Bhp w ochronie zdrowia. w pytaniach i odpowiedziach

Transkrypt

1 Bhp w ochronie zdrowia w pytaniach i odpowiedziach

2 Ekspert: Anna Błażejczyk specjalista w Ministerstwie Zdrowia Kierownik grupy wydawniczej: Agnieszka Konopacka-Kuramochi Redaktor prowadzący: Marcin Papierz Menedżer produktu: Rafał Kępka ISBN Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2014 Skład i łamanie: Ticas Studio Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. ul. Łotewska 9a, Warszawa tel , faks Niniejszy e-book chroniony jest prawem autorskim. Przedruk materiałów bez zgody wydawcy jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Zaproponowane w niniejszym poradniku wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w poradniku wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków.

3 SPIS TREŚCI Szkolenie wstępne bhp zleceniobiorców Utylizacja środków opatrunkowych z zakładowych apteczek Sporządzanie raportu bhp w zakresie zranień ostrymi narzędziami Instrukcje bhp dotyczące narażenia na czynniki biologiczne Informacja o stanie zdrowia pracownika w karcie oceny ryzyka zawodowego Zatrudnienie lekarza na podstawie umowy zlecenia Umowa między jednostką medycyny pracy a pracodawcą Badania promieniowania laserowego Wszczynanie postępowania w sprawie rozpoznania choroby zawodowej Obuwie personelu medycznego Ekspozycja zawodowa a wypadek przy pracy Zaświadczenie o rodzaju i umiejscowieniu urazu będącego skutkiem wypadku Choroby zawodowe powodowane przez promieniowanie laserowe Odzież dla kierowcy pracującego w transporcie sanitarnym

4 BHP W OCHRONIE ZDROWIA w pytaniach i odpowiedziach Szkolenie wstępne bhp zleceniobiorców Pytanie: Czy pielęgniarka zatrudniona na umowę zlecenia lub na kontrakcie powinna odbyć szkolenie wstępne bhp? Jeżeli tak, to jaka jest podstawa prawna tego działania oraz czy wypełniamy kartę szkolenia? A jeżeli nie, to jak udokumentować szkolenie wstępne bhp, a zwłaszcza instruktaż stanowiskowy bhp? Umowa cywilnoprawna (umowa o dzieło, umowa zlecenia, inne formy samozatrudnienia) nie jest umową o pracę, a tym samym umowy cywilnoprawnej nie dotyczą przepisy zawarte w ustawie z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.), na podstawie których wydane zostało rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz ze zm.), dalej: rozporządzenie szkoleniowe. 4

5 Osoba zawierająca umowę cywilnoprawną nie jest pracownikiem zakładu pracy, z którym zawarła umowę. Umowa cywilnoprawna jest umową stron, opartą na przepisach ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 121), art Strony mogą ustalić obowiązek dla zleceniobiorcy przejścia cyklu szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, a także ustalić, kto takie szkolenie przeprowadzi. Jeśli takie ustalenia zostaną zawarte w umowie, pierwsze szkolenia (wstępne: ogólne i na stanowisku pracy) powinien przeprowadzić zleceniodawca, gdyż zna zakład pracy i zagrożenia na stanowiskach pracy. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby zleceniodawca zastosował się do przepisów rozporządzenia szkoleniowego, szkolenie przeprowadził na podstawie odpowiedniego programu szkolenia wstępnego bhp, szkolenie odnotował w karcie szkolenia, którą dołączył do umowy. Utylizacja środków opatrunkowych z zakładowych apteczek Pytanie: Jak i gdzie utylizować przeterminowane środki opatrunkowe (bandaż, gaza jałowa, woda utleniona) z zakładowych apteczek? Jakie wymogi trzeba spełnić i jakie dokumenty posiadać? Zgodnie z 44 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 27 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz ze zm.) pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. W szczególności pracodawca powinien zapewnić m.in. apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy. Liczba, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek powinny być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilak- 5

