegu rozwoju społecznego. Jakie znaczenie w obecnej rewolucji i w ogólnej walce proletariatu ma tymczasowy rząd rewolucyjny? Rezolucja zjazdu wyjaśnia to, wskazując na samym początku na konieczność możliwie najzupełniejszej wolności politycznej" zarówno z punktu widzenia bezpośrednich interesów proletariatu, jak z punktu widzenia ostatecznych celów socjalizmu". A zupełna wolność polityczna wymaga zastąpienia samowładztwa carskiego republiką demokratyczną, jak to uznał już nasz program partyjny. Podkreślanie hasła republiki demokratycznej w rezolucji zjazdu niezbędne jest zarówno ze względów logicznych, jak i ze względów zasadniczych, albowiem proletariat, jako czołowy bojownik

9 o demokrację, walczy właśnie o zupełną wolność; poza tym podkreślanie to jest tym bardziej celowe w danym momencie, że właśnie teraz pod flagą demokratyzmu" występują u nas monarchiści, mianowicie tzw. partia konstytucyjno- de- mokratyczna" czyli partia oswobożdieńców". Dla ustanowienia republiki bezwarunkowo niezbędne jest zgromadzenie przedstawicieli ludu, przy tym zgromadzenie koniecznie ogólnoludowe (zwołane na podstawie powszechnego, równego, bezpośredniego i tajnego prawa wyborczego) i ustawodawcze. To właśnie stwierdza dalej uchwała zjazdu. Ale na tym nie poprzestaje. Aby ustanowić nowy ład, rzeczywiście wyrażający wolę ludu", nie wystarczy nazwać to zgromadzenie przedstawicieli zgromadzeniem ustawodawczym. Trzeba, by zgromadzenie to miało władzę i moc ustanawiania". Zdając sobie z tego sprawę rezolucja zjazdu nie ogranicza się do formalnego hasła zgromadzenia ustawodawczego", lecz wymienia warunki materialne, gdyż jedynie one umożliwiają rzeczywiste wykonanie przez to zgromadzenie swego zadania. Takie wskazanie warunków, dzięki którym zgromadzenie ustawodawcze z nazwy może się stać ustawodawczym w rzeczywistości, jest bezwarunkowo konieczne, albowiem liberalna burżuazja w postaci partii konstytucyjno-monarchistycznej świadomie wypacza, jakeśmy to już nieraz wskazywali, hasło ogólnoludowego zgromadzenia ustawodawczego, sprowadzając je do czczego frazesu. Rezolucja zjazdu powiada, że zabezpieczyć zupełną wolność agitacji przedwyborczej i zwołać zgromadzenie rzeczywiście wyrażające wolę ludu może jedynie tymczasowy rząd rewolucyjny, i to taki, który by był organem zwycięskiego powstania ludowego. Czy twierdzenie to jest słuszne? Kto chciałby je zakwestionować, ten musi twierdzić, że rząd carski może nie stawać po stronie reakcji, że może podczas wyborów być neutralny, że może troszczyć się o to, żeby wola ludu znalazła rzeczywisty wyraz. Twierdzenia takie są do tego stopnia niedorzeczne, że otwarcie nikt ich bronić nie będzie, ale ukradkiem przemycają je, pod flagą liberalizmu, właśnie nasi oswobożdieńcy. Zgromadzenie ustawodawcze musi ktoś zwołać; wolność i prawidłowość wyborów musi ktoś zapewnić; siłę i władzę temu zgromadzeniu musi ktoś całkowicie przekazać': tylko rząd rewolucyjny, będący organem powstania, może chcieć tego zupełnie szczerze i może być zdolny zrobić wszystko, aby to urzeczywistnić. Rząd carski niechybnie będzie temu przeciwdziałał. Rząd liberalny, który zawrze ugodę z carem i nie będzie się całkowicie opierał na powstaniu ludowym, nie potrafi ani szczerze chcieć tego, ani tego urzeczywistnić nawet przy najszczerszych chęciach. Rezolucja zjazdu daje więc jedynie słuszne i najzupełniej konsekwentne hasło demokratyczne. Ale ocena znaczenia tymczasowego rządu rewolucyjnego byłaby niekompletna i niesłuszna, gdyby pominięto klasowy charakter przewrotu demokratycznego. Toteż rezolucja dodaje, że przewrót wzmocni panowanie burżuazji. Jest to nieuniknione w obecnym, tj. kapitalistycznym ustroju społeczno-ekonomicznym. A rezultatem wzmocnienia panowania burżuazji nad choćby częściowo wolnym politycznie proletariatem nieuchronnie musi być zażarta walka między nimi o władzę, muszą być rozpaczliwe próby burżuazji odebrania proletariatowi zdobyczy okresu rewolucyjnego". Toteż proletariat walcząc o demokrację jako awangarda i na czele wszystkich, ani na chwilę nie powinien zapominać o utajonych w łonie demokracji burżuazyjnej nowych sprzecznościach i o nowej walce. Znaczenie tymczasowego rządu rewolucyjnego znalazło więc w rozpatrzonej przez nas części rezolucji wszechstronną ocenę: i pod względem jego stosunku do walki o wolność i republikę, i pod względem jego stosunku do zgromadzenia ustawodawczego, i pod względem jego stosunku do przewrotu demokratycznego, oczyszczającego grunt dla nowej walki klasowej. Powstaje dalej pytanie, jakie powinno być stanowisko proletariatu w ogóle wobec tymczasowego rządu rewolucyjnego? Rezolucja zjazdu odpowiada na to przede wszystkim bezpośrednim wskazaniem partii na potrzebę szerzenia w klasie robotniczej

