ŹRÓDŁA POZYSKIWANIA ŚRODKÓW NA DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH

Transkrypt

1 ŹRÓDŁA POZYSKIWANIA ŚRODKÓW NA DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH Jednymi z najczęstszych problemów organizacji pozarządowych są: brak środków na działalność organizacji oraz nieznajomość źródeł ich pozyskiwania. Tak naprawdę jednak możliwości w tym zakresie jest stosunkowo dużo. Podstawowe znaczenie dla możliwości korzystania z tych źródeł mają zapisy w naszym statucie. Źródła pozyskiwania środków, z których korzystać mogą organizacje pozarządowe, są zasadniczo wskazywane przez te organizacje w tworzonych przez nie statutach. Dla porządku warto jednak przypomnieć, że są to głównie: 1. składki członkowskie (w przypadku np. stowarzyszeń), 2. darowizny, 3. odpisy 1% podatku dochodowego od osób fizycznych (w przypadku organizacji pożytku publicznego), 4. dotacje ze środków publicznych i prywatnych, 5. zbiórki publiczne, 6. spadki, zapisy, 7. nawiązki sądowe, 8. dochody z majątku, jaki posiada organizacja, 9. dochody z działalności odpłatnej, 10. dochody z działalności gospodarczej (jeśli organizacja taką prowadzi), 11. sponsoring (tylko w przypadku organizacji prowadzących działalność gospodarczą). Należy pamiętać, że jeśli któregoś źródła w statucie dana organizacja nie ma wskazanego, nie powinna korzystać ze środków z niego pozyskanych. Ewentualnie musi wprowadzić odpowiednie zmiany w statucie (oczywiście zanim zacznie wykorzystywać określony sposób pozyskania środków finansowych). *** Działalność nieodpłatna pożytku publicznego czyli przeważająca część działalności większości organizacji pozarządowych - finansowana jest najczęściej z różnego rodzaju dotacji i grantów. Środki są w tym przypadku rozdysponowywane przede wszystkim w drodze konkursów dotacyjnych ogłaszanych przez grantodawców. Trudno wskazać dokładne terminy rozpoczęcia naboru wniosków w ramach konkursów na poszczególne granty i dotacje, ponieważ są zmienne w czasie. Biorąc jednak pod uwagę system funkcjonowania poszczególnych podmiotów i doświadczenia wcześniejszych lat, można podać przybliżone terminy, w których nabory zostaną uruchomione. 1) Konkursy ministerstw

2 Co drugie z naszych ministerstw ogłasza otwarte konkursy ofert na realizację zadań publicznych. Aby się z nimi zapoznać, warto zaglądać do Biuletynów Informacji Publicznych (BIP) poszczególnych ministerstw, gdzie informacje takie są umieszczane na bieżąco, przy czym większość (lecz nie wszystkie) pojawia się w pierwszym kwartale roku kalendarzowego. Część jednak (np. turystyka) ogłaszana jest już pod koniec roku bieżącego (listopad, grudzień). Dla przykładu w roku 2014: (a) Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji oferowało środki m.in. na projekty dotyczące budowania kapitału społecznego z wykorzystaniem technologii informacyjno komunikacyjnych oraz szereg inicjatyw dotyczących mniejszości romskiej (działalność świetlicowa, upamiętnienie zagłady Romów) i innych mniejszości (organizacja konferencji naukowej poświęconej problematyce mniejszości narodowych i etnicznych); (b) Ministerstwo Edukacji Narodowej dofinansowywało m.in. wsparcie inicjatyw edukacyjnych na rzecz uchodźców, mniejszości narodowych/etnicznych mieszkających w Polsce, służących nauczaniu języka polskiego lub kultywowaniu języka, tradycji i kultury mniejszości narodowych/etnicznych oraz polsko-ukraińską współpracę młodzieży; (c) Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oferowało środki na szereg inicjatyw w ramach swoich programów: Wydarzenia artystyczne, Kolekcje, Promocja literatury i czytelnictwa, Edukacja, Obserwatorium Kultury, Dziedzictwo Kulturowe i Rozwój infrastruktury kultury; (d) Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ogłosiło m.in. otwarte konkursy ofert w ramach popularnych programów: ASOS (Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych) oraz FIO (Fundusz Inicjatyw Obywatelskich); (e) Ministerstwo Sportu i Turystyki oferowało wsparcie dla inicjatyw w zakresie realizacji zadań publicznych z zakresu turystyki oraz z zakresu sportu; (f) Ministerstwo Spraw Zagranicznych dofinansowywało m.in. działania w obszarze współpracy polsko-czeskiej (Forum polsko-czeskie) oraz pomocy humanitarnej. Konkursy te obejmują realizację projektów o różnym zasięgu, zwykle jednak co najmniej - ponadlokalnym. Część środków na tego typu projekty nazwijmy je centralne - pozostaje w gestii narodowych centrów i to one poza ministerstwami ogłaszają konkursy z różną regularnością: (a) Narodowe Centrum Kultury przyznaje środki dla m.in. organizacji, które działają w obszarze kultury właśnie w ramach programów takich, jak: Ojczysty dodaj do ulubionych, Kadra kultury czy Kurs na kulturę (i innych). Bieżące informacje o programach i naborach umieszczane są na stronie:

3 (b) Narodowe Centrum Nauki ogłasza szereg konkursów dla młodych naukowców i doktorantów, ale w zdecydowanej większości z nich brać udział mogą także organizacje pozarządowe. Wśród najpopularniejszych można tutaj wskazać OPUS, PRELUDIUM i SONATA. Nabory wniosków prowadzone są zwykle dwa razy do roku, informacje o uruchomionych naborach tutaj: (c) Narodowe Centrum Badań i Rozwoju to miejsce, gdzie można ubiegać się o dofinansowanie projektów w ramach programów krajowych i międzynarodowych. Z tych pierwszych na szczególną uwagę zasługuje w przypadku organizacji pozarządowych program Innowacje społeczne. Informacji na temat prowadzonych naborów należy szukać na stronie: 2) Konkursy urzędów marszałkowskich W przypadku urzędów marszałkowskich najczęściej konkursy na dany rok (N) ogłaszane są pod koniec roku poprzedniego (w listopadzie/ grudniu roku N 1). Zadania, jakie w ich ramach są możliwe do realizacji, mogą zwykle trwać maksymalnie do końca roku N oraz mają regionalny zasięg. BIP urzędów marszałkowskich warto odwiedzać również na bieżąco, ponieważ często zdarza się, że określony konkurs ma więcej niż jedną edycję lub nie zostały wyczerpane środki w ramach jednej edycji bądź część organizacji, którym dofinansowanie przyznano, zrezygnowała z realizacji projektu i jest możliwość uruchomienia dodatkowego naboru wniosków. Ogłoszenia o konkursach umieszczane są w BIPie danego urzędu. Co do zasady każdy wydział (z pewnymi oczywiście wyjątkami) ogłasza konkursy w zakresie realizacji zadań publicznych dla siebie właściwych, dodatkowo nabory w zakresie środków, których jest operatorem (np. Wydział Obszarów Wiejskich konkursy angażujące część środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich). 3) Konkursy starostw powiatowych Powiatowe konkursy, podobnie jak pozostałe ogłaszane przez jednostki samorządu terytorialnego, uruchamiane są pod koniec roku N 1 lub na początku roku N. Informacji szukać trzeba przede wszystkim w BIPach starostw. 4) Konkursy urzędów miast i gmin, urzędów gmin oraz urzędów miejskich Tutaj zasada zbliżona do tych w p. 3 i 4, aczkolwiek urzędy miast, gmin oraz mista i gmin częściej ogłaszają też konkursy bieżące. Z tego powodu warto zaglądać do BIPów tych urzędów częściej niż raz - dwa razy do roku. Tutaj środki są nieco mniejsze niż w przypadku innych grantodawców, jednakże pozwalają na sfinansowanie nawet niewielkich inicjatyw w skali lokalnej. Analizując możliwości pozyskiwania środków z jednostek samorządu terytorialnego, pamiętać warto, że fakt rejestracji organizacji pozarządowej w określonym mieście i województwie nie wyklucza możliwości uzyskiwania dofinansowania z innych województw. Tutaj podstawowe znaczenie mają zapisy w statucie, czyli wskazany tam