6 tyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, z uwzględnieniem rodzajów i nasilenia występujących zagrożeń. Obsługa punktów i apteczek, o których mowa powyżej, na każdej zmianie powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy. Wyposażenie apteczek zakładowych nie powinno zawierać leków oraz innych środków farmaceutycznych, gdyż ich zasoby służą jedynie doraźnemu udzielaniu pierwszej pomocy, a nie działaniom stricte medycznym czy leczniczym związanym z podawaniem leków, a więc to, co się w apteczce znajduje, nie podlega ustawie z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21 ze zm.) i wydanemu na jej podstawie rozporządzeniu ministra zdrowia z 30 lipca 2010 r. w sprawie szczególnego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz.U. nr 139, poz. 940). Wymienione w pytaniu przykładowe środki opatrunkowe, nawet gdy się przeterminują, nie stanowią zagrożenia dla środowiska po wyrzuceniu do śmieci. Oczywiście nie ma przeszkód, aby zakład pracy powierzył ich utylizację firmie specjalizującej się w utylizacji odpadów medycznych (ale to oczywiście kosztuje). Można również oddać je do apteki, w której znajduje się specjalny pojemnik na przeterminowane leki pochodzące z gospodarstw domowych (jest to nieodpłatne). Nie ma natomiast regulacji, które nakazywałyby specjalny sposób utylizacji takich środków opatrunkowych. Sporządzanie raportu bhp w zakresie zranień ostrymi narzędziami Pytanie: W jaki sposób powinien być sporządzony raport bhp w zakresie zranień ostrymi narzędziami przy udzielaniu świadczeń w zakładzie medycznym? Chodzi mi głównie o jakiś wzór tabeli raportu. Komu składać taki raport? 6

7 Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz.U. z 2013 r. poz. 696), zwanym dalej rozporządzeniem, pracodawca jest obowiązany sporządzić pierwszy raport o zranieniach do 28 lutego 2014 r. Zakres informacji zawartych w tym raporcie określa 11 ust. 2 rozporządzenia, przy czym jest to katalog otwarty (rozporządzenie stanowi, że raport zawiera w szczególności ), a więc raport może zawierać także inne informacje niż wskazane w przepisie. Natomiast ww. przepis rozstrzygnął, że w formie tabelarycznej przedstawione mają być informacje: o liczbie zranień ostrymi narzędziami, do których doszło w podmiocie leczniczym w okresie sprawozdawczym oraz w równym mu długością okresie poprzedzającym, w podziale na jednostki organizacyjne podmiotu leczniczego (pierwszy okres sprawozdawczy to czas od wejścia w życie rozporządzenia, tj. od 28 czerwca 2013 r. do 28 lutego 2014 r., pierwszy raport nie zawiera natomiast informacji o zranieniach za okres poprzedzający, gdyż wówczas rozporządzenie nie obowiązywało), zawierające zestawienie stosowanych w podmiocie leczniczym rodzajów ostrych narzędzi, z wyszczególnieniem, które z nich zawierają rozwiązania chroniące przed zranieniem oraz w formie analitycznej (opisowej), zawierające analizę okoliczności i przyczyn zranień, ze szczególnym uwzględnieniem ich przyczyn systemowych, propozycje możliwych działań mających na celu ograniczenie liczby zranień, w tym możliwości wprowadzenia do użytku w podmiocie leczniczym nowych rodzajów ostrych narzędzi zawierających rozwiązania chroniące przed zranieniem, wraz z oszacowaniem kosztów takich działań. Następna grupa informacji w raporcie o zranieniach to informacje o działaniach wskazanych w 4 ust. 3 rozporządzenia, jeżeli były przez pracodawcę realizowane w okresie sprawozdawczym. Regulacja ta wskazuje więc, że ten 7

8 zakres informacji nie musi obowiązkowo znaleźć się w raporcie. Jeżeli jednak pracodawca dokonywał oceny i w razie potrzeby aktualizacji procedur: bezpiecznego postępowania z ostrymi narzędziami, w tym będącymi odpadami medycznymi, w szczególności obejmujące zakaz ponownego zakładania osłonek na ostre narzędzia, używania odpowiednich do rodzaju i stopnia narażenia środków ochrony indywidualnej z uwzględnieniem postępu technicznego oraz dostępności ostrych narzędzi zawierających rozwiązania chroniące przed zranieniem, wiedzy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym wyników prac naukowo-badawczych mających na celu eliminację lub ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe, oraz zapewnia pracownikom, w toku szkoleń, o których mowa w 7 rozporządzenia, informacje o wprowadzonych w tych procedurach zmianach, wówczas należy wyniki takich działań pracodawcy zamieścić w raporcie w postaci opisowej. Jednocześnie dodać należy, że dokonywanie takiej oceny jest niezwykle ważne, ale bardzo kosztowne i pracochłonne dla pracodawcy, dlatego ustawodawca przewidział, że umieszczenie tych informacji w raporcie o zranieniach następuje tylko, gdy działania takie zostały przez pracodawcę podjęte. Obecnie, z uwagi na krótki czas obowiązywania rozporządzenia spodziewać się należy, że takie oceny nie zostały jeszcze przez pracodawców przeprowadzone, a więc raczej nie pojawią się w raporcie. Odnosząc się jeszcze do grupy informacji, które zawierać ma raport (chodzi o propozycje możliwych działań mających na celu ograniczenie liczby zranień, w tym możliwości wprowadzenia do użytku w podmiocie leczniczym nowych rodzajów ostrych narzędzi zawierających rozwiązania chroniące przed zranieniem, wraz z oszacowaniem kosztów takich działań) to warto mieć na uwadze, że użyte w tym przepisie słowa: propozycje oraz możliwości wskazują na konieczność dokonania przez pracodawcę analizy z uwzględnieniem kosztów realizacji podjętych środków ochrony. Nie ma tu jednak możliwości, aby pracodawca nie zamieścił takich informacji, jak to miało miejsce odnośnie do wcześniej opisanej grupy danych. 8