10 przeświadczenia o konieczności tymczasowego rządu rewolucyjnego. Klasa robotnicza musi uświadomić sobie tę konieczność. Podczas gdy demokratyczna" burżuazja pozostawia w cieniu kwestię obalenia rządu carskiego, my musimy wysuwać ją na plan pierwszy ^podkreślać konieczność tymczasowego rządu rewolucyjnego. Nie dość na tym: powinniśmy wskazać program działania tego rządu, odpowiadający obiektywnym warunkom obecnego momentu dziejowego i zadaniom demokracji proletariackiej. Program ten to cały program-minimum naszej partii, program najbliższych przeobrażeń politycznych i ekonomicznych, z jednej strony najzupełniej dających się urzeczywistnić na gruncie istniejących stosunków społeczno-ekono- micznych, z drugiej zaś strony niezbędnych dla dalszego kroku naprzód, dla urzeczywistnienia socjalizmu. Tak więc rezolucja wyjaśnia całkowicie charakter i cel tymczasowego rządu rewolucyjnego. Z pochodzenia swego i zasadniczego charakteru rząd ten winien być organem powstania ludowego. Pod względem swego formalnego przeznaczenia powinien być narzędziem zwołania ogólnoludowego zgromadzenia ustawodawczego. Pod względem treści swej działalności powinien urzeczywistnić program-minimum demokracji proletariackiej, jako jedyny program zdolny zabezpieczyć interesy ludu, który powstał przeciw samowładztwu. Może nam ktoś zaoponować, że rząd tymczasowy, jako tymczasowy, nie może realizować programu pozytywnego, nie zaaprobowanego jeszcze przez cały naród. Taki argument byłby jedynie sofizmatem reakcjonistów i pachołków samowładztwa. Nie realizować żadnego pozytywnego programu to znaczy tolerować istnienie pańszczyźnianych stosunków na wskroś zgniłego samowładztwa. Tolerować takie porządki mógłby tylko rząd zdrajców sprawy rewolucji, a nie rząd będący organem powstania ludowego. Byłyby to drwiny, gdyby ktokolwiek zaproponował wyrzeczenie się wprowadzenia w życie wolności zebrań aż do chwili uznania tej wolności przez zgromadzenie ustawodawcze pod pretekstem, że a nuż zgromadzenie ustawodawcze nie uzna wcale wolności zebrań! Takimi samymi drwinami jest sprzeciwianie się natychmiastowemu urzeczywistnieniu programu- minimum przez tymczasowy rząd rewolucyjny. Zaznaczmy wreszcie, że uznając za zadanie tymczasowego rządu rewolucyjnego urzeczywistnienie progra- mu-minimum, rezolucja usuwa tym samym niedorzeczne, półanarchistyczne myśli o natychmiastowym urzeczywistnieniu programu-maksimum, o zdobyciu władzy dla dokonania przewrotu socjalistycznego. Stopień rozwoju ekonomicznego Rosji (warunek obiektywny) i stopień świadomości i zorganizowania szerokich mas proletariatu (warunek subiektywny, nierozerwalnie związany z obiektywnym) uniemożliwiają natychmiastowe całkowite wyzwolenie klasy robotniczej. Tylko największe nieuki mogą ignorować burżuazyjny charakter dokonywającego się przewrotu demokratycznego; tylko najbardziej naiwni optymiści mogą zapominać, jak mało jeszcze wie masa robotnicza o celach socjalizmu i sposobach jego urzeczywistnienia. My zaś wszyscy przekonani jesteśmy, że wyzwolenie robotników może być dziełem tylko samych robotników; bez uświadomienia i zorganizowania mas, bez przygotowania i wychowania ich w otwartej walce klasowej z całą burżuazją nie może być nawet mowy o rewolucji socjalistycznej. A więc na anarchistyczne zarzuty, jakobyśmy odkładali przewrót socjalistyczny, odpowiadamy: nie odkładamy go, lecz robimy pierwszy krok ku niemu w jedyny możliwy sposób, na jedynej właściwej drodze, mianowicie na drodze republiki demokratycznej. Kto chce iść ku socjalizmowi inną drogą niż droga demokratyzmu politycznego, ten nieuchronnie dochodzi do wniosków niedorzecznych i reakcyjnych zarówno w sensie ekonomicznym, jak i politycznym. Jeśli ci lub inni robotnicy spytają nas w odpowiedniej chwili: dlaczegobyśmy nie mieli urzeczywistnić programumaksimum, odpowiemy im wskazaniem na to, jak dalekie są jeszcze od socjalizmu demokratycznie nastrojone masy ludowe, jak nierozwinięte są jeszcze przeciwieństwa klasowe, jak niezorganizowa- ni są jeszcze proletariusze. Spróbujcie zorganizować setki tysięcy

11 robotników w całej Rosji, pozyskajcie sympatię dla swego programu wśród milionów! Spróbujcie to zrobić nie ograniczając się do gromkich, ale czczych frazesów anarchistycznych a przekonacie się natychmiast, że urzeczywistnienie tej organizacji, że rozpowszechnienie tego uświadomienia socjalistycznego zależy od możliwie pełnego urzeczywistnienia przeobrażeń demokratycznych. Idźmy dalej. Skoro wyjaśnione zostało znaczenie tymczasowego rządu rewolucyjnego oraz stosunek doń proletariatu, powstaje następne pytanie: czy i w jakich warunkach dopuszczalny jest nasz udział w tym rządzie (działanie od góry)? Jakie powinno być nasze działanie od dołu? Rezolucja daje dokładne odpowiedzi na oba te pytania. Oświadcza kategorycznie, że zasadniczo udział socjaldemokracji w tymczasowym rządzie rewolucyjnym (w dobie przewrotu demokratycznego, w dobie walki o republikę) jest dopuszczalny. Przez to oświadczenie raz na zawsze odgradzamy się zarówno od anarchistów, którzy na pytanie to z zasady odpowiadają w sensie przeczącym, jak i od chwostystów" socjaldemokracji (w rodzaju Martynowa i nowoiskrowców), którzy straszyli nas perspektywą takie] sytuacji, w której udział ten mógłby stać się dla nas konieczny. Przez oświadczenie to III Zjazd SDPRR raz na zawsze odrzucił pogląd nowej Iskry", jakoby udział socjaldemokratów w tymczasowym rządzie rewolucyjnym był odmianą millerandyzmu [9], jakoby to było zasadniczo niedopuszczalne jako uświęcenie ustroju burżuazyjnego itd. Ale zagadnienie zasadniczej dopuszczalności nie rozwiązuje jeszcze oczywiście zagadnienia celowości praktycznej. W jakich warunkach ten nowy rodzaj walki, walki od góry", uznany przez zjazd partyjny, staje się celowy? Rozumie się samo przez się, że o warunkach konkretnych w rodzaju układu sił itp. mówić teraz nie podobna, i rezolucja, rzecz prosta, nie próbuje z góry ustalać tych warunków. Żaden rozumny człowiek nie podejmie się przepowiadania czegokolwiek w tej kwestii w chwili obecnej. Można zaś i należy określić charakter i cel naszego udziału. Rezolucja czyni to właśnie, wskazując na dwa cele udziału: 1) nieprzejednaną walkę z zakusami kontrrewolucji i 2) obronę odrębnych interesów klasy robotniczej. W czasie gdy liberalni burżua zaczynają