4 obszar działania. Jeśli zatem dana organizacja może działać np. na terenie całego kraju i chce zrobić coś dla adresatów z województwa pomorskiego, to nawet fakt, że jest zarejestrowana na Dolnym Śląsku nie rodzi tutaj żadnej przeszkody. Zasadnicze kryterium formalnej poprawności wniosku stanowią bowiem odbiorcy zadania. Ważnym źródłem pozyskiwania środków od jednostek samorządu terytorialnego jest tryb pozakonkursowy (tzw. tryb Art. 19a). Tutaj wprawdzie nie ma określonych terminów przyjmowania ofert, jednakże warto zwrócić uwagę na fakt, że środki tutaj przydzielane są do chwili ich wyczerpania. W efekcie najlepszym okresem na zgłaszanie inicjatyw są początkowe miesiące roku. Oczywiście w ciągu roku może zostać podjęta przez odpowiednie władze decyzja o zwiększeniu puli środków na realizację projektów przez ngo w tym trybie, co do zasady jednak im szybciej organizacja zgłosi pomysł, tym większa szansa uzyskania dofinansowania. Przy tym należy wziąć pod uwagę, że o przyznaniu środków nie decyduje tylko i wyłącznie kolejność zgłoszeń, a podstawą rozpatrzenia oferty jest jej poprawność formalna! 5) Inni grantodawcy Spośród innych grantodawców warto zwracać uwagę na fundacje działające przy bankach i korporacjach, które często oferują dofinansowanie projektów dla innych organizacji pozarządowych, a także inne organizacje, które wspierają finansowo działania organizacji mniejszych. Tutaj wymienić należy m.in. następujące podmioty: (a) Narodowy Bank Polski, który w trybie ciągłym prowadzi nabór wniosków dotyczących projektów edukacyjnych w obszarze ekonomii i finansów ( (b) Fundacja im. Leopolda Kronenberga, przyznająca dofinansowanie na projekty w zakresie edukacji i rozwoju lokalnego, prowadząca nabór dwa razy w roku (marzec i wrzesień) ( (c) Fundacja KGH Polska Miedź prowadząca nabór w trybie ciągłym ( ; (d) Fundacja Banku Zachodniego WBK S.A, udzielająca dofinansowania w ramach swoich programów grantowych: Bank Dziecięcych Uśmiechów i Bank Ambitnej Młodzieży ( (e) Fundacja PZU, która podobnie jak Fundacja Banku Zachodniego WBK S.A. przyznaje środki w ramach ogłaszanych przez siebie konkursów: Z PZU po lekcjach, Młodzi niepełnosprawni sprawni z PZU oraz PZU z kulturą ( (f) Fundacja Współpracy Polsko Niemieckiej, dofinansowująca różnego rodzaju inicjatywy polsko-niemieckie, przyjmująca wnioski na bieżąco ( );