9 Ostatnia grupa informacji, które muszą znaleźć się w raporcie, to informacje o wprowadzonych zmianach w zakresie szkoleń, o których mowa w 7 rozporządzenia. Jest to regulacja, która czytana wprost prowadzi do wniosku, że wystarczy, gdy pracodawca w raporcie poinformuje, że zmiany w tym zakresie zostały wprowadzone lub nie zostały wprowadzone. Natomiast wskazane przepisy nie nakładają na podmioty wykonujące działalność leczniczą obowiązku składania lub przesyłania takich raportów (pierwszego oraz kolejnych sporządzanych co 6 miesięcy) dalej do jakichś instytucji lub podmiotów. Oznacza to, że raporty takie mają być sporządzane i przechowywane przez podmioty wykonujące działalność leczniczą. Oczywiście w razie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy podmiot wykonujący działalność leczniczą, jako pracodawca, może zostać poproszony przez kontrolerów o udowodnienie realizacji obowiązku sporządzania takich raportów i wówczas ma obowiązek okazać stosowny raport. Instrukcje bhp dotyczące narażenia na czynniki biologiczne Pytanie: Jakie są instrukcje bhp dotyczące narażenia na czynniki biologiczne, tj. zakłucia, zranienia personelu medycznego i pomocniczego oraz instrukcje bhp dotyczące prac przy użyciu sprzętu jednorazowego użytku strzykawek, igieł, skalpeli, wenflonów itp.? Przepisy prawa nie przewidują szczególnej formy ani nie wymagają szczególnej treści dla instrukcji bhp tworzonej dla stanowisk, gdzie praca (rozumiana jako udzielanie świadczenia medycznego) wykonywana jest w warunkach narażenia na czynniki biologiczne, a w szczególności zakłucia, zranienia personelu medycznego i pomocniczego. 9

10 Instrukcja taka powinna składać się z kilku części opisujących: uwagi ogólne wskazujące, kto może być dopuszczony do pracy w warunkach narażenia na czynniki biologiczne, jakie powinien mieć wykształcenie, przeszkolenie, a także szczepienia ochronne itp., podstawowe warunki bezpieczeństwa dotyczące pomieszczeń, gdzie praca jest wykonywana wymagania te zawarte są w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz ze zm.) obejmujące wentylację, możliwości dezynfekcji wszystkich powierzchni w pomieszczeniu, oświetlenia, instalacji elektrycznej, obowiązki przed podjęciem pracy, tj. zapoznanie się z procedurami postępowania, wyposażenia pracownika w udostępnione środki ochrony indywidualnej, sprawdzenie, czy stanowisko wyposażone jest w niezbędne środki pomocnicze i narzędzia, zasady i sposób bezpiecznego wykonywania pracy, bezwzględnie zabronione czynności czy działania, czynności, jakie należy wykonać po zakończeniu pracy, zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, ewentualnie uwagi końcowe. Instrukcja bhp musi być dostosowana do konkretnego stanowiska pracy, choć oczywiście pewne elementy mogą być takie same, bez względu na to, czy instrukcja będzie dotyczyła pielęgniarki w gabinecie zabiegowym czy asystentki dentysty. Informacja o stanie zdrowia pracownika w karcie oceny ryzyka zawodowego Pytanie: Proszę o pomoc w kwestii oceny ryzyka zawodowego pracownika służby zdrowia narażonego na zranienie ostrym narzędziem podczas udzielania świadczeń zdrowotnych. Zgodnie z 3 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia ministra zdrowia z 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz.U. z 2013 r. 10