gorąco rozprawiać na temat psychologii reakcji (patrz wielce pouczający List otwarty" p. Struwego w numerze 71 Oswobożdienija"), usiłując zastraszyć rewolucyjny lud i skłonić go do ustępliwości wobec sa- mowładztwa w tym czasie szczególnie wskazane jest, by partia proletariatu przypomniała o zadaniach rzeczywistej wojny z kontrrewolucją. Wielkie zagadnienia wolności politycznej i walki klasowej rozstrzyga ostatecznie tylko siła i naszą rzeczą jest dbać o przygotowanie, zorganizowanie tej siły oraz o czynne, nie tylko obronne, lecz i ofensywne jej użycie. Długa epoka reakcji politycznej, która panuje w Europie prawie bez przerwy od czasu Komuny Paryskiej, zanadto oswoiła nas z myślą o działaniu tylko od dołu", zanadto przyzwyczaiła nas do obserwowania walki tylko obronnej. Weszliśmy teraz niewątpliwie w nową epokę, rozpoczął się okres wstrząsów politycznych i rewolucyj. W takim okresie, jaki przeżywa Rosja, nie wolno ograniczać się do starych szablonów. Należy propagować ideę działania od góry, trzeba przygotowywać się do naj energiczniej szych działań ofensywnych, trzeba badać warunki i formy takich działań. Spośród takich warunków rezolucja zjazdu wysuwa na plan pierwszy dwa: jeden dotyczy formalnej strony udziału socjaldemokracji w tymczasowym rządzie rewolucyjnym (ścisła kontrola partii nad jej pełnomocnikami), drugi samego charakteru tego udziału (ani na chwilę nie tracić z oczu celu całkowitego przewrotu socjalistycznego). Wyjaśniwszy w ten sposób wszechstronnie politykę partii w warunkach działania od góry" tego nowego, prawie nie notowanego dotąd sposobu walki rezolucja przewiduje i taki wypadek, kiedy działać od góry nam się nie uda. Oddziaływać od dołu na tymczasowy rząd rewolucyjny obowiązani jesteśmy w każdym razie. Do takiego nacisku od dołu proletariat musi być uzbrojony albowiem w momencie rewolucyjnym dochodzi szczególnie szybko do bezpośredniej wojny domowej i musi być kierowany przez socjaldemokrację. Celem jego zbrojnego nacisku jest ochrona, utrwalenie i rozszerzenie

12 zdobyczy rewolucji", tzn. tych zdobyczy, które z punktu widzenia interesów proletariatu powinny polegać na urzeczywistnieniu całego naszego programu- minimum. Na tym zakończymy krótką analizę rezolucji III Zjazdu o tymczasowym rządzie rewolucyjnym. Jak czytelnik widzi, rezolucja ta wyjaśnia i znaczenie nowego zagadnienia, i stosunek do niego partii proletariatu, i politykę partii zarówno wewnątrz tymczasowego rządu rewolucyjnego, jak i"ha zewnątrz tego rządu. Przyjrzyjmy się teraz odpowiedniej rezolucji konferencji". 3.CO TO JEST ZDECYDOWANE ZWYCIĘSTWO REWOLUCJI NAD CARATEM"? Rezolucja konferencji" poświęcona jest zagadnieniu zdobycia władzy i udziału w rządzie tymczasowym" [10]. Już w samym tym postawieniu zagadnienia kryje się, jak wskazywaliśmy, gmatwanina. Z jednej strony sprawa ujęta jest ciasno: tylko o naszym udziale w rządzie tymczasowym, a nie w ogóle o zadaniach partii wobec tymczasowego rządu rewolucyjnego. Z drugiej miesza się dwa najzupełniej różne zagadnienia: zagadnienie naszego udziału w jednym ze stadiów przewrotu demokratycznego i zagadnienie przewrotu socjalistycznego. W samej rzeczy, zdobycie władzy" przez socjaldemokrację jest właśnie przewrotem socjalistycznym i nie może być niczym innym, jeśli używa się tych słów w ich bezpośrednim i zwykłym znaczeniu. A jeśli rozumie się je w znaczeniu zdobycia władzy nie dla przewrotu socjalistycznego, lecz demokratycznego, to jakiż sens ma w takim razie rozprawianie nie tylko o udziale w tymczasowym rządzie rewolucyjnym, lecz i o zdobyciu władzy" w ogóle? Najwidoczniej nasi konferenci" sami dobrze nie wiedzieli, o czym właściwie powinni mówić: o przewrocie demokratycznym czy też socjalistycznym. Kto śledził literaturę w tej kwestii, ten wie, że zapoczątkował ten galimatias tow. Martynow w swych słynnych Dwóch dyktaturach": nowoiskrowcy niechętnie wspominają ujęcie zagadnienia dane (jeszcze przed 9 stycznia) w tym wzorowo chwostystowskim" utworze, ale jego wpływ ideowy na konferencję nie ulega wątpliwości. Pomińmy jednak tytuł rezolucji. Treść jej odsłania nam błędy bez porównania głębsze i poważniejsze. Oto jej część pierwsza: Zdecydowane zwycięstwo rewolucji nad caratem przejawić się może bądź w ustanowieniu rządu tymczasowego, wyłonionego przez zwycięskie powstanie ludowe, bądź w rewolucyjnej inicjatywie tej lub innej instytucji przedstawicielskiej, która pod bezpośrednim naciskiem rewolucyjnym ludu postanowi zorganizować ogólnoludo- we zgromadzenie ustawodawcze". A zatem mówi się nam, że zdecydowanym zwycięstwem rewolucji nad caratem może być zarówno zwycięskie powstanie, jak i... postanowienie instytucji przedstawicielskiej o zorganizowaniu zgromadzenia ustawodawczego! Cóż to jest? Jakże to? Zdecydowane zwycięstwo przejawić się może w postanowieniu" zorganizowania zgromadzenia ustawodawczego?? I takie zwycięstwo" postawione jest w jednym rzędzie z ustanowieniem rządu tymczasowego, wyłonionego przez zwycięskie powstanie ludowe"!! Konferencja nie spostrzegła, że zwycięskie powstanie ludowe i ustanowienie rządu tym-