5 (g) Towarzystwo Inicjatyw Twórczych ę oraz Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności: Konkurs Seniorzy w Akcji, w ramach którego co roku ogłaszany jest nabór wniosków. Wprawdzie procedura jest kilkuetapowa, jednak same wnioski relatywnie proste w przygotowaniu ( Tyle środki z puli krajowej, poza nimi mamy gros środków z puli międzynarodowej: tutaj warto wspomnieć o funduszach norweskich (tutaj zwłaszcza konkurs na projekty tematyczne Obywatele dla Demokracji, do którego nabór prowadzony jest cyklicznie, dwa razy do roku w marcu i we wrześniu), funduszach Unii Europejskiej zarówno tych brukselskich (konkursy Komisji Europejskiej), jak i tych krajowych (Programy Operacyjne). O pierwszych na bieżąco dowiadujemy się m.in. ze strony internetowej w zakładce dotacje. Drugie, czyli Programy Operacyjne na lata , są jeszcze w fazie zatwierdzania i na razie nie ma ogłoszonych właściwie żadnych konkursów, z których czerpać środki mogłyby organizacje pozarządowe. Wyjątkiem jest program Pomoc Techniczna, gdzie m.in. ngo sy starać się mogą o dofinansowanie projektów związanych z upowszechnianiem informacji i wiedzy na temat funduszy europejskich. Środki europejskie to także program ERASMUS+ ( Horyzont 2020 ( Kreatywna Europa ( program LIFE ( i wiele innych. Każdy z nich zawiera wiele możliwości pozyskania środków na zróżnicowane działania, w związku z czym ich opis przekracza ramy niniejszego opracowania. Warto jednak odwiedzić strony poświęcone poszczególnym programom i zapoznać się z ofertą. Istotnym zapisem w statucie, na jaki powinna organizacja ubiegająca się o dofinansowanie projektu zwrócić uwagę, jest wskazany tam cel i sposób działania. Ważne, by zgłaszać się do tych konkursów, które są zbieżne z celami danej organizacji. Jeśli celem konkursu jest realizacja zadania publicznego w obszarze kultury i dziedzictwa narodowego, zaś w statucie organizacji celu takiego nie ma, wówczas złożona do tego akurat konkursu oferta odpadnie już na etapie oceny formalnej. Poza grantami i dotacjami można korzystać z tzw. działalności odpłatnej pożytku publicznego. Jednak aby realizować ją w sposób zgodny z przepisami, należy pamiętać o kilku kwestiach: jest to działalność w sferze pożytku publicznego, zatem dotyczy tylko i wyłącznie takich zadań, jakie mieszczą się w katalogu zadań przynależnych do sfery publicznej, a wymienionych w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz z późn. zm.) oraz sprzedaż towarów lub usług wytworzonych lub świadczonych przez osoby bezpośrednio korzystające z działalności pożytku publicznego, w szczególności w zakresie rehabilitacji oraz przystosowania do pracy zawodowej osób

6 niepełnosprawnych oraz reintegracji zawodowej i społecznej osób podlegających wykluczeniu społecznemu, a także sprzedaż przedmiotów darowizny; istotą tej działalności jest, że całość przychodów z niej przeznaczona jest na pokrycie jej kosztów. Innymi słowy: przychody z tej działalności muszą się równać jej kosztom na działalności odpłatnej organizacja nie może zarabiać (i nie pomoże tutaj fakt, że ten ewentualny zarobek zostanie przeznaczony na działalność statutową); działalność odpłatną należy wyodrębnić w księgach rachunkowych organizacji. Zarabianie na działalności odpłatnej (nadwyżka przychodów z niej nad jej kosztami) skutkować może koniecznością zgłoszenia prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto jest jeszcze jedna sytuacja, której zaistnienie oznacza, że prowadzona przez organizację działalność odpłatna staje się działalnością gospodarczą: gdy przeciętne miesięczne wynagrodzenie osoby fizycznej z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu statutowej działalności odpłatnej pożytku publicznego, za okres ostatnich 3 miesięcy, przekracza 3-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni. Spośród innych źródeł warto zwrócić jeszcze uwagę na zbiórki publiczne (w tym crowfunding, który z braku oddzielnych uregulowań prawnych podlega przepisom o zbiórkach publicznych), jako że przepisy ich dotyczące uległy w bieżącym roku znacznemu uproszczeniu. Jeszcze jedną możliwością jest prowadzenie działalności gospodarczej, co dodatkowo umożliwia korzystanie ze sponsoringu, ale daje też możliwości funkcjonowania w sferze ekonomii społecznej i sposobność wykorzystania środków przeznaczonych stricte dla tzw. przedsiębiorstw społecznych. Jeśli organizacja pozarządowa nie prowadzi działalności gospodarczej, nie wolno jej mieć sponsora! Każde środki otrzymane od osoby prawnej bądź fizycznej na działalność statutową będą wówczas darowizną i umowie darowizny (a nie sponsoringu) powinny wówczas odpowiadać regulacje między darczyńcą a obdarowanym. Zaprezentowany wyżej katalog grantodawców i sposobów działania nie wyczerpuje oczywiście wszystkich możliwości pozyskiwania środków. Wskazuje jednak podstawowe miejsca, w których można szukać wsparcia finansowego oraz kilka rozwiązań organizacyjnych w tej sferze. Jolanta Kluba Doradca dla organizacji pozarządowych