11 poz. 696) w karcie oceny ryzyka zawodowego należy podać stan zdrowia pracownika, w tym choroby przewlekłe, na które choruje. Od kogo mam uzyskać tę informację (od pracownika, a może lekarza medycyny pracy) i jakie ma ona znaczenie dla samej oceny ryzyka zawodowego? Pracodawca dokonując oceny ryzyka zawodowego pracownika narażonego na zranienie ostrym narzędziem przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, formalnie nie ma żadnych podstaw do dokonania tej oceny na podstawie innych informacji niż te zawarte w orzeczeniu lekarza medycyny pracy o istnieniu u tego pracownika choroby lub chorób przewlekłych. Jeżeli natomiast pracownik sam ujawni informacje o stanie swojego zdrowia, w tym o chorobie przewlekłej, wówczas pracodawca jest zobowiązany taką informację uwzględnić w karcie oceny ryzyka zawodowego. Pozostaje w tym przypadku jeszcze kwestia formy tego ujawnienia. Nie wystarczy, iż będzie to informacja ustna pracownika przekazana np. podczas rozmowy z pracodawcą, konieczne jest, aby informacja ta miała formę zaświadczenia wydanego przez uprawnionego lekarza. Odnosząc się do kwestii znaczenia informacji o występowaniu choroby przewlekłej u pracownika narażonego na zranienie ostrym narzędziem przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, wyjaśnić należy, że umieszczenie tej informacji w karcie oceny ryzyka zawodowego ma znaczenie o tyle, że pracodawca przekazując tę kartę pracownikowi, który zapoznaje się z nią, ma następnie obowiązek szkolenia tego pracownika z uwzględnieniem wskazanej w karcie choroby lub chorób przewlekłych. Zatrudnienie lekarza na podstawie umowy zlecenia Pytanie: Czy osoba zatrudniona na umowę zlecenia może pracować jako lekarz medycyny pracy? 11

12 Ustawa z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. nr 125, poz ze zm.), zwana dalej ustawą, stanowi w art. 2 ust. 1, iż zadania służby medycyny pracy wykonują, m. in. lekarze. Lekarz w swej pracy w zakresie realizacji zadań służby medycyny pracy jest niezależny, co gwarantuje mu wprost art. 3 ustawy, który stanowi, że osoby realizujące zadania służby medycyny pracy przy wykonywaniu czynności zawodowych są niezależne od pracodawców, przedsiębiorców i ich przedstawicieli oraz innych podmiotów, na których zlecenie lekarz realizuje zadania tej służby. Odnosząc się do przedstawionego pytania, wyjaśnić na początku należy sformułowanie osoba zatrudniona na umowę o pracę. Zatrudnienie to pozostawanie w stosunku pracy regulowanym przepisami Kodeksu pracy, natomiast umowa zlecenia to regulowana przepisami Kodeksu cywilnego umowa, którą można stosować w związku z powierzeniem wykonywania określonych w niej czynności. W omawianym przypadku będą to czynności z zakresu realizacji zadań medycyny pracy wykonywane w jednostkach organizacyjnych służby medycyny pracy, którymi są na podstawie art. 2 ust. 2 i 4 ustawy: podmioty wykonujące działalność leczniczą w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, wojewódzkie ośrodki medycyny pracy, jednostki badawczo-rozwojowe i jednostki organizacyjne uczelni medycznych, prowadzące działalność w dziedzinie medycyny pracy. Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że przepisy nie zakazują wprost wykonywania zadań lekarza medycyny pracy na podstawie umowy zlecenia. 12

13 Umowa między jednostką medycyny pracy a pracodawcą Pytanie: Czy szpital powiatowy, który posiada w swych strukturach przychodnię specjalistyczną, w ramach której funkcjonuje poradnia medycyny pracy, powinien mieć umowę lub inny dokument regulujący obowiązki oraz zakres badań profilaktycznych lub badań poekspozycyjnych z ww. poradnią medycyny pracy? Na podstawie art. 12 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. nr 125, poz ze zm.) m.in. badania profilaktyczne oraz inne świadczenia zdrowotne są wykonywane na podstawie pisemnej umowy pracodawcy (tzw. zleceniodawcy) z podstawową jednostką medycyny pracy (zleceniobiorcą). Podstawowymi jednostkami służby medycyny pracy są, zgodnie z art. 2 ust. 2 ww. ustawy, podmioty wykonujące działalność leczniczą w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, z wyłączeniem pielęgniarek i położnych wykonujących zawód w formach określonych odrębnymi przepisami. Jednocześnie na podstawie art. 13 ust. 1 ww. ustawy zleceniodawca, działając w porozumieniu z przedstawicielami pracowników, ma prawo wyboru podstawowej jednostki służby medycyny pracy. Z kolei art. 13 ust. 2 wskazuje, co powinna określać taka umowa. Podstawowa jednostka służby medycyny pracy może zlecić, na podstawie umowy, wykonywanie niektórych świadczeń, w szczególności badań diagnostycznych i specjalistycznych konsultacji lekarskich, podmiotom wykonującym działalność leczniczą uprawnionym do wykonywania tych świadczeń na podstawie odrębnych przepisów. Mając na uwadze powyższe regulacje, stwierdzić należy, że podstawą realizacji badań profilaktycznych lub badań po ekspozycji jest umowa z podstawową jednostką medycyny pracy. 13