13 czasowego oznacza zwycięstwo rewolucji w praktyce, zaś postanowienie" zorganizowania zgromadzenia ustawodawczego oznacza zwycięstwo rewolucji tylko w słowach. Konferencja mieńszewików-nowoiskrowców popełniła ten sam błąd, jaki stale robią liberałowie, oswobożdieńcy. Oswobożdieńcy deklamują na temat zgromadzenia ustawodawczego" wstydliwie zamykając oczy na to, że siła i władza pozostają w rękach cara, zapominając, że dla ustanawiania" trzeba mieć siłę, by ustanowić. Konferencja zapomniała również, że od postanowienia" jakichkolwiek przedstawicieli do urzeczywistn : enia tego postanowienia jest jeszcze daleko. Konferencja zapomniała również, że dopóki władza pozostaje w rękach cara, wszelkie postanowienia jakichkolwiek przedstawicieli pozostaną taką samą czczą i nędzną gadaniną, jaką okazały się postanowienia" słynnego w dziejach rewolucji niemieckiej 1848 r. parlamentu frankfurckiego. Przedstawiciel rewolucyjnego proletariatu, Marks, w swej Nowej Gazecie Reńskiej [11] za to właśnie chłostał bezlitosnym sarkazmem liberalnych oswobożdieńców" frankfurckich, że mówili piękne słowa, podejmowali wszelkiego rodzaju demokratyczne postanowienia", ustanawiali" wszelakie wolności, a faktycznie pozostawiali władzę w rękach króla, nie organizowali walki zbrojnej z siłą wojskową, jaką rozporządzał król. I póki oswobożdieńcy frankfurccy gadali król doczekał się odpowiedniej chwili, wzmocnił swe siły wojskowe i kontrrewolucja opierając się na realnej sile pobiła na głowę demokratów ze wszystkimi ich prześlicznymi postanowieniami". Konferencja przyrównała do zdecydowanego zwycięstwa to, w czym właśnie brak decydującego warunku zwycięstwa. W jaki sposób socjaldemokraci uznający republikański program naszej partii mogli popełnić ten błąd? By zrozumieć to dziwne zjawisko, należy zwrócić się do rezolucji III Zjazdu o tej części partii, która się oderwała *. W rezolucji tej wskazuje się na zachowanie się w naszej partii różnych pokrewnych ekono- mizmowi" prądów. Nasi konferenci (nie darmo widać znajdują się oni pod ideowym kierownictwem Martyno- wa) rozprawiają o rewolucji zupełnie w tym samym duchu, w jakim ekonomiści rozprawiali o walce politycznej albo o 8-godzinnym dniu roboczym. Ekonomiści natychmiast puszczali w ruch teorię stadiów": 1) walka o prawa; 2) agitacja polityczna; 3) walka polityczna albo: 1) 10-godzinny dzień roboczy; 2) 9-godzinny; 3) 8- godzinny. Jakie rezultaty dała ta taktyka-proces", wszyscy doskonale wiedzą. Teraz proponują nam również rewolucję z góry podzielić starannie na stadia: 1) car zwołuje ciało przedstawicielskie; 2) to ciało przedstawicielskie postanawia" pod naciskiem ludu" zorganizować zgromadzenie ustawodawcze; 3)...co do trzeciego stadium mieńszewicy jeszcze się nie porozumieli; zapomnieli, że rewolucyjny nacisk ludu napotyka kontrrewolucyjny nacisk caratu i że wskutek tego albo postanowienie" zostaje nie urzeczywistnione, albo też sprawę rozstrzyga znowu zwycięstwo lub klęska powstania ludowego. Rezolucja konferencji kubek w kubek podobna jest do takiego rozumowania ekonomistów: zdecydowane zwycięstwo robotników przejawić się może bądź w rewolucyjnym wprowadzeniu w życie 8-godzin- nego dnia roboczego, bądź w przyznaniu 10 godzinnego dnia roboczego i postanowieniu" przejścia do 9-godzin- nego... Kubek w kubek to samo. Może ktoś na to powiedzieć, że autorzy rezolucji nie mieli zamiaru przyrównywać zwycięstwa powstania do postanowienia" ciała przedstawicielskiego, zwołanego przez cara, że chcieli jedynie ustalić z góry taktykę partii w jednym i w drugim wypadku. Odpowiemy na to: 1) tekst rezolucji wprost i niedwuznacznie nazywa zdecydowanym zwycięstwem rewolucji nad caratem" postanowienie ciała przedstawicielskiego. Może jest

14 to rezultat niedbałej redakcji, może dałoby się ją poprawić na podstawie protokołów, ale dopóki nie jest poprawiona, sens tej redakcji jest tylko jeden i sens ten jest całkowicie oswobożdieński. 2) Oswobożdieński" bieg myśli, któremu wlegli autorzy rezolucji, jeszcze bez porównania plastyczniej uwydatnia się w innych publicystycznych utworach nowoiskrowców. Np. w organie komitetu tyfliskiego Socjał-Demokrat [12] (w języku gruzińskim; wychwalany przez Iskrę" w numerze 100) w artykule: Sobór Ziemski a nasza taktyka" autorzy posuwają się wręcz do twierdzenia, że taktyka", obierająca za ośrodek naszych działań Sobór Ziemski" (o którego zwołaniu, dodajmy od siebie, nic jeszcze pewnego nie wiemy!), jest korzystniejsza dla nas" niż taktyka" powstania zbrojnego i ustanowienia tymczasowego rządu rewolucyjnego. Poniżej wrócimy jeszcze do tego artykułu. 3) Nie można mieć nic przeciwko uprzedniemu omawianiu taktyki partyjnej zarówno na wypadek zwycięstwa rewolucji, jak i na wypadek jej porażki, zarówno na wypadek powodzenia powstania, jak i na wypadek, jeśli powstanie nie zdoła się rozszerzyć i stać się poważną siłą. Jest rzeczą możliwą, że rządowi carskiemu uda się zwołać zgromadzenie przedstawicielskie w celu ugody z liberalną burżuazją rezolucja III Zjazdu, przewidując to, mówi wprost o obłudnej polityce", o pseudodemokratyzmie", o karykaturalnych formach przedstawicielstwa ludowego w rodzaju tzw. Soboru Ziemskiego" [13]. Ale o to właśnie chodzi, że mówi się to nie w rezolucji o tymczasowym rządzie rewolucyjnym, albowiem z tymczasowym rządem rewolucyjnym nie ma to nic wspólnego. Ewentualność ta odsuwa zagadnienie powstania i utworzenia tymczasowego rządu rewolucyjnego, modyfikuje to zagadnienie itd. Mowa zaś jest w tej chwili nie o tym, że możliwe są wszelkie kombinacje, że możliwe jest i zwycięstwo i klęska, i drogi proste i okólne mowa jest o tym, że nie wolno socjaldemokracie wprowadzać zamętu do pojęć robotników co do drogi prawdziwie rewolucyjnej, że nie wolno na wzór oswobożdieńców nazywać zdecydowanym zwycięstwem tego, czemu brak podstawowego warunku zwycięstwa. Możliwe, że i ośmiogodzinny dzień roboczy uzyskamy nie od razu, a jedynie długą, okólną drogą; ale co powiecie o człowieku, który