14 Badania promieniowania laserowego Pytanie: Czy w jednostce używającej laserów medycznych klasy 4 oraz 3B należy wykonać badania promieniowania laserowego, jeżeli zostały zastosowane środki ochrony zbiorowej, takie jak m.in. osłona na laser uniemożliwiająca rozproszenie wiązki laserowej, matowe ściany uniemożliwiające odbijanie wiązki itd. (zalecane przez producenta)? Zgodnie z 9 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia ministra zdrowia z 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. nr 33, poz. 166) badania i pomiary promieniowania laserowego wykonuje się, jeżeli eksploatowane są źródła tego promieniowania inne niż lasery zaliczone, zgodnie z Polską Normą, do klasy 3B lub 4, do których zostały zastosowane środki ochrony zbiorowej, pozwalające na zaklasyfikowanie urządzenia do klasy 1. Regulacja ta odwołuje się do PN-EN , w której promieniowanie laserowe podzielono na 7 klas, które odzwierciedlają stopień szkodliwości danego urządzenia laserowego. Wynika to z faktu, że promieniowanie laserowe o zróżnicowanych długościach fal i mocach może wywołać różne skutki, podczas oddziaływania z tkanką biologiczną. Najgroźniejsze dla człowieka są lasery klasy: 3B lasery, które są niebezpieczne podczas bezpośredniej ekspozycji promieniowania, a patrzenie na odbicia rozproszone jest zwykle bezpieczne; 4 lasery, które wytwarzają niebezpieczne odbicia rozproszone. Mogą one powodować uszkodzenie skóry oraz stwarzają zagrożenie pożarem. Podczas obsługi laserów klasy 4 należy zachować szczególną ostrożność. W związku z powyższym, producenci są zobligowani do umieszczenia na urządzeniu laserowym informacji o klasie bezpieczeństwa, do której należy dany laser. Dzięki temu użytkownicy tych urządzeń wiedzą, jakie środki bezpieczeństwa mają przedsięwziąć, aby zachować bezpieczeństwo urządzenia. 14

15 Jeżeli więc wszystkie zalecenia producenta zostały skrupulatnie wdrożone, wówczas przepisy pozwalają na odstąpienie od wykonywania pomiarów narażenia na promieniowanie laserowe. Jakkolwiek wszystkie urządzenia laserowe posiadają specjalne osłony oraz wyposażone są w instrukcje bezpiecznego ich użytkowania, to jednak zdarzają się przy ich obsłudze wypadki przy pracy, z czego aż 44% wiąże się z ekspozycją na promieniowanie laserowe. Dlatego istotna jest znajomość klasy bezpieczeństwa lasera wg PN-EN :2000. Poza urządzeniami klasy 1 (lasery najbezpieczniejsze) użytkowanie laserów pociąga za sobą możliwość wystąpienia zagrożeń ich promieniowaniem dla oczu i skóry człowieka. Najniebezpieczniejsze urządzenia laserowe należą do klasy 4. Ich przykładem są lasery wykorzystywane przy cięciu, spawaniu i znakowaniu oraz niektóre z laserów stosowanych w medycynie (np. lance laserowe). Przy obsłudze tych laserów konieczne jest zachowanie daleko idących środków bezpieczeństwa. Wszczynanie postępowania w sprawie rozpoznania choroby zawodowej Pytanie: Kilka miesięcy temu sanepid wszczął postępowanie w sprawie rozpoznania 3 chorób zawodowych u pracownika. Do chwili obecnej nie mam żadnej decyzji o uznaniu czy nieuznaniu choroby, a sanepid ponownie wszczyna postępowanie u tego samego pracownika na inną chorobę zawodową. Ile razy, bądź czy w ogóle, sanepid może wszczynać postępowanie w sprawie podejrzenia rozpoznania choroby zawodowej u jednego pracownika, skoro nie zakończono postępowania wcześniejszego? Inspektor sanitarny podejmuje czynności związane z wyjaśnieniem okoliczności związanych ze złożeniem podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej. Przy czym każde zgłoszenie jest podstawą do podjęcia działań. Jest to zgodne z 4 ust. 1 rozporządzenia ministra zdrowia z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1367), który stanowi, 15

16 że właściwy państwowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie, na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania, do jednostki orzeczniczej I stopnia. Wspomnianymi jednostkami orzeczniczymi I stopnia są: poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy, kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych), poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych, podmioty lecznicze, w których nastąpiła hospitalizacja w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby. Należy pamiętać, że choroba zawodowa jest pojęciem prawnym oznaczającym zachorowanie, które pozostaje w związku przyczynowym z pracą. Przyczyną ją wywołującą jest sama praca, jej rodzaj, charakter i warunki jej wykonywania. Oznacza to więc, że wykonywanie określonej pracy może wywoływać u pracownika określone skutki zdrowotne w różnych odstępach czasu. Natomiast samo orzeczenie w zakresie chorób zawodowych wydawane jest przez lekarza spełniającego wymagania kwalifikacyjne określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. nr 125, poz ze zm.), zatrudnionego we wskazanych jednostkach orzeczniczych. Dopiero bowiem takie orzeczenie lekarskie, mające walor opinii biegłego, stanowi wiarygodny dowód służący stwierdzeniu istnienia lub nieistnienia choroby zawodowej u pracownika. Obowiązkiem inspektora sanitarnego jest natomiast zbadanie każdego zgłoszonego podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej także w odnie- 16

17 sieniu do pracownika, którego stan zdrowia już podlega ocenie w związku ze złożeniem wcześniejszego podejrzenia. Obowiązujące regulacje prawne wskazują katalog chorób zawodowych, ale w żadnym razie nie wskazują, że dokonywanie oceny stanu zdrowia pracownika pod kątem stwierdzenia istnienia jednej z tych chorób wyłącza możliwość prowadzenia postępowania o stwierdzenie wystąpienia innej choroby zawodowej u tego samego pracownika. Rolą organu inspekcji sanitarnej jest uzyskanie takich danych, na podstawie których można wyprowadzić i uzasadnić wniosek, czy stwierdzone objawy chorobowe odpowiadają objawom choroby zawodowej, czy pozostają w związku przyczynowym z wykonywaną pracą zawodową, czy też rodzaj wykonywanej pracy nie ma żadnego wpływu na powstanie i rozwój schorzenia. Obuwie personelu medycznego Pytanie: Czy jest przepis, który wskazuje, jakie obuwie stosować w jednostkach służby zdrowia, np. szpitalu, ośrodku zdrowia? Czy obuwie takie powinno posiadać pasek na piętę? Jedną z podstawowych zasad wynikających z art. 15 Kodeksu pracy jest zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zasada ta została skonkretyzowana w art Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Jednym ze środków ochrony indywidualnej pracowników medycznych jest obuwie. 17

18 Zgodnie z rozporządzeniem ministra gospodarki z 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz.U. nr 259, poz. 2173), implementującym dyrektywę Rady Wspólnot Europejskich z 21 grudnia 1989 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich (Dz.U.UE.L , Dz.U.UE-sp ), obuwie personelu medycznego zakwalifikować należy jako środek ochrony indywidualnej inny niż określone w 34 ust. 3 (tzn. nie środkiem ochrony indywidualnej zaliczanym do środków o prostej konstrukcji). Jednocześnie za zgodne z zasadniczymi wymaganiami określonymi w rozporządzeniu uznaje się obuwie posiadające oznakowanie CE, dla których producent lub jego upoważniony przedstawiciel posiada certyfikat potwierdzający zgodność z zasadniczymi wymaganiami określonymi w rozporządzeniu i wystawił deklarację zgodności WE. Dodać także należy, że w zależności od potrzeb obuwie może być wyposażone w podnoski o odpowiedniej wytrzymałości na uderzenie i ściskanie, ochraniające palce stóp. Ze względów medycznych obuwie powinno odpowiadać normom higienicznym, aby mogło być poddawane rutynowemu codziennemu myciu ręcznemu lub termicznemu w maszynie myjąco-dezynfekującej i, kiedy trzeba, dezynfekcji. Ze względu na bezpieczeństwo pracy obuwie powinno być antyelektrostatyczne i mieć zabezpieczenie przed poślizgiem (pomocniczo PN-EN 13287:2004). Powinno także być wygodne i stabilne. Kryterium określającym konieczność stosowania obuwia chroniącego przed czynnikami biologicznymi jest występowanie na podłożu cieczy zawierającej niebezpieczne czynniki biologiczne lub zagrożenie polaniem nóg taką cieczą. Istotnym parametrem obuwia przeznaczonego do stosowania w służbie zdrowia jest możliwość poddawania go rutynowej dezynfekcji. Mając na uwadze powyższe, podkreślić należy, że przepisy nie regulują sytuacji, czy obuwie to ma posiadać pasek na piętę, czy też nie, gdyż to rodzaj występujących w środowisku pracy czynników niebezpiecznych 18