nazwie zwycięstwem robotników taką niemoc, taką słabość proletariatu, że nie potrafi on przeszkodzić zwłoce, odkładaniu, konszachtom, zdradzie i reakcji? Możliwe, że rewolucja rosyjska zakończy się poronieniem konstytucyjnym", jak się kiedyś wyraził Wpieriod" [14], ale czy to może usprawiedliwić socjaldemokratę, który by w przededniu decydującej walki zaczął nazywać ten poroniony płód zdecydowanym zwycięstwem nad caratem"? Możliwe, w najgorszym razie, że nie tylko nie wywalczymy republiki, ale że i konstytucja będzie fikcyjna, szypowowska [15], ale czy można by było wybaczyć socjaldemokracie zacieranie naszego hasła republikańskiego? Oczywiście do zacierania go nowoiskrowcy jeszcze nie doszli. Ale jak dalece opuścił ich duch rewolucyjny, jak dalece bezduszne rezonerstwo przesłoniło im bojowe zadania chwili, widać szczególnie wyraźn : e z tego, że w swej rezolucji akurat zapomnieli wspomnieć o republice! To niewiarogodne, ale to fakt. Wszystkie hasła socjaldemokracji są potwierdzone, powtórzone, wyjaśnione, wyszczególnione w różnych rezolucjach konferencji, nie zapomniano nawet o wyborze przez robotników starostów i delegatów fabrycznych

15 nie znalazło się tylko w rezolucji o tymczasowym rządzie rewolucyjnym okazji do przypomnienia o republice. Mówić o zwycięstwie" powstania ludowego, o powołaniu do życia rządu tymczasowego i nie wskazać na stosunek tych kroków" i aktów do wywalczenia republiki znaczy to samo, co pisać rezolucję nie dla kierowania walką proletariatu, lecz dla kuśtykania w ogonie ruchu proletariackiego. W rezultacie: pierwsza część rezolucji: 1) zupełnie nie wyjaśniła znaczenia tymczasowego rządu rewolucyjnego z punktu widzenia walki o republikę i zagwarantowania rzeczywiście ogólnoludowego i rzeczywiście ustawodawczego zgromadzenia; 2) wniosła po prostu zamęt do demokratycznej świadomości proletariatu przyrównując do zdecydowanego zwycięstwa rewolucji nad caratem taki stan rzeczy, kiedy właśnie brak jeszcze podstawowego warunku prawdziwego zwycięstwa. 4. LIKWIDACJA USTROJU MONARCHICZNEGO A REPUBLIKA Przejdźmy do następnej części uchwały:...zarówno w jednym, jak i w drugim wypadku zwycięstwo takie będzie początkiem nowej fazy epoki rewolucyjnej. Zadaniem, które w żywiołowy sposób narzucają tej nowej fazie obiektywne warunki rozwoju społecznego, jest ostateczna likwidacja całego reżymu stanowo-monarchicznego w procesie wzajemnej walki między elementami politycznie wyzwolonego społeczeństwa bur- żuazyjnego o urzeczywistnienie ich interesów społecznych i o bezpośrednie posiadanie władzy. Dlatego też i rząd tymczasowy, który wziąłby na siebie urzeczywistnienie zadań tej burżuazyjnej ze swego charakteru dziejowego rewolucji, musiałby, regulując wzajemną walkę między przeciwstawnymi klasami wyzwalającego się narodu, nie tylko posuwać naprzód rozwój rewolucyjny, ale i walczyć przeciw tym jego czynnikom, które zagrażają podstawom ustroju kapitalistycznego". Zatrzymajmy się nad tą częścią, stanowiącą samodzielny rozdział rezolucji. Zasadnicza myśl przytoczonych przez nas rozważań zbiega się z tą, która zawarta jest w 3 punkcie rezolucji zjazdowej. Ale przy zestawieniu obu rezolucji w tej ich części od razu rzuca się w oczy następująca zasadnicza między nimi różnica. Rezolucja zjazdu charakteryzując w dwóch słowach społeczno-ekonomiczne podłoże rewolucji całą uwagę skierowuje na wyraźnie określoną walkę klas o określone zdobycze i na pierwszy plan wysuwa bojowe zadania proletariatu. Rezolucja konferencji, rozwlekle, mgliście i mętnie opisując społeczno-ekonomiczne podłoże rewolucji, bardzo niejasno mówi o walce o określone zdobycze i całkowicie pozostawia w cieniu bojowe zadania proletariatu. Rezolucja konferencji mówi o likwidacji starego ładu w procesie wzajemnej walki między poszczególnymi elementami społeczeństwa. Rezolucja zjazdu powiada, że my, partia proletariatu, musimy dokonać tej likwidacji, że jedyna prawdziwa likwidacja to utworzenie republiki demokratycznej, że republikę tę musimy zdobyć, że będziemy walczyli o nią i o zupełną wolność nie tylko z samowładztwem, lecz i z burżuazją, gdy ta usiłować będzie (a usiłować będzie bezwarunkowo) odebrać nam nasze zdobycze. Rezolucja zjazdu wzywa określoną klasę do walki o ściśle określony cel najbliższy. Rezolucja konferencji rozprawia o wzajemnej walce różnych sił. Jedna rezolucja wyraża psychologię czynnej walki, druga biernego przyglądania się; jedna przepojona j^t wezwaniem do żywej akcji, druga bezdusznym rezónowaniem. Obie rezolucje oświadczają, że dokonywający się przewrót jest dla nas tylko pierwszym krokiem, po którym nastąpi drugi, ale jedna rezolucja wysnuwa stąd wniosek, że należy tym szybciej przejść ten pierwszy krok, tym szybciej go zlikwidować, zdobyć republikę, bezlitośnie zmiażdżyć kontrrewolucję i stworzyć grunt dla drugiego kroku. A druga rezolucja, że się