19 i szkodliwych dla zdrowia jest dominantą doboru obuwia, a nie sam tylko fakt wyposażenia lub nie obuwia w pasek na piętę. Ekspozycja zawodowa a wypadek przy pracy Pytanie: Czy ekspozycja zawodowa na stanowisku pielęgniarki, lekarza, ratownika medycznego to wypadek przy pracy? Czy należy sporządzić protokół powypadkowy, czy wystarczy postępowanie zgodne z procedurą poekspozycyjną? Ekspozycji zawodowej na stanowisku pielęgniarki, lekarza, ratownika medycznego nie można automatycznie utożsamiać z wypadkiem przy pracy, a o tym, jaką procedurę (powypadkową czy poekspozycyjną) należy wszcząć, rozstrzygają każdorazowo okoliczności konkretnego zdarzenia. Przy ocenie, czy mamy do czynienia z wypadkiem przy pracy, należy kierować się przepisami ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. nr 167, poz ze zm.). W myśl art. 3 ust. 1 tej ustawy, wypadkiem przy pracy jest nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą m.in.: podczas wykonywania lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności bądź poleceń przełożonych, podczas wykonywania lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze 19 między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Wskazane przesłanki zaistnienia wypadku przy pracy muszą wystąpić łącznie. Zdarzenie będące wypadkiem musi więc mieć nagły charakter, być wywołane przyczyną zewnętrzną i powodować co najmniej uraz u pracownika oraz być powiązane z wykonywaną pracą.

20 Zakwalifikowanie zdarzenia jako wypadku przy pracy daje pracownikowi uprawnienie do odszkodowania od pracodawcy za utracone lub uszkodzone w wypadku osobiste rzeczy pracownika (art Kodeksu pracy). Jednak okoliczności powodujące wypadek są tak różnorodne, że często dokonanie jego kwalifikacji jest trudne, zwłaszcza gdy zdarzenia te są powiązane ze stresującą sytuacją. Z kolei ekspozycja zawodowa (narażenie) to podleganie pracownika w określonym czasie oddziaływaniu czynników środowiska pracy, w wyniku którego pracownik może być narażony na utratę/pogorszenie się stanu zdrowia. Ekspozycja zawodowa na stanowisku pielęgniarki, lekarza, ratownika medycznego to narażenie na zakażenie min. HBV, HCV i HIV w czasie wykonywania pracy zawodowej. Ryzyko zakażenia następuje poprzez: zranienie skóry i innych tkanek skażonym najczęściej ostrym narzędziem (igły, skalpele, nożyczki itp.), kontakt błon śluzowych (oczu) lub uszkodzonej skóry (pęknięcia, otarcia, rany, zmiany zapalne) z potencjalnie zakażoną krwią, tkankami lub płynami ustrojowymi. Wystąpienie sytuacji, w której doszło np. do zranienia skóry (ekspozycji zawodowej), powoduje obowiązek realizacji procedury postępowania po ekspozycji przez osoby odpowiedzialne za postępowanie poekspozycyjne oraz osoby odpowiedzialne za rejestrację takich zdarzeń. Dodatkowo zakwalifikowanie zderzenia jako ekspozycji zawodowej powoduje, że pracodawca albo zlecający pracę jest na podstawie art. 41 ust. 5 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 947) zobowiązany do finansowania profilaktycznego leczenia poekspozycyjnego ze styczności z ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV), do której doszło w wyniku wypadku w trakcie wykonywania czynności zawodowych. 20

21 Zaświadczenie o rodzaju i umiejscowieniu urazu będącego skutkiem wypadku Pytanie: Czy lekarz chirurg pracujący w poradni chirurgicznej udzielający pomocy lekarskiej w ramach NFZ poszkodowanemu w wypadku przy pracy ma obowiązek na prośbę poszkodowanego lub służby bhp wydania zaświadczenia o rodzaju i umiejscowieniu urazu będącego skutkiem wypadku? Obowiązujące regulacje prawne nie przewidują wprost, aby lekarz udzielający pomocy lekarskiej miał obowiązek wydawania zaświadczenia o rodzaju i umiejscowieniu urazu powstałego w związku z wypadkiem przy pracy. Jednakże lekarz udzielający pomocy lekarskiej poszkodowanemu w wypadku przy pracy jest uprawniony do wydania stosownego zaświadczenia, w którym opisane zostaną stwierdzone urazy. Wynika to z przepisu art. 2 ust. 1 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. nr 277, poz ze zm.), który stanowi, że wykonywanie zawodu lekarza polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje potwierdzone odpowiednimi dokumentami świadczeń zdrowotnych, w szczególności: badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich. Choroby zawodowe powodowane przez promieniowanie laserowe Pytanie: Jakie choroby zawodowe może spowodować promieniowanie laserowe? 21

22 Dokonanie oceny z góry, jakie choroby zawodowe może spowodować promieniowanie laserowe, jest właściwie niemożliwe, a to z 2 powodów. Po pierwsze, choroba zawodowa jest pojęciem prawnym, które pozostaje w związku przyczynowym z pracą i warunkami jej wykonywania. Zgodnie z art. 235 Kodeksu pracy za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym. Wykaz chorób zawodowych znajduje się w załączniku nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1367). Dla stwierdzenia istnienia choroby zawodowej niezbędne jest więc łącznie istnienie w środowisku pracy narażenia zawodowego (działanie czynników szkodliwych dla zdrowia albo sposobu wykonywania pracy) oraz figurowanie choroby w wykazie chorób zawodowych. Stwierdzenie choroby zawodowej następuje na podstawie decyzji właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika. Po drugie, narażenie na promieniowanie laserowe może powodować typowe lub osobnicze (właściwe tylko danemu pracownikowi) skutki zdrowotne. Promieniowanie laserowe nie występuje w sposób naturalny w środowisku, lecz wytwarzane jest przez specjalnie do tego celu skonstruowane urządzenia nazywane laserami (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation). Lasery, jako generatory promieniowania elektromagnetycznego, wytwarzają najczęściej fale o długościach w zakresie promieniowania optycznego od