16 tak wyrazimy, rozpływa się w gadatliwych opisach tego pierwszego kroku i (przepraszam za trywialne wyrażenie) wypocinach na jego temat. Rezolucja zjazdu bierze stare i wiecznie nowe myśli marksizmu (o burżua- zyjnym charakterze przewrotu demokratycznego) jako przedmowę lub podstawową przesłankę do wniosków czołowych zadaniach przodującej klasy, walczącej o demokratyczny, i o socjalistyczny przewrót. Rezolucja konferencji nie wychodzi poza samą tylko przedmowę przeżuwając ją i mędrkując na jej temat. Różnica ta to właśnie ta sama różnica, która od dawna dzieli marksistów rosyjskich na dwa skrzydła: skrzydło rezonerskie i skrzydło bojowe w dawnych czasach legalnego marksizmu, ekonomiczne i polityczne w dobie rozpoczynającego się ruchu masowego. Ze słusznej przesłanki marksizmu o głębokich korzeniach ekonomicznych walki klasowej w ogóle i walki politycznej w szczególności ekonomiści wysnuwali oryginalny wniosek, że należy odwrócić się tyłem do walki politycznej i hamować jej rozwój, zwężać jej rozmach, pomniejszać jej zadania. Politycy natomiast wyciągali z tychże przesłanek inny wniosek, mianowicie: że im głębsze są teraz korzenie naszej walki, tym szerzej, śmielej, z tym'większą stanowczością i inicjatywą winniśmy walkę tę prowadzić. W innych warunkach, w zmienionej postaci mamy i teraz przed sobą ten sam spór. Z przesłanek, że przewrót demokratyczny bynajmniej nie jest jeszcze przewrotem socjalistycznym, że interesuje" on bynajmniej nie tylko tych, którzy nie posiadają żadnej własności, że jego najgłębsze korzenie tkwią w nieodzownych wymogach i potrzebach ogółu społeczeństwa burżuazyjnego w całości z przesłanek tych my wyciągamy wniosek, że tym śmielej powinna klasa przodująca stawiać swoje demokratyczne zadania, tym dobitniej dopowiadać je do końca, wysuwać bezpośrednie hasło republiki, głosić ideę konieczności tymczasowego rządu rewolucyjnego, konieczności bezlitosnego zmiażdżenia kontrrewolucji. A nasi oponenci, nowoiskrowcy, na podstawie tychże przesłanek wnioskują, że nie należy dopowiadać do końca demokratycznych wniosków, że można wśród haseł praktycznych nie wysuwać hasła republiki, że wolno nie głosić idei konieczności tymczasowego rządu rewolucyjnego, że zdecydowanym zwycięstwem można nazwać także postanowienie zwołania zgromadzenia ustawodawczego, że zadania walki z kontrrewolucją można nie wysuwać jako naszego aktywnego zadania. lecz utopić je w mglistym (i niesłusznie sformułowanym, jak to zaraz zobaczymy) powoływaniu się na proces wzajemnej walki". To nie język działaczy politycznych, to język jakichś radców archiwalnych! Im uważniej analizować będziecie poszczególne sformułowania rezolucji nowoiskrowskiej, tym jaskrawiej staną wam przed oczyma wskazane już zasadnicze jej cechy. Mówi się nam np. o procesie wzajemnej walki między elementami politycznie wyzwolonego społeczeństwa burżuazyjnego". Pamiętając temat, na jaki pisano rezolucję (tymczasowy rząd rewolucyjny), pytamy ze zdumieniem: jeśli się już mówi o procesie wzajemnej walki, to jakże można pominąć milczeniem elementy politycznie ujarzmiające społeczeństwo burżuazyjne? Czy konferenci wyobrażają sobie, że skoro przyjęli założenie, iż rewolucja zwyciężyła, to elementy takie już zniknęły? Tego rodzaju myśl byłaby absurdem w ogóle i największą naiwnością polityczną, krótkowzrocznością polityczną w szczególności. Po zwycięstwie rewolucji nad kontrrewolucją kontrrewolucja nie zniknie, lecz przeciwnie, nieuchronnie rozpocznie nową, jeszcze bardziej zaciekłą walkę. Poświęcając swoją rezolucję analizie zadań w razie zwycięstwa rewolucji, obowiązani jesteśmy olbrzymią uwagę zwrócić na zadanie odparcia naporu kontrrewolucji (jak to właśnie zrobiono w rezolucji zjazdu), a nie topić tych najbliższych, aktualnych, najbardziej palących zadań politycznych bojowej partii w ogólnikowych rozważaniach na temat tego, co będzie po obecnym okresie rewolucyjnym, co będzie wtedy, kiedy politycznie wyzwolone społeczeństwo" stanie się już faktem. Jak ekonomiści powoływaniem się na ogólnikowe prawdy o zależności polityki od ekonomiki maskowali swoje niezrozumienie palących zadań politycznych, tak nowoiskrowcy powoływaniem się na ogólnikowe prawdy

17 o walce wewnątrz politycznie wyzwolonego społeczeństwa maskują swoje niezrozumienie palących zadań rewolucyjnych politycznego wyzwolenia tego społeczeństwa. Weźcie wyrażenie: ostateczna likwidacja całego reżymu stanowo-monarchicznego". W języku rosyjskim ostateczna likwidacja ustroju monarchicznego nazywa się utworzeniem republiki demokratycznej. Ale naszemu poczciwemu Martynowowi i jego wielbicielom wyrażenie takie zdaje się zbyt proste i jasne. Chcą je koniecznie pogłębić" i powiedzieć jak najmądrzej". W wyniku tego z jednej strony widzimy zabawne wysilanie się na głębokie myśli. A z drugiej zamiast hasła otrzymujemy opis, zamiast tchnącego zapałem wezwania, aby iść naprzód, otrzymujemy jakieś melancholijne spojrzenie wstecz. Mamy przed sobą jak gdyby nie żywych ludzi, którzy oto już teraz, zaraz chcą walczyć o republikę, lecz jakieś wyschłe mumie, które sub specie aeternitatis [16] zpatrują kwestię z punku widzenia plusquamperfectum [17] Idźmy dalej:...rząd tymczasowy... wziąłby na siebie urzeczywistnienie zadań tej... burżuazyjnej rewolucji"... Tu oto właśnie ujawniło się od razu, że konferenci nasi przeoczyli konkretne zagadnienie, które stanęło przed politycznymi kierownikami proletariatu. Konkretne zagadnienie tymczasowego rządu rewolucyjnego wypadło z ich pola widzenia wobec kwestii przyszłego szeregu rządów, które urzeczywistnią zadania rewolucji burżuazyjnej w ogóle. Jeśli chcecie rozpatrywać zagadnienie historycznie", to przykład pierwszego lepszego kraju europejskiego wykaże wam, że właśnie szereg rządów, bynajmniej nie tymczasowych", urzeczywistniał historyczne zadania rewolucji burżuazyjnej, że nawet rządy, które zwyciężyły rewolucję, zmuszone były jednak urzeczywistnić historyczne zadania tej zwyciężonej rewolucji. Ale tymczasowym rządem rewolucyjnym" nazywa się wcale nie to, o czym wy mówicie: tak nazywa się rząd okresu rewolucyjnego, bezpośrednio zajmujący miejsce obalonego rządu i opierający się na powstaniu ludu, a nie na jakichś instytucjach przedstawicielskich, które wyszły z ludu. Tymczasowy rząd rewolucyjny jest organem walki o natychmiastowe zwycięstwo rewolucji, o natychmiastowe odparcie zakusów kontrrewolucji, a wcale nie organem urzeczywistnienia historycznych zadań rewolucji burżuazyjnej w ogóle. Pozostawmy, panowie przyszłym historykom w przyszłej Russkiej Starinie [18] ustalenie, jakie mianowicie zadania rewolucji burżuazyjnej urzeczywistniliśmy my lub ten czy inny rząd to zdąży się zrobić i za 30 lat, teraz zas musimy dać hasła i wskazówki praktyczne dla walki o republikę i dla jak najenergiczniejszego udziału proletariatu w te] walce. Ze wskazanych powodów niezadowalające są również końcowe twierdzenia przytoczonej przez nas części rezolucji. Nader nieszczęśliwe lub co najmniej niezręczne jest wyrażenie, że rząd tymczasowy musiałby regulować" wzajemną walkę między przeciwstawnymi klasami: marksiści nie powinni by używać takiego liberalnooswobożdieńskiego sformułowania, dającego podstawę do mniemania, jakoby możliwe były rządy, które nie są organem walki klasowej, lecz jej regulatorem"... Rząd musiałby nie tylko posuwać naprzód rozwój rewolucyjny, lecz i walczyć przeciw tym jego czynnikom, które zagrażają podstawom ustroju kapitalistycznego". Tym czynnikiem" jest właśnie ten sam proletariat, w którego imieniu przemawia rezolucja! Zamiast wskazać, jak właśnie proletariat powinien w chwili obecnej posuwać naprzód rozwój rewolucyjny" (posuwać go dalej niżby chciała iść konstytucjonalistyczna burżuazja), zamiast rady, aby przygotowywać się w określony sposób do walki z burżuazją, gdy zwróci się ona przeciw zdobyczom rewolucji zamiast tego daje się nam ogólnikowy opis procesu, nic nie mówiący o konkretnych zadaniach naszej działalności. Sposób wykładania swych myśli przez nowoiskrowców przypomina opinię Marksa (w jego słynnych Tezach" o Feuerbachu) o starym, obcym idei dialektyki materializmie. Filozofowie rozmaicie tylko

18 interpretowali świat mówił Marks idzie jednak o to, aby go zmienić [19]. Podobnie i nowoiskrowcy mogą znośnie opisywać i objaśniać proces dokonywającej się w ich oczach walki, ale absolutnie nie mogą dać właściwego hasła w tej walce. Gorliwie maszerując, ale kiepsko kierując, zwężają oni materialistyczne pojmowanie dziejów przez ignorowanie czynnej, naczelnej i kierowniczej roli, jaką mogą i powinny odgrywać w dziejach partie, które zrozumiały materialne warunki przewrotu i stanęły na czele przodujących klas. 5.JAK NALEŻY POSUWAĆ REWOLUCJĘ NAPRZÓD"? Przytaczamy dalszy ustęp rezolucji: W takich warunkach socjaldemokracja powinna dążyć do zachowania w ciągu całego przebiegu rewolucji takiego stanowiska, które najlepiej zabezpieczy jej możność posuwania rewolucji naprzód, nie zwiąże jej rąk w walce z niekonsekwentną i egoistyczną polityką partii burżuazyjnych i ustrzeże ją od roztopienia się w burżua- zyjnej demokracji. Dlatego też socjaldemokracja nie powinna stawiać sobie za cel zagarnięcia lub dzielenia władzy w rządzie tymczasowym, lecz powinna pozostawać partią skrajnej opozycji rewolucyjnej". Rada, by zająć stanowisko najlepiej zabezpieczające możność posuwania rewolucji naprzód, bardzo a bardzo nam się podoba, życzylibyśmy sobie tylko, żeby oprócz tej dobrej rady była jeszcze i bezpośrednia wskazówka, w jaki sposób właśnie teraz, w danej sytuacji politycznej, w dobie rozprawiania, przypuszczeń, rozmów i projektów zwołania przedstawicieli ludu, socjaldemokracja powinna posuwać rewolucję naprzód. Czy może teraz posuwać rewolucję naprzód ten, kto nie rozumie niebezpieczeństwa oswobożdieńskiej teorii porozumienia się" ludu z carem, kto nazywa zwycięstwem samo tylko postanowienie" zwołania zgromadzenia ustawodawczego, kto nie stawia sobie za zadanie czynnej propagandy idei konieczności tymczasowego rządu rewolucyjnego? kto pozostawia w cieniu hasło republiki demokratycznej? Tacy ludzie w rzeczywistości posuwają rewolucję wstecz, ponieważ pod względem praktyczno-politycznym zatrzymali się na poziomie stanowiska oswobożdieńców. Cóż z tego, że uznają program żądający zastąpienia samo- władztwa republiką, gdy w rezolucji taktycznej, ustalającej obecne i najbliższe zadania partii w momencie rewolucyjnym, brak hasła walki o republikę? Przecież właśnie to charakteryzuje teraz faktycznie stanowisko oswobożdieńców, stanowisko konstytucjonalistycznej burżuazji, że w postanowieniu zwołania ogólnoludowego zgromadzenia ustawodawczego upatruje się zdecydowane zwycięstwo, a o tymczasowym rządzie rewolucyjnym i o republice przezornie się milczy! Aby posuwać rewolucję naprzód, tj. poza tę granicę, do której posuwa ją monarchistyczna burżuazja, trzeba czynnie wystawiać, podkreślać, wysuwać na plan pierwszy hasła wykluczające niekonsekwencję" burżuazyjnej demokracji. Takie hasła w chwili obecnej są tylko dwa: 1) tymczasowy rząd rewolucyjny i 2) republika, ponieważ hasło ogólnoludowego zgromadzenia ustawodawczego przyjęte zostało przez monarchistyczną burżuazję (patrz program Związku Wyzwolenia") i przyjęte zostało właśnie w celu zeskamotowania rewolucji, w celu niedopuszczenia do całkowitego zwycięstwa rewolucji, w celu kramarskiej ugody wielkiej burżuazji z caratem. I oto widzimy, że konferencja z tych dwu haseł, jedynych haseł, które mogą posuwać rewolucję naprzód, o haśle republiki w ogóle zapomniała, hasło zaś tymczasowego rządu rewolucyjnego po prostu przyrównała do oswobożdień- skiego hasła ogólnoludowego zgromadzenia ustawodawczego, nazywając zdecydowanym zwycięstwem rewolucji" i jedno, i drugie!!