23 nm do 1 mm, w których wykorzystywane jest zjawisko emisji wymuszonej promieniowania. Podkreślić należy, że zagrożenie promieniowaniem laserowym dla zdrowia człowieka odnosi się głównie do oczu i skóry. Uszkodzenie tych tkanek zachodzi zazwyczaj na skutek reakcji termicznych w wyniku absorpcji dużej ilości energii przenoszonej przez promieniowanie laserowe. Najbardziej zagrożone promieniowaniem laserowym są oczy. W zależności od długości fali zagrożone są różne elementy składowe oka: rogówka, siatkówka, soczewka, i mogą wywoływać m.in. następujące skutki szkodliwe: zaćma, zapalne uszkodzenia rogówki, oparzenia rogówki i siatkówki, przymglenie rogówki. Drugim organem najbardziej narażonym na promieniowanie laserowe jest skóra, której prawdopodobieństwo uszkodzenia, jako największego organu ciała człowieka, jest bardzo duże. Najbardziej zagrożona jest skóra rąk, głowy i ramion. Jednak do wywołania uszkodzeń skóry promieniowaniem laserowym potrzebne są znacznie większe dawki niż w przypadku oka. W związku z faktem, że promieniowanie laserowe o zróżnicowanych długościach fal i mocach może wywołać różne skutki, podczas oddziaływania z tkanką biologiczną lasery podzielono na siedem klas (wg PN-EN : 2000) 1, 1M, 2, 2M, 3R, 3B, 4. Do ochrony przed promieniowaniem laserowym w praktyce stosowane są gogle i okulary wyposażone w odpowiednie filtry optyczne. Odzież dla kierowcy pracującego w transporcie sanitarnym Pytanie: Czy kierowca pracujący w transporcie sanitarnym musi mieć przydzieloną odzież zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia w sprawie 23

24 oznaczenia systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne oraz wymagań w zakresie umundurowania członków zespołów ratownictwa medycznego? Użyte w pytaniu pojęcie transportu sanitarnego zostało zdefiniowane w art. 5 pkt 33a ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz ze zm.), zwanej dalej ustawą o świadczeniach, jako przewóz osób albo materiałów biologicznych i materiałów wykorzystywanych do udzielania świadczeń zdrowotnych, wymagających specjalnych warunków transportu. Natomiast rozporządzenie ministra zdrowia z 18 października 2010 r. w sprawie oznaczenia systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne oraz wymagań w zakresie umundurowania członków zespołów ratownictwa medycznego (Dz.U. nr 209, poz. 1382), jako wydane na podstawie ustawy z 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 757 ze zm.), zwanej dalej ustawą o ratownictwie, dotyczy szczególnego zakresu transportu sanitarnego związanego z zapewnieniem pomocy każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Nie każdy transport sanitarny jest więc wykonywany przez zespoły ratownictwa medycznego, o których mowa w ustawie o ratownictwie. Odnosząc się do pytania, wyjaśnić należy, że ustawa o ratownictwie określa w art. 36, iż w skład zespołu ratownictwa medycznego (czy to podstawowego czy specjalistycznego) wchodzi kierowca, który spełniać musi warunki wskazane w art. 106 ust. 1 ustawy z 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz.U. nr 30, poz. 151 ze zm.). Natomiast ww. rozporządzenie w 7 ust. 1 stanowi, że wymagania w zakresie umundurowania członków zespołów ratownictwa medycznego określa załącznik nr 3 do rozporządzenia, w którym wskazano elementy umundurowania letniego i zimowego członków zespołu ratownictwa medycznego. Mając więc na uwadze przedstawione regulacje, stwierdzić należy, że kierowca będący członkiem zespołu ratownictwa medycznego musi być ubrany 24

25 w strój składający się z elementów opisanych we wskazanym w pytaniu rozporządzeniu. Natomiast kierowca pracujący w transporcie sanitarnym zdefiniowanym w ustawie o świadczeniach nie podlega reżimowi ustawy o ratownictwie, a tym samym nie musi być ubrany w strój składający się z elementów opisanych we wskazanym w pytaniu rozporządzeniu. 25

26 1BF18 ISBN