19 Tak, taki jest niewątpliwy fakt, który jesteśmy tego pewni stanie się drogowskazem dla przyszłego historyka socjaldemokracji Rosji. Konferencja socjaldemokratów w maju 1905 r. podejmuje rezolucję, która głosi piękne słowa o potrzebie posuwania rewolucji demokratycznej naprzód, a faktycznie posuwa ją wstecz, faktycznie nie Wykracza poza demokratyczne hasła monarchistycznej burżuazji. Nowoiskrowcy lubią zarzucać nam, że ignorujemy niebezpieczeństwo roztopienia proletariatu w demokracji burżuazyjnej. Chcielibyśmy zobaczyć człowieka, który by się podjął dowieść słuszności tego zarzutu na podstawie tekstu rezolucyj powziętych przez III Zjazd SDPRR. Odpowiemy naszym oponentom: socjaldemokracja działająca na gruncie społeczeństwa burżuazyj- nego nie może brać udziału w polityce nie idąc w tym czy innym poszczególnym wypadku w jednym szeregu z demokracją burżuazyjną. Różnica między nami a wami jest przy tym ta, że my idziemy w jednym szeregu z burżuazją rewolucyjną i republikańską nie zlewając się z nią, a wy idziecie w jednym szeregu z burżuazją liberalną i monarchistyczną również nie zlewając się z nią. Oto jak stoi sprawa. Wasze hasła taktyczne wysunięte przez konferencję zbiegają się z hasłami partii konstytucyjno-demokra- tycznej", tzn. partii monarchistycznej burżuazji, przy czym nie spostrzegliście, nie uświadomiliście sobie tej zbieżności i znaleźliście się w ten sposób faktycznie w ogonie oswobożdieńców. Nasze hasła taktyczne wysunięte przez III Zjazd SDPRR zbiegają się z hasłami burżuazji demokratyczno- rewolucyjnej i republikańskiej. Taka burżuazja oraz drobna burżuazja nie ukonstytuowała się jeszcze w wielką partię ludową w Rosji [20] Ale o istnieniu jej elementów może wątpić tylko ten, kto nie ma pojęcia o tym, co się dzieje obecnie w Rosji. My mamy zamiar kierować (w razie pomyślnego przebiegu wielkiej rewolucji rosyjskiej) nie tylko proletariatem zorganizowanym przez partię socjaldemokratyczną, lecz także tą drobną burżuazją, zdolną iść w jednym szeregu z nami. Konferencja przez swą rezolucję nieświadomie stacza się do poziomu burżuazji liberalnej i monarchistycznej. Zjazd partii przez swą rezolucję świadomie podnosi do swego poziomu elementy demokracji rewolucyjnej zdolne do walki, a nie do maklerstwa. Elementów takich najwięcej jest wśród chłopstwa. Bez dużego błędu przy klasyfikacji wielkich grup społecznych według ich tendencji politycznych możemy utożsamić rewolucyjną i republikańską demokrację z masą chłopstwa oczywiście, w tym samym sensie, z tymi samymi zastrzeżeniami i zakładając takie same warunki, pod jakimi można utożsamić klasę robotniczą z socjaldemokracją. Innymi słowy, możemy sformułować nasze wnioski również w następujący sposób: konferencja przez swe ogólnonarodowe [21] hasła polityczne w momencie rewolucyjnym nieświadomie stacza się do poziomu masy obszarników. Zjazd partii swymi ogólnonarodowymi hasłami politycznymi podnosi do rewolucyjnego poziomu masę chłopską. Temu, kto by z powodu tego wniosku oskarżał nas o skłonność do paradoksów, rzucimy wyzwanie: niech obali twierdzenie, że jeśli nie zdołamy doprowadzić rewolucji do końca, jeśli rewolucja zakończy się po oswobożdieńsku zdecydowanym zwycięstwem" jedynie w postaci zwołanego przez cara zgromadzenia przedstawicielskiego, które tylko na kpiny mogłoby być nazwane ustawodawczym to będzie to rewolucja z przewagą żywiołu obszarniczego i wielkoburżuazyjnego. Odwrotnie, jeśli dane nam będzie przeżyć rzeczywiście wielką rewolucję, jeśli historia tym razem nie dopuści do poronienia", jeśli zdołamy doprowadzić rewolucję do końca, do zdecydowanego zwycięstwa nie w oswobożdieńskim i nie w nowoiskrowskim sensie tego słowa, to będzie to rewolucja z przewagą żywiołu chłopskiego i proletariackiego.

20 Może znajdą się tacy, którzy w dopuszczeniu myśli o takiej przewadze dopatrywać się będą rezygnacji z przeświadczenia o burżuazyjnym charakterze nadchodzącej rewolucji? Bardzo to możliwe wobec takiego nadużywania tego pojęcia, jakie widzimy w Iskrze". Dlatego zatrzymać się nad tą kwestią nie jest bynajmniej rzeczą zbędną. 6.Z JAKIEJ STRONY GROZI PROLETARIATOWI NIEBEZPIECZEŃSTWO ZNALEZIENIA SIĘ ZE ZWIĄZANYMI RĘKOMA W WALCE Z NIEKONSEKWENTNĄ BURŻUAZJĄ? Marksiści są bezwzględnie przekonani o burżuazyjnym charakterze rewolucji rosyjskiej. Co to znaczy? To znaczy, że te demokratyczne przeobrażenia w ustroju politycznym i te przeobrażenia społeczno-ekonomiczne, które stały się dla Rosji koniecznością same przez się nie tylko nie oznaczają podważenia kapitalizmu, podważenia panowania burżuazji, lecz przeciwnie, dopiero po raz pierwszy należycie oczyszczą grunt dla szerokiego i szybkiego, europejskiego, a nie azjatyckiego rozwoju kapitalizmu, po raz pierwszy umożliwią panowanie burżuazji jako klasy. Socjaliści-rewolucjoniści nie mogą zrozumieć tej myśli, ponieważ nie mają najelementarnie jszego pojęcia o prawach rozwoju produkcji towarowej i kapitalistycznej, nie widzą, że nawet całkowite powodzenie powstania chłopskiego, nawet dokonanie na nowo podziału całej ziemi w interesie chłopstwa i zgodnie z jego życzeniami ( czarny podział" lub coś w tym rodzaju) bynajmniej nie zniszczy kapitalizmu, lecz przeciwnie, doda bodźca jego rozwojowi i przyśpieszy rozpad klasowy samego chłopstwa. Niezrozumienie tej prawdy czyni z socjalistów-rewolucjonistów nieświadomych ideologów drobnomieszczaństwa. Obstawanie przy tej prawdzie ma dla socjaldemokracji ogromne znaczenie nie tylko teoretyczne, lecz i praktyczno-polityczne, albowiem stąd wypływa niezbędność całkowitej klasowej samodzielności partii proletariatu w obecnym ruchu,,ogólnodemokra tycznym''. Ale stąd bynajmniej nie wynika, aby przewrót demokratyczny (burżuazyjny w swej treści społeczno-ekono- micznej) nie miał ogromnego znaczenia dla proletariatu. Stąd bynajmniej nie wynika, by przewrót demokratyczny nie mógł dokonać się i w formie korzystnej przeważnie dla wielkiego kapitalisty, magnata finansowego, oświeconego" obszarnika, i w formie korzystnej dla chłopa i robotnika. Nowoiskrowcy z gruntu fałszywie rozumieją sens i znaczenie kategorii: rewolucja burżuazyjna. W rozumowaniu ich ustawicznie przebija myśl, jakoby rewolucja burżuazyjna była taką rewolucją, która może dać tylko to, co jest korzystne dla burżuazji. A tymczasem nie ma nic błędniejszego niż taka myśl. Rewolucja burżuazyjna to taka rewolucja, która nie wychodzi poza ramy burżuazyjnego, tj. kapitalistycznego ustroju społecznoekonomicznego. Rewolucja burżuazyjna wyraża potrzeby rozwoju kapitalizmu nie tylko nie burząc jego podstaw, lecz przeciwnie, rozszerzając je i pogłębiaiac Rewolucja ta wyraża przeto interesy nie tylko klasy robotniczej, lecz i całej burżuazji. Ponieważ panowanie burżuazji nad klasą robotniczą jest nieuniknione w ustroju kapitalistycznym, można więc z całą słusznością powiedzieć, że rewolucja burżuazyjna wyraża interesy nie tyle proletariatu, ile burżuazji. Ale zupełnie niedorzeczna jest myśl, że rewolucja burżuazyjna w